2009-cu ildə ölkənin sosial, iqtisadi inkişafı

Əsas makroiqtisadi göstəricilərin təhlili, ölkənin strateji valyuta ehtiyatlarının artması, xarici ticarətdə çoxmilyardlı müsbət saldonun yaranması, dövlət büdcəsinin parametrlərinin təhlili, yoxsulluq səviyyəsinin azalması, investisiyaların ixracı, yeni iş yerlərinin yaradılması, regionların sosial-iqtisadi inkişafı siyasətinin davam etdirilməsi, dövlət tərəfindən bütün sosial öhdəliklərin tam yerinə yetirilməsi, sahibkarlıq subyektlərinin sayının artması və digər amillər onu deməyə əsas verir ki, dünyada baş verən maliyyə iqtisadi böhrana baxmayaraq makroiqtisadi sabitlik qorunub saxlanılmış, ölkə iqtisadiyyatı inamla inkişaf etmişdir. Ölkədə aparılan iqtisadi siyasət dünyadakı böhranlı proseslərin Azərbaycana təsirini minimuma endirməyə imkan vermiş, Ümumi Daxili Məhsul və sənaye istehsalının artım göstəricilərinə görə Azərbaycan MDB dövlətləri arasında lider mövqeyini saxlamaqda davam edir. Əldə olunmuş uğurları əyani nümayiş etdirən makroiqtisadi göstəricilər ölkəmizin inkişaf sürətinə görə öncüllər sırasında olduğunu göstərir.

Makroiqtisadi göstəricilər

2009-cu il faktiki, milyon manat 2009-cu il 2008-si ilə nisbətən, faizlə

Ümumi daxili məhsul 34 578.7 109.3

Sənaye məhsulunun (işlərin, xidmətlərin) ümumi həcmi 22 184.4 108.6

Əsas kapitala yönəldilən vəsait 7 358.7 81.3

Kənd, meşə və balıqçılıq təsərrüfatlarının ümumi məhsulu 3 435.6 103.5

Nəqliyyat sektorunda yük daşınması, mlyn. Ton 189.8 103.7

Poçt və rabitə xidmətlərinin həcmi 1 010.5 113.1

Pərakəndə əmtəə dövriyyəsi 11 828.5 108.9

Əhaliyə göstərilən pullu xidmətlər 4 088.2 112.5

Xarici ticarət dövriyyəsi, mlyn. ABŞ $ 20 818.2 x

O cümlədən:

İxracın ümumi həcmi 14 698.5 x

İdxalın ümumi həcmi 6 119.7 85.4

Dövlət büdcəsinin gəlirləri 10 325.9 95.9

Dövlət büdcəsinin xərcləri 10 567.9 98.1

Dövlət büdcəsinin kəsiri 242.0 -

Əhalinin gəlirləri 22 396.1 108.0

Adambaşına düşən gəlirlər, manat 2 537.2 106.7

Bir işçiyə hesablanmış orta aylıq əmək haqqı, manat 298.0 108.6

İstehlak qiymətlərinin indeksi x 101.5

İqtisadi və sosial tərəqqinin əsas keyfiyyət göstəricisi olan Ümumi Daxili Məhsul istehsalı 2009-cu ildə əvvəlki ilə nisbətən 9.3 faiz və ya müqayisəli qiymətlərlə 3.7 milyard manat artaraq 34.6 milyard manata çatmışdır. Son 5 ildə əlavə dəyər istehsalı 2.6 dəfə yaxud hər il orta hesabla 20.8 faiz artmışdır. ÜDM-in adambaşına həcmi 7.9 faiz artaraq 3917.3 manat və ya 4874.1 ABŞ dolları təşkil etmişdir.

Yola saldığımız ildə iqtisadiyyatın bütün sahələrində cari qiymətlərlə 48.0 milyard manatlıq məhsul istehsal olunmuş və xidmətlər göstərilmiş, istehsalı təmin etmək üçün 16.1 milyard manatlıq və ya məhsul buraxılışının 33.5 faizi qədər mal və xidmətlər sərf edilmişdir.

Bu dövrdə ümumi daxili məhsulun 64.1 faizi iqtisadiyyatın istehsal, 28.3 faizi xidmət sahələrinin payına düşmüş, məhsula və idxala görə ödənilmiş xalis vergilər isə ÜDM-in 7.6 faizini təşkil etmişdir.

İqtisadiyyatın qeyri-neft sahələrində yaradılmış əlavə dəyərin ÜDM-də xüsusi çəkisi 2008-ci ildəkinə nisbətən 7.5 faiz bəndi artaraq 45.4 faiz təşkil etmişdir.

2009-cu ildə iqtisadiyyatın əksər sahələrində istehsalın artımı müşahidə edilmiş və sənayedə yaradılmış əlavə dəyərin əvvəlki illə müqayisədə 12.8 faiz artması ilə yanaşı, poçt və rabitə xidmətləri sahəsində 13.1 faiz, nəqliyyatda 9.3 faiz, ticarətdə 8.9 faiz, sosial və digər xidmətlər sahəsində 7.7 faiz artım qeydə alınmışdır.

2009-cu ildə sənaye müəssisələri, fərdi sahibkarlar və ev təsərrüfatları tərəfindən 22.2 milyard manatlıq sənaye məhsulu istehsal edilmiş, onun 16.8 milyard manatlıq hissəsi və ya 75.7 faizi mədənçıxarma, 4.2 milyard manatlıq hissəsi və ya 18.9 faizi emal, 1.2 milyard manatlıq hissəsi və ya 5.4 faizi elektrik enerjisi, qaz və suyun istehsalı və bölüşdürülməsi bölmələrində yaradılmışdır.

Əsas sənaye məhsulları olan xam neftin həcmi 13.5 faiz artaraq 50.4 milyon ton, əmtəəlik təbii qaz hasilatı isə 16.3 milyard kub metr olmuşdur.

Sənaye məhsulunun beşdə dörd hissəsi özəl bölmənin payına düşmüş, ümumi istehsalın 92.7 faizi sənaye mallarının (əmtəələrin), 7.3 faizi isə sənaye xarakterli xidmətlərin istehsalı hesabına yaranmışdır.

Sənayenin mədənçıxarma bölməsi ölkə iqtisadiyyatı üçün xüsusi önəm daşıyır və bu sahədə istehsalın həcmi 16.8 milyard manat olmaqla ötən ilin müvafiq dövrünün səviyyəsini 12.5 faiz üstələmişdir.

2009-cu ildə Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti (ABƏŞ) tərəfindən 41.9 milyon ton neft və ya 16.8 faiz çox, 10.1 milyard kubmetr və ya 9.0 faiz çox əmtəəlik təbii qaz hasil edilmişdir. Eyni zamanda, bu sahədə fəaliyyət göstərən müştərək müəssisələr xam neft hasilatını 5.5 faiz artırmışlar.

İqtisadiyyat üçün xüsusi önəmi olan qızılın hasilatına başlanmış və ötən aylar ərzində mədənlərdən 333 kq qızıl hasil edilərək təmizlənməyə göndərilmişdir.

Mədənçıxarma bölməsində fəaliyyət göstərən sahibkarlar tərəfindən il ərzində 3.0 milyon ton çınqıl, qırma daş, xırda çay daşı, 801.1 min ton tikinti qumu, 533.0 min ton inşaat üçün əhəng daşı və s. istehsal edilmişdir.

Sənayedə ikinci böyük xüsusi çəkiyə malik emal bölməsinin müəssisələri və fərdi sahibkarları (ev təsərrüfatlarının sənaye istehsalı da nəzərə alınmaqla) tərəfindən 4.2 milyard manatlıq məhsul istehsal olunmuş, sənaye xarakterli xidmətlər göstərilmişdir. İstehsalın daha çox hissəsi – içki və tütün də daxil olmaqla qida məhsullarının istehsalının payına düşmüşdür. Qida məhsullarından şəkər istehsalı 16.5 faiz artaraq 314.9 min ton, çay 8.3 faiz artaraq 7.7 min ton, ət 2.8 faiz artaraq 159.5 min ton, süd 3.0 faiz artaraq 61.7 milyon dkl, kərə yağı 0.9 faiz artaraq 14.2 min ton, şampan şərabı 17.7 faiz artaraq 42.2 min dkl, pivə 9.5 faiz artaraq 3.5 milyon dkl, araq 15.6 faiz artaraq 865.5 min dkl olmuşdur.

Toxuculuq, tikiş, dəri, dəridən məmulatlar və ayaqqabı istehsalı ilə məşğul olan müəssisələr tərəfindən 2009-cu il ərzində 77.4 milyon manatlıq məhsul istehsal edilmişdir. Yanvar-dekabr aylarında yüngül yataq örtüklərinin istehsalı 37.6 faiz, pambıq yataq ağlarının istehsalı 2.5 dəfə artmışdır. Geyim istehsalında yüksək artım müşahidə olunur. Kişi və oğlanlar üçün kostyumlar istehsalı 59.0 faiz, palto, gödəkcə və plaş istehsalı 1.0 faiz artmışdır.

Emal sənayesində ikinci böyük xüsusi çəkisi olan neft məhsullarının istehsalı sahəsində 1345.6 milyon manatlıq məhsul istehsal olunmuşdur. İl ərzində 1237.7 min ton avtomobil benzini, 609.6 min ton ağ neft, 2366.5 min ton dizel yanacağı istehsal edilmişdir. Avtomobil yollarının çəkilişi üçün mühüm əhəmiyyətə malik olan neft bitumunun istehsalı yanvar-dekabr aylarında 7.2 faiz artmış və 236.2 min ton təşkil etmişdir.

Kimya sənayesində, rezin və plastik kütlə məmulatları istehsalı müəssisələri tərəfindən 163.7 milyon manatlıq məhsul istehsal edilmişdir. Ötən illə müqayisədə məhsul istehsalı kimya sənayesində 37.0 faiz, rezin və plastik kütlə məmulatları istehsalında isə 15.6 faiz azalmışdır. Əsas kimya məhsullarından azotun, propilenin, polietilenin, izopropil spirtinin istehsalı aşağı düşmüşdür. Lak boya məmulatlarının istehsalında 5.2 faiz, yuyucu maddələrin istehsalında 31.1 faiz, plastik pəncərə qapaqlarının və jalüzlərin istehsalında 44.3 faiz artım olmuşdur.

