Naxçıvan
Muxtar Respublikası ölkədəki yüksəliş və
yeniləşmənin önündə gedir
İstəyirəm ki, mənim arzum, istəklərim, Azərbaycan dövləti haqqında, müstəqil Azərbaycanın gələcəyi haqqında və Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olan Naxçıvan haqqında planlarım, arzularım yerinə yetirilsin.
Heydər ƏLİYEV,
Azərbaycan xalqının ümummilli lideri
Naxçıvanın
uğurlu inkişafı Azərbaycanın uğurlu
inkişafı deməkdir. Bizim müstəqilliyimizin möhkəmləndirilməsi
deməkdir. Burada gedən işlər məni çox
sevindirir. Mən əminəm ki, bu gözəl ənənələr
gələcək illərdə də davam etdiriləcək və
Naxçıvan Muxtar Respublikası həm iqtisadi inkişaf
sürətinə görə, həm də infrastruktur layihələrinin
səviyyəsinə görə nəinki bu regionda, hətta
dünya miqyasında qabaqcıl yerlərdə
olacaqdır.
İlham ƏLİYEV,
Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti
İntibahın
15 ili
Naxçıvanla
hər görüş, elə bil, onu yenidən
tanıdır, yenidən sevdirir. Sanki, əvvəllər
görüb-bildiklərin onu daha dərindən öyrənmək
üçün bir giriş, növbəti hazırlıq
imiş. Naxçıvanın dünəninə baxdıqca bu
günü gözlərində böyüyür. Bu
gününə nəzər saldıqca xəyalında
sabahı yeni yüksəkliyə ucalır. Bu torpaqda hər
şey insan ağlına qida verir, hissiyyatı
duyğulandırır: təbiətin sərt gözəllikləri
və zənginlikləri də, yer altındakı və
üstündəki silinməz, pozulmaz izləri də, ən
yeni tariximizdə bu torpaqda baş verən hadisələr də,
son 15 ilin sürətli, genişmiqyaslı yüksəlişinin
mənzərələri də, zəkalı, çevik
insanların xoş məramı və tükənməz
enerjisi də.
Naxçıvana
1 ildən sonrakı gəlişimizdə saysız-hesabsız
yeniliklərlə üzləşdik. Bir sıra
yarımçıq işlərin başa
çatdığının, çox sayda təzə obyektlərin
tikildiyinin, müasirləşmənin ən ucqar nöqtələri
belə əhatə etdiyinin şahidi olduq. Blokada şəraitində
yaşayan muxtar respublikanın dünyanın hər yerindən
gələn insanları heyran qoyan ehtişamı dövlət
müstəqilliyimizin qazanılması və möhkəmləndirilməsi,
ərazi bütövlüyümüzün bərpa edilməsi
uğrunda dönməz, yorulmaz ümumxalq mübarizəsinin
saf çeşməsindən qaynaqlanır. Bu mübarizənin
ən parlaq səhifələri yaxın keçmişdə
Naxçıvan torpağında yazılmış və onun
davamı əməli işlər müstəvisində yeni
bir intibah tarixinə çevrilməkdədir.
Tarixin son 5 min ilində Naxçıvan torpağında neçə-neçə intibahların izlərini qoyub getmiş insanların çağdaş varisləri düşmən əhatəsində, müharibə şəraitində vətən sevgisinin, yurd sahibliyinin misilsiz nümunəsini yaratmışlar. Coğrafi baxımdan dağlarla əhatə olunmuş nadir və nəhəng təbiət qalasını xatırladan Naxçıvan tarixin bütün dövrlərində olduğu kimi, bu dəfə də təpədən-dırnağadək səfərbər olundu, özünü qorudu. Tarixdə dəfələrlə Əlincə qalasının alınmazlığına sığınıb yadellilərə yenilməyən naxçıvanlılar bu dəfə bütövlükdə əlincələşdi. Sərhədlərin möhkəmləndirilməsi, sosial-iqtisadi ehtiyatların sürətlə hərəkətə gətirilməsi, siyasi-mənəvi bütövləşmə, mədəni-məfkurəvi təkamül Naxçıvan torpağındakı sonuncu və möhtəşəm intibah üçün geniş meydan açmışdır.
1988-1993-cü illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ermənistanın və onun yaxın-uzaq havadarlarının təcavüzü qarşısında tək-tənha davam gətirməsi bu yurdun qəhrəman övladlarının genində, qanında yaşayan əyilməzlikdən güc almışdı. Bu torpağın Azərbaycana və dünya siyasətinə bəxş etdiyi XX əsr dühası Heydər Əliyevin o çətin günlərdə özünü doğma insanların imdadına yetirməsi Naxçıvanı bugünkü intibah üçün qoruyub saxladı. Ümummilli lider Heydər Əliyevin dərin zəkası, sarsılmaz iradəsi naxçıvanlıların yurd sevgisi, misilsiz cəfakeşliyi ilə qovuşub düşmənlərin hiylə və həmlələrinin qarşısını kəsdi.
Naxçıvanın çoxminillik tarixinin bu ən çətin, ən ağır sınağına tab gətirmək onu Azərbaycan torpaqlarının bölünməzliyinin timsalı kimi düşmənə gözdağına çevirdi və dünyanın nəzərində ucaltdı. Bu proseslərdə türk dünyası da Naxçıvanın coğrafi-strateji, mənəvi-siyasi mövqeyini yenidən dəyərləndirməli oldu. Naxçıvan XX əsrin sonu - XXI əsrin əvvəllərində dünyanın təzələnən siyasi xəritəsində Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olduğunu təsdiqlədiyi kimi, Türkiyə, İran və Azərbaycanı qovuşduraraq böyük türk dünyasına qapı və körpü açdığını da həqiqətə çevirdi. 2009-cu il noyabrın 3-də türkdilli dövlətlərin IX zirvə görüşünün Naxçıvanda keçirilməsi, əslində, bu reallığın təsdiqi oldu.
