Xocalı soyqırımı–XX
əsrin ən dəhşətli faciəsi
Xalqımızın qəhrəman,
igid övladları torpaqlarımızın müdafiəsi
uğrunda vuruşaraq şəhid oldular. Ancaq bütün bu
tarixin içində Xocalı faciəsinin xüsusi yeri var. O
da ondan ibarətdir ki, bir tərəfdən bu, hər bir
Xocalı sakininin öz torpağına, millətinə, Vətəninə
sədaqətliliyinin nümunəsidir. İkinci tərəfdən
də Ermənistanın millətçi, vəhşi qüvvələri
tərəfindən Azərbaycana qarşı edilən
soyqırımdır—vəhşiliyin görünməmiş
bir təzahürüdür.
Heydər ƏLİYEV,
Ümummilli lider
Azərbaycan xalqı 200 il ərzində erməni millətçi
şovinistlərinin davamlı olaraq etnik təmizləmə,
soyqırım siyasətinə məruz qalmışdır. Bunun
nəticəsində soydaşlarımız öz ata-baba
torpaqlarından, yurd-yuvalarından didərgin
salınmış, qaçqın və məcburi köçkünə
çevrilmişlər. Bütün bunlar ermənilər tərəfindən
kütləvi qırğınlarla müşayiət
olunmuşdur.
1988-ci ildən
Dağlıq Qarabağ ətrafında başlayan hadisələr
erməni şovinistlərinin “Böyük Ermənistan”
dövləti yaratmaq kimi sərsəm ideyasını
reallaşdırmaq cəhdi azərbaycanlılar yaşayan kənd,
qəsəbə və rayonların viran qoyulması,
çoxlu sayda günahsız insanların ölümü,
ömürlük şikəst edilməsi, bir milyondan artıq
soydaşımızın öz tarixi və əzəli
torpaqlarından didərgin salınması ilə nəticələndi.
XX əsrin ən dəhşətli faciələrindən
hesab edilən Xocalı soyqırımı aqressiv və cinayətkar
erməni siyasətinin vandal aktlarındandır. XX əsrin
sonunda ermənilərin törətdikləri bu faciə təkcə
xalqımıza deyil, bütün insanlığa, bəşəriyyətə
qarşı yönəlmiş ən ağır cinayətlərdən
biridir. Xocalı faciəsi tarixin yaddaşına əbədi həkk
olunmuş Xatın, Xirosima, Naqasaki kimi dəhşətli faciələrlə
bir sırada dayanır.
Dünya tarixində bənzəri
çox az olan Xocalı soyqırımını törətməkdə
erməni işğalçılarının məqsədləri
nə idi? Niyə məhz Xocalı hədəfə alınmışdı?
Hər şeydən əvvəl Xocalı Dağlıq
Qarabağda azərbaycanlılardan ibarət olan strateji əhəmiyyətli
mövqe, həm də maneə idi. Erməni şovinistləri
nəyin bahasına olursa-olsun, bu maneəni aradan
qaldırmağa çalışırdılar. Digər məqsədləri
isə ümumiyyətlə, Xocalını yer üzündən
birdəfəlik silmək idi! Bu da səbəbsiz deyildi.
Xocalı elə bir yaşayış məskəni idi ki,
burada Azərbaycan tarixinin qədim dövrlərindən
müasir dövrə qədər tarix və mədəniyyət
ənənələri əks olunurdu. Xocalı əhalinin
tarixən məskunlaşdığı yerdir. Burada qədim
tarixi abidələr indiyə qədər qalmaqdadır. Xocalının
yaxınlığında bizim e.ə. XIV -VII əsrlərə
aid edilən Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin
abidələri yerləşir. Erməniləri narahat edən
məsələlərdən biri də Xocalının Xankəndindən
10 kilometr Cənub-Şərqdə, Qarabağ
dağının silsiləsində və
Ağdam-Şuşa, Əsgəran-Xankəndi yollarının
üstündə yerləşməsi idi. Qarabağdakı
yeganə aeroport da Xocalıda idi. Xocalının bu cür
strateji mövqeyə malik olması erməni şovinistlərinin
maraq dairəsində idi. Erməni silahlı dəstələrinin
qarşısına qoyulmuş əsas vəzifələrdən
biri Xocalıdan keçən Əsgəran—Xankəndi yolunun
boşaldılması və aeroportun ələ keçirilməsi
idi.