Tikinti materialları sənayesində istehsal və göstərilmiş xidmətlərin həcmi 16.1 faiz azalmışdır. Bu sahədə əsas məhsullardan olan sement və sementdən hazırlanan məhsulların istehsalının azalmasına baxmayaraq, asfalt istehsalı 2.0 dəfə artmış, həmçinin, keramika tavaları və lövhələrinin də istehsalı ötən illə müqayisədə 87.1 faiz, tikinti gipsi isə 18.9 faiz çox olmuşdur. Müəssisələr tərəfindən 1.3 milyon ton sement, 18.4 min kub metr sementdən yığma-tikinti konstruksiyaları, 5.5 min ton tikinti blokları istehsal edilmişdir.

Metallurgiya sənayesi və hazır metal məmulatlarının istehsalı müəssisələrində 169.9 milyon manatlıq məhsul istehsal olunmuş, xidmətlər göstərilmişdir. İl ərzində sahədə 1.5 min ton çuqun tökmə, 312.7 ton məftil və s. məhsullar istehsal edilmişdir.

Maşın və avadanlıqların istehsalı, elektrik və elektron avadanlığı, nəqliyyat vasitələri və avadanlıqlarının istehsalı sahəsində məhsul istehsalının həcmi 346.9 milyon manat olmuşdur. Ölkədə traktor istehsalı 20.2 faiz artmış və bu dövr ərzində 578 ədəd traktor istehsal edilərək istehlakçılara satılmışdır. İlk dəfə olaraq Gəncə Avtomobil Zavodunda 6 ədəd “Kəpəz” markalı avtokran istehsal edilmişdir. 2009-cu ildə 9970 ədəd televizor istehsal olunmaqla 13.4 faiz çoxalmış, kassa aparatlarının istehsalı isə əvvəlki illə müqayisədə artaraq 326 ədəd olmuşdur.

Sənayedə elektrik enerjisi, qaz və suyun istehsalı və bölüşdürülməsi bölməsinin xüsusi çəkisi 5.4 faizdir. Elektrik enerjisi istehsalının azalması səbəbindən sahə üzrə sənaye məhsulunun və göstərilmiş xidmətlərin həcmi 10.8 faiz azalmış və 1205.9 milyon manat təşkil etmişdir. Ölkədə 17.8 milyard kVt-saat elektrik enerjisi istehsal olunmuş, onun 12.5 faizi su elektrik stansiyalarının, 87.5 faizi isə istilik elektrik stansiyalarının payına düşmüşdür. Elektrik enerjisi istehsalının aşağı düşməsinin əsas səbəbi əhalinin enerji istehlakının strukturunda baş vermiş dəyişiklərlə bağlıdır. Belə ki, son illər əhalinin qaz təchizatının xeyli yaxşılaşması əvvəllər olduğu kimi elektrik enerjisindən isitmə məqsədləri üçün istifadə olunmasını lüzumsuz etmiş, bu isə öz növbəsində elektrik enerjisinə olan tələbatın azalmasına gətirib çıxarmışdır. Bundan əlavə, sayğaclaşdırmanın aparılması, itkilərin azaldılması, ənənəvi elektrik lampalarının qənaətcil lampalarla tədricən əvəz edilməsi, istehsalatda daha qənaətcil müasir texnologiyaların tətbiqi və s. kimi tədbirlərin həyata keçirilməsi də elektrik enerjisinə tələbatın azalmasına təsir göstərmişdir.

2009-cu ildə ölkədə fəaliyyət göstərən müəssisə və təşkilatlarda çalışan muzdlu işçilərin 12.1 faizi və ya 160.7 min nəfəri ölkə sənayesində çalışmışdır. İşçilərin hər beş nəfərindən üçü sənayenin dövlət bölməsinə, hər beş nəfərindən ikisi isə qeyri-dövlət bölməsinə məxsus müəssisələrdə çalışmışdır. Mədənçıxarma sənayesi üzrə fəaliyyət göstərən müəssisələrdə çalışan işçilər bütün sənayeçilərin 22.7 faizini, elektrik enerjisi, qaz və suyun istehsalı və bölüşdürülməsi ilə məşğul olanlar 25.7 faizini, emal sənayesində çalışanlar isə 51.6 faizini təşkil etmişdir.

Emal bölməsində içki və tütün istehsalı da daxil olmaqla, qida məhsullarının istehsalı ilə məşğul olanlar daha böyük – 23.2 faizlik, dəri, dəridən məmulatlar və ayaqqabı istehsalı ilə məşğul olanlar isə daha az - 0.7 faizlik xüsusi çəkiyə malik olmuşdur.

2009-cu ilin yanvar-dekabr aylarında sənaye işçilərinin orta aylıq əmək haqqı 438.8 manat təşkil etmiş və 2008-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 2.3 faiz artmışdır. Qeyri-dövlət müəssisələrində işçilərin əmək haqqı 522.0 manat olmaqla dövlət müəssisələrində işləyənlərin əmək haqqından 1.4 dəfə yüksək olmuşdur. Əmək haqqı emal sənayesində 6.5 faiz, elektrik enerjisi, qaz və suyun istehsalı və bölüşdürülməsi bölməsində isə 2.5 faiz artmışdır.

Əmək haqqının daha yüksək səviyyəsi neft sektorunda, nəqliyyat avadanlıqlarının istehsalı, metallurgiya və digər qeyri-metal mineral maddələrin istehsalı sahələrində müşahidə olunmuşdur.

2009-cu ildə ölkənin iqtisadi və sosial sahələrinin inkişafı üçün bütün maliyyə mənbələrindən əsas kapitala 7.4 milyard manat vəsait yönəldilmişdir. Tikinti-quraşdırma işlərində 5.1 milyard manat vəsait istifadə edilmiş və ümumi vəsaitin 69.9 faizini təşkil etmişdir. Əsas kapitala qoyulan vəsaitin 60.3 faizi dövlət mülkiyyətinə məxsus müəssisə və təşkilatlar, 39.7 faizi qeyri-dövlət təşkilatları tərəfindən yönəldilmişdir.

İstehsal təyinatlı obyektlərin inşasında 5.5 milyard manat, qeyri-istehsal təyinatlı obyektlərin tikintisində 1.9 milyard manatlıq vəsaitdən istifadə edilmişdir.

Əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitin 79.9 faizini daxili, 20.1 faizini isə xarici vəsaitlər təşkil etmişdir. Xarici mənbələrdən əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitin 87.3 faizi Böyük Britaniya, ABŞ, Yaponiya, Fransa, Norveç, İsveçrə, Çexiya və Türkiyə investorlarına məxsusdur.

2009-cu ildə dövlət büdcəsində inşaat işləri üçün nəzərdə tutulmuş əsaslı vəsait qoyuluşunun 2.5 milyard manatından istifadə edilmişdir.

Əsas kapitala yönəldilmiş sərmayənin ümumi həcmində müəssisə və təşkilatların vəsaitləri 3.5 milyard manat, bank kreditləri 384.7 milyon manat, büdcə vəsaitləri 2.7 milyard manat, büdcədənkənar fondların vəsaitləri 473.9 milyon manat, əhalinin şəxsi vəsaitləri 299.7 milyon manat, digər vəsaitlər isə 0.5 milyon manat təşkil etmişdir.

İl ərzində əsas kapitala yönəldilmiş bütün vəsaitin 40.9 faizi sənaye sahələrinin inkişafına, 3.5 faizi kənd təsərrüfatına, 0.1 faizi balıqçılığa, 0.4 faizi tikintiyə, 2.9 faizi ticarət və xidmətə, 0.7 faizi mehmanxana və restoranlara, 23.8 faizi nəqliyyata, 1.9 faizi rabitəyə, 0.2 faizi maliyyə sektoruna, 10.9 faizi daşınmaz əmlakla əlaqədar əməliyyatlara (ondan 8.8 faizi mənzil tikintisinə), 7.1 faizi dövlət idarəetməsinə, 1.5 faizi təhsilə, 2.1 faizi səhiyyəyə, 4.0 faizi digər kommunal, sosial və şəxsi xidmətlərin göstərilməsi sahələrinə sərf edilmişdir.

2009-cu ildə əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitin 73.0 faizi qeyri-neft bölməsinin, 27.0 faizi neft bölməsinin inkişafında istifadə edilmişdir.

İl ərzində ümumi sahəsi 1363.3 min kv.metr olan yaşayış evləri, 20622 şagird yerlik ümumtəhsil məktəbləri, 605 çarpayılıq xəstəxana, növbədə 1235 nəfəri qəbul etmək imkanına malik ambulatoriya-poliklinika müəssisəsi, 90 yerlik məktəbəqədər uşaq müəssisəsi, 140 yerlik klub, Bakı şəhərində Elmi-Tədqiqat Göz Xəstəlikləri İnstitutu, Tennis Akademiyası, “Azadlıq prospekti” metro stansiyası, Beynəlxalq Avtovağzal Kompleksi, “Sərhədçi” İdman Olimpiya Mərkəzi, Hövsan və Şağanda Olimpiya İdman Kompleksləri, Naxçıvan MR-da Şərur Olimpiya İdman Kompleksi, Avtovağzal Kompleksi, “Gəmiqaya” mineral sular zavodu, unlu qənnadı məmulatlar istehsalı sexi, meyvə-tərəvəz soyuducu anbarı, istixana kompleksi, Asfalt-beton zavodu, Bərdədə Müalicə-Diaqnostika Mərkəzi və avtovağzal binası, Şəmkirdə və İsmayıllıda Olimpiya İdman kompleksləri, Gədəbəydə qızıl-mis emalı zavodu, Hacıqabul rayonunda Uşaq Tibb Mərkəzi və kərpic zavodu, Quba rayonunda “Şahdağ” elektrik stansiyası və Müalicə-Diaqnostika Mərkəzi, Sumqayıtda Elektrik Stansiyası, Şamaxıda Müalicə-Diaqnostika Mərkəzi və s. istifadəyə verilmişdir.

