Ədəbi-bədii fikir tariximizin yorulmaz tədqiqatçısı

İctimai fikir tariximizin keşməkeşli, ziddiyyətlərlə dolu zəngin siyasi, eyni zamanda ədəbi mübarizələrlə müşahidə olunan mürəkkəb dönəmlərində mədəniyyətimizin, eləcə də ümumdünya ədəbi – mədəni proseslərinin təşəkkülündə və inkişafında misilsiz xidmətləri olan ziyalıların fəaliyyəti tədqiqatçılarımızın, alimlərimizin həmişə diqqət mərkəzində olmuşdur.

Keçmişlərdə ədiblərimizin əzab - əziyyətlərə düçar olmalarına baxmayaraq, onlar mübarizə ruhunu sındırmamış, mənəviyyatımızın humanist ideyalarla, bəşəri duyğularla zənginləşdirilməsi, yeniləşdirilməsi yolundan əl çəkməmişlər. Elə buna görə də qlobal xarakterli tarixin zəngin mənəvi mədəniyyətini inkişaf edib, formalaşdırılması məsələsinin öyrənilməsi ədəbiyyatşünaslığımızın qarşısında duran mühüm məsələlərindən birinə çevrilmişdir. Bu mənada keçmişimizin ədəbi - bədii fikir tariximizin həqiqətlərini araşdırıb üzə çıxaran , ona qiymət verən tədqiqatçı alimlərimizdən biri Şamil Qiyas oğlu Vəliyevdir.

Şamil müəllim tənqidin tarixi və nəzəri xüsusiyyətləri ilə məşğul olan azsaylı alimlərimizdəndir. O, milli mətbuatın və siyasi fikrin az öyrənilən səhifələrinə ardıcıl maraq göstərən zəhmətkeş, vətəndaş bir tədqiqatçıdır. Şamil Vəliyev filologiya elmləri doktoru , professor, BDU -nun mətbuat tarixi və ideoloji iş metodları kafedrasının müdiridir. Bu yaxınlarda mətbuatımızın inkişafında məhsuldar əməyinə görə ona Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin sərəncamı ilə Əməkdar jurnalist fəxri adı verilmişdir.

Şamil müəllimin əlli yaşı tamam olur. Ömrünün bahar çağını yaşayan tədqiqatçı alim yorulmadan işləyir, mətbuatda, televiziya verilişlərində günümüzün tələbləri səviyyəsində ardıcıl çıxışlar edir, jurnalistika sahəsində , eləcə də ictimai fikir tariximizin bir sıra məqamlarda dumana bürünmüş səhifələrinə aydınlıq gətirməkdədir. Şamil müəllim indiyəqədərki ömrünün yarısından çoxunu XX əsr Azərbaycan ədəbi tənqidində poeziya problemlərinə və füyuzatçıların mənəvi dünyamızda oynadıqları böyük roluna həsr etmişdir. O, bu gün də füyuzatçıların ədəbi irslərinin varisi kimi tanınır. Təsadüfi deyil ki, yaxın dostları bəzən ona yarızarafat , yarıciddi “Şamil Füyuzat” deyir.