1991-ci ilin oktyabrından Xocalı blokadaya alınmışdı. Oktyabrın 30-dan etibarən şəhərə gedən bütün avtomobil yolları bağlanmış, yeganə nəqliyyat vasitəsi vertolyot qalmışdı. Bakıda isə daxili didişmə, hakimiyyət davası getdikcə qızışır, sərhəd bölgələri tamamilə unudulurdu. Bir tərəfdən Ayaz Mütəllibovun hakimiyyəti uzun müddət əlində saxlaması, digər tərəfdən isə Xalq Cəbhəsi üzvlərinin hakimiyyəti ələ keçirmələri üçün ən iyrənc vasitələrə əl atmaları ermənilərin torpaqlarımızı asanlıqla işğal etmək imkanlarını daha da artırmışdı. Xocalı da vəzifə, hakimiyyət hərislərinin qurbanına çevrilirdi. Şəhərin müdafiəsi, əhalinin qorunması yaddan çıxmışdı. Vəziyyətin getdikcə ağırlaşdığı, böyük bir fəlakətin baş verəcəyi günün yaxınlaşdığı barədə ölkə rəhbərliyinə dəfələrlə məlumat verilsə də, cavab eyni idi : “Gözləyin, sizə kömək göndəriləcək”. Ancaq heç bir kömək, əməli tədbir yox idi. Hakimiyyət davası verilən vədləri dərhal yaddan çıxarırdı.
Nəhayət, Xocalı ilə vertolyot əlaqəsi də kəsildi. Sonuncu vertolyot 1992-ci il yanvarın
28-də endi.
Xocalıya hücuma hazırlıq fevralın 25-də axşam
366-cı alayın hərbi
texnikasının döyüş
mövqelərinə çıxması
ilə başlanılmışdı. Şəhərə hücum toplardan, tanklardan “Alazan” tipli zenit toplarından
2 saatlıq atəşdən
sonra başlandı.
Üç istiqamətdən hücum təşkil olunduğundan əhali Əsgəran istiqamətində
qaçmağa məcbur
olmuşdu. Sən demə,
əhalinin bu istiqamətə yönəldilməsi
ermənilərin məkrli
hiylələri imiş.
Naxçevanik kəndi yaxınlığında
əhalinin qarşısı
erməni silahlı dəstələri tərəfindən
kəsilərək onlar
vəhşicəsinə qətlə
yetirilmişlər. Qarlı aşırımlarda
və meşələrdə
zəifləmiş, taqətdən
düşmüş insanların
çox hissəsi məhz Əsgəran-Naxçevanik
düzündə erməni
silahlı dəstələri
tərəfindən xüsusi
qəddarlıqla məhv
edilmişdir.
Bu qanlı hadisələr İran İslam Respublikasının xarici işlər naziri Əli Əkbər Vilayətinin vasitəçilik
missiyası ilə o vaxt regiona səfəri
günlərinə təsadüf
etmişdir. O, fevralın
25-də Azərbaycanın hakimiyyət
rəhbərləri ilə
görüşmüş və
fevralın 27-də Qarabağa,
sonra isə Ermənistana səfər planlaşdırılırdı. Bununla əlaqədar olaraq tərəflərin razılığı
ilə fevralın 27-dən
martın 1- dək üç günlük atəşkəs elan edilmişdi. Ermənilər bu razılığa məhəl qoymadılar və vədlərinə xilaf çıxdılar.
Oxşar
vəziyyət fevralın
12-də Avropada Təhlükəsizlik
və Əməkdaşlıq
Şurasının missiyasının
vəziyyətlə tanışlıq
və münaqişənin
tənzimlənməsi məsələlərinin
təhlili məqsədilə
Qarabağa gəldiyi zaman da baş
vermişdi. Missiyanın Yerevana
və Bakıya səfərləri planlaşdırıldığı
bir vaxtda—məhz fevralın 12-də
erməni silahlı dəstələri tərəfindən
Şuşanın Malıbəyli
və Quşçular
kəndləri qarət
edilmiş və yandırılmışdı. Təkcə Malıbəylidə 50 nəfər
öldürülmüş, çoxlu sayda insan yaralanmış və əsir götürülmüşdü.
Fevralın 25-dən 26-na
keçən gecə
isə Ermənistan silahlı qüvvələri
SSRİ-dən qalma
366-cı motoatıcı alayın
iştirakı ilə
Xocalı şəhərini
darmadağın edərək
etnik azərbaycanlılara
qarşı misli görünməmiş soyqırımı
törətdilər. Bu faciə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi
zamanı baş vermiş ən dəhşətli hadisələrdən
biridir.
Mühasirədə qalmış təqribən
2500 nəfər xocalılı
Ağdam rayonunun mərkəzinə çatmaq
ümidi ilə şəhəri tərk etdi. Təəssüf ki,
onların hamısı
erməni vəhşiliyindən
xilas ola
bilmədi. Xocalı sakinlərindən 613-ü düşmən gülləsinin
qurbanı oldu. 63 uşaq, 106 qadın,
70 qoca və qarı amansızcasına
güllələndi, 8 ailə
tamamilə məhv edildi. 25 uşaq
hər iki valideynini, 130 uşaq valideynlərindən birini
itirdi. Yaralanan 487 nəfərdən 76-sı uşaq idi. 1275 xocalılı əsir, 150 nəfər isə itkin düşdü. 1 aprel
1992-ci il tarixinə olan qiymətlərə görə
dövlətin və əhalinin əmlakına
5 milyard rubl dəyərində ziyan vuruldu.