2009-cu ildə inşaat bölməsində çalışmış 62.0 min nəfərin orta aylıq nominal əmək haqqı 449.9 manat təşkil etmiş və əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nisbətən 10.6 faiz artmışdır. İri və orta tikinti müəssisələrində işləyənlərin orta aylıq nominal əmək haqqı isə 500.7 manat olmuşdur. Əmək haqqı tikinti sahəsinin hazırlanması sahəsində 46.6 faiz, bina və qurğuların tikintisi sahəsində 11.5 faiz artmış, bina və örtüklərin mühəndis avadanlıqlarının quraşdırılması və bəzək işləri sahələrində isə müvafiq olaraq 441.6 və 261.2 manat olmuşdur.

İlkin məlumatlara görə 2009-cu ildə xarici ölkələrdən və onların firmalarından ölkəmizə 5.5 milyard ABŞ dolları məbləğində xarici investisiya daxil olmuş və onun 44.1 faizi neft sektoruna yönəldilmişdir.

Ölkənin aqrar bölməsi 2009-cu ili uğurla başa vurmuşdur. Kənd təsərrüfatının ümumi məhsulunun sabit qiymətlərlə dəyəri 2008-ci ildəkinə nisbətən 3.5 faiz, o cümlədən bitkiçilik məhsulları 4.0 faiz, heyvandarlıq məhsulları 2.8 faiz artmışdır.

Regionların sosial-iqtisadi inkişafına və əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramlarında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin həyata keçirilməsi, “Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına dövlət dəstəyi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 23 yanvar tarixli 1907 nömrəli Sərəncamına uyğun olaraq kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının məhsul istehsalı üçün istifadə etdikləri yanacağın, motor yağlarının və mineral gübrələrin dəyərinin orta hesabla 50 faizinin dövlət tərəfindən ödənilməsi, eləcə də buğda istehsalçılarının maddi marağının artırılması və buğda istehsalının stimullaşdırılması məqsədi ilə dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına əkilən hər hektar üçün 40 manat yardımın verilməsi, məhsuldarlığa təsir göstərən reproduksiyalı toxum materialının satışına görə hər kq-a 30-40 faiz əlavə maliyyə vəsaitinin ayrılması, habelə həftənin altıncı və bazar günləri kənd təsərrüfatı məhsullarının satışı üzrə yarmarkaların təşkil edilməsi yetişdirilən məhsulun itkisiz yığılmasına müsbət təsir etmiş və 2009-cu ildə 2008-ci ilə nisbətən bir sıra kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalında artım əldə edilmişdir.

Bitkiçilik. 2009-cu ildə qarğıdalı da daxil olmaqla 1125.4 min hektar sahədən, hər hektardan orta hesabla 26.6 sentner olmaqla, ilkin çəkidə rekord miqdarda – 2988.3 min ton taxıl məhsulu toplanılmış və 2008-ci ilə nisbətən onun istehsalı 19.6 faiz və ya 490.0 min ton artmışdır.

Dənli və dənli paxlalıların tərkibində payızlıq və yazlıq buğda əsas yer tutur və istehsal olunmuş taxıl məhsulunun 71.7 faizini və ya 2141.4 min tonunu buğda təşkil etmişdir. Taxılın 5.1 faizi və ya 151.2 min tonu isə qarğıdalının payına düşür.

Aqrar bölmədə bazarın tələblərinin nəzərə alınması, taxıl istehsalına dövlət tərəfindən xüsusi diqqət yetirilməsi kənd təsərrüfatı bitkilərinin əkin sahələrinin strukturuna öz təsirini göstərmişdir. Belə ki, taxılın əkin sahəsinin xeyli artması müqabilində 2008-ci ilə nisbətən pambığın, dən üçün günəbaxanın, kartofun, tərəvəzin və bostan bitkilərinin əkin sahələri azalmışdır.

Əkin sahəsinin genişləndirilməsi nəticəsində tütün istehsalı 2008-ci ilə nisbətən 5.0 faiz artaraq 2.6 min tona çatmışdır.

Bitkiçiliyin mühüm sahəsi olan pambıqçılığın 2009-cu ildə əkin sahəsinin 21.1 min hektara qədər azalması səbəbindən xam pambığın istehsalı 30.9 min ton olmuş, 182.3 min ton şəkər çuğunduru, 983 min ton kartof, 1177.9 min ton tərəvəz, 410.8 min ton bostan məhsulları toplanmışdır.

2009-cu ildə əksər növ meyvələrin artması hesabına rekord miqdarda – 721.4 min ton meyvə və giləmeyvə istehsal edilmiş, üzüm istehsalı 129.2 min tona, yaşıl çay yarpağı istehsalı 447 tona çatmışdır. 2008-ci illə müqayisədə meyvə istehsalı 1.2 faiz, üzüm istehsalı 11.5 faiz, yaşıl çay yarpağı istehsalı 38.3 faiz artmışdır.

2010-cu ilin məhsulu ücün təmiz herik şumu da daxil olmaqla 991.6 min hektar sahədə şum qaldırılmış, 919.7 min hektarda dən və yaşıl yem üçün payızlıq taxıl, o cümlədən 908.7 min hektar taxıl səpilmişdir. Dənlik taxılın 72.6 faizi və ya 659.3 min hektarı buğda, 27.4 faizi və ya 249.1 min hektarı arpa əkini sahəsidir. Əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nisbətən dən üçün taxılın cəmi əkin sahəsi 13.6 faiz, o cümlədən buğdanın əkin sahəsi 18.3 faiz azalmış, arpanın əkin sahəsi isə 1.6 faiz genişlənmişdir.

Heyvandarlıq. Heyvandarlıq kənd təsərrüfatının mühüm sahəsidir və son illər sürünün cins tərkibinin yaxşılaşdırılması istiqamətində görülmüş müəyyən işlər məhsul istehsalına öz müsbət təsirini göstərmişdir. Belə ki, 2009-cu ildə diri çəkidə 305.1 min ton ət, 1433.1 min ton süd, 1209.4 milyon ədəd yumurta və 15.3 min ton yun istehsal edilmiş və 2008-ci illə müqayisədə ət istehsalı 0.8 faiz, süd - 3.7 faiz, yumurta – 9.8 faiz, yun istehsalı 3.3 faiz artmışdır.

Respublikada iribuynuzlu mal-qaranın yetişdirilməsi və qoyunçuluq heyvandarlığın inkişaf etmiş sahələrindəndir. 2010-cu il yanvarın 1-i vəziyyətinə ölkə üzrə 2600.4 min baş iri buynuzlu mal-qara, 8387.0 min baş qoyun və keçi mövcud olmuşdur.

Ölkə iqtisadiyyatının əsas infrastrukturlarından biri olan nəqliyyat sektoru inkişafdadır. 2009-cu ildə də nəqliyyat sektoruna investisiyaların yönəldilməsi, nəqliyyatın hərəkət heyətinin yeniləşməsi, yeni avtomobil yollarının çəkilişi, yenidənqurulması və s. işlər davam etmiş, həyata keçirilmiş transmilli layihələr sahənin inkişafına öz müsbət təsirini göstərmişdir.

2009-cu il ərzində nəqliyyat sektorunda yük daşınması 2008-ci ilə nisbətən 3,7 faiz, yük dövriyyəsi isə 10,1 faiz artmış, son beş ildə bu göstəricilərin artımı müvafiq olaraq 1,6 və 4,2 dəfə təşkil etmişdir.

Ötən ildə nəqliyyat müəssisələri və fərdi sahibkarlar tərəfindən göstərilmiş nəqliyyat xidmətlərinin ümumi həcmi 2008-ci ilə nisbətən 7,8 faiz artmışdır.

Nəqliyyat vasitələri ilə daşınmış 189,8 milyon ton yükün 49,7 faizi avtomobil, 32,7 faizi boru kəməri, 10,7 faizi dəmir yolu, 6,9 faizi dəniz nəqliyyatı vasitəsilə həyata keçirilmişdir.

Özəl bölmənin nəqliyyat vasitələri ilə yük daşınması 10,1 faiz artmış, bu bölməyə məxsus nəqliyyat vasitələri ilə yük daşınmasının payı nəqliyyat sektorunda 73,7 faiz təşkil etmişdir.

2009-cu ilin yekunları üzrə nəqliyyat sektorunda xidmət göstərilmiş sərnişinlərin sayı 1,3 milyard nəfər olmaqla, əvvəlki illə müqayisədə 6,9 faiz artmışdır. Bu sahədəki fəaliyyətin 83,9 faizi qeyri-dövlət bölməsinin payına düşmüş, sərnişinlərin 83,9 faizi avtomobil, 15,5 faizi metro nəqliyyatı ilə daşınmışdır.

Dəmir yolu nəqliyyatı ilə 20,3 milyon ton yük daşınmış, orta hesabla sutkada 631 vaqon yüklənmiş, 487 vaqon boşaldılmışdır. Sutka ərzində dəmir yolunun Şimal istiqaməti üzrə 29,7 min ton, Qərb istiqaməti üzrə 3,8 min ton, Cənub istiqaməti üzrə isə 2,7 min ton yüklənmə işi yerinə yetirilmişdir.

Dəniz nəqliyyatında daşınmış yüklərin həcmi 10,9 faiz artmış və 13,2 milyon ton təşkil etmişdir. Yüklərin dörddə üç hissəsini neft yükləri, dörddə bir hissəsini isə quru yüklər təşkil etmiş və bütün daşımalar xarici əlaqə üzrə həyata keçirilmişdir. Bu nəqliyyat növündə yük dövriyyəsi 1,6 faiz artmış və 6,2 milyard ton-km təşkil etmişdir. Ötən ildə donanmaya yükgötürmə qabiliyyəti 13,5 min ton olan bir maye yük daşıyan gəmi alınmış və gəmilərin sayı 80-ə çatdırılmışdır. İl ərzində Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanında 5,1 milyon ton yükləmə-boşaltma işləri həyata keçirilmişdir. İşlənmiş yüklərin 84,1 faizini təşkil edən beynəlxalq tranzit yüklərin həcmi 5,4 faiz, ixrac yüklərinin həcmi 21,5 faiz azalmış, idxal yüklərinin həcmi isə 1,6 dəfə artmışdır.

