Əbədiyyətin bir ili

Müasir Azərbaycan ədəbiyyatının və ümumən ictimai fikrimizin görkəmli nümayəndəsi, xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin vəfatından bir il ötür. Yüksək insani hissləri tərənnüm edən yaradıcılığı, müasirlərinə və gələcək nəsillərə örnək olan vətəndaşlıq mövqeyi ilə adını mənəviyyat tariximizə pozulmaz hərflərlə həkk etmiş şairi “həyat nədir?” sualı, insanın həyatda yaşamasının mənası, millətinə və vətəninə xidmətinin mahiyyəti bütün yaradıcılığı boyu düşündürmüş, əsərlərində bu mövzuya dönə-dönə toxunmuşdur. Hələ 1965-ci ildə qələmə aldığı bir şeirində B.Vahabzadə yazırdı:

Ömür bizə verilmir

Ancaq yaşamaq üçün.

Ömür bizə verilir

Dünyanın da dərdini,

Qəmini çiynimizdə

Çəkmək, daşımaq üçün.

Ömür–qəlbin, zəkanın

Min eşqi, min əməli,

Ömür–ömürdən sonra

Uaşamağın təməli!

Böyük rus şairi A.S.Puşkinin belə bir fikri var: Şairlik dünyada yeganə məşğuliyyətdir ki, burada insanın sözü ilə əməli həmişə üst-üstə düşür. Yəni şairin sözü elə onun əməlidir. Bəxtiyar Vahabzadə öz əməlləri ilə xalqının, vətəninin tarixində ölməzlik haqqını qazanmış bir şəxsiyyətdir. Bu gün bu əbədi həyatın yalnız bir ili tamam olur. Qarşıda isə on illər, yüz illər var. Bəxtiyar Mahmud oğlu bu gəlimli-gedimli dünyada yaşadığı 84 il ərzində şair Bəxtiyar Vahabzadənin əbədi ömrünün sarsılmaz təməlini qoyub getdi.

20-ci əsr dünya ədəbiyyatının korifeylərindən biri, böyük qırğız yazıçısı Çingiz Aytmatov qələm və məslək dostunun sənətini yüksək qiymətləndirərək yazırdı: “Dünyada ad çıxaran çox şairlər var. Qəzet və jurnalları vərəqlədikdə görürsən ki, əsl şair azdır. Tək-tənha qalanda, bir neçə kəlmə ilə “həyat nədir?” sualına cavab axtaranda yalnız sözü fikirdən, obrazdan, ruh və nəfəsdən yoğrulmuş həqiqi şairlər sənin yaşamaq eşqinə, düşüncələrinə qol-qanad verir. Müasirimiz Bəxtiyar Vahabzadə belə şairlərdəndir."

Dahi söz ustadlarının adı tarix boyunca uca zirvələr kimi qatarlanıb düzülmüş Azərbaycan poeziyasında oxucuların rəğbətini, sevgisini qazanmaq çox çətin bir işdir.

Bu mənada poetik zövq mövqeyindən yanaşılsa, B.Vahabzadə şeirinə verilən qiymətlər fərqli ola bilər. Ancaq heç kim inkar edə bilməz ki, sovet ideologiyasının hökmran olduğu dövrdə Vətənimizin azadlıq, istiqlal ideyalarını Bəxtiyar Vahabzadə qədər inadla, ardıcıl olaraq tərənnüm edən ikinci bir şair olmayıb.

Sovet rejiminin meydan suladığı, Azərbaycanın Rusiyaya “könüllü” birləşməsinin 150 illiyini bayram etməyə hazırlaşdığı bir zamanda “Gülüstan” poemasını, Qanlı Yanvar gecəsindən sonra respublikamızın paytaxtında fövqəladə vəziyyət rejminin hökm sürdüyü günlərdə “Şəhidlər” poemasını yazmaq və çap etdirmək şairlik istedadından əlavə, bəlkə də ondan daha artıq vətəndaşlıq qeyrəi tələb edirdi.