Naxçıvanın bugünkü intibahı Ermənistanın və Dağlıq Qarabağın ədalətsiz iddiaların məntiqi cəzası olaraq çöküşü, çıxılmaz böhranı fonunda düşmənlərə Azərbaycanın sosial-iqtisadi, mənəvi qələbəsini diqtə etməkdədir. Naxçıvanın blokada şəraitində yüksəlişi Ermənistana gücsüzlüyünü anladan, yeritdiyi siyasətin puçluğunu göstərən ən yaxşı dərsdir.
Ulu öndər Heydər Əliyevin 1991-1993-cü illərdə Naxçıvanda həyata keçirdiyi xilaskarlıq missiyası az sonra dövlət müstəqilliyini itirmək, parçalanmaq, vətəndaş müharibəsi cəngində məhv olmaq təhlükəsi ilə üzləşən Azərbaycanın da nicat yoluna çevrildi. Naxçıvan Muxtar Respublikasının onun taleyinə sahib çıxmayan Sovet imperiyasının tərkibindən çıxmaq, SSRİ-nin saxlanması barədə referendumda iştirak etməmək, muxtar respublikanın adındakı "sovet" sözündən imtina etmək, 1918-1920-ci illərin dövlət müstəqilliyinin rəmzi olan üçrəngli bayrağı rəsmən bərpa edib ucaltmaq sovet dövlətinin dağılması və parçalanması əlamətləri kimi çox keçmədən dünyanın altıda birində yeni tarixin başlanması ilə nəticələndi.
Ümummilli lider Heydər Əliyevin Naxçıvanda başladığı köklü islahatların doğruluğu Azərbaycanı da iqtisadi-sosial və mədəni yeniləşmə yoluna yönəltdi. Nəhayət, muxtar respublikanın son 15 illik təşəbbüskar öncüllüyü, burada ərsəyə gəlmiş hərtərəfli inkişaf modeli Azərbaycanın digər bölgələri üçün də örnəyə və məktəbə çevrildi.
Naxçıvana büdəfəki səfərimiz muxtar respublikanın dövlət müstəqilliyimiz tarixində aydın seçilən və ümummilli nailiyyət sayılan hərtərəfli inkişafının 15 ilinin tamam olduğu günlərə təsadüf etmişdi. "İntibahın 15 ili" adı almış bu tarixi fenomenin mahiyyəti və hüdudları barədə geniş söhbət açmaq zərurəti də bu təsadüfdən yarandı.
Ümummilli lider Heydər Əliyev 1993-cü ilin yayında xalqın təkidli tələbi ilə ikinci dəfə respublikaya rəhbərliyə başlayandan sonra Naxçıvanı bir an da yaddan çıxarmadı. Çətin günlərdə naxçıvanlılarla bir yerdə olub onu qoruyan, zəruri tədbirlər həyata keçirən ulu öndər Bakıya gələndən sonra da muxtar respublikanın qayğı və problemlərini bir an unutmadı. Respublikadakı hərbi-siyasi böhranı sovuşduran, onu dirçəliş və islahatlar yoluna çıxaran Prezident Heydər Əliyev Naxçıvanda başladığı işlərin geniş miqyasda davam etdirilməsi, muxtar respublikanın hərtərəfli inkişafı ilə bağlı arzularının həyata keçirilməsi üçün yaxından təmasda olduğu, ağlına, qabiliyyətinə, sədaqətinə inandığı gənc, işgüzar və məsuliyyətli kadr kimi tanıdığı Vasif Talıbova böyük etimad göstərdi, Naxçıvanın gələcək taleyini ona etibar etdi.
Naxçıvanda doğulub-böyümüş, ali təhsil almış, müxtəlif vəzifələrdə çalışmış Vasif Talıbov 1991-1993-cü illərdə Naxçıvanda ulu öndərin yaxın çevrəsində olmuş, onun idarəetmə məktəbində çox şeyi görüb-götürmüşdü. Bu məktəbin istedadlı, ümidverən yetirməsi kimi sonrakı illərdə muxtar respublika baş nazirinin müavini işləmiş Vasif Talıbov 1995-ci il dekabrın 15-də Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sessiyasında Ali Məclisin sədri seçildi. Bu yüksək etimadı qəbul edən yeni sədr öz bəyanatında qısaca və aydın şəkildə bildirdi: "Mənim ayrıca bir fəaliyyət proqramım olmayacaqdır. Fəaliyyətimi görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin dövlətçilik proqramının Naxçıvanda dönmədən həyata keçirilməsinə həsr edəcəyəm".
Ötən 15 il bu proqramın reallaşması yolunda gecəli-gündüzlü mübarizənin, məqsədyönlü fəaliyyətin uğurlu, barlı-bəhrəli göstəriciləri ilə zəngin olmuşdur. İndi "intibahın 15 ili" adı almış bu möcüzəli yüksəlişin hadisə, fakt, rəqəm və görüntüləri şərəfli, üzağardan bir hesabat kimi diqqəti cəlb edir. Muxtar respublikanın mötəbər qurumları və nüfuzlu ziyalılarının hazırladıqları həmin hesabatda bu intibahın memarının və baş icraçısının muxtar dövlətə 15 illik uğurlu rəhbərliyi belə səciyyələndirilir: "Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri Vasif Talıbov, hər şeydən əvvəl, regionda böyük quruculuq proqramını gerçəkləşdirmişdir. Qurucu-rəhbər obrazının bütün əsas səciyyəvi xüsusiyyətləri onun simasında cəmləşmişdir. O, Azərbaycan tarixinə Naxçıvanın böyük quruculuq hərəkatının rəhbəri kimi daxil olmuşdur. Nəticədə, muxtar respublikanın paytaxtı Naxçıvan şəhəri, demək olar ki, qısa müddətdə əsaslı surətdə yenidən qurulmuşdur".
