Azərbaycan milli mətbuatı-135

 

    Sözün və əməlin silinməz izləri

 

    Həyatda elə adamlar olur ki, onların adları təkcə ayrı-ayrı insanların yox, ümumən yaşadığı dövrün, təmsil elədiyi iş sahəsinin tarixinə yazılır. Belə adamlardan biri uzun müddət "Kommunist" (İndiki "Xalq qəzeti") qəzetinin redaktoru olmuş Ağababa Səməd oğlu Rzayev idi.

 

    O, "Kommunist" qəzetinə gələndə mən artıq redaksiyada işləyirdim. Daha doğrusu, həm Bakı Dövlət Universitetində oxuyur, həm də qəzetin gecə işində çalışırdım - redaksiya müdiri adlanan bir texniki işçi idim. Axşamlar redaksiya ilə mətbəə arasında işi sahmanlayır, əlaqələndirirdim. Ona görə də redaktorla, demək olar, hər gün görüşürdüm. Ağababa müəllim mənim oturuş-duruşumla, yazı-pozumla maraqlanırdı, hər nə yazırdımsa çap eləyirdi. Aradan təqribən il yarım keçdi. Təhsil müddəti başa çatdı. Təyinat vaxtı gələndə Ağababa müəllim mənimlə bir xeyli söhbət elədi. Dedim ki, məni universitetdə saxlamaq istəyirlər.Soruşdu:

    - Bəs öz fikrin necədir?

    Əlbəttə, mən jurnalistikaya, qəzet işinə fanatikcəsinə vurulmuşdum. Dedim ki, imkan olsaydı burada qalıb işləyərdim.

    - Lap yaxşı - dedi. - Səni heç yana buraxan deyiləm.

    Onda təyinat zülm idi, xüsusən, mətbuat orqanına. Jurnalistlərin bölgüsü ilə birbaşa Mərkəzi Komitə məşğul olurdu. Bu yolla "Kommunist"ə iki nəfər gəlmişdi. Üç ay idi ki, onlar sınaq müddəti keçirdilər. İkisinin də arxası möhkəm idi. Di gəl ki, heç biri "Kommunist"in sınağından keçə bilmədi. İkisi də geri qaytarıldı. Mənim isə ixtisasım tamam başqa idi - kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya fakültəsində oxuyurdum.

    Narahatlığım əbəs imiş. Ağababa Rzayev rektorla danışdı. Redaksiyadan məxsusi məktub yolladı və mən "Kommunist" qəzetinin tam hüquqlu əməkdaşı oldum. Bir azdan məni ideologiya şöbəsinə keçirdilər, sonra sovet orqanları şöbəsində işlədim. Görürdüm ki, həmişə Ağababa müəllimin nəzər-diqqəti üstümdədir. Bir dəfə qəribə hadisə oldu. Gərək ki, 1967-ci il idi. Şöbədə oturmuşdum. Redaktor daxili telefonla zəng çaldı. Ağababa Rzayev zəhimli adam idi. Düzü səsi xoşuma gəlmədi, sərt danışdı. Çəkinə-çəkinə getdim. Yazıçı Əfqan da yanındaydı. Gördüm ki, qanı qaradır. İçəri girən kimi aldı məni:

    - Nədi, - dedi - redaktor gedirsən?

    Yaman tutuldum. Keçmiş şöbə müdirim Rəşid Mahmudov Mərkəzi Komitənin mətbuat bölməsində işləyirdi. Bir dəfə sözarası demişdi ki, Əhməd, səni redaktor göndərəcəyəm. Demişdim ki, "xeyir ola, hara?" Demişdi, "öz vətəninə, Zaqatalaya". Sonra da əlavə eləmişdi ki, hələlik orda-burda danışma. Düzü, bunu bir zarafat sanmışdım. Ona görə də heç kəsə bir kəlmə deməmişdim. İndi bu sözü redaktorun dilindən eşidəndə çıxılmaz vəziyyətdə qaldım...

    Sən demə, yuxarılarda artıq hər şey həll olunubmuş. Zaqatala Rayon Partiya Komitəsinə zəng çalıbmışlar ki, sizə təzə redaktor gəlir. Soruşublar: Kimdi? Deyiblər: Eloğlunuz Əhməd İsayev! İkinci katib Rəhilə xanım məni aparmağa Bakıya gəlibmiş. O da sevincək redaktora zəng çalıbmış: "Ağababa müəllim, sağ olun ki, belə bacarıqlı oğlanı bizə redaktor göndərirsiz." Kişi onda "dəli" olur, məni çağırır...

    Redaktor bir də qeyzlə xəbər aldı:

    - Nədi, Rəşid səni məndən çox istəyir? Rayonda nə işin var?

