Azərbaycanda söz, fikir və məlumat azadlığının təmin olunması ulu öndər Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır

Əsası böyük maarifçi, jurnalist, naşir Həsən bəy Zərdabi tərəfindən qoyulmuş milli mətbuatımız çətin və şərəfli bir yol keçmişdir. Mütərəqqi və şanlı ənənələrə, zəngin tarixə malik milli mətbuatımız xalqımızın milli şüurunun, mənəvi dəyərlərinin formalaşmasında, cəmiyyətdə sosial ədalətin təmin edilməsində, insan hüquqlarının müdafiəsində, ana dilimizin inkişafında əvəzsiz rol oynamışdır.

Azərbaycan ictimai fikir tarixində mühüm hadisə olan "Əkinçi" qəzetinin 1875-ci il iyulun 22-də nəşrə başlaması ilə mədəniyyətimizdə yeni bir səhifə açılmış, milli mətbuatımızın təməli qoyulmuşdur.

"Əkinçi"ni nəşrə başlamaqla Həsən bəy Zərdabi xalqımızın milli dirçəlişi üçün o vaxta qədər heç kəsin etmədiyi və edə bilmədiyi bir iş gördü. Sonrakı illərdə "Əkinçi"nin başladığı işi davam etdirən, onun ənənələrini yaşadan çoxlu xələfləri meydana gəldi. Həmin mətbuat orqanları xalqın maariflənməsi, milli şüurun dirçəlməsi üçün çox böyük iş gördülər.

1875-1877-ci illərdə "Əkinçi"nin 56 nömrəsi çıxmışdır. İlk dövrlərdə bu qəzetin buraxılışı maliyyə cəhətdən zərər gətirirdi. Geniş kütlələrin "Əkinçi"yə marağını oyatmaq üçün H.Zərdabi qəzetin pulsuz yayılması vasitəsinə əl atdı. H.Zərdabi tədricən "Əkinçi"nin ətrafında ziyalılar və təhsil alan gənclərdən ibarət kifayət qədər böyük bir fəallar qrupunu birləşdirdi. S.Ə.Şirvani, H.Vəzirov, A.Adıgözəlov, Moskvada Petrovski Kənd Təsərrüfatı Akademiyasında ali təhsil almış Əsgər Ağa Görani, Hacı Məmmədsadıq (Əbdülhəsən Nəvai), Mirzə Həsən Əlqədəri, Ələkbər Seydəri, Məhbus (Əli Mədəd) Dərbəndi və başqaları qəzetlə fəal əməkdaşlıq edirdilər. M.F.Axundov da "Əkinçi"nin səhifələrində çıxış edirdi. Cənubi Qafqaz və Dağıstan şəhərlərində, İranda qəzetin müxbirləri fəaliyyət göstərirdi. Qəzetin nəşrinin bütün müsəlman Şərqi üçün böyük əhəmiyyəti var idi. "Əkinçi" beynəlxalq əks-səda doğurmuşdu. Bu qəzet bütün Şərq dünyasında Avropa üsulunda nəşr olunmuş birinci mətbu orqan idi.

"Əkinçi" mütərəqqi maarifçi, demokratik ideyaları təbliğ edir, mövhumata, cəhalətə və avamlığa qarşı çıxırdı. Azərbaycan gerçəkliyinin bir çox zəruri problemlərini qaldırırdı. Qəzet öz dövrünü keçirmiş sosial-iqtisadi qaydaları aradan qaldırmaq üçün məhz elm və maarifin ən mühüm vasitə rolu oynadığına əmin olaraq, xalq kütlələrinin maarifləndirilməsi ideyasını ardıcıl şəkildə, inadla müdafiə edirdi. O, təhsil və tərbiyə məsələlərinə xüsusi əhəmiyyət verir, məktəblərdə yeni təlim və tərbiyənin tətbiq edilməsinə tərəfdar çıxırdı. "Əkinçi" Azərbaycanda qadın təhsilinin, qadınların ictimai həyata cəlb olunmasının zəruriliyini müdafiə edən ilk Azərbaycan qəzeti idi.