Xocalı soyqırımının
epizodları barədə
eşidəndə adam dəhşətə
gəlir. Hadisənin şahidlərindən biri
deyir ki, Əntiqə adlı Xocalı sakini erməni hərbçilərinin
tələb etdiyi “bu yerlər böyük Ermənistanın
bir hissəsidir” sözlərini dilinə gətirmədiyinə görə
ermənilər tərəfindən
diri-diri yandırıldı.
Digər
Xocalı sakini Səriyyə Talıbova deyib ki, 4 mesxeti
türkü və 3 azərbaycanlının erməni
qəbrinin üzərində
başını kəsdilər.
Sonra daha 2 azərbaycanlının
gözlərini çıxartdılar.
Hətta
ermənilərin özləri
də həmkarlarının
törətdikləri bənzərsiz
vəhşiliyi etiraf etmişdilər. Məsələn,
Xocalı qətliamını
icra edənlərdən
biri David Xeyriyan Beyrutda nəşr etdirdiyi “Xaç naminə” kitabında faciə ilə əlaqədar xatirəsində
yazır: “Fevralın
26-da meyitləri daşıyıb
Daşbulaq yaxınlığındakı
bataqlığa tökdülər
və cəsədlərdən
keçid-körpü düzəltdilər.
Mən ölülərin üstündən
keçməyə qorxurdum.
Tərəddüd etdiyimi
görən polkovnik Ohanyan mənə dedi: ”Qorxma,
ürəkli keç!
Bu hal müharibənin
qanunlarından biridir".
Mən qana bulaşmış 9-11 yaşlı
uşağın və
digər meyitlərin üstündən adlayıb
bataqlığa keçdim...
Ayaqlarım və fotokameram qana batmışdı..."
Həmin kitabın başqa səhifəsində erməni
vəhşiliyi, qəddarlığı
özünü daha açıq şəkildə
göstərirdi. Orada yazılıb: “...Martın
2-də meyitlərin yandırılması
işini həyata keçirən “Qaflan” adlı erməni qrupu yüzdən çox azərbaycanlı
meyiti toplamışdı.
Həmin meyitləri Xocalıdan təxminən
1 kilometr aralıda yandırdılar... Meyitləri gətirən
axırıncı maşında
alnından güllə
yarası almış,
qolları qırılmış,
təxminən 10 yaşlarında
bir qız gördüm. Aclığa,
şaxtaya, göyərmiş
sifətinə, yaralarına
baxmayaraq, qızcığazda
hələ də həyat rəmzi vardı, o nəfəs alırdı... Bir anda Tiqranyan
familiyalı erməni
qızı götürüb
digər meyitlərin üstünə atdı.
Sonra meyitləri yandırdılar.
Bir anlıq yanan meyitlərin içindən birinin çığırdığını eşidən kimi oldum, sanki biri
yardım və mərhəmət diləyirdi...
Mən bunlardan sonra daha irəli gedə bilmədim və geri döndüm.
Digərləri isə
xaç naminə savaşlarına davam etdilər..."
Belə faktlar saysız-hesabsızdır. Bir faktı da qeyd
edim ki, erməni silahlı qüvvələri Xocalıya
hücum zamanı istifadəsi qadağan olunmuş 5,45 kalibrli patronlardan və kimyəvi silahlardan istifadə etmişdilər. Bu da Ermənistanın Cenevrə Konvensiyasının
protokollarını pozduğunu,
müharibə qaydalarına
zidd olaraq dinc sakinlərə qarşı həyata keçirilən soyqırım
törətdiklərini təsdiqləyən
faktdır.
Azərbaycanın da qoşulduğu dünyada qəbul olunmuş beynəlxalq konvensiyalar, ümumbəşəri
qanunlar Xocalı faciəsi kimi dəhşətli soyqırımları
pisləyir, bunu insanlığa qarşı
təcavüz hesab edirlər. Artıq bütün dünyaya
bəllidir ki Ermənistan silahlı qüvvələrinin Xocalıda
törətdikləri bu
qanlı cinayət təkcə Azərbaycan xalqına qarşı deyil, həm də bütün sivilizasiyalı dünyaya,
bəşəriyyətə qarşı yönəldilmiş
cinayətdir. Ermənistanın keçmiş Prezidenti
Robert Koçaryan, indiki
Prezident Serj Sarkisyan, müdafiə naziri və digər dövlət rəsmiləri törətdikləri
bu soyqırımın
günahkarları kimi
beynəlxalq məhkəmə
qarşısında cavab
verməlidirlər. Belə ağır
cinayətlər cəzasız
qalmamalı, Ermənistanın
hərbi-siyasi təcavüzü
dünya ictimaiyyəti
tərəfindən ittiham
edilməlidir. Bundan ötrü
kifayət qədər
əsaslar, tutarlı faktlar var.
Əliqismət BƏDƏLOV,
Məqalə Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti yanında Kütləvi
İnformasiya
Vasitələrinin İnkişafına Dövlət
Dəstəyi
Fondunun keçirdiyi
müsabiqəyə təqdim
edilir.
Xalq qəzeti.- 2010.- 20 fevral.- S. 4.