Nəqliyyatda daha böyük xüsusi çəkiyə malik olmaqla ən sabit sürətlə inkişaf edən sahə avtomobil nəqliyyatıdır. 2009-cu ildə ölkədəki mövcud avtomobil nəqliyyat vasitələrinin sayı əvvəlki illə müqayisədə 65,8 min ədəd artaraq 925,9 min ədəd təşkil etmişdir. Əhalinin hər 1000 nəfərinə düşən avtomobillərin sayı son 5 ildə 1,7 dəfə artaraq 105 ədəd olmuşdur. Avtomobillərin 82,0 faizini minik avtomobilləri, 12,7 faizini yük avtomobilləri, 3,2 faizini avtobuslar, qalan hissəsini isə xüsusi təyinatlı və digər avtomobillər təşkil etmişdir. 2009-cu ildə avtomobil nəqliyyatı ilə fiziki şəxslərin - fərdi sahibkarların fəaliyyəti də nəzərə alınmaqla 94,2 milyon ton yük, 1,1 milyard sərnişin daşınmış və 2008-ci illə müqayisədə müvafiq olaraq 7,1 və 7,8 faiz artmışdır. Sərnişinlərin 96,6 faizi avtobus, 3,4 faizi isə minik taksilərinin xidmətlərindən istifadə etmişlər. Avtomobil nəqliyyatı ilə yük və sərnişin dövriyyəsində artım müvafiq olaraq 6,9 və 8,9 faiz təşkil etmişdir.

Metro nəqliyyatının xidmətlərindən il ərzində istifadə edən sərnişinlərin sayı əvvəlki illə müqayisədə 2,9 faiz çoxalaraq 206,1 milyon sərnişin təşkil etmişdir.

Hava nəqliyyatı ilə 941,2 min sərnişin daşınmış, daşınmanın 89,8 faizi dövlət bölməsinə, 10,2 faizi isə özəl müəssisələrə məxsus hava gəmiləri ilə həyata keçirilmişdir. İl ərzində hava nəqliyyatı ilə 31,8 min ton yük daşınmış, onun 87,1 faizi qeyri-dövlət bölməsinin payına düşmüşdür.

Magistral neft kəmərləri ilə 50,5 milyon ton neft nəql edilmişdir. Nəqletmənin dörddə üç hissəsi ölkənin əsas nəqliyyat infrastrukturlarından olan BTC neft ixrac kəməri ilə həyata keçirilmiş və ötən il ərzində bu kəmər vasitəsilə 38,2 milyon ton neft ötürülmüşdür. İl ərzində BTC kəməri ilə Azərbaycan nefti ilə yanaşı, ölkə ərazisindən 1,9 milyon ton Qazaxıstan nefti də nəql edilmişdir.

Magistral qaz kəmərləri ilə 11,6 milyon ton və ya əvvəlki illə müqayisədə 2,5 faiz çox qaz nəql edilmişdir. Nəql edilmiş qazın üçdə bir hissəsi Bakı-Tbilisi-Ərzurum Cənubi Qafqaz boru kəməri vasitəsilə həyata keçirilmiş və 5,2 milyard kub-metr qaz ötürülmüşdür.

2009-cu ilin yanvar-noyabr aylarında Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat dəhlizinin Azərbaycan ərazisindən keçən hissəsində 39,6 milyon ton yük, 188,4 milyon sərnişin daşınmışdır. Yüklərin 44,3 faizi dəmir yolu, 37,2 faizi avtomobil, 18,5 faizi dəniz nəqliyyatı ilə daşınmış və ölkənin nəqliyyat sektorunda daşınmış bütün yüklərin 23,2 faizini təşkil etmişdir.

Daşımalardan 218,6 milyon manat gəlir əldə edilmiş, gəlirlərin 48,8 faizi dəmir yolu, 26,8 faizi dəniz, 24,4 faizi isə avtomobil nəqliyyatının fəaliyyəti nəticəsində əldə edilmişdir.

2009-cu ildə nəqliyyat müəssisələrində 68,5 min işçi çalışmış, onların orta aylıq əmək haqqı əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nisbətən 16.8 faiz artaraq 363,7 manat təşkil etmişdir.

Ölkənin rabitə sektoru əvvəlki illərdə olduğu kimi, 2009-cu ildə də uğurla inkişaf etmiş əsas sahələrdən biridir. İl ərzində telekommunikasiya və poçt müəssisələri tərəfindən təsərrüfat subyektlərinə və əhaliyə göstərilmiş xidmətlərin həcmi 1,0 milyard manatı keçmiş və ötən illə müqayisədə 13,1 faiz artmışdır. Rabitə xidmətlərinin dörddə üç hissəsi əhaliyə göstərilmişdir.

Əldə olunmuş gəlirlərin 70,3 faizi mobil telefon rabitəsindən yaranmış və 2008-ci illə müqayisədə bu xidmətlərin həcmi 11,0 faiz çoxalmışdır. Mobil telefon abunəçilərinin sayı son bir il ərzində 1,6 milyon artmış, hazırda əhalinin hər beş nəfərindən dördü mobil telefon abunəçisidir. Mobil telefon rabitəsində 3-cü nəsil (3G) texnologiyası tətbiq olunmağa başlamış, əhalinin İnternetdən istifadə tarifləri iki dəfə aşağı salınmışdır.

2009-cu ildə rabitə müəssisələrində 22,7 min işçi çalışmış, onların orta aylıq əmək haqqı 432,3 manat olmaqla əvvəlki ilin eyni dövrünə nisbətən 14.6 faiz artmışdır. Rabitə sahəsində əmək haqqının artımı dövlət sektorunda 13.2 faiz, qeyri-dövlət sektorunda 5.8 faiz təşkil etmişdir.

2009-cu ilin on bir ayında İKT sektorunda fəaliyyət göstərmiş müəssisələr tərəfindən istehsal olunmuş məhsul və göstərilmiş xidmətlərin həcmi 1,1 milyard manat olmuş və 13,7 faiz artmışdır.

2009-cu ildə istehlak bazarında ölkə əhalisinə 15.9 milyard manatlıq və ya 2008-ci illə müqayisədə 9,9 faiz çox geniş çeşidli istehlak malları satılmış və pullu xidmətlər göstərilmişdir. Ticarət və xidmət üzrə ümumi artımın 69,5 faizi ticarət fəaliyyəti, 30,5 faizi göstərilmiş xidmətlər hesabına yaranmışdır.

Əmtəə dövriyyəsinin 99.2 faizi, pullu xidmətlərin 72.2 faizi özəl bölmə tərəfindən həyata keçirilmişdir.

Pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin və əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin artımı həm istehlak bazarının müxtəlif çeşidli əmtəə və xidmət resursları ilə təminatının artması, həm də əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin yüksəlməsi sayəsində yaranmışdır. Ticarət və xidmət şəbəkələrindən hər bir ölkə sakini hər ay orta hesabla 149,5 manatlıq və ya 2008-ci ilə nisbətən 13,9 manat çox müxtəlif istehlak malları almış və pullu xidmətlərdən istifadə etmişdir.

Pərakəndə əmtəə dövriyyəsi və əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin ümumi artımının 84,2 faizi istehlak bazarında əhalinin tələbatının ödənilməsində önəmli yer tutan özəl müəssisələrin fəaliyyəti sayəsində təmin edilmiş, bu müəssisələr tərəfindən əhaliyə satılmış istehlak mallarının və göstərilmiş xidmətlərin həcmi 14.7 milyard manat təşkil etmişdir.

2009-cu ildə pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin artımının 99,5 faizi özəl müəssisələrin ticarət və iaşə fəaliyyəti sayəsində yaranmış və bu müəssisələr üzrə pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin həcmi 8,9 faiz artaraq 11.7 milyard manata çatmışdır.

Pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin ümumi həcminin 2,8 faizini iaşə müəssisələrinin dövriyyəsi təşkil etmiş, əhaliyə 335,1 milyon manatlıq və ya 2008-ci ildəkindən 17,1 faiz çox iaşə xidmətləri göstərilmişdir. Özəl iaşə müəssisələri üzrə dövriyyənin real həcmi 19,5 faiz artaraq 323,6 milyon manat olmuşdur.

Pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin ümumi artımının 84,8 faizi hüquqi şəxs statuslu və hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti göstərən fərdi sahibkarların ticarət müəssisələrinin, 15,2 faizi isə yarmarka və bazarların ticarət fəaliyyəti sayəsində yaranmışdır.

İstehlak bazarından alınmış məhsulların 64,5 faizini ərzaq malları, 35,5 faizini qeyri-ərzaq malları təşkil etmiş, ərzaq məhsullarının satışı 10,6 faiz, qeyri-ərzaq mallarının satışı isə 4,9 faiz artmışdır. Ərzaq məhsullarının alınmasına çəkilmiş xərclərin 17,9 faizini tərəvəz məhsulları, 14,6 faizini meyvə və giləmeyvə, 14,8 faizini ət və quş, 6,4 faizini çörək, 3,9 faizini kərə yağı, 4,8 faizini qənnadı məmulatları təşkil etmişdir. Qeyri-ərzaq mallarının alınmasına ödənilmiş vəsaitin 22,8 faizi paltar və trikotaj, 21,4 faizi neft məhsulları, 6,5 faizi avtomobillər, 6,9 faizi ayaqqabı, 6,8 faizi elektrik və teleradio avadanlığı, 5,2 faizi tikinti materiallarına sərf edilmişdir. İl ərzində adambaşına satılmış orta aylıq ərzaq mallarının həcmi 72,1 manata, qeyri-ərzaq mallarının həcmi 39,6 manata çataraq, əvvəlki ilin göstəricisini müvafiq olaraq 5,1 və 2,6 manat üstələmişdir.

2009-cu ildə əhaliyə 4.1 milyard manatlıq və ya 12,5 faiz çox pullu xidmətlər göstərilmişdir. Əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin 13,4 faizini məişət xidmətləri təşkil etmişdir.