Görkəmli ədəbiyyatşünas Yaşar Qarayev B.Vahabzadə sənəti ilə şəxsiyyətinin pozulmaz vəhdətini xüsusi vurgulayaraq yazırdı: “Bəxtiyar şəxsiyəti yaradıcılığında qabarıq təzahür edən şairlərdəndir. Onun poetik “məni”, fərdi üslubu, lirik qəhrəmanı poeziyamızın mənzərəsində aydın cizgiləri ilə seçilir. Bu vəhdətin ahəngi və aydınlığı onun əsərlərinə tamlıq və bütövlük, ideya, mövzu və məqsəd ümumiliyi, vahid proqram istiqaməti və məqsədəuyğunluğu verir.”

Mən Bəxtiyar Vahabzadənin oxucusu olmaqdan əlavə, həm də onun tələbəsi olmuş, ədəbiyyat dərsindən daha çox vətəndaşlıq təlimini xatırladan maraqlı mühazirələrini, şəxsi ünsiyyət zamanı ibrətamiz söbətlərini dinləmişəm. Bütün bu söhbətlərin vahid amal şəklində birləşən üç əsas mövzusu var idi: Vətən, Millət, Dil. Bəxtiyar müəllimin yaradıcılığı ilə yanaşı, on illər boyu davam edən bu fəaliyyətinin də insanların, xüsusən gənclərin təfəkkürünə, əqidəsinə azadlıq eşqi, istiqlal məfkurəsi toxumları səpməklə Vətənimizin bugünkü müstəqillik məqamına yetişməsində böyük rol oynaması danılmaz həqiqətdir.

Görkəmli Türkiyə şairi Yavuz Bülənd Bakilərin sözlərilə desək,–“Azəbaycan 1920–ci il əsarətindən 1991-ci il azadlığına asanlıqla gəlmədi. Azərbaycan istiqlalının qazanılmasında Bəxtiyar Vahabzadə kimi mütəfəkkir şairlərin, yazıçıların müstəsna bir yeri var. Əgər onlar Azərbaycan türklüyü üçün o əsarət illərində hayqırmasaydılar, Azərbaycan istiqlalı üçün öz əsərləri ilə zəmin hazırlamasaydılar, bu azadlıq bir xəyal olaraq qalardı.”

B.Vahabzadə bir şair olaraq sözünü vaxtında və cəsarətlə deməyi özü üçün yaradıcılıq prinsipi seçmişdi. Onun qəti əqidəsi bu idi ki, gələcəyin şairi olmağın yeganə yolu öz dövrünün həqiqi şairi olmaqdır. Öz müasiri olan insanın duyğu və düşüncələrini, sevinc və kədərini, üzləşdiyi problemləri yazmayan şair gələcəyin oxucusu üçün də maraqsız və mənasız olur.

Gecə də, gündüz də yazmalıyam mən

Bu günümüzdən...

Bu əsrin sözünü gələcək əsrə

Yetirmək üçün.

Gələcək önündə günahkar ollam

Yazmasam bu gün...

Deyirəm, bəlkə də, həməsrlərim

Şeirimi gözləmir o qədər mənim...

Çıxacaq işığa–əminəm buna,

Bu gün qalsa belə kölgədə şeirim.

Deyirəm, sabahın oxucusuna

Daha çox lazımdır, bəlkə də, şeirim...

Bu şeirin yazılmasından artıq qırx il keçir və xalqımızın taleyində böyük bir tarixi mərhələni ehtiva edən bu qırx ilin təcrübəsi sübut edir ki, şair “bəlkə də” desə də, gümanında haqlı imiş.

B.Vahabzadə Vətənin istiqlalı uğrunda mübarizənin öncüllərindən biri olmaqla yanaşı, həm də qazanılmış istiqlalın qorunmasının, dövlət quruculugu təcrübəsində bərqərar edilməsinin də şahidi və tərənnümçüsü oldu. Müstəqillik illərində “Gülüstan”ın davamı kimi nəzərdə tutduğu “İstiqlal” poemasını yazdı. Ümumilli liderimiz Heydər Əliyevin sərəncamı ilə müstəqil Azərbaycan dövlətinin ali mükafatı–“İstiqlal” ordeni ilə birinci olaraq Bəxtiyar Vahabzadənin təltif edilməsi də tarixi ədalətin təntənəsi idi. Bəxtiyar Vahabzadənin anlamında Vətənin, millətin ən ülvi dəyəri, ən müqəddəs rəmzi ana dilidir. Bütün yaradıcılıgı boyu dönə-dönə vəsf etdiyi, saflıgının, statusunun qorunması ugrunda mübarizə apardıgı ana dilini Bəxtiyar müəllim millətimizin mənəvi vətəni, xalqımızın namusu adlandırır, onun ülviyyətini anamızın namusu kimi qorumagı tövsiyə edirdi.