Hesabatda son 15 ildə muxtar respublikada aparılan möhtəşəm quruculuq işləri, ümummilli lider Heydər Əliyevin və Prezident İlham Əliyevin fəal dəstəyi, qayğısı ilə ərsəyə gəlmiş yüksəlişin mənzərəsi əks olunur və belə dəyərləndirilir: "Bütün bunlar, hər şeydən əvvəl, ümummilli liderimiz, görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin siyasi kursunun təntənəsidir. Eyni zamanda, Naxçıvan Muxtar Respublikasında inkişafdan intibaha qədər keçilən məsuliyyətli və şərəfli yol Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin müvəffəqiyyətlə həyata keçirdiyi regionların inkişafı üzrə dövlət proqramları sahəsində qazanılan nailiyyətlərin üzvi tərkib hissəsidir. Naxçıvan diyarındakı hərtərəfli sürətli inkişaf muxtar respublika Ali Məclisinin sədri Vasif Talıbovun ardıcıl və yorulmaz fəaliyyətinin, məqsədyönlü və qətiyyətli mövqeyinin, fədakar işinin konkret və uğurlu nəticəsidir".
Naxçıvanda aparılan sosial-iqtisadi və mədəni quruculuq, əhalinin rifahının yüksəlməsi ümummilli lider Heydər Əliyevi, onun ideya və əməllərinin layiqli davamçısı Prezident İlham Əliyevi həmişə razı salmış, məmnun etmişdir. Ulu öndər 14 oktyabr 1999-cu ildə Naxçıvana səfəri zamanı Ali Məclisdəki görüşdə demişdi: "Mən ümumiyyətlə demək istəyirəm ki, Naxçıvanda işlər lazımi səviyyədə gedir. Vasif Talıbovu bu vəzifəyə seçəndə mən onun çox xüsusiyyətlərini bilirdim. Amma o çox gənc idi. Daxilən bir az fikirləşirdim ki, gəncliyinə görə, bəlkə də, ağır, çətin olar. Ancaq o, sübut etdi ki, vətəninə, millətinə, xalqına sədaqətli olan adam yaşından asılı olmayaraq böyük işlər görə bilər".
Naxçıvanın yüksəlişini ardıcıl himayə edən, hər il muxtar respublikaya gəlib onun şəhər və kəndlərindəki yenilikləri öz gözü ilə görən, hər dəfə neçə-neçə müasir obyektin işə salınmasına xeyir-dua verən Prezident İlham Əliyev hər dəfə bu tərəqqi barədə xoş sözlər söyləmiş, Naxçıvan rəhbərinin işinə yüksək qiymət vermişdir. Ölkə rəhbəri ötən il avqustun 4-də muxtar respublikanın 85 illik yubiley şənlikləri zamanı demişdir: "Mən hər il Naxçıvanda oluram və hər dəfə Naxçıvanda gördüyüm dəyişikliklər məni ürəkdən sevindirir, çox sevindirir. Naxçıvan ən müasir şəhərə çevrilibdir. Naxçıvan Muxtar Respublikasında ən müasir infrastruktur yaradılır, sosial obyektlərin tikintisi geniş vüstət alıbdır... Bütün bunlar muxtar respublikanın iqtisadi və sənaye potensialını gücləndirir... Bir sözlə, hər bir Naxçıvan sakini əldə edilmiş bu uğurlarla fəxr edə bilər. Mən bütün naxçıvanlıları bu böyük uğurlar münasibətilə təbrik etmək istəyirəm. Naxçıvan rəhbərliyinə və Naxçıvan rəhbəri Vasif Talıbova öz minnətdarlığımı bildirmək istəyirəm".
Bu yüksək qiymətdən də göründüyü kimi, Naxçıvanın 15 illik yeni intibahının mühüm bir cəhəti muxtar respublika paytaxtının müasir dünya ölçüləri səviyyəsində qurulması, təzələnməsi, böyüməsi, gözəlləşməsi olmuşdursa, başqa bir tərəfi kommunikasiyaların yeniləşdirilməsi, rayon mərkəzlərinin, qəsəbə və kəndlərin də abadlaşdırılması, hər yerdə sosial problemlərin davamlı həll edilməsidir. Bütün bunlar blokada şəraitində Naxçıvan iqtisadiyyatının dirçəldilməsi, çox sayda yeni, müasir istehsal sahələrinin yaradılması, yerli təbii sərvətlərdən, ehtiyatlardan bacarıqla istifadə edilməsi, adamların quruculuq işlərinə geniş səfərbər edilməsi nəticəsində mümkün olmuşdur.
"Naxçıvan möcüzəsi" adlandırılan bu yüksəlişin sirrini muxtar respublika rəhbəri özü belə açıqlayır: "Yol düzgün seçiləndə, milli maraqlara və dövlətçiliyə sədaqət olanda, adamların qayğısı və ehtiyacları hədəfə alınanda istənilən möcüzəni yaratmaq olar". 1995-ci ildən başlayaraq muxtar respublika iqtisadiyyatının əsas sahələrinin, o cümlədən sənayenin, tikintinin, kənd təsərrüfatının, nəqliyyat və rabitənin inkişafı istiqamətində aparılan məqsədyönlü siyasət sürətli yüksəlişə doğru aparmışdır.
2010-cu ilin yanvar-avqust aylarında ümumi daxili məhsulun həcmi 1995-ci ilə nisbətən 17 dəfə, adambaşına düşən məhsul 14 dəfə, sənaye məhsulu 23 dəfə, əsas kapitala yönəldilən investisiyalar 114 dəfə, kənd təsərrüfatının ümumi məhsulu 4 dəfə, nəqliyyatda yükdaşıma 11 dəfə artmışdır. Bu dövrdə informasiya və rabitə xidməti 54 dəfə, pərakəndə əmtəə dövriyyəsi 10 dəfə, əhaliyə göstərilən pullu xidmətlər 16 dəfə, dövlət büdcəsinin gəlirləri 16 dəfə, əhalinin gəlirləri 19 dəfə, orta aylıq əməkhaqqı 18 dəfə yüksəlmişdir.
1995-2010-cu illərdə muxtar respublikada 364 yeni sənaye müəssisəsi işə salınmışdır. Hazırda diyarda 237 adda sənaye məhsulu buraxılır. Sənaye obyektləri daxili bazarın tələbatını ödəməklə yanaşı, xaricə də bir sıra mallar ixrac edir. Xüsusilə, son illərdə qurulan sənaye müəssisələri - "Gəmiqaya" şirkətlər qrupunun istehsal sahələri, Naxçıvan avtomobil zavodu, Badamlı və Sirab mineral su zavodları, "Cahan holdinq" kommersiya şirkətlər ittifaqının obyektləri, mebel fabrikləri, mərmər zavodu dünya standartları səviyyəsində məhsullar buraxır.