2009-cu ildə Azərbaycan Respublikası dünyanın 137 ölkəsi ilə ticarət əməliyyatları aparmışdır. Bu dövr ərzində xarici ticarət dövriyyəsinin həcmi 20.8 milyard ABŞ dolları, o cümlədən ixrac 14.7 milyard, idxal 6.1 milyard dollar təşkil etmişdir. Ticarət əlaqələrinin 70,6 faizi ixracın, 29,4 faizi idxalın hesabına formalaşmış, 8.6 milyard dollarlıq müsbət saldo yaranmışdır.

İdxal-ixrac əməliyyatlarının 18,8 faizi İtaliya, 9,7 faizi Amerika Birləşmiş Ştatları, 8,7 faizi Rusiya, 7,1 faizi Fransa, 6,3 faiz İsrail, 4,9 faizi Türkiyə, 3,3 faizi Ukrayna, 3,3 faizi Tayvan (Çinin əyaləti), 3,2 faizi İndoneziya, 3,1 faizi Almaniya, 3,0 faizi Çin, 2,9 faizi Kanada, 2,3 faizi Böyük Britaniya, 2,2 faizi Gürcüstan, 2,1 faizi Malayziya, 1,6 faizi İspaniya, 17,5 faizi isə digər ölkələrlə aparılmışdır. İdxal əməliyyatlarının 17,5 faizi Rusiya, 14,8 faizi Türkiyə, 9,0 faizi Almaniya, 8,4 faizi Ukrayna, 7,9 faizi Çin, 4,5 faizi Böyük Britaniya, 4,3 faizi Amerika Birləşmiş Ştatları, 2,4 faizi Yaponiya, 2,3 faizi Fransa, 2,2 faiz Belarus, 2,1 faizi İtaliya, 2,0 faizi Koreya Respublikası, 1,9 faizi İsveç, 1,9 faizi Braziliya, 1,5 faizi İsveçrə, 17,3 faizi isə digər ölkələrlə aparılmışdır.

Keçən il ölkəmizə gətirilən məhsulların 34,8 faizini maşın və mexanizmlər, elektrotexnika avadanlığı, 12,8 faizini quru, hava və su nəqliyyatı vasitələri, 10,8 faizini az qiymətli metallar və onlardan hazırlanmış məmulatlar, 8,5 faizini hazır ərzaq məhsulları, spirtli və spirtsiz içkilər, sirkə, tütün, 6,6 faizini kimya sənayesi məhsulları, 5,1 faizini bitki mənşəli məhsullar, 3,5 faizini optik, fotoqrafik, tibbi, digər cihaz və aparatlar, 2,8 faizini mineral məhsullar, 2,8 faizini plastik kütlə, kauçuk, rezin və onlardan hazırlanmış məmulatlar, qalan 12,3 faizini digər mallar təşkil etmişdir.

İxrac əməliyyatlarının 25,8 faizi İtaliya, 11,9 faizi Amerika Birləşmiş Ştatları, 9,0 faizi Fransa, 8,4 faizi İsrail, 5,1 faizi Rusiya, 4,6 faizi Tayvan (Çinin əyaləti), 4,5 faizi İndoneziya, 4,0 faizi Kanada, 2,7 faizi Gürcüstan, 2,6 faizi Malayziya, 2,2 faizi İspaniya, 1,8 faizi Hindistan, 17,4 faizi isə digər ölkələrlə həyata keçirilmişdir.

Xarici ölkələrə göndərilən malların 92,8 faizini mineral məhsullar, 1,5 faizini bitki mənşəli məhsullar, 1,2 faizini quru, hava və su nəqliyyatı vasitələri, 1,2 faizini hazır ərzaq məhsulları, spirtli və spirtsiz içkilər, sirkə, tütün, 0,9 faizini heyvan və ya bitki mənşəli piylər və yağlar, 0,8 faizini az qiymətli metallar və onlardan hazırlanmış məmulatlar, 0,4 faizini plastik kütlə, kauçuk, rezin və onlardan hazırlanmış məmulatlar, 0,3 faizini toxuculuq materialları və məmulatları, 0,2 faizini kimya sənayesi məhsulları, qalan 0,7 faizini digər mallar təşkil etmişdir.

Xarici ticarət dövriyyəsinin 17.9 milyard dolları və ya 85,8 faizi, o cümlədən ixracın 92,3 faizi, idxalın 70,2 faizi uzaq xarici dövlətlərin payına düşmüş, Müstəqil Dövlətlər Birliyinə üzv olan ölkələrlə ticarət əlaqələrinin 14,2 faizi, o cümlədən ixracın 7,7 faizi, idxalın 29,8 faizi aparılmışdır.

2009-cu il yanvarın 1-i vəziyyəti ilə müqayisədə keçən il ərzində hüquqi şəxslərin sayı 4.4 faiz artmış və 2010-cu ilin yanvarın 1-nə 89.9 min olmuşdur.

İqtisadiyyatın “Digər sahələrdə xidmətlərin göstərilməsi”, “Su təchizatı: Çirkli suların və tullantıların təmizlənməsi”, “Təhsil”, “Daşınmaz əmlakla əlaqədar əməliyyatlar”, “Tikinti” və “Peşə, elmi və texniki fəaliyyət” bölmələrində artım daha nəzərəçarpacaq dərəcədə olmuşdur.

“Topdan və pərakəndə ticarət; avtomobillərin və motosikletlərin təmiri”, “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq”, “Tikinti”, “Digər sahələrdə xidmətlərin göstərilməsi” və “Emal sənayesi” bölmələrində cəmləşən hüquqi şəxslərin Dövlət registrində xüsusi çəkisi daha yüksək olmuşdur.

Statistik vahidlərin Dövlət registrində qeydiyyatdan keçmiş tam xarici investisiyalı və birgə müəssisələr əsasən Türkiyə (29.7%), Böyük Britaniya (11.6%), Rusiya (7.4%), İran (5.9%) ABŞ (5.7%), və Almaniya (2.7%) sahibkarları tərəfindən yaradılmışdır.

2009-cu il ərzində yeni yaradılmış müəssisələrin 30.2 faizi “Digər sahələrdə xidmətlərin göstərilməsi”, 23.6 faizi “Topdan və pərakəndə ticarət; avtomobillərin və motosikletlərin təmiri”, 13.1 faizi “Tikinti”, 5.8 faizi “Peşə, elmi və texniki fəaliyyət”, 4.6 faizi lİnzibati və yardımçı xidmətlərin göstərilməsi”, hər birində 4.4 faiz olmaqla “Emal sənayesi” və “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq” bölmələrinin payına düşür.

2009-cu ildə qeydiyyatdan keçmiş yeni müəssisələrin 85.2 faizi xüsusi mülkiyyətli, 3.7 faizi dövlət mülkiyyətli, 8.7 faizi tam xarici investisiyalı, 2.4 faizi isə birgə müəssisələrin payına düşür.

Bu dövrdə ləğv edilmiş müəssisə və təşkilatların 78.5 faizi bələdiyyələr də daxil edilməklə “Dövlət idarəetməsi və müdafiə, icbari sosial təminat”, 4.3 faizi lİnformasiya və rabitə”, 3.6 faizi “Topdan və pərakəndə ticarət; avtomobillərin və motosikletlərin təmiri”, 2.2 faizi “Digər sahələrdə xidmətlərin göstərilməsi”, 1.8 faizi “Emal sənayesi”, hər birində 1.7 faiz olmaqla “Tikinti” və “Peşə, elmi və texniki fəaliyyət”, 1.6 faizi “Nəqliyyat və anbar təsərrüfatı”, 1.4 faizi “Elektrik enerjisi, qaz, buxar və kondisiyalaşdırılmış hava ilə təchizat”, 1.0 faizi “Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq”, qalanları isə digər bölmələrin payına düşür.

Ölkənin vergi orqanlarının məlumatına görə, 2010-cu il yanvarın 1-i vəziyyətinə vergi orqanlarında qeydiyyatdan keçmiş, hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslərin sayı 273 minə yaxınlaşmışdır.

Fərdi sahibkarların çox hissəsi ticarət (42.4%), nəqliyyat (21.0%), xidmət (10.4%) və kənd təsərrüfatı (8.9%) sahələrində fəaliyyət göstərmişdir. Hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıqla məşğul olan fiziki şəxslərin əsas hissəsi Bakıda (36.2%), Aran (18.5%), Gəncə-Qazax (10.9%) və Abşeron (8.0%) iqtisadi rayonlarında fəaliyyət göstərir.

Ölkədə torpaq islahatının həyata keçirilməsi, torpağın xüsusi mülkiyyətə verilməsi nəticəsində, 2010-cu il yanvarın 1-i vəziyyətinə Statistik vahidlərin Dövlət registrinə daxil edilmiş ailələrin sayı 850 mini keçmiş və ölkədə torpaq payı alanların 98.0 faizini təşkil etmişdir.

2009-cu ildə ölkədə 73.6 min yeni, o cümlədən 54.5 min daimi iş yeri açılmışdır. Ümumilikdə isə, 2003-cü il oktyabrın 1-dən 2009-cu ilin sonunadək 839.9 min, o cümlədən 602.1 min daimi iş yerləri yaradılmışdır.

Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin məlumatlarına əsasən 2009-cu ildə dövlət büdcəsinə 10.3 milyard manat vəsait daxil olmuş, büdcədən 10.6 milyard manat vəsait xərclənmişdir. Büdcənin gəlirləri ilə xərcləri arasında yaranmış 242.0 milyon manatlıq defisit ümumi daxili məhsulun 0.7 faizinə bərabər olmuşdur.

2010-cu ilin yanvar ayının 1-nə olan məlumatlara görə əhalinin banklardakı əmanətləri əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 22.7 faiz artaraq 2.3 milyard manat təşkil etmişdir. Əmanətlərin 41.4 faizi və ya 965.6 milyon manatı milli valyuta şəklində qoyulmuşdur. Özəl banklarda yerləşdirilmiş əmanətlərin həcmi 1791.6 milyon manata çatmış, onun əmanət qoyuluşlarının həcmində payı isə 76.7 faizədək yüksəlmişdir.