Ana dilim,səndədir xalqın əqli, hikməti

Ərəb oglu Məcnunun dərdi səndə dil açmış.

Ürəklərə yol açan Füzulinin sənəti

Ey dilim, qüdrətinlə dünyalara yol açmış.

Səndə mənim xalqımın qəhrəmanlıqla dolu

Tarixi varaqlanır.

Səndə neçə min illik mənim mədəniyyətim,

Şan-şöhrətim saxlanır.

Mənim adım-sanımsan,

Namusum, vicdanımsan.

B.Vahabzadənin həmişə xoş sözlərlə andığı, şəxsiyyətini çox yüksək qiymətləndirdiyi xalq yazıçısı Mehdi Hüseyn onun yaradıcılığını hələ ilk mərhələlərdən rəgbətlə qarşılamış və təqdiredici sözlərlə dəyərləndirmişdir:“Bədii sənət aləminə ayaq basdığı ilk günlərdən xalqın məhəbbətini qazanmaq hər yazıçıya müyəssər olan bir səadət deyildir. Bəxtiyar Vahabzadə özünün fitri şairlik istedadı sayəsində hələ gənc yaşlarından oxucuların sevməyə başladığı, həmişə diqqətlə izlədiyi və böyük ümid bəslədiyi xoşbəxt sənətkarlardandır.”

Bu fikrin davamı kimi demək olar ki, Bəxtiyar Vahabzadə xalq sevgisindən qaynaqlanan bu xoşbəxtliyi–bəxtiyarlığı ömrünün sonuna qədər qoruya bildi.

Hər ömrün sonunda,

Son anda yalnız

Necə yaşamagı dərk edirik biz.

Qanrılıb ölümün astanasında

Bir də boylanırıq həyat tərəfə

– Başqa cür yaşardım,–deyirik onda,

Dünyaya gəlsəydim ikinci dəfə.

Bizimlə bərabər gedir torpağa

Ömrün zirvəsində düşündüyümüz.

Bu sirri kiməsə pıçıldamağa

Nə macal tapırıq,

Nə imkan,

Nə söz...

B.Vahabzadə həm də ona görə xoşbəxt insan sayıla bilər ki, taleyi ona son sözünü demək, həyat və yaradıcılığının son akkordlarını səsləndirmək imkanı verdi. Ömrünün son çağlarında Ulu Tanrıya üz tutaraq yazırdı:

Bir an da macal ver mənə əcəldən,

Hələ görülməli çox işlərim var.

Hələ bu dünyadan doymamışam mən

– İstək çox, arzu çox, ürək gen, vaxt dar...

Həyatının son mərhələsində yaradıcılığı ilə bağlı şairin ən böyük arzusu sənət yolunu tam şəkildə əhatə edən külliyatını çap etmək idi. “...Ömrün qürubu yaxınlaşdıqca başladığım ilk illərdən bu günə qədər yaradıcılığıma nəzər salmaq, inkişaf xəttini izləmək, büdrəmələrimi təhlil etmək, xüsusən ilk yazılarımı sənət baxımından ələk-vələk eləmək arzusu günü-gündən qəlbimdə böyüyürdü. 2000-ci ilə çatanda bu arzu reallaşmağa başladı.”