Son 15 ildə yaradılmış
iqtisadi potensial və qazanılmış uğurlar muxtar
respublikanın əvvəlki 71 illik tarixində əldə
etdiyi göstəricilərdən yüksəkdir. 1995-ci ilədək
muxtar respublikada cəmi 56 sənaye müəssisəsi
olmuşdursa, indi onların sayı 420-dir. Müqayisə
olunan dövrdə sənaye məhsullarının sayı isə
28-dən 237-yə çatmışdır. Ötən 15 ildə
2870 kilometr avtomobil yolları çəkilmişdir ki, bu da əvvəlki
onilliklərdəkindən 2 dəfə çoxdur. 1989-cu ildə muxtar
respublikada 1 ayda işlədilən 2176 ton beton indi 1 gündə
istifadə olunur. Axır 15 ildə yenidən
tikilən və qurulan məktəblərin sayı 168-ə
çatmışdır. Sovet
dövründə bu qədər məktəb 41 ilə
tikilmişdi. 1995-ci ildən bəri tikilən
173 səhiyyə ocağı qədər tibb müəssisəsi
isə 50 ilə yaradılmışdır.
Sənayedə çalışanların aylıq əmək
haqqı 15 ildə 25 dəfə artmışdır. 15 ildə 64153 yeni iş
yeri açılmışdır, bunun 38819-u daimidir.
2006-cı ildə muxtar respublikanın elektrik enerjisinin 80
faizini verən 87 meqavatlıq Naxçıvan Modul Elektrik
Stansiyası işə salınmışdır. 60
meqavatlıq Naxçıvan Qaz-Turbin Elektrik Stansiyası isə
qazla işlədilməyə başlamışdır. Həmin
il daha bir enerji mənbəyi - 4,5
meqavatlıq Vayxır SES də istifadəyə verilmişdir.
2010-cu ildə 22 meqavatlıq, illik gücü 80 milyon
kilovatsaat olan Ordubad rayonundakı Biləv SES-in işə
salınması ilə muxtar respublikanın elektrik enerjisinə
tələbatı tam ödənilir, üstəlik, xaricə
də enerji satmaq imkanı yaranmışdır. Bu il Naxçıvan şəhərindəki
"Xalçaçılıq" və "Xətai"
elektrik yarımstansiyaları yenidən qurulmuş, "Sənaye
qovşağı" yarımstansiyası yeniləşdirilir.
Bu dövrdə 36 müxtəlif yarımstansiya
quraşdırılmış, 55,1 kilometr
yeni elektrik xətləri çəkilmişdir. Hazırda Ordubad və Şərur rayonlarında yeni
SES-lərin yaradılması layihələşdirilir. Bu gün muxtar respublikanın bütün
yaşayış məntəqələrinə təbii qaz
verilir, əksər sosial obyektlər qazla işləyən
istilik sistemi ilə qızdırılır.
1995-2010-cu illərdə muxtar respublikada bütün
maliyyə mənbələri hesabına əsas kapitala 1
milyard 835 milyon 467 min manat investisiya qoyulmuşdur. Bu vəsaitlə 393 inzibati
bina, 593 mənzil-kommunal obyekti, 153 nasos stansiyası, 353
subartezian quyusu, 119 körpü, 260 rabitə və informasiya
obyekt və qurğusu, 2095 transformator yarımstansiyası, 45 məişət
evi və ticarət mərkəzi, 231 elm və təhsil, 272 mədəniyyət,
33 idman ocağı, 312 su, kanalizasiya, drenaj xətləri, əlil,
köçkün, şəhid ailələri, imtiyazlı
şəxslər üçün 457 fərdi ev, 3374 istehsal,
xidmət və digər infrastruktur obyektləri tikilib istifadəyə
verilmişdir. 15 ildə 140 hərbi təyinatlı
obyekt tikilmişdir.
1995-ci ildən bəri muxtar respublikada kənd təsərrüfatı
məhsulları 4 dəfə artmaqla əhalinin təzə ərzaqla,
sənayenin kifayət qədər xammalla təminatı
normallaşmışdır. 2010-cu ilin məhsulu
üçün 59 min 204 hektarda əkin
aparılmışdır ki, bu da 15 il əvvəlkindən 2 dəfə
artıqdır. Bu dövrdə muxtar respublikada əhalinin
içməli, əkinlərin suvarma suyu ilə təminatı
qaydaya salınmışdır. 15 ildə
taxıl əkinləri 65 faiz, məhsul istehsalı 2 dəfə
artmışdır. Kənd təsərrüfatı
malları intensiv üsulların, məhsuldarlığın
hesabına artırılır. 1995-ci ildən
qara malın sayı 92 faiz, davarın sayı 2 dəfə
çoxalmışdır. Son 5 ildə 57
yeni baytarlıq obyekti yaradılmışdır.
1995-ci ildə
yaşıllıqların ümumi ərazinin 0,6
faizini təşkil edirdisə, indi bu rəqəm 7-8 faizə
yüksəlmişdir. Son 15 ildə
Naxçıvanda əsl "yaşıl inqilab" baş
vermişdir. Bu dövrdə 10124 hektarda
meşə massivləri, meyvə bağları,
yaşıllıq zolaqları salınmışdır. 156 hektar sahə damcı üsulu ilə
suvarılır. Ümumiyyətlə, bu
gün suvarmada 97 nasos stansiyasından, 766 subartezian quyusundan və
339 kəhrizdən istifadə olunur. 2009-cu ildə Ordubad
Milli Parkı və Şahbuz Dövlət Təbiət
Qoruğunun ərazi meşə fondu və yay otlaqları
hesabına genişləndirilərək 42 min 787 hektarlıq
akademik Həsən Əliyev adına Zəngəzur Milli
Parkı yaradılmışdır. Şərur, Kəngərli,
Şahbuz və Babək rayonları ərazisində isə 68
min 911 hektarlıq "Arpaçay" Dövlət Təbiət
Yasaqlığı təşkil olunmuşdur.