Cari ilin yanvar ayının 1-i vəziyyətinə iqtisadiyyatın maliyyə sektoru tərəfindən hüquqi və fiziki şəxslərə verilmiş kreditlərin məbləği 8.4 milyard manat təşkil edərək əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 17.4 faiz və ya 1244.3 milyon manat artmışdır. Kredit qoyuluşunun 46.5 faizi dövlət, 51.4 faizi özəl banklar, 2.1 faizi isə qeyri-bank kredit təşkilatları tərəfindən həyata keçirilmişdir. Verilmiş kreditlərin 71.9 faizini uzunmüddətli kreditlər təşkil etmiş, 3.6 faizinin isə ödənilmə vaxtı keçmişdir.

Son illər Azərbaycan Respublikasında bazar iqtisadiyyatının hərtərəfli inkişafını təmin etmək üçün həyata keçirilən tədbirlərlə yanaşı istehlak qiymətlərin və xidmət tariflərin sərbəstləşdirilməsinə də xüsusi diqqət yetirilmiş, azad rəqabət üçün əlverişli şərait yaradılmışdır. Bu tədbirlər nəticəsində istehlak bölməsində qiymətlərin aşağı düşməsinə nail olunmuş, inflyasiyanın artım surəti kəskin azalmış və son 9 ildə, o cümlədən ərzaq mallarının qiymətləri son 10 ildə ən aşağı göstəricilərlə müşahidə olunmuşdur. 2009-cu ildə əvvəlki ilə nisbətən istehlak mallarının qiymətləri və xidmət tarifləri 1.5 faiz, qeyri-ərzaq mallarının qiymətləri 3.4 faiz, xidmət tarifləri 7.1 faiz bahalaşmış, ərzaq məhsullarının qiymətləri isə 1.5 faiz ucuzlaşmışdır.

Yanvar-dekabr aylarında ərzaq məhsullarından “Ət məhsulları” qrupu məhsullarının qiymətləri 2,1 faiz, “Yağ və piylər” qrupu 8,5 faiz, “Tərəvəz” qrupu 0,1 faiz, “Çörək məmulatları və yarmalar” qrupu məhsullarının qiymətləri 10,4 faiz ucuzlaşmış, “Süd məhsulları, pendir və yumurta” qrupu 1,1 faiz, “Qəhvə, çay, kakao” qrupu 8,6 faiz, “Meyvə” qrupu 1,0 faiz, “Qənd, cem, bal, şokolad və konfetlər” qrupu 6,6 faiz, “Spirtli içkilər” qrupu 3,2 faiz, “Balıq məhsulları” qrupu 4,2 faiz, “Pivə” qrupu 11,0 faiz, “Tütün məmulatları” qrupu 3,2 faiz, “Mineral sular, sərinləşdirici içkilər, şirələr” qrupu məhsullarının qiymətləri isə 4,6 faiz bahalaşmışdır. Ümumilikdə isə ərzaq məhsullarının qiymətləri əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 1,5 faiz ucuzlaşmışdır.

İl ərzində “İnşaat materialları” qrupu mallarının qiymətləri 1,3 faiz, “Minik avtomobilləri” qrupu 0,9 faiz, “Telefon faksimil cihazları” qrupu mallarının qiymətləri 0,9 faiz ucuzlaşmış, “Parçalar” qrupu mallarının qiymətləri 3,2 faiz, “Geyim” qrupu 4,5 faiz, “Ayaqqabı” qrupu 5,3 faiz, “Mebel və ev əşyaları” qrupu 3,9 faiz, “Xalça və digər döşəmə örtükləri” qrupu 2,4 faiz, “Kiçik elektrik cihazları” qrupu 6,8 faiz, “Ev üçün toxuculuq məmulatları” qrupu 2,8 faiz, “Məişət cihazları” qrupu 1,7 faiz, “Tibb təyinatlı digər məhsullar” qrupu 7,9 faiz, “Dərmanlar” qrupu mallarının qiymətlərinin 13,3 faiz bahalaşması nəticəsində qeyri-ərzaq mallarının qiymətləri əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 3,4 faiz yüksəlmişdir.

İl ərzində əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərdən “Ayaqqabıların təmiri” qrupunun 5,4 faiz, “Təbii qaz” qrupunun 50,0 faiz, “Məişət cihazlarının təmiri” qrupunun 6,8 faiz, “Tibbi xidmət” qrupunun 10,6 faiz, “Stomotoloji xidmət” qrupunun 10,7 faiz, “Avtomobillərin təmiri” qrupunun qiymət və tarifləri 5,1 faiz bahalaşmışdır. Ümumilikdə isə yanvar-dekabr aylarında əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin qiymət və tarifləri əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nisbətən 7,1 faiz bahalaşmışdır.

2009-cu ildə ölkə əhalisinin adambaşına gəlirləri əvvəlki illə müqayisədə 6.7 faiz artaraq 2537.2 manata çatmış və ayda orta hesabla 211.4 manat təşkil etmişdir. İl ərzində əhali tərəfindən əldə edilmiş 22.4 milyard manatlıq gəlirin 66.2 faizi son istehlaka, 10.6 faizi vergilər, sosial sığorta və könüllü üzvlük haqlarının ödənilməsinə sərf edilmiş, 21.6 faizi isə yığıma yönəldilmişdir. Vergilər, digər icbari ödəmələr və könüllü üzvlük haqları ödənildikdən sonra əhalinin sərəncamında 20.0 milyard manatlıq və ya əvvəlki ildəkindən 8.7 faiz çox vəsait qalmışdır.

2009-cu ilin yanvar-dekabr aylarında ölkə iqtisadiyyatında muzdla çalışan işçilərin orta aylıq əmək haqqı əvvəlki ilə nisbətən 8.6 faiz artaraq 298.0 manata çatmış və inflyasiya səviyyəsini 7.0 faiz üstələmişdir.

Digər fəaliyyət növləri ilə müqayisədə mədənçıxarma sənayesində, maliyyə fəaliyyətində, daşınmaz əmlakla əlaqədar əməliyyatlar, icarə və istehlakçılara xidmət göstərilməsi və tikinti sahələrində orta aylıq əmək haqqı daha yüksək olmuşdur.

Ölkə əhalisinin maddi rifahının getdikcə yaxşılaşması, ünvanlı dövlət sosial yardımların davam etdirilməsi, habelə dövlətin öz üzərinə götürdüyü bütün sosial öhdəliklərin yerinə yetirilməsi yoxsulluğun azalmasına öz təsirini göstərmiş və ilkin məlumatlara görə 2009-cu il ərzində yoxsulluğun səviyyəsi 2.2 faiz bəndi azalaraq 11.0 faizə enmişdir.

Ölkə iqtisadiyyatının bütün sahələrində olduğu kimi, əhalinin pensiya təminatı sistemində də islahatlar uğurla həyata keçirilir. Ötən il “Əmək pensiyaları haqqında” Qanuna edilən əlavə və dəyişikliklər pensiyaların məbləğinin artımına, ayrı-ayrı sosial qruplar arasındakı mövcud narazılığın aradan qaldırılmasına və sosial ədalətin bərpa olunmasına xidmət edir.

İlkin məlumatlara əsasən, 2010-cu ilin əvvəlinə ölkədə pensiyaçıların sayı 1301 min nəfər olmuş və onların ölkə iqtisadiyyatında məşğul olan əhalinin hər 1000 nəfərinə düşən sayı 319 nəfər təşkil etmişdir. Təyin olunmuş aylıq pensiyaların orta məbləği ötən il 100 manatı ötub keçmiş və orta əmək haqqının 34 faizini təşkil etmişdir.

Cari ilin əvvəlinə 663 min nəfər ünvanlı dövlət sosial yardımı almış, bir nəfərə düşən yardımın məbləği 25 manat olmuşdur. Ölkədə 294 min nəfər sosial müavinət, Azərbaycan Respublikası qarşısında xüsusi xidmətlər göstərmiş 33 min nəfər təqaüd almışdır. 12 min şəhid ailəsi, müharibə əlilləri, I və II qrup Çernobıl AES əlilləri və müddətli hərbi xidmət qulluqçularının 23 min uşağına müavinət verilmişdir.

Ölkədə səhiyyə sisteminin inkişafı, bu sahənin maddi-texniki bazasının, kadr potensialının gücləndirilməsi və infrastrukturun yeniləşdirilməsi istiqamətində 2009-cu ildə mühüm addımlar atılmış, çoxsaylı tibb məntəqələri, müalicə-diaqnostika mərkəzləri, uşaq xəstəxanaları, Talassemiya və Respublika Perinatal Mərkəzləri istismara verilmişdir.

İlkin məlumatlara görə, 2010-cu ilin əvvəlinə ölkədə 762 xəstəxana, 1707 ambulatoriya-poliklinika müəssisəsi, 914 qadın məsləhətxanası, uşaq poliklinika və ambulatoriyaları fəaliyyət göstərir. Bu müəssisələrdə bütövlükdə 33 min həkim və 64 min orta tibb işçisi çalışır, əhalinin hər 10 min nəfərinə 37 həkim və 72 orta tibb işçisi düşür.

Ötən il ölkənin bütün bölgələrində ekoloji tarazlığı bərpa etmək, neftlə çirklənmiş əraziləri bərpa etmək, əhalinin təmiz suya və təmiz havaya olan ehtiyacını ödəmək məqsədilə bir sıra tədbirlər həyata keçirilmişdir. Hövsan aerasiya stansiyası yenidən qurularaq genişləndirilmiş, 12 rayonun 122 kəndində 224 min nəfər əhalini təmiz içməli su ilə təmin edən modul tipli təmizləyici qurğular quraşdırılaraq istifadəyə verilmişdir. Bakıda məişət tullantıları zavodunun tikintisinə başlanılmış, yaşıllaşdırma işləri geniş vüsət almışdır.

Ətraf mühitin mühafizəsinə xüsusi önəm verən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev 2010-cu ili ölkəmizdə “Ekologiya ili” elan etmişdir.

Bioloji müxtəlifliyin qorunub saxlanması məqsədilə xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin inkişaf etdirilməsi, yeni milli parkların, dövlət təbiət qoruqlarının yaradılması, mövcud qoruq ərazilərinin genişləndirilməsi kimi tədbirlər həyata keçirilir. 2010-cu ilin əvvəlinə ölkədə ümumi sahəsi 218,3 min hektar olan 11 dövlət qoruğu və 295,9 min hektar olan 8 milli park mövcud olmuşdur.

