Azərbaycanda qadın
hərəkatının fəal xadimi,
görkəmli alim və
tanınmış pedaqoq
Səidə İmanzadə- 100
İyirminci yüzillikdə hər cür
çətinliklərə, maneələrə,
əzab-əziyyətlərə baxmayaraq xalqımız elm,
maarif, ədəbiyyat, incəsənət, bütövlükdə
mədəniyyətin inkişafı sahəsində
böyük uğurlar qazanmışdır. Ürəyi
öz xalqını azadlığa, işıqlı
gələcəyə qovuşdurmaq arzusu, istəyi,
amalı ilə çırpınan görkəmli və
müdrik şəxsiyyətlər yetişmişdir.
Belə
şəxsiyyətlərdən biri də anadan
olmasının 100 illiyini qeyd etməyə
hazırlaşdığımız, saçlarını
maarif işində, xalqımızın tərəqqisi yolunda
ağartmış pedaqoq, alim, ictimai xadim Səidə xanım
İmanzadə olmuşdur. Qayğıkeş,
üzü daim gülümsər olan və mehriban siması
ilə yadımızda qalmış Səidə xanım
1910-cu il dekabrın 29-da Vətənimizin dilbər guşəsi
və qədim ziyalı ocaqlarından biri olan
Şəkidə - böyük maarifçilik
ənənələrinə, təhsil görmüş,
geniş dünyagörüşə malik bir
ailədə dünyaya göz açmışdır.
"Əfəndilər nəsli" kimi tanınan bu nəsil
alimləri, pedaqoqları, ziyalıları, din xadimləri
ilə məşhurdur.
O zaman
irticanın və təqiblərin cövlan etdiyi bir dövr
idi. Duzlu, məzəli, şirin söhbətli qədim
məkanda insanlar sadə, sakit həyatlarını
yaşayırdılar. Şəkidən uzaqlarda isə
böyük hadisələr baş verirdi. Yeni əsr tarixə
çaxnaşmalar, inqilablar və müharibələrlə
qədəm qoymuşdu. Əsrlər boyu əsarət və
zülm rejimləri şəraitində yaşayan xalqlar
oyanır, öz azadlıqları uğrunda haqq
səslərini ucaldırdılar. Bu oyanışın
əks-sədası Şəkiyə də gəlib
çıxmışdı. Tarixin bütün dövrlərində
tərəqqiyə meyilli bu şəhərdə də bir
canlanma hiss edilirdi. Yeni açılan
məktəblər şəkili balalarını elm, maarif
işığına çağırırdı. Bu
dirçəliş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
dövründə xüsusilə geniş vüsət
almışdı. Gənc Səidə də məhz bu
dövrdə maarif işığına doğru gedib ibtidai
təhsil əldə etmişdi.
Cəmiyyətin
həyatında tərəqqiyə doğru baş vermiş
dəyişikliklər Səidə xanım üçün
də geniş imkanlar açırdı. O, ailəsilə
1924-cü ildə Bakıya köçərək yeni
həyat uğrunda mübarizəyə qoşuldu. Yeni
cəmiyyət quruculuğunun ilk dövründə öz
həllini tələb edən ən mühüm ictimai
problemlərdən biri də qadın azadlığı idi. Bu
məqsədlə Bakı və onun rayonlarında onlarca
qadın klubları, savad kursları yaradılmış və
burada qadınlar arasında fəal ictimai-siyasi iş
aparılırdı.
Səidə xanım İmanzadə 1925-ci ildə
Əmircan qəsəbəsində fəaliyyət
göstərən "Qadın nümayəndələri
iclası" adlanan təşkilatın fəal
üzvlərindən biri olmuş, burada azərbaycanlı
qadınlar arasında iş aparmış, qadınların
hüqüq və imkanlarını onlara başa salmışdır.
Elə ilk vaxtlardan Səidə xanım və onun kimi digər
ictimaiyyətçi azərbaycanlı qadınların
apardıqları iş öz müsbət nəticəsini
verirdi. Səidə xanım İmanzadə ictimai
fəaliyyəti ilə yanaşı, öz təhsilini davam
etdirməyi də unutmamışdı. O, 1926-cı ildə
Bakıda fəaliyyət göstərən "Türk sənaye
məktəbi"nə daxil oldu. O zaman Azərbaycanda qadın
azadlığı hərəkatının mərkəzi hesab
edilən Əli Bayramov adına qadınlar klubunda 1928-ci
ildən başladığı fəaliyyət Səidə
xanımın ictimai həyatında yeni mərhələ oldu.
