Azərbaycan rejissorunun Türkiyə triumfu

Əməkdar incəsənət xadimi Hafiz Quliyev 1987-ci ildə Azərbaycan Dövlət İncəsənət Universitetini bitirəndən sonra gənc mütəxəssis kimi Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrına göndərilmişdir.

1996-cı ildən teatrın baş rejissoru vəzifəsində çalışır. Bu il yaşının 50, fəaliyyətinin 25 ili tamam olacaq rejissorun quruluşunda hazırda teatrın repertuarında özünəməxsus yer tutan Ü.Hacıbəylinin “Leyli və Məcnun”, “Arşın mal alan”, “Koroğlu”, “O olmasın, bu olsun”, Z.Hacıbəyovun “Aşıq Qərib”, F.Əmirovun “Sevil”, Ş.Axundovanın “Gəlin qayası”, S.Ələsgərovun “Solğun çiçəklər”, N.Əliverdibəyovun “Cırtdan”, R.Mustafayevin “Vaqif” operaları səhnəyə qoyulmuşdur.

H.Quliyev həm də pedaqoji fəaliyyətlə məşğuldur. O, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində aktyor və rejissor sənəti fənnindən dərs deyir.

Bu günlərdə Hafiz Quliyevə Türkiyədə nəşr olunmuş “Statüko” jurnalının 2-ci sayını göndərmişlər. Toplunun kültür-sənət bölməsində tanınmış rejissorumuzun Türkiyənin Samsun Dövlət Opera və Balet Teatrında səhnəyə qoyduğu dahi Üzeyir Hacıbəylinin “Arşın mal alan” operettasının uğurundan söz açılır.

H.Quliyev Türkiyə ilə bağlı təəssüratlarını bölüşərək demişdir:

– Türkiyə səfərimə keçməzdən əvvəl onu deyim ki, Üzeyir sənətinin böyüklüyünü dillə ifadə etmək mümkün deyildir. Dünyanın hər hansı ölkəsində olur-olsun dahi bəstəkarın əsərləri səhnələşdiriləndə, o ayaq üstə alqışlanır. Bununla bağlı bir amerikalı ailənin “Leyli və Məcnun”a tamaşa etdikdən sonra dedikləri iftixar hissi doğurur. Deyilmişdir ki, imkan olaydı, bu tamaşanı heç nəyinə toxunmadan əlimizin üstündə Nyu-Yorka aparaydıq. Onda görərdilər ki, əsl sənət necə olur. Bir əcnəbinin sənətimizə verdiyi bu qiymət hər bir azərbaycanlıda qürür hissi doğuran hadisədir.

Sözümün əvvəlində bunları ona görə xatırladım ki, “Arşın mal alan”ın Türkiyədəki uğurları da unudulmaz bəstəkarımızın adı ilə bağlıdır. Qaldı ki, mənim Türkiyəyə ötənilki səfərim Samsun Dövlət Opera və Balet Teatrı rəhbərliyinin dəvəti ilə gerçəkləşmişdir. Oradan Üzeyir Hacıbəylinin “Arşın mal alan” operettasını səhnələşdirmək təklifini almışdım. Bunula bağlı Türkiyəyə getdim. Mən Üzeyir Hacıbəylinin, demək olar, bütün əsərlərini səhnələşdirmişəm, həm Azərbaycanda, həm də xaricdə. “Arşın mal alan”a isə 4 dəfə quruluş vermişəm: 1997-ci ildə Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında dövlət sifarişi ilə quruluş verdiyim həmin tamaşaya baxan ulu öndərimiz Heydər Əliyev və onun türkiyəli dostu İhsan Doğramacı əsəri yüksək qiymətləndirmişlər. Sonra onu 2002-ci ildə Ankara Dövlət Opera və Balet Teatrında, 2003-cü ildə Moskvada və 2009-cu ildə Samsun Dövlət Opera və Balet Teatrında səhnələşdirmişəm.

Ankarada aktyorların seçilməsini də mənə təklif etdilər. Vaxt az olduğuna görə bütün rolların ifaçılarını birlikdə müəyyənləşdirdik. Biz tamaşanı Azərbaycan ləhcəsində hazırladıq. Tamaşanın rəssamı Yusif Tokar adlı türkiyəli sənətkar idi. Dekorasiyalarla bağlı ona təklif etdim ki, ümumi fonda Bakıdan, İçərişəhərdən görüntülər yer alsın. Əsərdə baş verən hadisələr Bakıda cərəyan etdiyindən, istəyirdim ki, tamaşada aktyorların geyimlərindən tutmuş, ornamentlərə qədər hər şey bir-birini tamamlasın, sırf Azərbaycan ab-havası duyulsun.

