Azərbaycanın miqrasiya siyasəti milli təhlükəsizlik və sosial-iqtisadi inkişaf məqsədləri kontekstində

(Əvvəli qəzetin 10 fevral tarixli sayında)

Azərbaycanla bağlı müasir miqrasiya proseslərinə baxanda bu barədə xeyli nikbin fikirlər yürütməyə dəyər. Belə ki, müstəqilliyinin ilk illərində Azərbaycan əməkçi miqrantların “ixracatçısı” kimi çıxış edirdisə, hazırda dövlətimiz əmək miqrantlarının etibarlı idxalatçısı kimi çıxış edir. Bu isə Azərbaycanda ictimai-siyasi sabitliyin bərqərar olması, iqtisadiyyatın sıçrayışlı inkişafı və yeni-yeni istehsal sahələrinin artan bumu nəticəsində formalaşmışdır. Bunların hamısı təhlükəsizlik mühitinin olmasından, sağlam cəmiyyətin mövcudluğundan xəbər verir.Onu xüsusilə qeyd etmək olar ki, postsovet ölkələrində insan hüquqlarına sivil yanaşma, milli ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması ən tez Azərbaycanda öz həllini tapdı.

Miqrasiya siyasəti formalaşdırıldı və miqrasiya proqramı təsdiq edilərək həyata keçirilməyə başlanıldı. Ölkənin bəyan etdiyi açıq sərhəd siyasəti, bir çox ölkələrlə vizasız gediş-gəliş, giriş-çıxışın təkmilləşdirilməsi sadalananlara bariz misaldır. Eyni zamanda, son illər Azərbaycanın artan iqtisadi imkanları miqrasiya siyasətinə yenidən baxılmasını, bu prosesin beynəlxalq və daxili imkanlarına uyğun formalaşdırılmasını şərtləndirmişdir. Davamlı iqtisadi inkişaf konsepsiyası ilə irəliləyən respublikamıza miqrant axını durmadan artır. Yeni miqrasiya proqramlarının həyata keçirilməsi reallaşır. Miqrasiya siyasətinin düzgün yönəldilməsi, bunun ölkənin uzunmüddətli və dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə tabe etdirilməsi günün vacib tələblərindən biri hesab olunur. Bu baxımdan dövlətin miqrasiya sahəsində zamanın tələblərindən doğan çevik standartlar tətbiq etməsi çox müsbət məqam kimi qiymətləndirilir. Məsələn, 2008-2009-cu illərdə dünyanı bürüyən, hazırda da təsiri itməyən maliyyə böhranı Azərbaycan iqtisadiyyatından yan keçdi. Azərbaycanda region və dünya ölkələrində baş verən iqtisadi tənəzzül, işsizlik problemi müşahidə edilmədi. Əksinə, uğurlu davamlı iqtisadi inkişaf tempi azalmadan davam etdi və indi də etməkdədir. Belə bir şəraitdə təbii ki, ölkəmiz dünya ölkələrinin əhalisi, miqrantlar üçün cəlbedicidir. Ona görə də əksər ölkələrdən iş tapmaq arzusu ilə miqrantlar ölkəmizə pənah gətirmişdir. Hətta xüsusi ekspertlər bu anlayışın səbəblərini araşdırmaq və dövlətimizin belə bir şəraitdə miqrant qəbul etmə təcrübəsi ilə tanış olmaq üçün ölkəmizə gəlmişlər. Qeyd edək ki, Azərbaycanın belə bir sahədə – miqrasiya sahəsində avantajını Prezident İlham Əliyev çox dəqiq ifadə etmişdir: “Azərbaycan inkişaf etdikcə buraya gəlmək istəyən əcnəbilərin sayı artacaqdır. Bu, dövlətimiz üçün müsbət amil sayıla bilər. Lakin biz istənilən halda öz xalqımızın, öz vətəndaşlarımızın, öz dövlətimizin mənafeyini üstün tutmalıyıq və həyata keçirilən miqrasiya siyasətinin prioritet istiqaməti də bu olmalıdır”.

Miqrasiya sahəsində daha önəmli bir hadisə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 19 mart 2007-ci il tarixli fərmanı ilə Azərbaycan Respublikası Dövlət Miqrasiya Xidmətinin yaradılması və Əsasnaməsinin təsdiq edilməsidir. Dövlət Miqrasiya Xidməti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını, qanunlarını, Prezidentin fərman və sərəncamlarını, Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələri və öz əsasnaməsini rəhbər tutur. Dövlət Miqrasiya Xidməti öz vəzifələrini yerinə yetirərkən və hüquqlarını həyata keçirərkən mərkəzi, yerli icra hakimiyyəti və yerli özünüidarəetmə orqanları ilə, habelə beynəlxalq və qeyri-hökumət təşkilatları ilə qarşılıqlı əlaqədə fəaliyyət göstərir. Ən əsası Dövlət Miqrasiya Xidməti fəaliyyətini insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarına hörmət, qanunçuluq və humanizm prinsipləri əsasında qurur.

