Tarixin qara səhifəsi: səlib yürüşləri

Ermənilər səlibçilərin onları himayə etdiklərini bildirirlər

Son illər Ermənistan mətbuatında və erməni diaspor təşkilatlarına xidmət edən nəşrlərdə xəstə təxəyyüllü erməni "alimləri"nin XI-XIII əsrlərdə baş vermiş səlib yürüşlərində avropalı-erməni həmrəyliyini sübuta yetirməyə cəhd edən "elmi" cızmaqaraları tez-tez yer almağa başlayıb. Məqsəd bəllidir: ermənilər avropalılarla qədim tarixi bağlılıqları barədə uydurduqları növbəti yalanları dünya ictimaiyyətinə həqiqət kimi təlqin etmək niyyətinə düşüblər.

Səlib yürüşlərinin tarixinə nəzər salaq. XI əsrdə türklər Kiçik Asiyada biri-birinin ardınca yeni ərazilər fəth edirdilər. İtaliyanın şəhər dövlətləri Asiyadakı mülklərini itirə biləcəklərini hiss edərək türklərin amansız vəhşiliklər törətdikləri barədə qorxulu şayiələr yaymağa başladılar. Roma kilsəsi fürsət düşən kimi Məhəmməd (s.ə.s) peyğəmbərin tərəfdarlarını xaçpərəstlərə qarşı zorakılıqlarda suçlayır, dini nifrət və təfriqə yayırdı.

Bu elə bir dövr idi ki, Avropa səfalət içində idi. Əmək alətləri o qədər primitiv idi ki, tarladan toplanan məhsul heç əkinçilərin ailələrini doyuzdura bilmirdi. Xristian ölkələrində tez-tez kütləvi aclıqlar baş verir, səfil və narazı dəstələr yollarda quldurluq edir, başıpozuqluq yaradırdılar. Belə bir vaxtda avropalılar günəşin səxavətlə qızdırdığı Asiyanın bərəkətli zəmilərini ələ keçirib ləziz nemətlərindən dadmaq həsrərtində idilər. Bu əhval-ruhiyyəni hamıdan yaxşı Roma kilsəsinin rəhbərləri duymuşdular. Papa II Urban hesab etdi ki, artıq Asiyaya yürüş etməyin vaxtı yetişib. Bu niyyətlə papa 1095-ci ildə Fransanın Klermonte şəhərində iclas çağırıb alovlu nitq söylədi. "Kafirlər"in Müqəddəs torpağı, guya, murdarladıqlarını özünəməxsus boyalarla təsvir edib axırda ac və qəzəbli kütləyə dedi ki, hələ Musa peyğəmbərin dövründən qədim Fələstində çaylardan süd və bal axırdı. Papa həmin an xəyallarında Asiyanı "diz üstə çökdürməyə hazır olan" cəngavərlərə təklif etdi ki, qoy onlar arvad və uşaqlarını evlərində qoyub İsa peyğəmbərin qəbrini "kafirlər"dən azad etmək üçün yürüşə çıxsınlar. Elə həmin gündən bütün qitəni dini isterika bürüdü. Hamı Müqəddəs torpağa can atırdı. Salnaməçilər yazırlar ki, adamlar ağıllarını itirmişdilər, əmək alətlərini emalatxanalarda ataraq əllərinə silah alır, türklərlə haqq-hesab çəkmək üçün yola düşməyə hazır olduqlarını deyirdi.

Lakin bu adamların heç onundan biri Fələstin torpaqlarını bir dəfə də olsun görə bilmədi. Onların çoxunun yola düşməyə heç pulu da yox idi. İlk səlibçi dəstələri yollarda oğurluq və quldurluqla məşğul idilər, hətta dilənçilik etməyi özlərinə ar bilmirdilər. Onlar hansı kənddən, məmləkətdən keçirdilərsə, ora qorxu və dağıntılar gətirirdilər.Bu özbaşınalıqlara dözməyən yerli sakinlər bəzən öz xaç qardaşlarını öz əlləri ilə boğub öldürürdülər.