Son 15 ildə muxtar respublikaya 20320 yeni avtomobil gətirilmişdir. Bu dövrdə
142 yeni avtobus alınmışdır. Hazırda
avtomobillərin ümumi sayı 35932-yə
çatmışdır. Müntəzəm
Bakı-Naxçıvan-Bakı avtobus reysi fəaliyyət
göstərir. Naxçıvan şəhərindən
rayon mərkəzlərinə, oradan isə kəndlərə
sərnişin nəqliyyatı işləyir. Son illərdə 5 yeni avtovağzal kompleksi işə
salınmışdır. Azərbaycan Dəmir
Yolunun Naxçıvan hissəsinin Ordubad-Şərur arası
yolu saz vəziyyətdə saxlanılır və daxili
daşımalar uğurla həyata keçirilir.
1995-ci ildən
bəri İrandan keçən fiber-optik kabel xəttinin
çəkilişi, 4 mobil rabitə operatorunun fəaliyyəti,
"Naxtel" simsiz telefon xidmətinin işə
salınması, Dövlət Teleradiosunun gücləndirilməsi,
"Kanal-35" və "Naxçıvanın səsi"
özəl radiolarının yaradılması, internet və
kompyuter təlim-tədris mərkəzlərinin istifadəyə
verilməsi son 15 ilin uğurları olaraq muxtar respublikada
etibarlı rabitə və informasiya şəbəkəsinin
formalaşmasına xidmət etmişdir. Hazırda
diyarda 97 elektron ATS fəaliyyət göstərir. 15 ildə
kompyuterlərin sayı 135,6 dəfə
artaraq 51519-a çatmışdır. Kompyuterlərdən
istifadə edən 206428 nəfərin 80 faizinin internetə
qoşulmaq imkanı var. Məktəblərdəki 2781 dəst
kompyuterin 2193-ü internetə qoşulmuşdur.
Özəlləşmə dövründə 55 dövlət
müəssisəsi səhmdar cəmiyyətə
çevrilmişdir. Onların 36-da yenidənqurma aparılaraq
42 istehsal və 12 xidmət sahəsi
yaradılmışdır. Bu ilin 8 ayında sahibkarlara
verilən kreditlər 1995-ci ilə nisbətən 89 dəfə
artaraq 22,4 milyon manat olmuşdur. Son 10 ildə belə kreditlər 62 milyon manata
çatmışdır. Bu dövrdə
923 müxtəlif layihə maliyyələşdirilmişdir.
Ümumi daxili məhsulda özəl bölmənin payı
hazırda 85,7 faizdir. Həyata
keçirilən tədbirlər nəticəsində istehsal
olunan 287 növ məhsuldan 242-nə tələbat yerli mallarla
ödənilir.
15 ildə muxtar respublikada əhalinin sayı 70 mindən
çox artmışdır. Bu müddətdə 105,6 min uşaq doğulmuşdur ki, bu da hər
gün dünyaya 19-20 körpə gəlməsi deməkdir.
1995-ci ildə 2611 ailə qurulmuşdusa, keçən il bu rəqəm 3445 olmuşdur. Gənclərin
nisbəti 15 ildə 22 faizdən 30,8 faizə
qalxmışdır.
İntibahın
15 ilini səciyyələndirən yuxarıdakı
reallıqları nəzərdən keçirmək, yeniliklərlə
geniş
Muxtar respublikada sənaye estetikası da əsaslı surətdə
yüksəlmişdir. Yeni istifadəyə verilən, yenidən
qurulan istehsal müəssisələri bir vaxtlar həsədlə
baxdığımız xarici fabrik-zavodlardan seçilmir.
"Gəmiqaya" və "Cahan holdinq"in
müəssisələri bu baxımdan daha nümunəvidir.
Buraxılan məhsulların keyfiyyəti,
görünüşü və qablaşdırılması
da dünya standartlarına uyğundur. Sosial-mədəni
obyektlərin, xidmət ocaqlarının xarici və daxili tərtibatı,
rahatlığı adama xoş əhval, zövq bəxş
edir. Hər bir yeni obyektin ətrafı da
abadlaşdırılır,
yaşıllaşdırılır və ümumi ansambla
uyğunlaşdırılır.
Yüksək peşəkarlıqla, dünənə
sevgi və ehtiramla təmir və bərpa edilən tarixi abidələr,
köhnə tikililər həm görünüşcə, həm
də yeni istifadə təyinatı ilə ümumi ansambla və
tələbata maksimum uyğunlaşdırılır. Bütün bunlara nail
olmaqla naxçıvanlılar dünya inkişafının
ön mövqelərinə çıxdıqlarını bir
daha nümayiş etdirirlər. Başqa bölgələrdən
gələnlər və xarici qonaqlar da bunu tərəddüdsüz
təsdiqləyirlər.
Budəfəki səfərimizin 3 günü son 1 ildə
istifadəyə verilmiş yeni obyektlərlə, bərpa
edilmiş tarixi abidələrlə ümumi
tanışlıqda keçdi. Ordubad şəhərində
bərpa edilmiş tarixi abidələrə heyranlıqla
baxdıq. Biləv SES kimi nadir hidroenergetika qurğusu ilə
öyünclə
Hərbi hissələrlə tanışlıq milli ordu
bölmələrinin ehtiyaclarının yüksək səviyyədə
ödənildiyinə, nümunəvi xidmət
üçün normal şərait yaradıldığına
əminliyimizi bir daha artırdı. Bütün
bunların sorağı ölkənin digər bölgələrindəki
gənclərin Naxçıvanda xidmət etmək arzusunu
getdikcə artırır.
Naxçıvan şəhəri isə bu gün sakit, mədəni,
yaraşıqlı Avropa şəhərləri kimi diqqəti
cəlb edir. Adamlar öz şəhərlərini sevir, onu qoruyur,
təmiz, səliqəli olmasına çalışırlar.