2009-cu ildə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin monitorinq xidmətləri tərəfindən 1302 müəssisədə müayinə aparılmış və nəticədə su hövzələrinin çirkləndirilməsi üzrə tədqiq olunmuş hər üç müəssisədən birində və atmosfer havasının çirkləndirilməsi üzrə müayinə edilmiş hər beş müəssisədən birində atılan tullantıların icazə verilən həddən artıq olması qeydə alınmışdır.

Ötən il təbiəti mühafizə qanunvericiliyini pozduğuna görə 885 nəfər vəzifəli şəxs və vətəndaş inzibati məsuliyyətə cəlb olunmuş, onlardan tutulan cərimələrin məbləği 1,4 milyon manat təşkil etmişdir. Bundan başqa, 614 müəssisəyə qarşı iddia qaldırılmış, bu iddialara əsasən 78,1 min manat həcmində cərimə tutulmuşdur.

Təhsil sisteminin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi və təhsildə aparılan islahatlar nəticəsində nəzərəçarpacaq müsbət dəyişikliklər baş vermiş, təhsilin səviyyəsinin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması istiqamətində məqsədyönlu işlər həyata keçirilməkdədir.

2009-cu il iyunun 19-da vətəndaşların təhsil hüququnun təmin edilməsi sahəsində dövlət siyasətinin əsas prinsiplərini və təhsil fəaliyyətinin tənzimlənməsinin ümumi şərtlərini müəyyən edən “Təhsil haqqında” Qanun qəbul olunmuşdur.

Təhsil sistemində aparılan islahatlar nəticəsində əhalinin təhsil səviyyəsi artır və bu gün 15 və yuxarı yaşda olan əhalinin hər 1000 nəfərindən 766-sı ali və tam orta təhsilə malikdir. 15 və yuxarı yaşda olan əhalinin savadlılıq səviyyəsi 99,6 faizə çatmışdır.

Cari ilin əvvəlinə ölkədə fəaliyyət göstərən 1607 dövlət və 5 qeyri-dövlət məktəbəqədər təhsil müəssisəsində 103 min uşaq və ya müvafiq yaşda olan uşaqların 14,9 faizi tərbiyə alır. Məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin 96 faizi Təhsil Nazirliyinin sisteminə daxildir və onların 23 faizi Bakı şəhərində yerləşir.

2009-2010-cu tədris ilinin əvvəlinə ölkənin 4503 dövlət və 17 qeyri-dövlət əyani ümumi təhsil müəssisələrində 1,4 milyon şagird təhsil almışdır. Bundan əlavə, sağlamlıq imkanları məhdud olan 6483 uşağın təhsil aldığı 19 xüsusi məktəb və ya ümumi təhsil müəssisələrində xüsusi siniflər fəaliyyət göstərmişdir.

Dövlət orta ümumi təhsil müəssisələrinin ümumi sayında lisey və gimnaziyalar şəbəkəsinin inkişafı davam edir. 2009/2010-cu tədris ilinin əvvəlinə şagirdlərinin sayı 44 min nəfərdən artıq olan 73 dövlət liseyi və gimnaziyası fəaliyyət göstərmişdir.

Dövlət müəssisələrinin ümumi sayında məcburi köçkün uşaqlar üçün 644 əyani ümumi təhsil müəssisəsi fəaliyyət göstərir və burada 79 min nəfər şagird təhsil alır.

2009-cu ildə əyani ümumi təhsil müəssisələrini bitirən 108 min nəfər məzundan 84 min nəfəri və ya 78 faizi tam orta təhsil haqqında attestat almışdır.

Dövlət Statistika Komitəsi tərəfindən cari il sentyabr ayının 22-si vəziyyətinə ölkədə fəaliyyət göstərən dövlət əyani ümumtəhsil məktəblərində keçirilmiş statistik müayinənin nəticələrinə görə, məktəblərin 83 faizi, o cümlədən şəhər yerlərində 92 faizi, kənd yerlərində isə 79 faizi kompyuterlərlə təmin olunmuşdur. Əvvəlki illə müqayisədə kompyuterlərin sayı 1,8 min ədəd və ya 5 faiz artaraq 38,5 minə çatmış, orta hesabla hər 35 şagirdə bir kompyuter düşür. Elektron poçtu və internetə çıxışı olan məktəblərin sayı da əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Cari tədris ilinin əvvəlinə 394 şəhər, 317 kənd məktəbinin internetə çıxışı, 164 şəhər, 208 kənd məktəbinin isə elektron poçtu olmuşdur.

Müayinə ilə əhatə edilmiş məktəblərdə cari tədris ilinin əvvəlinə bütün sinif otaqlarında istilik sistemi mövcud olmuş, onların 8 faizi mərkəzləşdirilmiş istilik sistemindən, qalanları isə fərdi istilik sistemindən təchiz olunur. Fərdi istilik sisteminə malik olan məktəblər şəhər yerləri üzrə 73 faiz, kənd yerləri üzrə 99 faiz olmuşdur. Şəhər təhsil müəssisələrinin 52 faizi qazdan, 26 faizi bərk yanacaqdan, 22 faizi maye yanacaqdan, kənd təhsil müəssisələrinin 69 faizi bərk yanacaqdan və 24 faizi maye yanacaqdan istifadə edir. Şəhər məktəblərinin 20 faizi, kənd məktəblərinin isə 3 faizi siniflərin qızdırılması üçün elektrik qızdırıcılarından istifadə edir.

Hazırda Azərbaycanda 53 min tələbənin orta ixtisas təhsili aldığı 58 dövlət və 4 qeyri-dövlət orta ixtisas müəssisəsi və 138 min nəfər tələbənin təhsil aldığı 37 dövlət və 16 qeyri-dövlət ali təhsil müəssisələri fəaliyyət göstərir.

2009-cu ildə ölkənin ali təhsil müəssisələrinə 29,7 min və ya əvvəlki ildəkindən 1,0 min nəfər, yaxud 3 faiz çox tələbə qəbul olunmuşdur.

Azərbaycan Respublikasının Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasının məlumatlarına görə, 2009-cu ildə ali məktəblərə 2008-ci ildəkindən 3645 nəfər az və ya 112875 abituriyent ərizə vermişdir. Müsabiqədə 100 yerə orta hesabla 389 ərizə daxil olmuşdur. Müsabiqəyə görə 1 yerə təxminən 5 nəfər düşən tibb, kimya, biologiya və idman ixtisaslarına son illər maraq xeyli artmış, ənənəvi olaraq riyaziyyat, fizika, mühəndislik, memarlıq və dizayn ixtisasları üzrə də müsabiqənin yüksək olması qeydə alınmışdır. Humanitar, beynəlxalq münasibətlər, psixologiya, pedaqogika, incəsənət və musiqi ixtisaslarına 1 yerə orta hesabla 4 nəfər, iqtisadiyyat, idarəetmə, sosiologiya və coğrafiya ixtisaslarına isə 1 yerə orta hesabla 3 nəfər düşmüşdür.

Hazırda dövlət ali təhsil müəssisələrinin əyani şöbələrində oxuyan tələbələrin 42 faizi təqaüd alır. Tələbələrin aldığı təqaüdün orta məbləği bakalavr səviyyəsi üzrə 55 manat, magistratura səviyyəsi üzrə 60 manat, əlacılığa görə müvafiq olaraq 70 və 75 manat olmuşdur.

Ölkənin ali təhsil müəssisələrində Azərbaycan vətəndaşları ilə yanaşı 42 xarici ölkənin 5285 nəfər vətəndaşı da təhsil alır. Əcnəbi tələbələrin sırasında Türkiyə, İran, Rusiya, Çin Xalq Respublikası, Türkmənistan və İraq vətəndaşları üstünlük təşkil edirlər.

Əvvəlki illə müqayisədə 2009-2010-cu tədris ilinin əvvəlinə xarici ölkələrdə dövlət xətti ilə təhsil alan tələbələrin sayı 25 faiz artaraq, 2081 nəfər təşkil etmişdir. Xaricdə təhsil alan gənclərin 57 faizi Bakı, 43 faizi isə Azərbaycanın müxtəlif regionlarında yerləşən məktəblərin məzunlarıdır. Tələbələrin əsas hissəsi Türkiyə və Rusiyada təhsil alır.

Ötən il Azərbaycan Respublikasının Prezidenti elmin inkişafında yeni mərhələyə start verilməsi üçün “Azərbaycanda 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya” və bu strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Dövlət Proqramını təsdiq etmişdir.

Cari ilin əvvəlinə Azərbaycanda 146 elmi təşkilat və müəssisə, o cumlədən 97 elmi-tədqiqat təşkilatı, 35 ali məktəb, 8 elm və elmi xidmət sahəsinin sair təşkilatları və 6 konstruktor təşkilatı fəaliyyət göstərir. Bu elm ocaqlarında elmi tədqiqat və işləmələrlə 18 min mütəxəssis məşğul olur, onların da 62 faizi tədqiqatçılardır. Mütəxəssislərin hər dörd nəfərindən birinin elmlər doktoru və elmlər namizədi alimlik dərəcəsi vardır.

Bundan əlavə, elmi-tədqiqat bölmələrində ştatda olmayan və ali məktəblərdə çalışan 12 min nəfər elmi pedaqoji işçi elmi-tədqiqat bölmələrində tədqiqat və işləmələri yerinə yetirirlər. Onların da yarıdan çoxu elmlər doktoru və elmlər namizədi alimlik dərəcəsinə malikdirlər.

2010-cu ilin əvvəlinə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında 62 akademik və 111 müxbir üzv çalışır.

Azərbaycan dövləti digər sahələrdə olduğu kimi, mədəniyyətin inkişafı sahəsində də uğurlu addımlar atır və milli mədəniyyətin inkişafını dövlət siyasətinin prioritet məsələlərindən biri hesab edir.