O, bütün qüvvəsini qadın hüquqları uğrunda
mübarizəyə yönəltmişdi. Təqiblər,
təhqirlər və hədələr gənc Səidəni
xalqın balalarına savad vermək kimi şərəfli yoldan
çəkindirə bilmədi. Onun Əli
Bayramov klubundakı fəaliyyəti nəticəsində
neçə-neçə azərbaycanlı qadın ictimai
həyata qədəm qoymuş, doğma xalqın
taleyüklü problemlərinin həlli uğrunda fəal
mübarizəyə qoşulmuş, cəmiyyətimizin
fəal qurucularına çevrilmişdi.
Səidə
İmanzadə 1930-cu ildə sənaye məktəbini
müvəffəqiyyətlə bitirdikdən sonra təhsilini
artırmaq məqsədilə fəhlə fakultəsinə
qəbul edilmişdi. O, 1934-cü ildə
Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun tarix və ictimaiyyət
fakültəsini bitirməklə özünün ən
böyük arzusuna çatdı. Sonrakı bütün
şüurlu həyatını müəllimliyə- bu
xeyirxah peşəyə sərf etdi. Əvvəlcə
Pirallahı adasındakı 98 saylı orta məktəbdə,
sonradan 21 saylı məktəbdə çalışmış,
qısa müddətdə adi müəllimlikdən orta
məktəb direktoru vəzifəsinə qədər
yüksəlmişdi. O, müəllimliklə yanaşı,
ictimai fəaliyyətini uğurla davam etdirmiş, Bakı
Soveti nəzdindəki "Mədəni yürüş"
təşkilatının fəal iştirakçısı
olmuşdu. Həmin illərdə S. İmanzadəni qadın
azadlığının düşmənlərinə
qarşı, cəhalətə və savadsızlığa
qarşı respublikamızda gedən ümumxalq
hərəkatının önündə görmək
olardı.
1941-ci ildə faşizmə qarşı
müharibənin başlanması ilə Səidə
xanımın qayğıları daha da artmış və
fəaliyyət dairəsi genişlənmişdir. İndi onu
öz ər və oğullarını fabrik-zavodlarda
əvəz etmiş fəhlə qadınlar arasında,
hərbi xəstəxanalarda tez-tez görmək olurdu. 1942-
ci ildə o, görkəmli sənətkarlarımız
Səməd Vurğun və Mirzə İbrahimovla birlikdə
Tiflisdə keçirilən Zaqafqaziya ziyalılarının
antifaşist mitinqində iştirak edir və alovlu nitq
söyləyir.
Müharibə
illərində Səidə xanım İmanzadəni Bakıda
Qızlar İnternatının müdiri kimi məsul bir
vəzifəyə irəli çəkmişdilər. O,
sonralar həmin çətin illəri böyük
ürək ağrısı ilə xatırlayaraq deyirdi: "Atalarını müharibədə itirmiş,
valideyn himayəsindən məhrum olmuş qızların
təhsili və taleyi məsələsi bizi çox
düşündürürdü. Nə qədər
ağır, iztirablı anlar keçirsək də,
məktəbdə təlim-tərbiyə işini
yüksək səviyyədə qura bilmişdik.
Müəllimlərimiz bu qızlara əsl analıq
qayğısı göstərirdilər..."
1943- cü ildə S.İmanzadə Bakının qabaqcıl
təhsil ocaqlarından biri olan 132 nömrəli
məktəbə direktor təyin olunur, kadr
çatışmazlığı olduğuna görə eyni
zamanda, BDU- nun tarix fakültəsində dərs deyir. 1946-
cı ildən isə o, taleyini universitetlə bağlayır.
1941-1945-ci illərin ağır müharibə
günlərində Səidə xanım İmanzadənin
çoxcəhətli fəaliyyəti - ilk növbədə
pedaqoji fəaliyyəti yüksək
qiymətləndirilmişdi. 1943-cü ildə ona
respublikanın "Əməkdar müəllimi" fəxri
adı verildi. 1944-cü ildə "Qafqazın
müdafiəsi, 1945-ci ildə isə "Qələbə
medalı" ilə təltif edildi. 1946-cı ildə
Səidə xanım keçmiş SSRİ-nin ən
yüksək mükafatına- Lenin ordeninə layiq
görüldü. Bütün bunlar onu ruhlandırmış,
bu vacib və xeyirxah işdə ona yorulmaz fəaliyyətini
genişləndirməyə imkan vermişdi.