Şəhər təsərrüfatı, nəqliyyat
normal işləyir. Yeni mebel müəssisəsi,
daş məhsulları sexi, Naxçıvana əlavə
şöhrət gətirən "NAZ" avtomobil zavodu,
Duzdağ fizioterapiya xəstəxanası ilə
tanışlıq Naxçıvanda aparılan modernləşmənin
ayrı-ayrı yönləri barədə təsəvvürlərimizi
zənginləşdirdi. Ordubadda M.S.Ordubadi,
Şahtaxtıda Şahtaxtinskilər, Sədərəkdə
tarix-diyarşünaslıq muzeyləri, muxtar respublikada
olduğumuz sonuncu gün Naxçıvan şəhərində
açılan "Xan sarayı" tarixi kompleksi ilə
tanışlıq bir daha göstərdi ki,
naxçıvanlılar bu günü məharətlə
qurduqları kimi, dünənə də dərin ehtiram bəsləyirlər.
Həmkarlarımızın
çalışdığı "Şərq
qapısı" qəzetinin yeni redaksiya binası və nəşriyyat-poliqrafiya
kompleksinin ideal rahatlığı və komfort şəraiti də
bizi sevindirdi, yüksək təəssürat yaratdı.
Muxtar respublikanın eninə-uzununa keçdiyimiz
yolları, ətrafdakı yeni yaşıllıqlar
rahatlığı, xoş duyğular yaratmağı ilə
yadda qaldı.
Naxçıvanın bazar-dükanlarında
bolluq, ucuzluqla rastlaşdıq. Adamlarla
söhbətlərdə ümumi razılıq, qədirbilənlik,
sabaha inam duyğularının şahidi olduq. Ünsiyyətdə olduğumuz müxtəlif
yaşlı, müxtəlif vəzifəli adamlar muxtar
respublika rəhbərliyinin, şəxsən Ali Məclisin sədri
Vasif Talıbovun quruculuq işlərindən, insanlar
üçün yaratdığı yüksək şəraitdən
ağızdolusu danışdılar. Hər
kəs və hamı bildirdi ki, hər şey onları
yaxşı işləməyə həvəsləndirir,
heç kəs qurub-yaratmaqda, əkib-becərməkdə
onlara maneçilik törədə bilmir.
Son bir ildə Naxçıvanda baş vermiş yeniliklərin,
inkişafın statistik göstəriciləri bütün bu
gördüklərimizin, eşitdiklərimizin ümumi mənzərəsini
sistemli şəkildə əks etdirir.
Ötən bir ildə Naxçıvanın həyatında
ən mühüm hadisə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin
muxtar respublikaya səfərə gəlməsi olmuşdur. Bu səfər zamanı
ölkə başçısı Kəngərli rayonunun mərkəzində
ucaldılmış ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin
möhtəşəm abidəsinin və
abadlaşdırılmış rayon mərkəzinin, Şərur
rayonunun Yengicə və Maxta kəndlərində orta məktəb
binalarının, Naxçıvan - Sədərək avtomobil
yolunun ikinci hissəsinin, Sədərək rayonunda mərkəzi
xəstəxana və orta məktəb binalarının
açılışınıda, istifadəyə verilməsində
iştirak etmişdir. Azərbaycan rəhbəri yenidən
qurulmuş Heydərabad qəsəbəsində də
olmuş, Ordubad rayonunda Biləv Su Elektrik Stansiyasının,
Naxçıvan şəhərində məhdud fiziki
imkanlılar üçün Regional İnformasiya Mərkəzinin,
Gəmiqaya Daş Məhsulları Sənaye Kompleksinin,
Naxçıvan şəhərini içməli su ilə təmin
edəcək supaylayıcı qurğunun fəaliyyətə
başlamasına xeyir-dua vermişdir. Həyata keçirilən
quruculuq tədbirlərini yüksək qiymətləndirən
Prezident İlham Əliyev naxçıvanlılarla
görüş zamanı demişdir: "Mən çox
şadam ki, Naxçıvanda nəzərdə tutduğumuz
bütün məsələlər bu gün öz həllini
tapır. Muxtar respublika uğurla inkişaf edir,
burada quruculuq-abadlıq işləri çox sürətlə
gedir. Bütün sosial məsələlər
həllini tapır, yeni müəssisələr, fabriklər
açılır, yollar çəkilir ".
Ölkə başçısının bu yüksək
qiymətinə layiq olmaq, muxtar respublikanı yüksəliş
yollarında daha da irəli aparmaq üçün yola
saldığımız 2010-cu ildə də adamlar əzmlə,
hünərlə çalışmışlar. Muxtar respublika
Statistika Komitəsinin 11 aylıq geniş məlumatında bu
yüksəliş və irəliləyiş fakt və rəqəmlərin
dili ilə parlaq əksini tapmışdır.
Məlumatda
bildirilir ki, əsas makroiqtisadi göstərici olan ümumi
daxili məhsulun həcmi muxtar respublikada bu ilin 11 ayı ərzində
2009-cu ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə
21,4 faiz artaraq 1 milyard 62 milyon manatdan çox olmuşdur. Bu dövrdə adambaşına düşən
ümumi daxili məhsulun həcmi 23 faiz artaraq 2616 manata
çatmışdır. ÜDM-nin 86,4
faizi qeyri-dövlət bölməsində
yaradılmışdır.
Sənaye sahəsində reallaşdırılan
genişmiqyaslı islahatların nəticəsi kimi 2010-cu ilin
yanvar-noyabr ayları ərzində 288 milyon 381 min manatlıq məhsul
istehsal edilmişdir. Bu, 2009-cu ilin müvafiq dövründəki
göstəricini 51 faiz üstələmişdir. Sənaye məhsulunun həcminin 91 faizini istehsal, 9
faizini isə xidmətlər təşkil etmişdir. Sənayenin
dövlət sektorunda 35 milyon 803 min manatlıq, qeyri-dövlət
sektorunda isə 252 milyon 578 min manatlıq məhsul istehsal
olunması sahibkarlığın inkişafına,
qeyri-dövlət sektorunun davamlı yüksəlişinə
yönəldilmiş kompleks islahatların uğurlu nəticəsidir.