Bəli, Birinci səlib yürüşünün iştirakçıları vəhşi, başıpozuq quldur dəstəsinə çevrilmişdilər. Onların başında ağıldan kəm olduğu şübhə doğurmayan keşiş Pyotr Pustınnı və cəngavər Valter Qolyak dururdu. Səlibçilər yolda rast gəldikləri bütün yəhudiləri amansızcasına döyür, var-dövlətlərini əllərindən alır və çox vaxt da qətlə yetirirdilər. Lakin Birinci səlib yürüşünün iştirakçıları Macarıstandan bu yana gələ bilmədilər. Minlərlə adam yollarda itib batdı. Birinci cəhdin acı nəticələri Roma kilsəsi üçün əməlli-başlı dərs oldu. Başa düşdülər ki, təkcə quru eyforiya hesabına "Müqəddəs torpağı "azad etmək" mümkün olmayacaq. Buna görə də düz bir il İkinci səlib yürüşü üçün 200 min nəfərdən ibarət ordu toplamaqla məşğul oldular. Silahla davranmaq təcrübəsi olmayanlara təlimlər keçdilər. Ordunun başına kifayət qədər döyüş təcrübəsi olan Normandiya hersoqu Robert gətirildi.

1996-cı ildə İkinci səlib yürüşünün iştirakçıları Roma papasının "xeyir-duası" ilə yola çıxdılar. Bizansın paytaxtı Konstantinopala çatanda cəngavərlər onlara təntənəli qəbul düzəldən Şərqi Roma imperatoruna sədaqət andı içdilər. Sonra səlibçilər Asiyaya daxil oldular və yolda əllərinə keçən bütün müsəlman kəndlilərini öldürdülər. Vaxt itirmədən özlərini Fələstinə yetirdilər, şəhərin müdafiəsini yararaq qabaqlarına çıxan bir kimsəyə - uşaq və qadınlara, qocalara rəhm etməyərək onları amansızcasına qılıncdan keçirdilər.

İndi kəskin təzada diqqət yetirin. Səlibçilər bu qədər vəhşiliklər törədəndən sonra arzularına çatdıqları üçün gözlərindəki sevinc yaşlarını silə-silə şənlənirdilər. Lakin onların sevincinin ömrü qısa oldu. Bir neçə gündən sonra türklər əlavə qüvvələrlə hücuma keçərək yenidən Yerusəlimə sahib oldular və deyilənlərə görə, bu dəfə artıq onlar səlibçilərə rəhm etmədilər.

Roma papaları sonrakı iki əsr yarım ərzində daha 7 səlib yürüşü təşkil etdilər. Səlibçilər getdikcə səyahət texnikasını da təkmilləşdirmişdilər. Belə ki, o dönəmlərdə quru yolla Şərqə doğru hərəkət etmək yorucu olduğu qədər də təhlükəli idi. Səlibçilər vaxta qənaət etmək üçün Alp dağlarını aşaraq özlərini Genuya və Venesiya şəhərlərinə çatdırır və buradan gəmilərə minib yola düşürdülər.

Genuya və venesiyalı gəmi sahibləri çox acgöz idilər. Onlar səlibçilərin hesabına çoxlu var-dövlət qazanmaq fürsətini əldən verə bilməzdilər. Aralıq dənizi boyunca gəmi marşrutu yaradaraq yaxşı pul qazanırdılar. Pulu olmayan səlibçiləri gediş haqqını ödəmələri üçün aylarla özlərinə müftə işləməyə məcbur edirdilər. Venesiya şəhər dövləti daha da varlanaraq Aralıq dənizi boyunca yeni ərazilər ələ keçirdi. Bir vaxtlar Yunanıstana məxsus olan Kipr, Krit, Rodos adalarındakı koloniyalar da Venesiyanın nəzarətinə keçdi.

Tacirlər pul qırır, yeni ərazilər ələ keçirirdilər. Bütün bunların səlibçilərin məqsədlərinə çatması üçün faydası az olurdu. Əslində səlibçilər özləri də Müqəddəs torpağa dini təəssübkeşlikdən daha çox var-dövlət dalınca gedirdilər. Əvvəlki ruh yüksəkliyi isə azalırdı. Şərqi Roma imperiyasına ehtiramla və qatı düşmən qismində təsəvvür etdikləri müsəlmanlara, ilk növbədə, türklərə nifrətlə yürüşə çıxan səlibçilərin zaman keçdikcə həyata baxışları dəyişirdi. Onları hər addımda aldadan və xaça xəyanət etməyi belə özlərinə rəva görən bizanslı yunanlara nifrət edirdilər. Rumlu ağalarının qılığına girib özlərini məzlum kimi aparan ermənilərin tülkü xislətləri də yürüş iştirakçılarının hiddətinə səbəb olmuşdu. Səlib yürüşünün iştirakçları türklərin mərd, nəcib və xeyirxah əməllərinə heyran qalmışdılar. Onlar görürdülər ki, türklər ədalətli insanlardır, pislik etmək niyyətləri yoxdur. Türklərlə düşmənçilik yox, dostluq etməyin daha faydalıdır. Əlbəttə, bu barədə aşkarda danışmırdılar. Lakin səlibçilər evlərinə qayıdanda türklərin həyat tərzini istər-istəməz təqlid edirdilər. Şərqli döyüşçülərlə müqayisədə avropalı cəngavərlər çox geri qalmışdılar, silahları da kobud və yöndəmsiz idi. Qərbli döyüşçülər varvar həyat tərzinin rəmzinə çevrilmiş ağır silahları gəzdirməkdən tədricən imtina etdilər. Onlar artıq türk və ərəblərdə olduğu kimi geniş ipək paltarlar geyinirdilər. Avropalılar türklərdən şalvar geyinməyi də öyrəndilər. Bəli, cəza məqsədləri ilə başlanan səlib yürüşləri on minlərlə avropalı üçün ümumi savad və mədəni tərbiyə məktəbinə çevrildi.