İllər
keçdi. Müharibənin odu-alovu söndü. İnsanlar
rahat nəfəs alıb, yeni arzularla quruculuq
işlərinə başladılar. Bu dövrdə
Səidə xanım həyatının ikinci böyük
mərhələsinə qədəm qoydu. Ömrünün
qalan hissəsini ali təhsilli mütəxəssislər
hazırlanmasına və elmi işə sərf etdi. O, 1946-cı
ildə indiki Bakı Dövlət Universitetinin tarix
fakültəsinə işə dəvət olundu. Bu
zəhmətkeş, əməksevər, yorulmaq bilməyən
qadının ürəyində elmi-tədqiqat işinə
böyük maraq oyandı. O, neçə illərdən
bəri arzuladığı mövzunu - Azərbaycanda qadın
azadlığı hərəkatı tarixinini yazıb
bitirmək istədi. Zəngin material topladı. Amma mövcud
ictimai-siyasi rejim, qadağalar, bir də bədxahlar,
mənsəbpərəstlər ona mane oldular, yerli-yersiz iradlar
tutdular. Kövrək qəlbli, həlim təbiətli,
dedi-qodu və qarşıdurma sevməyən, lakin mətin
və dəyanətli bir insan olan Səidə xanım
ürəkdən bağlı olduğu tədqiqat mövzusunu
dəyişməyə məcbur oldu. Azərbaycan
və Yaxın Şərqin tarixini gözəl bilən, bu
ölkələrdə qadın hərəkatının ilk
tədqiqatçısı olan Səidə xanım
illərdən bəri topladığı materialları
ürəyi istədiyi kimi şərh edə bilmədi,
əsl həqiqətlərin hərtərəfli izahı, elmi
ümumiləşdirmələrin elmi ictimaiyyətə,
eləcə də geniş oxucu kütləsinə
çatdırılmasına imkan verilmədi. Bütün
təqib və çətinliklərə sinə gərən
Səidə xanım nəhayət, Azərbaycanda qadın
hərəkatı tarixinə həsr olunmuş dissertasiya
yazıb 1954-cü ildə onu uğurla müdafiə etdi, tarix
elmləri namizədi alimlik dərəcəsi aldı. Dosent
kimi 40 ilə yaxın ali təhsil
sistemində gənclərin təlim-tərbiyəsi
işində çalışdı. Yaza bilmədiklərini
bəzən üstüörtülü, bəzən də
müxtəlif vasitələrlə
tələbələrinə çatdırırdı.
Onların vətənpərvərlik ruhunda böyüməsinə
böyük səy göstərir, mətbuatda çap
etdirdiyi məqalələrində ürəyindəkilərin
bir qismini xalqına çatdırırdı.
Hələ gəncliyindən qadın
azadlığı hərəkatını izləyən,
öz elmi, pedaqoji və ictimai fəaliyyəti ilə bu
hərəkatda bilavasitə iştirak edən Səidə
xanım həmin mövzuda 75-dən çox elmi əsər,
kitabça və broşyura buraxdırmış,
məqalə çap etdirmişdi. "Azərbaycanda
qadın azadlığı", "Qadınlar sülh
uğrunda mübarizədə", "Qadının
cəmiyyətdə rolu" və s. mövzuda
yazdığı əsərlər respublikanın elmi
ictimaiyyəti tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir.
Onun Azərbaycanda qadın hərəkatı tarixinə
həsr olunmuş tədqiqatı Paris və San-Fransisko
şəhərlərinin kitabxanalarında saxlanılır.
Səidə İmanzadə uzun illər universitetin
tarix fakültəsinin dekanı kimi səmərəli
fəaliyyət göstərmiş, SSRİ tarixi
kafedrasında dosent vəzifəsində işləmiş,
keçmiş SSRİ tarixinin yeni dövrü üzrə
yüksək səviyyədə və məzmunlu
mühazirələr oxumuş, ixtisas kursları tədris
etmişdir. Tələbələr, xüsusən, qızlarla
həmişə ünsiyyət saxlayır, onların
dərd-sərlərinə şərik olur, onlara analıq
qayğısı göstərirdi. Səidə xanım
hamı tərəfindən sevilən müəllim,
gözəl lektor idi. Onun mühazirələri dilinin
aydınlığı, dərin təhlili və həm də
əhatəliliyi ilə seçilirdi. Elə bu
cəhətlərinə görə onun oxuduğu
mühazirələr fakültə tələbələrini özünə
cəlb edirdi. Səidə xanım İmanzadə ilə
tələbələr arasında sözün əsl
mənasında böyük səmimiyyət vardı.