Dövlət Miqrasiya Xidmətinin yaradılması ilə miqrasiya proseslərinin tənzimlənməsi istiqamətində beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsini sürətləndirməklə yanaşı ondan istifadə olunması, ölkə daxilində miqrasiya qaydalarının beynəlxalq standartlara uyğun təkmilləşdirilməsi, iki və çoxtərəfli əsaslarda beynəlxalq müqavilələrin bağlanması, digər ölkələrlə qarşılıqlı şəkildə miqrasiya siyasətinin uzlaşdırılması dövlətin inkişaf məqsədləri çərçivəsində şərtlənmiş oldu. Miqrasiya sahəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsi, qanunvericiliyin beynəlxalq normalara və müasir dövrün tələblərinə uyğun təkmilləşdirilməsi, qanunların tətbiqində yol verilə biləcək nöqsan və sui-istifadə hallarının, tənzimlənməyən miqrasiya proseslərinin neqativ təsirinin aradan qaldırılması, Azərbaycan Respublikasının milli təhlükəsizliyinin və sabit sosial-iqtisadi, demoqrafik inkişafının təşkili Dövlət Miqrasiya Xidmətinin prioritet vəzifələrindən sayılır. Bu vəzifələr sırasında həmçinin əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunması, ölkə ərazisində əhalinin mütənasib yerləşdirilməsi, miqrantların intellektual və əmək potensialından istifadə edilməsi, insan alveri də daxil olmaqla, qeyri-qanuni miqrasiyanın qarşısının alınması önəmli yer tutur.

Ötən son bir il ərzində miqrasiya proseslərinə dövlət nəzarətinin gücləndirilməsi məqsədi ilə ölkədə bir sıra zəruri normativ-hüquqi aktlar qəbul edilmiş, institusional və təşkilati tədbirlər həyata keçirilmiş, əcnəbilərin ölkəyə gəlməsi və ölkədən getməsi, onların yaşayış yeri üzrə qeydiyyatı sahəsində göstərilən xidmətlərin təkmilləşdirilməsi üçün elektron informasiya resursları formalaşdırılmışdır.

Prezident İlham Əliyev tərəfindən 5 avqust 2008-ci il tarixdə miqrasiya idarəetmə sisteminin inkişafı haqqında 805 nömrəli fərman, 6 fevral 2009-cu il tarixdə Vahid Miqrasiya Məlumat Sisteminin fəaliyyətinin təmin edilməsi haqqında sərəncam, 4 mart 2009-cu il tarixdə Dövlət Miqrasiya Xidmətinin fəaliyyətində “bir pəncərə” prinsipinin tətbiqi, həmçinin 8 aprel 2009-cu il tarixdə Dövlət Miqrasiya Xidmətinə hüquq-mühafizə orqanı statusunun verilməsi və 25 dekabr 2009-cu il tarixdə “Miqrasiya orqanlarında qulluq keçmə haqqında Əsasnamə”nin təsdiq edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi ilə əlaqədar fərmanların imzalanması, qanunvericiliyə digər müvafiq əlavə və dəyişikliklər olunması ölkə rəhbərinin miqrasiya siyasətini dünya standartları səviyyəsində yürütdüyünün bariz təzahürüdür. Miqrasiya idarəetmə mexanizminin təkmilləşdirilməsində ən mühüm faktorlardan biri miqrasiya proseslərinin idarəolunmasında 1 iyul 2009-cu il tarixdən “bir pəncərə” prinsipinin tətbiqidir. Azərbaycan Respublikasına gələn əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə ölkə ərazisində qanuni əsaslarla yaşamaları və əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmaları üçün müvafiq icazələrin verilməsi, onların yaşayış yeri üzrə qeydiyyata alınması prosedurunu sadələşdirmək və bu sahədə şəffaflığı tam təmin etmək bu prinsipin əsas məqsədidir.

Məhz müvafiq icazələrin alınması və qeydiyyat prosedurlarının mürəkkəb olması səbəbindən ölkəmizə gələn əcnəbilər 1 iyul 2009-cu il tarixə qədər müxtəlif orqanlara müraciət etmək məcburiyyətində qalırdılarsa, indi onlar yalnız bir ünvana – Azərbaycan Respublikasının Dövlət Miqrasiya Xidmətinə müraciət edirlər. Dövlət Miqrasiya Xidməti Daxili İşlər, Xarici İşlər, Milli Təhlükəsizlik, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi nazirlikləri və Dövlət Sərhəd Xidməti ilə birlikdə fəaliyyət göstərir və bu orqanların miqrasiya ilə bağlı fəaliyyətini əlaqələndirir. 2009-cu il miqrasiya siyasətimizdə nailiyyət saya biləcəyimiz daha bir olay odur ki, ölkəmiz BMT-nin miqrant işçilərinin və onların ailə üzvlərinin hüquqlarının müdafiəsi üzrə komitəsinə üzv seçilmişdir.

Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda həmçinin müxtəlif xarici dövlətlərdən, xüsusilə də Əfqanıstandan, İran İslam Respublikasından, Rusiya Federasiyasından (əsasən Çeçenistan Respublikasından) qaçqın statusu almaq niyyətində olan və sığınacaq axtaran şəxslər də vardır. Çindən, Pakistandan, Koreyadan gələnlər çoxluq təşkil edirdi. Hazırda isə Azərbaycan beynəlxalq aləmdə təhlükəsiz və əlverişli təyinat ölkəsinə çevrilmişdir. İndi Azərbaycana dünyanın bir çox ölkəsindən sərmayə yatırmaq üçün iş adamları, turistlər, tələbələr, “Əsrin müqaviləsi” neft kontraktı çərçivəsində müxtəlif şirkət və korporasiyaların nümayəndələri üz tuturlar.

Azərbaycanın rəsmi dairələri artıq bu müxtəlif və çoxlu sayda emiqrantlara münasibətdə yüksək şəffaflıq proqramı işləyib hazırlayıb. Bu məsələ ilə bağlı məqsədli dövlət siyasəti nəticəsində “bir pəncərə” sistemi formalaşmış, bu proqramın tətbiqinə başlanılmışdır. Bu gün Azərbaycanda miqrasiya proseslərinə ciddi əhəmiyyət verilərək ənənəvi münasibətdən başqa, eyni zamanda əsası emiqrantların ictimai idarələri ilə həmkar münasibətləri olan praqmatik münasibət mexanizmləri qurulur.

Onu da qeyd edək ki, müasir Azərbaycan monoetnik və monomədəniyyətə malik ölkə deyil. Cənubi Qafqaz daim sivilizasiyaların qovuşduğu, dini dözümlülük, tolerantlıq məkanı kimi statusa malik diyardır. Bura polietnik və çoxmədəniyyətli məkandır. Bütün bunları prioritet hesab edən Azərbaycan hökuməti bu sahədə də miqrasiya ilə bağlı optimal idarəetmə üsulunu yaratmışdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, buraya gələn miqrant özünün bir çox xüsusiyyətləri, dili, dini, mədəniyyəti ilə gəlir və yaşayır. Miqrantın etnomədəniyyət daşıyıcısı olduğu bəllidir.Belə halda, onun cəmiyyətə inteqrasiya olunması və uyğunlaşmasına da əlverişli şərait yaradılmalıdır.

Miqrasiya axınlarını nizamlayarkən əhalinin ərazi bölgüsünün təkmilləşdirilməsi, əmək resurslarından daha effektli istifadə olunması, əmək bazarı və istehlakçı balansının formalaşması kimi məsələləri həll etmək vacibdir. Həmçinin dövlət miqrasiya siyasətinin formalaşması və həyata keçirilməsində milli mənafe və ictimai fikir nəzərə alınmalıdır. O cümlədən, ölkənin hərtərəfli inkişafı üçün ixtisaslı əmək miqrantlarının potensialından düzgün istifadə edilməlidir.

Sadalananlara məntiqi yekun vurmaq üçün ulu öndərimiz Heydər Əliyev tərəfindən təməli qoyulan milli dövlətçilik quruculuğu, vətənimizin sosial yüksəlişi və davamlı iqtisadi inkişaf konsepsiyasını yeni mərhələdə inamla və uğurla davam etdirən möhtərəm Prezident İlham Əliyevin Nazirlər Kabinetinin 2008-ci ilin birinci yarısının sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına həsr olunmuş iclasındakı nitqindən sitat gətirək: “Azərbaycanda təhlükəsizlik məsələləri çox yüksək səviyyədə həll olunur, ictimai-siyasi asayiş yüksək səviyyədə qorunur, sabitlik, inkişaf var, dözümlülük, tolerantlıq var. Bunlar olmasaydı, əminəm ki, iqtisadi cəhətdən nə qədər cəlbedici olsa da, xaricdən buraya adam gəlməzdi. Ancaq bununla bərabər, biz miqrasiya siyasətimizi daha da gücləndirməliyik, çox ciddi sistem yaratmalıyıq. Mən bu barədə əvvəllər demişəm.

Hər bir gələn xarici vətəndaş qeydiyyatdan keçməlidir. Qanunsuz bir adam da burada işləməməlidir. Biz istənilən anda bilməliyik ki, hansı xarici vətəndaş hansı gündə haradadır və nə ilə, hansı işlə məşğuldur”.

Yəhya BABANLI,

AMEA-nın Tarix İnstitutunun dissertantı

Xalq qəzeti.- 2010.- 12 fevral.- S. 6.