    - Ata-anam qocalıb - dedim, - bəlkə onlara bir köməyim dəydi.

    Daha da hiddətləndi.

    - Ata-anan redaktor olanda yadına düşür? Get otur yerində! Ağlını başına yığ!

    Otağa necə qayıtdım, yadımda deyil. Aradan bir-iki saat keçdi. Redaktor bir də zəng çaldı.

    Getdim. Bu səfər tək idi. Yer göstərdi, oturdum.

    - Əhməd, çavan oğlansan, - dedi, qabiliyyətin var. Buradan həmişə hər işə gedə bilərsən. Rayon yerində baş aça bilməzsən, köhnə qurdlar səni bir ilə parçalayarlar. Dur get, başını aşağı sal, işlə. Hər dəfə gələndə redaksiyanın pillələrini öpə-öpə çıx, gedəndə öpə-öpə düş. Başa düşdün?..

    - Baş üstə, Ağababa müəllim.

    Neçə il A.Rzayev bu söhbəti açıb ağartmadı. Bir də 1970-ci ildə mən Gəncəbasar bölgəsinə xüsusi müxbir gedəndə gülə-gülə dedi ki, bəlkə, səni Zaqatalaya redaktor göndərək? (Sonralar eşitdim ki, Gəncəbasara müxbir getmək üçün neçə adam can atırmış, Mərkəzi Komitənin də öz namizədi var imiş. Ağababa müəllim məni seçib). İşçilərə qarşı çox tələbkar, eyni zamanda qayğıkeş, mehriban idi. Hər dəfə zəng çalanda əvvəl hal-əhval tutar, sonra sözünü deyər, tapşırığını verərdi. Danlamağı da vardı. Yeri gələndə işçini mərd-mərdanə müdafiə də edirdi.

    "Əlifbanın birinci hərfi" adlı tənqidi yazım çıxanda Daşkəsən Rayon Partiya Komitəsinin birinci katibi müxtəlif ünvanlara şikayət məktubları yazırdı. Günlərin birində Ağababa müəllim zəng çaldı:

    -Yazılanlara qarşı bir narahatlığın yoxdur ki?

    Dedim ki qətiyyən yoxdur. "Diqqətli ol - dedi - bəlkə yoxlamağa adam yolladım".

    Səhəri günü Mərkəzi Komitənin nümayəndəsi ilə birlikdə redaksiyadan iki nəfər jurnalist gəldi. Vəziyyət yerli-yerində öyrənildi. Hər iki tərəfin iradları araşdırıldı. A.Rzayevin təşəbbüsü ilə əsl həqiqət respublika rəhbəri Heydər Əliyevə çatdırıldı. Bununla da qəzetin obyektiv çıxışına qeyri-obyektiv münasibət bəsləyən birinci katib vəzifəsi ilə xudahafizləşməli oldu.

    Həmin rayonun İcraiyyə Komitəsinin sədri Georgi Manasyanın bəd əməlləri barədə material hazırlanarkən aləm bir-birinə qarışdı. Moskvadan tutmuş Bakıya kimi "nüfuzlu" erməni rəhbərləri müdafiəyə qalxdılar. Mərkəzi Komitənin ikinci katibi redaktora zəng çalmışdı.

    - Bəlkə, materialı saxlayasız.

    Redaktor əlüstü cavab vermişdi.

    - Bəs müxbirə nə deyim?

    - Özün bil, hər halda yazı getməsə yaxşıdır.

    Vəziyyətin mürəkkəbləşdiyini görən Ağababa Rzayev qəfildən xəbər almışdı:

    - Bu tapşırığınızdan Heydər Əliyevin xəbəri varmı? Qoy mən onunla bir məsləhətləşim.

    Qarşı tərəf o dəqiqə geri çəkilmişdi.

    - Yaxşı, necə bilirsiniz, elə də eləyin.

    Yazı çap olundu və Manasyana cinayət işi qaldırıldı.

    Ağababa Rzayevdə duyum qabiliyyətinə, ab-havanı doğru-dəqiq tuta bilməyə, obyektivliyə, ədalətə söz ola bilməzdi. Heç bir dairədən heç kim ona nahaq yerə təsir göstərə bilməzdi.Şəmkirdən yazılan məktuba görə bir dəfə məni Mərkəzi Komitəyə çağırdılar. Elə bir ciddi məsələ deyildi. Cavabını verdim. Ağababa müəllim Bakıda deyildi. Gələn kimi əlüstü yuxarılara zəng çalmışdı.

    - Niyə mənim başımın üstündən iş görürsüz? - dedi. - Qəzetdə bir qüsur gedibsə, sizin qarşınızda mən cavabdehəm. Xahiş edirəm ki, bir də işçilərimi narahat eləməyin.