2010-cu ilin yanvar - noyabr ayları ərzində muxtar
respublikada iqtisadiyyatın bütün sahələrində
dövlət texniki, maliyyə və innovasiya dəstəyi ilə
64 layihə üzrə istehsal və xidmət obyektləri
işə salınmışdır. Sənaye sahəsində elektrik
enerjisi, metal boru və profil, poliestr materialından daşabənzər
üzlük örtüklər, asfalt, beton,
qum-çınqıl istehsalı, travertin və mərmər
emalı, döşəmə üçün parket,
dekorasiyalı şüşə qab, nəşriyyat və
poliqrafiya, mineral su istehsalı, ət və süd məhsulları
istehsalı, müxtəlif meyvələrin qurudulması və
paketlənməsi, müxtəlif geyim, çörək və
şirniyyat məmulatları istehsalı sahələri istifadəyə
verilmişdir.
Hazırda
iqtisadi fəaliyyətin müxtəlif sahələrində 33
layihə üzrə, o cümlədən sement, güzgü,
yarımfabrikat dəri, müxtəlif geyim paltarlarının
istehsalı sahələri, nəşriyyat və poliqrafiya məhsulları
istehsalı sahəsi, ət və şirniyyat məhsulları
istehsalı, ətin konservləşdirilməsi,
quşçuluq təsərrüfatı sahələri, məişət
evləri, soyuducu anbar, istixana kompleksi, taxıl emalı və
digər bu kimi istehsal və xidmət sahələri
qurulmaqdadır.
Yerli məhsulların
ixrac imkanlarının artırılması istiqamətində
reallaşdırılan kompleks tədbirlərin uğurlu nəticəsidir
ki, 2010-cu ilin yanvar-noyabr ayları ərzində 99 milyon 787 min
ABŞ dolları dəyərində sənaye məhsulları
qonşu xarici ölkələrə və
respublikamızın digər bölgələrinə ixrac
olunmuşdur. Bu isə 2009-cu ilin müvafiq
dövründəki göstərici ilə müqayisədə
2 dəfə çoxdur.
Muxtar respublikanın etibarlı müdafiə təminatı
prioritet fəaliyyət istiqaməti olduğundan ilin əvvəlindən
hərbi təmayüllü obyektlərin və ya bu sahənin
alt infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi işi davam
etdirilmişdir. 2010-cu ilin yanvar-noyabr aylarında Culfa rayonunda
hərbi şəhərcikdə təlim-tədris mərkəzinin
tikintisi, uşaq bağçası binasının yenidən
qurulması başa çatdırılmışdır.
Hazırda Naxçıvan şəhərində
hərbi hissədə qərargah binasının, mühafizəçi
məntəqəsinin, anbarın, Şahbuz rayonunda hərbi
hissədə əsgər yataqxanası kompleksinin, Kəngərli
rayonunda hərbi hissədə yeməkxana kompleksinin və tibb
məntəqəsinin tikintisi aparılır. Culfa rayonunda hərbi hissədə avtotəmir sexinin
və qazanxana binasının yenidən qurulması,
Naxçıvan şəhərində mənzil istismar hissəsi,
hərbi şəhərcikdə uşaq bağçası
binalarının əsaslı təmiri, sanitar
qovşağın, Sədərək rayonunda sərhəd məntəqəsinin
təmiri davam etdirilir.
Bu ilin əvvəlindən muxtar respublikada bütün
maliyyə mənbələri hesabına əsas kapitala 462
milyon 407 min manat həcmində investisiya yönəldilmişdir. 2009-cu ilin
müvafiq dövrü ilə müqayisədə istifadə
edilmiş investisiyanın həcmi 26 faiz və ya 95 milyon 268
min manat artmışdır. Tikinti-quraşdırma
işlərində istifadə edilmiş investisiyanın həcmi
2009-cu ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 26
faiz artaraq 412 milyon 436 min manat olmuşdur. Bu isə
əsas kapitala yönəldilmiş investisiyanın 89 faizini təşkil
edir. Tikinti və ya əsaslı təmirdən
sonra ümumilikdə 572 müxtəlif təyinatlı obyekt
istifadəyə verilmişdir. 176 obyektin isə
tikintisi və ya əsaslı təmiri davam etdirilməkdədir.
Bu il ümumilikdə, 25 inzibati binanın
inşası başa çatdırılmış, 15-nin isə
tikintisi davam etdirilməkdədir.
Muxtar respublikada aparılan tikinti-quruculuq işləri
çərçivəsində investisiyaların şəhər,
qəsəbə və kəndlər üzrə proporsional
bölgüsü tarazlı inkişafı təmin edən
mühüm amillərdəndir. Kənd əhalisinə göstərilən
xidmətin səviyyəsini yaxşılaşdırmaq, bu sahədə
səmərəli idarəetməni təmin etmək məqsədilə
ilin əvvəlindən Şərur rayonunun Maxta, Babək
rayonunun Aşağı Uzunoba və Yuxarı Uzunoba, Kəngərli
rayonunun Təzəkənd, Xıncab və Yeni Kərki kəndlərində,
Ordubad rayonunda Sabirkənddə kənd mərkəzlərinin
tikintisi, Şərur rayonunun Yengicə kəndində kənd
mərkəzinin yenidən qurulması başa
çatdırılmışdır. Kəngərli
rayonunun Şahtaxtı kəndində kənd mərkəzinin
tikintisi, Şərur rayonunda Mahmudkənddə isə yenidən
qurulması davam etdirilmişdir.
Əhalinin mənzil şəraitinin
yaxşılaşdırılması, yaşayış
fondunun abadlaşdırılması, elektrik enerjisi, qaz, su,
kanalizasiya, istilik və lift təsərrüfatlarının
infrastruktur təminatının təkmilləşdirilməsi,
istehlakçılara keyfiyyətli və kommunal xidmətlərin
göstərilməsi məqsədi ilə muxtar respublikada
davamlı inşaat və təmir işləri
aparılır. İlin əvvəlindən şəhərlərdə
17 yaşayış binasının tikintisi, 91-nin yenidən
qurulması və əsaslı təmiri başa
çatdırılmışdır. 3
yaşayış binasının tikintisi, 7-nin əsaslı təmiri
davam etdirilir. 27 yaşayış
binasında istilik xətləri yeniləri ilə əvəzlənmiş,
35 yeni lift quraşdırılmışdır. Mənzillərdə dövlət vəsaiti
hesabına daxili istilik xətlərinin çəkilişi və
panel radiatorların quraşdırılması davam etdirilir.