Qəzet ana dilinin saflığı uğrunda yorulmaz mübarizə aparırdı. Azərbaycan milli publisistika dilinin yaradılmasında bu qəzetin böyük xidməti vardı. "Əkinçi"nin demokratik ideyaları bəzi mürtəce bəylər, ruhanilər, çar məmurları tərəfindən narahatlıqla qarşılanırdı. Nəticədə 1877-ci ilin əvvəllərində qəzetin abunəçilərinin sayı 300-ə endi, bunlardan da 150-si kənd yerlərindən idi. 1877-1878-ci illər Rusiya-Türkiyə müharibəsinin başlanması ilə çar senzurası qəzetdə siyasi xarakterli məsələlərə toxunmağı qadağan etdikdən sonra "Əkinçi" üçün ağır şərait yarandı. Nəticədə 1877-ci ilin sentyabrında qəzetin nəşri dayandırıldı...

Ötən müddətdə mətbuat böyük inkişaf yolu keçib. Ölkəmiz müstəqillik qazandıqdan sonra söz azadlığına geniş yer verilib. Dövlətin diqqəti və qayğısı sayəsində bu sahədə bir sıra mühüm işlər görülüb. Burada ulu öndərimiz Heydər Əliyevin mühüm rolu xüsusilə qeyd edilməlidir. Yeri gəlmişkən, 1995-ci ilin iyulun 22-də Milli Mətbuat Günü münasibətilə Heydər Əliyevin jurnalistlərə təbrikini xatırlayaq: "Əsası 120 il bundan öncə böyük alim, pedaqoq, jurnalist, ictimai xadim Həsən bəy Zərdabinin "Əkinçi" qəzeti ilə qoyulmuş milli mətbuatımız Azərbaycan xalqının mənəvi mədəniyyəti tarixinə şərəfli səhifələr yazmış, milli mənliyimizin formalaşmasında, mənəvi dəyərlərin qorunub saxlanılmasında misilsiz rol oynamışdır.

Milli mətbuatımızın inkişaf mərhələləri Azərbaycan xalqının azadlıq, müstəqillik uğrunda mübarizə tarixinin tərkib hissəsidir. "Əkinçi"dən üzü bəri azadlıq, demokratiya, müstəqillik uğrunda mücadilə dərslərini biz milli mətbuatımızın səhifələrindən öyrənmişik.

Özünün azad, müstəqil, demokratik dövlətini qurmuş Azərbaycan xalqı bu yolda olmazın məşəqqətlərlə üzləşmiş və üzləşməkdədir. Daxili və xarici düşmənlərin hördüyü hiylə torları, hətta dövlət çevrilişləri həddinə gəlib çıxmış məkrli niyyətlər xalqımızın və dövlətimizin iradəsini dönə-dönə sınağa çəkmişdir. Bu problemlərin həll edilməsində, baş verən hadisələrə obyektiv qiymət verilməsində mətbuat və söz azadlığı şəraitində fəaliyyət göstərən, demokratik dəyərlərlə bəhrələnən Azərbaycan jurnalistlərinin böyük xidməti vardır...".

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin ölçüyəgəlməz səyləri nəticəsində Azərbaycanda mətbuat orqanlarının azad fəaliyyəti və inkişafı yolunda süni maneələrin aradan qaldırılması, qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi, KİV-in maddi-texniki təchizatının yaxşılaşdırılması sahəsində ardıcıl tədbirlər həyata keçirilmişdir. Vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunu özünün inkişaf modeli kimi qəbul edən Azərbaycan Respublikası insan hüquqları, söz və mətbuat azadlığının təmin olunması ilə bağlı bir sıra beynəlxalq konvensiya və sazişlərə qoşulmuşdur.

Müstəqil kütləvi informasiya vasitələrinin təsis edilməsi və azad fəaliyyəti üçün ölkəmizdə zəruri qanunvericilik bazası yaradılmışdır. Bu hüquqi baza informasiya azadlığına təminat verən, mətbuat da daxil olmaqla KİV-də dövlət senzurasının aradan qaldırılması prinsipini təsbit edən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına söykənir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin "Azərbaycan Respublikasında söz, fikir və məlumat azadlığının təmin edilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında" 6 avqust 1998-ci il tarixli fərmanı KİV-in sərbəst inkişafı, cəmiyyətin dinamik şəkildə demokratikləşməsinə təsir edən qüdrətli vasitəyə çevrilməsi yolunda dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində mühüm addım olmuşdur. Bu fərmanla Nazirlər Kabineti yanında mətbuatda və digər kütləvi informasiya vasitələrində Dövlət Sirlərinin Mühafizəsi Baş İdarəsi ləğv edilmiş, hərbi senzura yaradılması haqqında 16 aprel 1992-ci il tarixli fərman və bütün informasiya yayımı üzərində nəzarət tətbiq edilməsi ilə bağlı 15 aprel 1993-cü il tarixli sərəncam qüvvədən düşmüş hesab edilmişdir.