Şamil müəllim füyuzatçıların Şərq tarixinə, ictimai - fəlsəfi fikir meyillərinə, dünya siyasətinə, klassik və çağdaş ədəbiyyatımıza dair araşdırmalarının incəliklərini geniş tədqiq etmişdir. O, xalqımızın ədəbi - bədii düşüncə təkamülünün klassik normalarla inkişafı tarixində XX əsrin əvvəllərinin bir sıra keyfiyyət göstəricilərilə fərqləndiyini və intibah səciyyəsi daşımasını izah edərək füyuzatçıların oynadıqları mühüm rolu geniş açıqlamışdır. Milli hiss, duyğu və düşüncənin, xalq istiqlalının, vətən azadlığının, yeni vətəndaş - üsyankar qəhrəman tipinin inqilabi - demokratik ideyaların ədəbiyyatımızda müxtəlif planda təsvir və təhlilini zəmanəmiz üçün gərəkli və dəyərli bir xidmət kimi vurğulayan Şamil Vəliyev Füyuzat ədəbi məktəbinin bu sahədə atdığı uğurlu addımları ədəbi - tarixi fakt , hadisə və problemlərə istinadən göstərir. Mərhum akademik Kamal Talıbzadənin təbirincə desək, “ ... müasir ictimai - siyasi və mədəni - mənəvi ehtiyaclarımızın ödənilməsi prinsiplərindən çıxış edən Ş.Vəliyev özünəqədərki tədqiqatçıların işinə və şəxsiyyətinə həssaslıqla yanaşır, ədəbiyyatşünaslığımızın elmi təcrübəsindən faydalanaraq füyuzat ədəbi məktəbilə bağlı bir sıra fakt, hadisə və problemləri təhlil hədəfinə çevirir, arxiv sənədləri, mətbuat materialları və dövrün çoxsaylı bədii ədəbiyyat nümunələrinə istinad edir. Şamil Vəliyev müasir elmi - nəzəri fikir nailiyyətlərinə arxalanaraq Füyuzatçılar tərəfindən romantik sənət axtarışları, ümumtürk mədəniyyəti quruculuğu, milli istiqlal məfkurəsinin yürüdülməsi, müstəqil demokratik dövlət uğrunda mübarizə məsələlərinə aydınlıq gətirir.”

Şamil Vəliyev milli fikir tariximizin dünəni və bu günü ilə bağlı bir sıra məsələlərə də aydınlıq gətirmişdir. O, milli qan və gen yaddaşı ilə bağlı fəaliyyət enerjisini arayan füyuzatçıların onu tarixən donub qalmış, daşlaşmış həqiqət kimi deyil müasirlərinin yaşadığı həyatverici, yaradıcı stimul kimi təhlil edir, ondan qidalanmağı, onu qorumağı vacib sayır. Tədqiqatçı - alim “Füyuzat ” jurnalında milli ədəbi - nəzəri fikrin əsas inkişaf xüsusiyyətlərini göstərməklə yanaşı, həm də tənqid tariximizin konkret mərhələsini, onun elmi - nəzəri bazasını müəyyənləşdirmək və elmi - tənqidi fikir ənənələrini davam etdirmək baxımından maraq doğurduğu haqqında sərrast mülahizələr söyləmişdir.

Şamil Vəliyev Füyuzatçıların romantizmin bədii özünəməxsusluğunun aydınlaşmasında, romantiklərin ideya və obrazlar aləminin daha da kamilləşməsində oynadıqları rolu şərh edərək romantik poeziyada bədii təsvir vasitələrinin əhəmiyyətinə diqqətlə yanaşmalarını qeyd etməklə yanaşı, şeirin sosial funksiya daşımasına xüsusi əhəmiyyət verdiklərini, onların ideal həqiqət axtarıcılıqlarını bədii yaradıcılığın əsas qayəsi sandıqlarını və romantiklərin poetik axtarışlarının “azadlıq, bərabərlik, qardaşlıq” dünyası uğrunda mübarizə ideyası ilə vəhdətdə inkişaf etdirdiklərini elmi şəkildə diqqətə çatdırmışdır.

Tədqiqatçı füyuzatçıların təkcə Azərbaycan romantiklərinin deyil, eləcə də klassik Şərq şairlərinin yaradıcılığında qabarıq şəkildə özünü göstərən xəyal, ülvilik, yüksəklik, yazıqlıq, müqəddəslik, ayrılıq, qəm, kədər, mərhəmət, məhəbbət, vəfa, vüsal, təbiət gözəlliklərinin doğurduğu saf duyğular, dini - mifoloji aləmin fantastika və sehri , azad cəmiyyət barədə fəlsəfi - utopik düşüncələr, illuziyalar kimi faktlara yaradıcı münasibət bildirdiklərini, onu yüksək qiymətləndirdiklərinə öz müsbət fikrini bildirmişdir.