Bu il muxtar respublikada əhalinin şəxsi vəsaiti
hesabına 241 min 367 kvadratmetr yaşayış sahəsi
tikilmişdir ki, bu da 2009-cu ilin müvafiq dövründəki göstəricidən
120 min 15 kvadratmetr və ya 99 faiz çoxdur.
Muxtar respublikada su və kanalizasiya sistemlərinin
müasir standartlar səviyyəsində qurulması da
davamlı xarakter almışdır. Bu il Naxçıvan şəhərinə
7,5 kilometr uzunluğunda yeni su xəttinin
çəkilişi başa çatdırılmış,
21,5 kilometr uzunluğunda içməli su və 18,3 kilometr
uzunluğunda kanalizasiya xətləri yenidən qurulmuşdur. Bu istiqamətdə digər müvafiq işlər də
davam etdirilir. Araz çayının
suyundan istifadə edən yaşayış məntəqələrində
modul tipli sutəmizləyici qurğuların
quraşdırılması istiqamətində tədbirlər
həyata keçirilir.
Aqrar
sektorda yüksək iqtisadi aktivliyi təmin edən amillərdən
biri kimi kənd təsərrüfatında maşın və
mexanizmlərin sayının tələbata uyğun olaraq
artırılması tədbirlərinə uyğun olaraq
"Naxçıvan Aqrolizinq" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin
xətti ilə 110 ədədi bu ilin yanvar-noyabr aylarında
olmaqla, cəmi 564 ədəd müxtəlif təyinatlı kənd
təsərrüfatı texnikası alınmışdır.
Cəmiyyətin inzibati binası, anbarları, təmir
sexi və texniki parkı, eləcə də Şərur-Sədərək
və Culfa-Ordubad bazalarının inzibati binaları,
anbarları, təmir sexləri və texniki parkları tikilərək
istifadəyə verilmişdir.
"2008-2015-ci illərdə Naxçıvan Muxtar
Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə
etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı" kənd
təsərrüfatı məhsulları istehsalının
artırılması sahəsində yeni istiqamətləri
müəyyənləşdirmişdir. Taxılçılığa
mühüm əhəmiyyətli sahə kimi yanaşmanın
nəticəsidir ki, bu sahədə yüksək artım
meyilləri müşahidə olunur. Torpaqların
məhdud olması nəzərə alınır və
bitkiçilik müasir aqrokimyəvi və aqrotexniki tədbirlərə
əsaslanan intensiv metodlarla, yəni məhsuldarlığın
yüksəldilməsi yolu ilə inkişaf etdirilir.
2010-cu ilin məhsulu üçün muxtar respublikada 33
min 954 hektar sahədə yazlıq və payızlıq
taxıl əkilmişdi. Sahələrdən 96 min 10 tondan artıq məhsul
toplanmışdır ki, bu da 2009-cu ilin müvafiq göstəricisini
1,4 faiz üstələyir.
***
Naxçıvan
Muxtar Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin 11
aylıq məlumatından göründüyü kimi, bu
gün muxtar respublikada sosial-iqtisadi inkişaf üzrə əldə
olunan nailiyyətlər ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi
ilə başlanan islahatlar və quruculuq missiyasının
yüksələn xətt üzrə davam etdirilir
. Bu ilin oktyabr ayında muxtar respublikaya səfərə
gəlmiş Prezident İlham Əliyev bu irimiqyaslı quruculuq
və yüksəliş barədə təəssüratını
belə ifadə etmişdir: "Naxçıvanda iqtisadi
inkişaf sürətlə gedir... Bütün
bu gözəl nəticələri biz Naxçıvanın dəyişən,
gözəlləşən simasında görürük.
Naxçıvan qədim Azərbaycan
diyarıdır, qədim tarixə, mədəniyyətə
malik olan diyardır, eyni zamanda, müasir şəhərdir,
müasir respublikadır. Mən əminəm
ki, gələcəkdə Naxçıvan daha da gözəlləşəcək,
inkişaf edəcək və bütün işlər burada həmişə
olduğu kimi, yüksək səviyyədə təşkil
olunacaqdır".
Naxçıvanda olduğumuz günlərdə
redaksiyamızla uzun illərdən bəri əməkdaşlıq
edən, muxtar respublikamızın bitki və heyvan aləmindən
maraqlı materiallar hazırlayan Şahbuz rayonu Ayrınc kəndində
yaşayan əməkədar təbiət işçisi,
aqronom Qaşdar Əliyevlə də görüşdük. Köhnə
dostumuz bildirdi ki, onun Naxçıvanın təbiəti, kənd
təsərrüfatı ilə bağlı illərdən bəri
arzuladığı, gözlədiyi məsələlərin əksəriyyəti
son 15 ildə həyata keçmişdir. İndi
Naxçıvanın daşında da gül bitir, hər
qarışında su çıxarılır. Hər kəsin bacarığının nəzərə
alınması, xidmətinin lazımınca qiymətləndirilməsi
adamlarda yüksək məsuliyyət və
işgüzarlıq yaratmışdır. Biz
illər boyu nə arzulamışdıqsa indi Ali Məclis sədri
Vasif Talıbov onların həyata keçməsinə
"yaşıl işıq" yandırır, kömək
göstərir.
Səfər zamanı "Əshabi-kəhf" və
"Xanəgah" ziyarətgahlarında da olduq, İlanlı
dağa, Əlincə qalasına yaxından tamaşa etdik. Bu mənəvi
və coğrafi yüksəkliklərdən
Naxçıvanın çağdaş intibahı daha
aydın göründü. Nəzərimizdə
bu qədim türk torpağı tarixi intibahların
qarşısıalınmaz davamı, bu ulu yurdun əbədiyaşarlığı
yolunda növbəti zirvə kimi ucaldı.
Tahir AYDINOĞLU,
Namiq ƏHMƏDOV,
Naxçıvan – Bakı
Xalq qəzeti.-
2010.- 31 dekabr.- S. 4-5.