Tamaşa doğurdan da uğurlu alındı və uzun müddət Ankara teatrının repertuarından düşmədi. Əsəri Türkiyənin bir neçə bölgəsində, hətta xaricdə də qastrol səfərlərində oynadılar. Həmin tamaşaya Türkiyənin Prezidenti Abdullah Gül də baxaraq yüksək qiymətləndirmiş, səhnəyə çıxaraq kollektivi təbrik etmişdir. Həmkarlarım həmin tamaşanın videokasetini mənə də göndərmişlər.

Mən bu dəfə Samsuna gedəndə orada hər kəs Ankara Dövlət Opera və Balet Teatrında hazırlanan “Arşın mal alan”dan danışırdı.

– “Arşın mal alan”ı Samsun Opera və Balet Teatrında səhnəyə qoymaq təşəbbüsü kimdən gəlmişdi?

– 2009-cu ildə Samsun teatrı repertuarını müəyyənləşdirərkən qərara alırlar ki, “Arşın mal alan”ı mütləq səhnələşdirsinlər. Bunu mənə təklif etdilər. Mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev və Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının direktoru Akif Məlikov bunun üçün mənə hər cür şərait yaratdılar. Noyabrın 15-də Türkiyəyə getdim, bir gün sonra Samsun teatrında işə başladıq. Vaxtımız az idi, lakin buna baxmayaraq hər şey sıfırdan başlanmalıydı. Ona görə çox gərgin işləyirdik. Üstəlik də hər rola iki-üç nəfər hazırlanmalıydı. Bunlar onun üçün idi ki, hər tamaşada ifaçılar dəyişdirilməliydi. Gündə səkkiz saat məşq edirdik. Bu, psixoloji baxımdan çox çətindir. İlk 15 gündə məşqlərdə hamı iştirak edirdi: 17-18 nəfər aktyor, baletmeyster, dirijor, kostyumçular... Eyni zamanda, onlarda maraqlı bir ənənə var ki, hamı gəlib məşqə baxır. Onlar üçün maraqlı idi ki, Azərbaycandan gəlmiş rejissor necə işləyir.

– Sizin quruluşda türkiyəli həmkarlarınıza maraqlı gələn cəhət nə idi?

– Biz Stanislavski məktəbi ilə işləyirik, onlar Avropa, Şekspir teatr üslubu ilə. Biz iç oyunu çox sevirik, çünki məktəbimiz bunu tələb edir. Məşq prosesində hər iki məktəbin sintezindən yararlanırdıq. Dekabrın 19-na premyera təyin edilmişdi. Vaxta bir neçə gün qalmış bilet satışı ilə məşğul olanlar bildirdilər ki, bir dənə də olsun boş yer qalmamışdır. Premyera həmin tarixdə keçirildi. Olduqca canlı bir tamaşa təqdim olundu. Hər frazaya, hər sözə reaksiya verilirdi.

Üzeyir Hacıbəyli elə bir irs qoyub getmişdir ki, yüz illər keçsə də, yeni gələn nəsil həmişə bu irsdən fəxrlə istifadə edəcəkdir. Çünki o əsərlər ölməzdir. Ən əsası isə odur ki, biz bundan düzgün istifadə edək, bu irsi özümüzə və dünyaya olduğu kimi təqdim etməyi bacaraq. Üzeyir bəyin yazdığının istiqamətini dəyişsək, ola bilər ki, az bir müddət üçün tamaşaçı marağı əldə edək, amma bunun uzun müddət qalması mümkün deyildir. Ona görə də mən dahi bəstəkarımızın əsərlərini harada səhnələşdirsəm, çalışıram ki, onun öz dəst-xəttini qoruyub saxlayım. Ü.Hacıbəylinin komizmini saxlamaq kifayət edir ki, tamaşa uğur qazansın.

Yaxşı cəhət budur ki, mənim dediklərimi türkiyəli həmkarlarım da yüksək dəyərləndirirlər. Bir hadisədə buna bir daha əmin oldum. Ankarada “Arşın mal alan”ı səhnələşdirəndə təklif etdim ki, əsərə bir qədər modern üslublar əlavə edək. Onlar qəti şərt qoydular ki, tamaşa sırf klassik formada hazırlansın. Hər şeyi Üzeyir bəyin qələmindən çıxan kimi istədilər. Bildirdilər ki, onlar bəzən modern tamaşalara müraciət edirlər. Amma bu, bizim üçün nümunə ola bilməz.