Tədqiqatçı alim milli romantizmin nəzəri - estetik prinsiplərinə sənətkarlıq tələbləri ilə yanaşan füyuzatçıların Azərbaycan ədəbiyyatında xəlqi dəyərlərin yeni keyfiyyətdə ifadəsinə çalışmalarının, türkçülük hissiyatının və şurunun geniş meydan tapmasında oynadıqları tarixi rolu da xüsusi vurğulayır.

Şamil Vəliyev ədəbi - tarixi keçmişlə müasir həyat arasında irs - varislik əlaqələrinə diqqətlə yanaşan bir alimdir.

O, deyir: “ Biz özümüzdən öncə gedənlərdən, klassiklər, sənət adamlari və şəxsiyyətlərdən nə öyrəndik, necə öyrəndik, nə qədər öyrəndik? Bunu sadalamaq çətindir. Bunu bacardıqmı? Çətin sualdir. Ancaq özümüzdən sonra gələnlərə təmiz bir ad, imza, gərəkli iş, xeyir əməl, xoş xatirə, faydali əsər və unudulmayacaq şəxsiyyət nümunəsi verməyə hər birimiz borcluyuq. Bunu mütləq etməliyik. Biz özümüzü qiymətləndirməyi və arxamizca gələnlərə həyati sevdirməyi, onlara fəxarət hissini miras qoymağı bacarmalıyıq. Bacara bilsək bir ömür xoşbəxtliyi nəsibimizdir və bəsimizdir. Çünki bu möhtəşəm xalq tarixinə qovuşmağa aparan yolun tale payıdır. Bu yol hər birimizin yoludur. Əlbəttə, yollar çox, eniş - yoxuş çox, döngələr çox, aşırımlar çoxdur. Amma hər birimiz həyatın əzab və iztirablarına dözməli, sabahkı nəslə ümid və inam dolu duyğular çələngini çatdırmalı, mütləq o yolu getməliyik ...

Ey bizdən sonra gələnlər, bizim nə çəkdiyimizi düşünüb görsəniz ki, necə yaşamışıq, sizin üçün nələrə dözmüşük qətiyyən nə kədərlənin, nə də qəhər hissi keçirin. Biz sizdən ötrü canımıza gələn ağrılari məmnuniyyətlə qəbul eləmişik və bundan qürur duymuşuq. Əgər siz xoşbəxt olsanız, bizim də ruhumuz şad olacaq. Arzumuz odur ki, ən gözəl günlər sizin olsun. Bizə bu yetər ... Araşdırmada doğma Azərbaycanımızın klassik ədəbi - mənəvi irsinin müəyyən səhifələrini işıqlandırmağa çalışdım, milli fikir mücahidlərinin zəka nurundan bəhrələnərək varislik haqqına tapındım. Bizdən sonra gələnlərin də ömür yoluna işıq, nur səpilməsi arzusundayam. “ O, bu gün də elmi - ictimai fikrin və ümumxalq mədəni - ənənəvi ehtiyaclarının ödənilməsi yolunda fədakarlıqla yazıb - yaradan bir alimdir. O, səriştəli tədqiqatçı, ədəbiyyatşünas - tənqidçi olmaqla yanaşı, gözəl şair, publisistdir. Onun poeziyasındakı səmimi hisslər asanlıqla qəlblərə yol tapır, insanı gələcəyə - xoş günlərdə yaşamağa ruhlandırır. Onun poeziyasındakı məhəbbət təmiz , etibarlıdır.

Ömrünün bahar çağını yaşayan tədqiqatçı alim, şair , respublikanın əməkdar jurnalisti Şamil Vəliyevə uzun ömür, sağlam həyat yolu və bu yolda isə ona müvəffəqiyyətlər arzulayıram.

Akif BAYRAM,

respublikanın əməkdar müəllimi,

filologiya elmləri doktoru, professor

Xalq qəzeti.- 2010.- 10 fevral.- S. 7.