Böyük qürur hissi ilə qeyd etmək
lazımdır ki, S.İmanzadə fakultənin dekanı
olarkən ulu öndərimiz, Azərbaycan xalqının
ümummilli lideri Heydər Əliyev BDU- nun tarix
fakultəsində təhsil almış, Səidə
xanımın mühazirələrini dinləmiş, onun
sevimli tələbəsi olmuşdur. Səidə
müəllimə xalqın taleyində müstəsna rol
oynamış, onun tərəqqisinə geniş
üfüqlər açmış, millətin
taleyüklü məqamlarında xilaskarlıq
missiyasını şərəflə yerinə yetirmiş
Heydər Əliyev kimi tələbəsi ilə daim fəxr
etmişdir. Bu gün də BDU- nun tarix
fakültəsinin 1957- ci il buraxılışının
vinetkasına baxarkən dahi Heydər Əliyev kimi
tələbəni, Yusif Məmmədəliyev kimi alimi rektor,
Səidə İmanzadə kimi dekanı görərkən hər
bir azərbaycanlının, o cümlədən Səidə
sevərlərin keçirdiyi qürur hissini duymaq o
qədər də çətin deyil...
Səidə
xanım İmanzadə yaşının ixtiyar
çağında elmi-pedaqoji fəaliyyəti ilə
yanaşı, ictimai fəaliyyətini də gənclik
həvəsi ilə davam etdirirdi. O, uzun müddət
Azərbaycan Qadınlar Şurası Rəyasət Heyətinin
üzvü, Bakı Şəhər Qadınlar
Şurasının sədri olmuşdur. Səidə xanımın
yetirmələri, tələbələri elm, təhsil və
mədəniyyət sahəsində böyük uğurlar
qazanmışlar. Onlar bu gün respublikamızda elmin və
təhsilin inkişafında öz müəllimlərinin
adına layiq çalışırlar. Səidə
xanımın elmi-pedaqoji və ictimai fəaliyyəti sonralar
da yüksək qiymətləndirilmiş və
"Şərəf nişanı" ordeni,
"Əməkdə fərqlənməyə
görə", "Arxa cəbhədə əməyə görə"
medalları ilə təltif edilmişdir. Bundan
başqa, Səidə xanım yüksək ixtisaslı
tarixşi kadrlar hazırlanmasında fəal iştirak
etdiyinə görə SSRİ Ali və Orta İxtisas
Təhsili Nazirliyinin fəxri fərmanı, respulikada elmi
biliklərin yayılmasında xidmətlərinə
görə Ümumittifaq "Bilik" cəmiyyətinin
fəxri fərmanı ilə mükafatlandırılmışdır.
Onu adı hələ 1962-ci ildə "Bilik"
cəmiyyətinin fəxri kitabına
yazılmışdır. O, Mərkəzi Komitənin
mühazirəçisi idi, 16 çağırış
ardıcıl olaraq Bakı Şəhər Xalq Deputatları
Sovetinin deputatı seçilmiş, 11 dəfə Azərbaycan
Ali Sovetinin Fəxri Fərmanına layiq
görülmüşdür.
Respublikanın qocaman pedaqoqu, alimi və
ictimaiyyətçisi, saçlarını maarif
işində, xalqımızın tərəqqisi yolunda
ağartmış, mənalı ömür sürmüş,
nəsillərə örnək olan bu nəcib insanın,
işıqlı şəxsiyyətin nurani siması, unudulmaz
xatirəsi həmişə bizimlədir. Bütün
həyatını gənc nəslin təlim və
tərbiyəsinə həsr etmiş Səidə xanım
İmanzadənin parlaq xatirəsi onu tanıyanların
qəlbində əbədi yaşayacaqdır.
Yaqub
MAHMUDOV, millət vəkili,
əməkdar elm xadimi, AMEA-nın müxbir üzvü,
tarix elmləri doktoru, professor
Xalq qazeti.-2010.-26 dekabr.-S.5.