    Bir redaktor kimi Ağababa Rzayevin ən ümdə tələblərindən biri də bu idi ki, qəzet öncə əhalini narahat edən qayğı və problemlərdən yazmalı, hər hansı tənqidi çıxışın nəticəsi olmalı və redaksiyaya mütləq cavab verilməlidir. Elə öz təcrübəmdən bir-iki misal deyim. "Doğmalar və ögeylər", "Pedaqoji institutun anti-pedaqoji əməlləri", "Attestatlarda saxta qiymətlər", "Heyvandarlıq İnstitutu əyri yollarda", "Mənzil bölgüsündə hərc-mərclik" adlı yazıların və başqa məqalələrin "maneəsiz" qəzet səhifəsinə gəlib çıxmasında və hər bir fakta görə müvafiq tədbirin görülməsində Ağababa Rzayevin nüfuzunun və prinsipial mövqeyinin təsiri böyük olmuşdu.

    Rəfael Nağıyevin bomba kimi partlayan yazılarına, Əli İldırımoğlunun bir-birindən kəskin felyetonlarına səxavətlə , cəsarətlə yol açırdı. İlham Rəhimli Bakı restoranlarında meydan sulayan bayağı erməni musiqisini cəsarətlə tənqid edəndə Ağababa müəllim bütün bədxahların cavabını verdi. Əfqan Əsgərovun, Hidayət Zeynalovun, Kazım Ələkbərovun, Alp Ağamirovun, Sadıq Qarayevin və başqalarının o zaman dildən-dilə gəzən publisist yazılarının bir çoxu Ağababa Rzayevin xeyir-duası ilə yaranırdı.

    İnsanları həvəsləndirməyin, ruhlandırmağın ən incə yollarını bilirdi. Bir də görürdün ki, müzakirələrdən birində bir məqaləmi göstərir:

    - Əhməd İsayev bir yazı göndərib. Sabah çap edirik, oxuyarsınız. Bax, belə yazmaq lazımdır. Mövzu da gözəldir, forması da...

    Əlbəttə, qanadlanıb uçurdum. İndi həmin yazılara baxıram, qeyri-adi elə bir şey yoxdur. Amma Ağababa Rzayevin ürəkdolusu dediyi sözlər adamı daha yaxşı yazmağa, daha cürətlə, daha sürətlə işləməyə ruhlandırırdı.

    Genişqəlbli insan idi. Az-çox istedadı olan cavanları irəli çəkir, onlara meydan verirdi. Həmişə işçilərin həyatı, məişəti ilə maraqlanar, onların əməyinin qiymətləndirilməsinə çalışardı. Onun dövründə neçə nəfərə fəxri adlar verildi, neçə nəfər ev aldı, bu və ya digər sahəyə irəli çəkildi.

    Ağababa Rzayevin həyatının pünhan qatı da var idi. Cəbhəçi Səmədağa barədə onun novellavari hekayələrini maraqla oxuyardıq. Bilirdik ki, döyüşçü Səmədağa doğma "Kommunist"imizin redaktoru Ağababa Səməd oğlu Rzayevin özüdür. Gündə yüz yol görüşsək də, bu haqda söhbət açmazdıq. Ehtiramın incə pərdəsini heç kəs addamazdı, özü də sevməzdi bunu...

    Axır ki, fürsət ələ düşdü. Günlərin birində Qələbə bayramı ərəfəsində təqaüdçü A.Rzayev ilə üzbəüz oturduq. Söhbət sadə bir döyüşçünün taleyindən getdi.

    - Ağababa müəllim, Səmədağanın cəbhə həyatı barədə sənədli hekayətərinizi oxumuşuq. Səmədağanın keçdiyi yol barədə, bəlkə , bir qədər ətraflı söhbət açaq.

    - Səmədağanın həyatı sadə bir jurnalistin həyatıdır. Səmədağalar sosializm quruculuğu illərində yaşadıqları üçün həyatın bütün ağırlıqlarını öz çiyinlərində daşıyıblar. Məsələn, otuzuncu illərin kartoçka sistemini. Böyük Vətən müharibəsinin qanlı döyüşlərini, sonrakı gərgin quruculuq illərini görüblər. Səmədağanın xoşbəxtliyi onda olub ki, heç kəsə arxalanmayıb. On dörd yaşından özünü əməyə alışdırıb. Mətbəədə adi mürəttib işləyib. Çox zillət çəkib. İlk aylarda təcrübəsiz olduğu üçün şrift-petit kassanı dağıtdığı da heç yaddan çıxmır. O vaxt usta işdən sonra onu saxladı. Bütün şriftləri kassanın gözlərinə qoymağı tələb etdi. Səmədağa sızlamadı, inləmədi. Gecə saat 12-yə qədər oturub ustanın göstərişini yerinə yetirdi. Həyatda özünə, bax, belə yol açdı...