KİV-in təsis edilməsi və fəaliyyəti üçün qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi, optimal hüquqi mühitin formalaşdırılması istiqamətində mühüm addımlar atılmışdır. 1999-cu ildə "Kütləvi informasiya vasitələri haqqında" Qanun qəbul edilmişdir. Bu müasir Azərbaycan reallıqlarını dolğun əks etdirən, KİV-in istehsalı və yayımının bütün məsələlərini demokratik şəkildə tənzimləyən hüquqi sənəddir.

2000-ci il martın 6-da Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə "2000-2001-ci illərdə kütləvi informasiya vasitələrinin maddi-texniki şəraitinin yaxşılaşdırılması üzrə tədbirlər proqramı" təsdiq olunmuşdur. Ölkəmizdə KİV sahəsində dövlət siyasəti xalqın maariflənməsində, ümumbəşəri ideyaların təbliğində, vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunda KİV-in qüdrətli vasitəyə çevrilməsinə, demokratiya, aşkarlıq və ədalətin təntənəsinə xidmət etməyə yönəldilmişdir. KİV həm də təmsil etdiyi xalqın mənafeyini hər şeydən üstün tutmalı, dövlətçilik mövqeyini ön plana çəkməlidir.

Ulu öndərimiz Heydər Əliyev siyasi məktəbinin layiqli davamçısı Prezident İlham Əliyev demişdir: "XX əsrin sonlarında yenidən öz dövlət müstəqilliyini qazanmış ölkəmizdə milli dövlət ideyalarının və ənənələrinin möhkəmləndirilməsində, demokratik dəyərlərin bərqərar olunmasında, beynəlxalq aləmdə Azərbaycanın rolunun və nüfuzunun güclənməsində mətbuatımızın xidmətləri xüsusi qeyd edilməlidir.

Milli Mətbuat Gününü qeyd edərkən Azərbaycanda vətəndaşların əsas hüquq və azadlıqlarının, o cümlədən söz, fikir və məlumat azadlığının təmin olunmasında ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin müstəsna xidmətlərini xatırlamaq hamımızın borcudur. Məhz Heydər Əliyevin siyasi iradəsi və həyata keçirdiyi məqsədyönlü tədbirlər nəticəsində mətbuatın sərbəst fəaliyyəti üçün bütün imkanlar yaradıldı. KİV-in dövlət tənzimlənməsindən imtina edildi, bu sahədə jurnalist ictimaiyyətinin təşəbbüsləri dəstəkləndi. Mətbuatın maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi üçün təsirli addımlar atıldı, jurnalist hüquqlarının etibarlı surətdə qorunması təmin edildi. Bu gün Azərbaycanda kütləvi informasiya vasitələri sahəsində MDB məkanında və Şərqi Avropada ən demokratik, liberal qanunvericilik bazası mövcuddur, kütləvi informasiya vasitələrinin geniş inkişaf etmiş şəbəkəsi fəaliyyət göstərir".

Azərbaycan Respublikası söz, fikir və məlumat azadlığının inkişafı sahəsində beynəlxalq təşkilatlarla, o cümlədən Avropa Şurası və ATƏT-lə sıx əməkdaşlıq edir, üzərinə götürdüyü öhdəliklərdən irəli gələn vəzifələri yerinə yetirir. Qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi, beynəlxalq standartlara cavab verən ictimai yayım xidmətlərinin yaradılması istiqamətində əməkdaşlıq davam etdirilir.

Bu gün mətbuat cəmiyyətin ayrılmaz atributuna çevrilib. Demokratiyanın, azadlığın, insan hüquqlarının qorunması uğrunda daim mübarizə aparan, ictimai rəyin formalaşmasına fəal kömək edən demokratik mətbuat bütün proseslərin önündə gedir, cəmiyyətin inkişafına xidmət edir.

İyulun 22-si milli mətbuatımızın təvəllüd günüdür. Həmin gün təkcə jurnalistlərin peşə bayramı deyil, həm də azad, demokratik cəmiyyət quruculuğunda fəal iştirak edən soydaşlarımız üçün ən əziz gündür. Bu münasibətlə bütün mətbuat işçilərini təbrik edir, onları azad sözün və azad fikrin keşiyində daim ayıq-sayıq dayanmağa səsləyir, yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram.

Dilqəm QULİYEV

Xalq qəzeti.- 2010.- 22 iyul.- S. 5.