Hərbi və siyasi nöqteyi-nəzərdən səlib yürüşləri müvəffəqqiyyətsizliyə düçar oldu. Xristianlar üç səmavi dinin müqəddəs yeri sayılan "Əbədi şəhər" - Yerusəlimi bir neçə dəfə qəsb etməyə nail olsalar da, türklər hər dəfə tezliklə şəhəri geri alırdılar. Səlib yürüşlərinin davam etdiyi iki yüz əlli il ərzində Suriya,Fələstin və Kiçik Asiyada onlarla kiçik krallıqlar təşkil olunmuşdu. Bunlar da çox keçmədən yenidən türklərin nəzarətinə keçmişdi.

Nəhayət, 1244-cü ildə sonuncu - Altıncı səlib yürüşü tam uğursuzluqla nəticələndi. Yerusəlim bundan sonra uzun əsrlər boyu türklərin nəzarətində qaldı. Xristianlardan fərqli olaraq türklər dini təfriqələrə son qoydular, Fələstində hər üç dinin nümayəndələri uzun əsrlər boyu əmin-amanlıq şəraitində yaşadılar.

Yaxşı bir misal var: hər zərərdə bir xeyir gizlənib. Bəşəriyyət tarixinə utanc gətirən səlib yürüşləri sonralar Avropada müsbət dəyişikliklərə yol açdı. Qərb xalqları Şərq təbiətinin gözəlliyini, parlaq günəşini ilk dəfə seyr etdilər. Genişlik və daha firavan həyat arzusuna düşdülər. Nə kilsə, nə dövlət bunu onlara verə bilirdi. Onlar bu rahatlığı artıq orta əsrlərdə təşəkkül tapmağa başlayan şəhərlərdə tapdılar. Orta əsrlərin birinci yarısı yeni şəhərlərdə məskunlaşma əsri idi. Qədim Misir, Babilistan, Assuriya şəhərlərin dünyası idi. Yunanıstan şəhər dövlətləri ölkəsi idi. Finikiyanın tarixi iki şəhərin - Tir və Sidonun tarixindən ibarətdir. Roma imperiyası da öz yüksəlişi üçün ana şəhər dövlətə - Romaya borclu idi. Yazı, incəsənət, astronomiya, arxitektura, ədəbiyyat, teatr - bütün bunlar şəhərlərdə təşəkkül taparaq intişar etmişdi. Səlib yürüşləri çox şeyi dəyişdirdi. Arxasında korobeynik (çərçi qutusu) olan avropalı orta əsrlər taciri at arabası və yaxşı atlar aldı, səlib yürüşlərinin köhnə iştirakçılarına pul verib onlara onu yolkəsənlərdən qorumağı tapşırdı. Beləcə, Qərbdə həyat inkişaf etməyə başladı. Elə sürətlə inkişaf etdi ki, 16-18-ci əsrlərdə baş verən sənaye inqilabları Qərbi güclü bir təkanla irəli atdı.

Bu, artıq başqa yazının mövzusudur. Bu yazının məğzi budur ki, Roma kilsəsinə əbədi xəcalət gətirən səlib yürüşlərini Qərb dünyası unutmağa və unutdurmata çalışdığı bir vaxtda bədnam ermənilər dünyaya car çəkirlər ki, səlibçilər, guya, o zaman erməniləri qəddar türklərin əlindən xilas etmək niyyəti ilə Şərqə gəlirdilər. Bunun cəfəngiyat olduğunu salnamələr heç bir şübhə yeri qoymadan sübut edir.

Məsaim ABDULLAYEV,

Xalq qəzeti.-2010.-19 dekabr.-S.6.