Bu istiqamətdə bir çox dövlət proqramları, o cümlədən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 6 oktyabr 2008-ci il tarixli, 3072 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq olunmuş “Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı” qəbul edilmişdir. Bu proqrama uyğun olaraq, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi tərəfindən cari il sentyabr ayının 1-i vəziyyətinə “Kitabxanaların fəaliyyəti haqqında” statistik müayinə keçirilmiş və müayinə ilə kütləvi, uşaq, gənclər, elmi, elmi-texniki, digər ixtisaslaşdırılmış, həmçinin müəssisələrin nəzdində olan 8507 kitabxana əhatə olunmuşdur.

Kitabxanaların 111,0 milyon nüsxədən ibarət olan fondunun 80,5 faizini kitablar, 5,4 faizini qəzet və jurnallar, 14,1 faizini isə digər materiallar təşkil edir və onların 72,8 faizi şəhər, 27,2 faizi isə kənd yerlərində fəaliyyət göstərən kitabxanaların payına düşür.

Kitabxana fondunun 34,6 faizi ümumtəhsil məktəblərində, 32,0 faizi Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin nəzdində olan kitabxanalarda, 21,4 faizi elmi və elmi-texniki kitabxanalarda, 12,0 faizi isə digər müəssisə və təşkilatların kitabxanalarındadır.

Kitabxanalarda olan fondun 65,5 faizi azərbaycan, 31,1 faizi rus, 2 faizi ingilis, 1,4 faizi digər dillərdədir. Azərbaycan dilində olan ümumi fondun 71,9 faizi latın əlifbasındadır, şəhər yerlərində latın qrafikasında olan fondun xüsusi çəkisi 81,6 faiz, kənd yerlərində 56,8 faiz təşkil edir.

İnternet vasitəsilə elektron kitabxanalara edilən müraciətlər kitabxanalara olunan ümumi müraciətlərin cəmi 2,0 faizini təşkil etmişdir.

Bu gün Azərbaycanda 2751 klub müəssisəsi, 205 muzey, 31 peşəkar teatr, 4 filarmoniya, 6 musiqi kollektivi və 2 konsert zalı əhaliyə xidmət göstərir.

2009-cu ildə muzeylərə gələnlərin sayı 1,4 milyon nəfər, teatrlara gələnlərin sayı 0,6 milyon nəfər olmuşdur. Teatrlarda repertuar müntəzəm olaraq təzələnir və tamaşalar azərbaycan dili ilə yanaşı, rus və ləzgi dillərində də göstərilir.

Ölkədə tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunub saxlanması və mühafizəsinə xüsusi diqqət yetirilir, hazırda Azərbaycanda dövlət əhəmiyyətli qoruqların sayı 27-yə çatmışdır.

2009-cu il iyunun 30-da Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən “Bədən tərbiyəsi və idman haqqında” Qanunun imzalanması ölkədə bədən tərbiyəsi və idmanın inkişafı üçün daha geniş imkanlar yaratmışdır.

Ölkənin müxtəlif bölgələrində yeni idman qurğuları tikilib istifadəyə verilir, mövcud idman qurğuları, stadionlar və digər idman meydançaları təmir edilir, günün tələblərinə uyğun olaraq yenidən qurulur. 2009-cu ildə daha beş Olimpiya İdman Kompleksi tikilib istifadəyə verilmiş və bu komplekslərin ümumi sayı 24-ə çatmışdır.

İlkin məlumatlara əsasən, 2010-cu ilin əvvəlinə ölkədə idman qurğularının sayı 9802, idmanla məşğul olanların sayı isə 546 min nəfərə çatmışdır. İdman seksiyalarında məşğul olanların sayı da müntəzəm olaraq artır. Əhali arasında daha çox futbol, voleybol, şahmat, yüngül atletika, basketbol, dama və sərbəst güləş kimi idman növlərinə maraq göstərilir.

Ötən il bütün beynəlxalq yarışlarda idmançılarımız tərəfindən 619, o cümlədən 249 qızıl, 176 gümüş, 194 bürünc medal qazanılmışdır ki, onlardan da 174-ü olimpiya idman növləri üzrə olan medallardır.

Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinin məlumatlarına əsasən, 2009-cu ildə ölkədə 22830 və ya əhalinin hər 100 min nəfərinə hesabı ilə 259 cinayət hadisəsi qeydə alınmışdır. Cinayətlərin 88,3 faizi az ağır və böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayətlərə aiddir, 35,2 faizi şəxsiyyət əleyhinə, 30,6 faizi ictimai təhlükəsizlik və ictimai qayda əleyhinə, 28,9 faizi iqtisadi sahədə törədilmişdir.

Qeydə alınmış cinayətlərin 236-sı qəsdən adam öldürmə və adam öldürməyə cəhd, 239-u qəsdən sağlamlığa ağır zərər vurma, 19-u adam oğurluğu (onlardan 10-u evlənmək məqsədilə qadın oğurluğu) cinayətlərinə aiddir. 472 cinayət hadisəsi xarici ölkələrin (onların 219-u MDB ölkələrinin) vətəndaşları tərəfindən törədilmişdir.

Ötən il narkotiklər və güclü təsiredici vasitələrin qanunsuz dövriyyəsi ilə bağlı 3160 cinayət hadisəsi qeydə alınmış və onların 39,2 faizi satış məqsədi ilə törədilmişdir.

2009-cu ildə qeydə alınmış cinayətlərin əməliyyat istintaq tədbirləri nəticəsində 17180-i açılmışdır. Açılmış cinayətlərin 2286-sı əvvəllər cinayət törətmiş şəxslər, 2089-u bir qrup şəxs, 707-si sərxoş vəziyyətində olan şəxslər, 381-i 18 yaşına qədər olan uşaqlar tərəfindən və ya onların iştirakı ilə, 370-i isə narkomanlar və ya narkotik vasitə təsiri altında olan şəxslər tərəfindən törədilmişdir.

Ötən il ərzində aşkarlanmış 19417 nəfər hüquqpozucunun 78,4 faizi cinayət məsuliyyətinə cəlb edilmişdir. Aşkar olunmuş hüquqpozuçuların 82,3 faizi əmək qabiliyyətli yaşda olub, heç bir yerdə oxumayan və işləməyənlər, 9,5 faizi əvvəllər cinayət törətmiş şəxslər, 4 faizi sərxoş vəziyyətində olan şəxslər, 13,7 faizi qadınlardır.

Törədilmiş cinayətlər nəticəsində 11851 nəfər zərər çəkmiş, 1235 nəfər həlak olmuşdur. Zərərçəkənlərin 55,7 faizi kişi, 44,3 faizi isə qadınlardır.

2009-cu ildə ölkənin avtomobil yollarında 2792 yol-nəqliyyat hadisəsi qeydə alınmışdır. Yol-nəqliyyat hadisələrinin sayı ötən illə müqayisədə 6,0 faiz azalmış, baş vermiş qəzalar nəticəsində 3974 şəxs zərər çəkmiş, onların 23,4 faizi həlak olmuş, 76,6 faizi isə müxtəlif dərəcəli bədən xəsarəti alaraq yaralanmışdır. Yol-nəqliyyat hadisələrinin sayının azalması ilə yanaşı, həlak olanların sayı da 122 nəfər azalaraq 930 nəfər, yaralananların sayı isə 188 nəfər azalaraq 3044 nəfər olmuşdur. Qəzalar nəticəsində zərər çəkənlərin hər dörd nəfərindən biri qadın olmuşdur.

İlkin məlumatlara görə 2010-cu ilin əvvəlinə Azərbaycan Respublikasının əhalisinin sayı 8997 min nəfərə çatmış və ötən il ərzində 100 min nəfər və yaxud 1,1 faiz artmışdır. Cari ilin yanvar ayının 15-də isə 9 milyonuncu Azərbaycan sakini dünyaya gəlmişdir. Əhalinin 54,2 faizi şəhər, 45,8 faizi isə kənd yerlərində yaşayır, kişilər 49 faiz, qadınlar 51 faiz təşkil edir və hər 1000 kişiyə 1041 qadın düşür.

Əhalinin 23 faizi 0-14 yaşda, 70 faizi 15-64 yaşda, 7 faizi isə 65 və yuxarı yaşda olanlardır, ölkə əhalisinin 31,2 faizini 14-29 yaşda olan gənclər təşkil edir.

Hesablamalara görə, əhalinin orta yaşı 32, doğulan körpələr üçün gözlənilən ömür uzunluğu 72,7 yaş, o cümlədən oğlanlar üçün 70 yaş, qızlar üçün 75,4 yaş təşkil edir.

2009-cu il ərzində Azərbaycanda 152,2 min və ya əhalinin hər 1000 nəfərinə 17,3 körpə doğulmuş və orta hesabla bir qadına bütün ömrü boyu 2,3 doğulmuş uşaq düşür. Doğulanların 54,1 faizi oğlanlar, 45,9 faizi isə qızlardır. Körpələrin 1710-u əkiz, 33-ü isə üçəmdir. Doğulan oğlan uşaqlara ən çox Əli, Məhəmməd, Hüseyn, Murad, Nihad və Kənan, qızlara isə Fatimə, Zəhra, Fidan, Nuray, Nərmin və Aysu adları verilmişdir.

Ötən il ölkədə 52,0 min ölüm halı qeydə alınmış, 2008-ci illə müqayisədə əhalinin hər 1000 nəfərinə hesabı ilə ölənlərin sayı 6,0-dan 5,9-a qədər azalmışdır.

2009-cu ildə Azərbaycanda 78,9 min nikah və 7,8 min boşanma halları qeydə alınmışdır. 2008-ci illə müqayisədə əhalinin hər 1000 nəfərinə hesabı ilə nikahların sayı 9,2-dən 8,9-a qədər azalmış, boşanmaların sayı isə eyni səviyyədə qalmışdır. Birinci nikaha daxil olanların orta yaş həddi kişilər arasında 27, qadınlar arasında isə 23 yaş təşkil etmişdir.

2009-cu ildə Daxili İşlər Nazirliyinin pasport xidmətləri tərəfindən Azərbaycana daimi yaşamaq üçün 1,8 min nəfər gələn və 1,5 min nəfər ölkədən gedən qeydə alınmışdır. Gələnlərin 69,3 faizi, gedənlərin isə 73,4 faizi Rusiya Federasiyasının payına düşür.

Dövlət Statistika Komitəsi

Xalq qəzeti.- 2010.- 19 fevral.- S. 6-7.