Beləliklə, 20-ci əsin görkəmli şairi yeni yüzilliyə, yeni minilliyə əsərlərinin tam külliyatı ilə qədəm qoya bildi. On iki cildlik bu möhtəşəm nəşr layihəsi tanınmış ədəbiyyatşünas alim, Bəxtiyar müəllimin ehtiramla “könül dostum” adlandırdığı Ramazan Qafarlının təşəbbüsü və fədakar işgüzarlığı sayəsndə həyata keçirildi. R.Qafarlı Bəxtiyar məllimi bu işin maddi tərəfini öz üzərinə götürən iş adamı Cavanşir Feyziyevlə tanış etdi və heç kimə ağız açmaq istəməyən şairi bu nəşrə razı sala bildi. Bəxtiyar müəllim özü bütün əsərlərini bir daha gözdən keçirərək yenidən çapa hazırladı. Bu iş səhhəti ildən-ilə, aydan-aya pisləşən şairə, sanki, yeni həyat enerjisi, yaşamaq həvəsi verdi. Xalq şairi külliyatın doqquz cildini sağlığında görə bildi. Onuncu cild artıq nəşr prosesində idi, son iki cildi isə Bxtiyar müəllim vəfatından cəmi bir neçə saat əvvəl nəzərdən keçirərək çapa imzaladı.

Külliyatın bütün cildlərinin tərtibçisi və redaktoru olan Ramazan Qafarlı on iki cildin hər birinə on söz yazmışdır. Bu məqalələrdə B.Vahabzadə yaradıcılığının müxtəlif cəhətləri dərindən təhlil olunmuş və obyektiv elmi meyarlar mövqeyindən qiymətləndirilmişdir. Yeri gəlmişkən, bizə elə gəlir ki, bu məqalələrin bir tam halında toplanaraq ayrıca monoqrafik tədqiqat şəklində çap edilməsi Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığının öyrənilməsinə çox dəyərli bir töhfə olardı.

Ümumi həcmi 500 çap vərəqindən artıq olan 12 cildlik külliyyat cəmi iki il ərzində “Elm” nəşriyyatında çapa hazılanmış, “Nurlan” nəşriyyat- poliqrafiya müəssisəsində yüksək poliqrafik keyfiyyətlə çap edilmişdir. Müəssisənin direktoru professor N.Məmmədli, nəşrə məsul f.e.n. Ə.Ələkbərlidir. Nəşrlə bağlı təkcə bir cəhəti–tirajın çox az olduğunu təəssüflə qeyd etmək lazım gəlir. Hər bir azərbaycanlı ailəsinin öz şəxsi kitabxanasında görmək istəiyi bu külliyyat cəmi 500 tirajla çap edilib. Ümid edirik ki, dövlət orqanlarının qayğısı ilə bu külliyyat kütləvi tirajla yenidən nəşr ediləcəkdir. Belə olarsa, B.Vahabzadənin 12 cildlik “Əsərləri” təkcə ölkəmizdə deyil, xaricdə yaşayan soydaşlarımız arasında və digər türk ölkələrində də geniş yayıla bilər. Külliyyatın səkkiz cildi xalq şairinin poetik yaradıcılığını–şeir və poemalarını, doqquzuncu cild nəşr və dram əsərlərini, onuncu cild ədəbiyyatşünaslıq və sənətşünaslığa aid elmi-nəzəri məqalələrini, on birinci və on ikinci cildlər isə publisistikasını əhatə edir. Son cildə bir çox görkəmli müasirlərinin Bəxtiyar Vahabzadə haqında məqalələri də daxil etmişdir.

(Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, bu günlərdə R.Qafarlının tərtibçiliyi və redaktəsi ilə daha bir kitab işıq üzü görmüşdür. “Bəxtiyar Vahabzadə əbədiyyət yolunda, yaxud şairsiz ötən bir ilimiz” adlı bu kitaba B.Vahabzadənin vəfatından ötən bir il ərzində onun haqqında yazılmış nekroloq, xatirə və araşdırma xarakterli məqalələrin bir qismi daxil edilmişdir.)