    Müharibə xəbərini 1941-ci il iyunun 22-də o zaman Bakı Soveti binasında qoyulmuş radiodan eşitdi. İlk vaxtlar müharibənin törədəcəyi dəhşətləri o qədər də təsəvvürünə gətirmədi. O zaman "Azərbaycan pioneri" qezetində korrektor işləyirdi. Çox keçmədi ki, qəzet bağlandı. Bu, müharibənin Səmədağaya vurduğu ilk zərbə oldu."Gənc işçi" qəzetində işə keçdi. Bir azdan həmin qəzetin də fəaliyyəti dayandı...

    1942-ci il sentyabrın 20-də Səmədağa cəbhəyə yola düşdü. O qanlı-qadalı illərin canlı şahidi,daha doğrusu fəal iştirakçısı oldu...

    Ağababa müəllim gülümsündü, nə düşündüsə, sonra əlavə etdi:

    - Deyəsən, Səmədağanın sirri açıldı. Gəlin söhbəti Səmədağasız davam etdirək.

    - Buyurun.

    - İlk gündən sonadək istehkamçı olmuşam.Müharibənin dəhşətləri ilə çox üzləşmişəm. Stalinqraddan Berlinə qədər döyüş yolu keçmişəm. Vislanı birincilər sırasında keçdiyimə görə mənə "Qırmızı Ulduz" ordeni verildi.

    1945-ci ilin sentyabrında ordu sıralarından tərxis olundum. Müharibəyə universitetin kimya fakültəsinin ikinci kursundan getmişdim. Gələn kimi öz yerimə bərpa elədilər. Ancaq oxuya bilmədim. Müharibə hər şeyi unutdurmuşdu. Kimyanın əlifbasından başlamaq lazım idi. Hövsələm çatmadı. İlk sənətimi xatırladım. Beləliklə, yenidən redaksiyaya gəldim və uzun illər burada çalışdım. Sadə zəhmətimə görə iki dəfə "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni aldım. Respublikanın əməkdar mədəniyyət işçisi fəxri adına layiq görüldüm. İndi artıq təqaüdçüyəm. Hərdən kefim kök olanda qeyd dəftərimi vərəqləyir, Səmədağanın həyat yolu barədə hekayələr qaralayıram. Fikrim var bir kitabça buraxdırım. (Yeri gəlmişkən deyim ki, A.Rzayevin dalbadal iki kitabı çıxdı: "Son güllə" və "Üç brilyant". Çox səmimi, çox qanadlı avtoqraf yazılmış hər iki kitabı ustadın əziz yadigarı kimi "göz üstdə" saxlayıram).

    Sənədlər arasından hərbi geyimli bir şəkil çıxartdı:

    - Lap yadımdan çıxmışdı - dedi. Reyxstaqda çəkdirmişəm. Qələbə günü ziyafət düzəltdik. Əla qeyd olundu. Döyüşçülər süngü ilə ürək sözlərini Reyxstaqın divarlarına həkk etdilər. Mənim də əlim dinc durmadı. Rus dilində yazdım: "Mən Bakıdanam".

    Bəli, o vaxt Reyxstaqın üzərində bir nəfər gənc azəri balası öz adını həkk eləyib, bu avtoqraf şanlı bir tarixə bələdçilik edir. Sonralar isə düz 17 il dövrün ən mötəbər mətbu orqanı olan "Kommunist" qəzetinə nüfuzlu bir imza yazıldı: "Redaktor Ağababa Rzayev". Onun həyatda qalan izləri bax belə silinməzdir. Ömrünün son günlərində ötən əsr jurnalistikasının görkəmli simaları, haqqında xatirələr yazmaq istəyirdi. Əcəl macal vermədi. Yazmaq isə lazım idi....

    Hökmən lazımdır. O dövrün bələdçiləri nə qədər sağdılar, o unudulmaz illərin olaylarının qələmə alınması vacibdir. Tarix üçün, həqiqət üçün, dəyərli oxucular üçün. Və bir də, ən əsası, milli mətbuatımızın 135 illik keşməkeşli yolunun ortadakı 70 ilinin tam dolğunluğu ilə açıqlanması üçün.

 

 

    Əhməd İSAYEV,

    respublikanın əməkdar jurnalisti,

    Prezident təqaüdçüsü

 

     Xalq qəzeti.- 2010.- 7 iyul.- S. 7.