Yeri gəlmişkən, “Arşın mal alan” Ankarada da, burada da ən çox tamaşaçı toplayan əsərdir. Əslində onların təklifi mənim də ürəyimdən idi. Çünki Ü.Hacıbəylinin istər operası, istərsə də operettası olsun, bunu Üzeyir miqyasında təqdim etmək lazımdır. Bununla biz dünyaya öz adət-ənənələrimizi, etik qaydalarımızı, geyim, tərtibat və musiqi mədəniyyətimizi göstəririk. Bunları olduğu kimi təqdim etdikdə dünya bizi təbii halda daha çox qəbul edəcək, indiyə qədər bu əsər 70-dən çox ölkədə tamaşaya qoyulub və hər yerdə də sevilib.

Ankara Dövlət Opera və Balet Teatrında olduğu kimi, Samsun Dövlət Opera və Balet Teatrında da “Arşın mal alan”ın qala premyerası keçirilmişdir. Dekabrın 19-da premyera, 21-də isə qala-premyera olmuşdur. Qala tamaşaya İstanbuldan, Ankaradan çox ünlü sənətçilər gəlmişdi, Samsun şəhərinin rəsmiləri də tamaşaçılar arasında idi. Yerli mətbuat dekabrın 10-dan tamaşanı işıqlandırmağa başlamışdı. “Arşın mal alan işıq saçacaq”, “Şöhrətli türk rejissorunun, şöhrətli ”Arşın mal alan"ın Azərbaycanı bir daha Türkiyəyə sevdirməsi" başlıqları ilə yazılar dərc edilmişdi. Həm televiziya kanallarında, həm də qəzetlərdə çoxlu müsahibələrim oldu.

Onu da deyim ki, türkiyəli teatrsevərlərin tamaşalara münasibəti məni çox sevindirdi. 19 Mayıs Universitetində Azər Kazımlı adlı şöhrətli bir professorumuz çalışır. O mənə dedi ki, fasilədə hər kəs “Arşın mal alan”ın musiqisini oxuyurdu və bu da mənə qürur verirdi. Hətta küçə ilə gedəndə də hamı tamaşanın mahnılarını ifa edirdi. Premyerada da, qala tamaşanın sonunda da məni səhnəyə dəvət etdilər, dayanmadan 10-15 dəqiqə alqışladılar. Çox qürur duyulası səhnə idi. Bu zaman yalnız bir şeyi düşünürdüm ki, nə yaxşı, mən azərbaycanlıyam və nə yaxşı ki, xalqımın Üzeyir bəy kimi sənətkarı vardır.

Tamaşadan sonra danışırdılar ki, Hafiz Quliyev gəlib Samsunu azərbaycanlaşdırdı. Mənə saysız-hesabsız müraciətlər oldu ki, Azərbaycanı görmək istəyirlər. Sonda böyük bir ziyafət təşkil edildi. Həmin tədbirə məşhur insanlar dəvət olunmuşdu. Onların hamısı öz çıxışlarında Üzeyir sənətinə vurğunluqlarını ifadə etdilər.

Samsun Dövlət Opera və Balet Teatrının rəhbərliyi bildirdi ki, tamaşaçılar tərəfindən onlara xeyli müraciət gəldiyindən, bu əsəri uzunmüddətli repertuara salmalı oldular. İndi “Arşın mal alan” ayda 2-3 dəfə göstərilir. Üstəlik, Ankarada və Samsunda “Arşın mal alan” adlı dərgilər buraxıldı. Bu dərgilərdə mənim Bakıdan Ü.Hacıbəylinin həyat və yaradıcılığına dair apardığım bütün materiallar yer almışdır. Dərgilər cəmi bir neçə günə satılıb qurtardığından təkrar çap edilirdi.

Mən orada bir həqiqəti də yəqin etdim ki, əsərə sevgi ilə yanaşanda onu oynamaq aktyorlar üçün asan olur. Ankaradakı tamaşa bir qədər Azərbaycan ləhcəsi ilə hazırlanmışdı, amma Samsunda sırf Anadolu ləhcəsindən istifadə etdik. Buradakı tamaşada dirijor alman, rəssam türk, rejissor azərbaycanlı, xormeystr isə moldovan idi. Teatrın solistləri və aktyorlarının hamısı konservatoriya təhsillidir. Çox istedadlı insanlardır. Ona görə də tamaşa uğurlu alınmışdır.

Xalq qəzeti.- 2010.- 25 fevral.- S. 7.