R.Qafarlı birinci cildə yazdığı “Şeirin fəlsəfəsi, yaxud Bəxtiyar Vahabzadənin pəncərəsindən görünən dünya” adlı ön sözdə onun yaradıcı fəaliyyətini ümumiləşdirərək yazır: “Türk dünyasının ikinci minillikdə yetirdiyi böyük şəxsiyyətlərdən biri, Azərbaycan ədəbiyyatının, bütövlükdə 20-ci əsr poetik fikrinin görkəmli nümayəndəsi Bəxtiyar Vahabzadə çoxsahəli fəaliyyəti ilə respublikamızın sərhədlərindən çox-çox uzaqlarda tanınır. O, hər şeydən əvvəl mütəfəkkir şair olaraq həmişə xalqımızın sözünü demişdir.” B.Vahabzadənin “xalqın sözünü demək” missiyası onun cismani ömrünün bitməsi ilə sona çatmır. Xalqımız, Vətənimiz var olduqca onun əsərləri şairin sözünü hələ illər uzunu deyəcəkdir. Çünki bu sözlərə ehtiyac tükənməyib. Şair özü bu həqiqəti–millətin gələcək nəsillərinə də ruhən bağlı olacağını poetik dillə belə ifadə edirdi:

Kitab-kitab şeirlərim

– Həm sevincim, həm kədərim.

Bu dünyada yoxum, varım

– Bu günümdən

Gələcəyə göndərdiyim məktublarım.

Məktublarda

əzablarım, qayğılarım qatar-qatar.

Cələcəyə neçə-neçə sualım var.

Sualların cavabları

Həm çətindir, həm yasaqdır.

O cavablar mənə deyil,

Məndən sonra gələnlərə çatacaqdır.

Külliyyatın birinci cildi üçün yazdığı müəllif qeydində Bəxtiyar müəllim gələcəyə ünvanlanmış daha bir fikri ifadə edərək yazır:“...Gələcək tədqiqatçılarımdan böyük bir xahişim var: kitablarımdan çıxardığım şeir və poemalarımdan müəllif olaraq mən imtina etdiyim kimi, onlar da imtina etsin və onları tədqiqatlarına cəlb etməsinlər. Əks təqdirdə onlar mənim ruhumu incitmiş olarlar. Çünki vəsiyyət hər kəs üçün müqəddəs olmalıdır.“ Bu sözlər Bəxtiyar Vahabzadənin 12 cildlik “Əsərləri” külliyatının onun yaradıcılığının araşdırılması və dəyərləndirilməsi üçün yeganə etibarlı mənbə kimi bundan sonrakı statusunu müəyyənləşdirməklə haqqında danışılan nəşrin mədəniyyət hadisəsi kimi əhəmiyyətini bir daha təsdiqləyir. Digər tərəfdən, şairin “vəsiyyət” adlandırdığı bu müraciət onun bir insan və sənətkar kimi öz ləyaqətini dünyadan köçdükdən sonra da qorumaq istəyindən xəbər verir. Bir vətəndaş olaraq onun ictimai fəaliyyətində və yaradıcılığının ictimai məzmununda istiqlal ideyası aparıcı faktor idisə, bir insan və şəxsiyyət kimi onun xarakterini səciyyələndirən başlıca amil ləyaqət məfhumu idi. Maraqlıdır ki, bu anlayışların hər ikisinə bədii yaradıcılığında da mühüm yer verərək həm “İstiqlal”, həm də “Ləyaqət” adlı poemalar yazmışdır.

Sənət adamlarının taleyinə həmişə həssas yanaşan B.Vahabzadə görkəmli şair Əli Kərimin vəfatına həsr etdiyi şeirdə yazırdı:

Ölür ulduzlar da adamlar kimi,

Ölürkən ömrünü verir bizlərə.

O, göydə sönsə də, yer onu bilmir

– Süzülür işığı yüz illər yerə.

Öləndən sonra da o sönmür nədən?

İşığı yaşayır özü var kimi.

Qəlbinin odunu xalqa bəxş edən

Adamlar kimi...

Bu misralada ifadə olunmuş fikri tərəddüd etmədən Bəxtiyar Vahabzadənin öz taleyinə də aid etmək olar. Onun əbədiyyətə qovuşmasından bir il ötür. “Qəlbinin odunu xalqa bəxş edən” şairin poeziyasından süzülən mənəviyyat işığının ziyası sağlığında olduğu kimi hələ də könüllərə şəfəq saçır. Əbədiyyətin yalnız bir ili ötüb keçmişdir. Yüz illər isə hələ qarşıdadır.

İlham ABBASOV

Xalq qəzeti.- 2010.- 13 fevral.- S. 7.