Bir səfərin
təəssüratı (yol qeydləri)
(əvvəli ötən
sayımızda)
"Gəzməyə qürbət ölkə..."
Montrö və Lozanna
şəhərləri İsveçrənin cənubunda,
Cenevrə gölünün sahilində yerləşir.
Əhalisi fransızdilli olan bu şəhərlərin sakinləri
öz aralarında Cenevrə gölünə "Liman
gölü" də deyirlər.
Montrö və Lozanna
şəhərləri öz qeyri-adi, əsrarəngiz
gözəlliyi ilə bura gələn hər bir insanı
valeh edir. Montrö şəhərində, bu ölkəyə
səfərimizin ikinci günündə olduq. Cenevrə
gölünün söykəndiyi yamaclarda evlər qayaları
qucaqlayaraq, pilləkən-pilləkən yüksəlir.
Hər yer gül-çiçəkdir. Bura turistlərin
ən çox gəldiyi istirahət şəhəridir.
Dənizin sahili boyunca uzanan əsas küçənin hər
iki tərəfində çoxsaylı otellər
sıralanıb gedir. Bir vaxtlar dünya kino sənətinin
ulduzu Çarli Çaplinin, böyük ədib Jan Jak Russonun
yaşadıqları, çox sevdikləri bu ecazkar
şəhərdə hər şey insanın
istirahətinə, rahatlığına hesablanıb.
Şəhərin
çox böyük tarixə malik, Cenevrə
gölünün ləpələri ilə qucaqlaşan
Şilon qəsrində olduq. Böyük ingilis şairi Lord
Bayron bu əzəmətli, möhtəşəm abidə
ilə tanışlıqdan, qəsri gəzib
dolaşdıqdan sonra "Şilon məhbusu"
poemasını yazmışdır. Hər bir salonu bir
memarlıq nümunəsi olan bu qəsr həm də bir vaxt
orada yaşayanların həyat eşqindən xəbər
verirdi. Qəsrin dənizə açılan birinci qatında
yüzilliklərdən üzü bəri Avropanın bir
çox nüfuzlu, məşhur ailələrinin
nümayəndələrinin müqəssir bilinərək
yatdıqları zindan indi də zəhmi ilə adamda bir
vahimə, xof yaradır. Yuxarı qatları gəzdikcə
təəssürat dəyişir, burada keçən
təmtəraqlı həyatın izləri həmin xofu yox
edir və qədim zamanlarda da gözəl həyat
yaşayanlara rəğbət hissi yaradır.
Lozannaya gedən yolun bir
hissəsini iki gün əvvəl, Montröyə
gedərkən keçmişdik. Daha 10 km irəli gedib Vo
kantonunun paytaxtı, Beynəlxalq Olimpiya oyunlarının mənzil
qərargahının yerləşdiyi və paytaxtı olan bu
şəhərə çatırıq. 130 min əhalisi olan
şəhərdə 85 min iş yeri var. Deməli, bu
şəhərdə də işləyənlərin
əksəriyyəti ətraf regionlardan, bəzən qonşu
ölkələrdən gələnlərdir. Lozanna da
Montrö kimi bu ölkəyə gələn turistlərin daha
çox ziyarət etdikləri şəhərlərdəndir.
Lozannada da, elə Montrödə də qışda suyun
hərarəti müsbət 10 dərəcədən aşağı
enmir. Buranın çimərliklərində qışda da
çimirlər.
Tarixə qısa bir səyahət
Sankt-Qallendə
Şəhər Administrasiyasında tədbirlərin
təşkilatçısı xanım Beridən soruşuram:
- Şəhəriniz
qədimdir. Nə vaxt salınıb, deyərsinizmi?
Cavabında bildirdi ki, şəhərlərinin 1700
yaşı var. IV əsrdə Müqəddəs Qalen
tərəfindən salınıb, sonra da əlavə etdi ki,
bu gün onun tikdirdiyi müqəddəs kilsədə
olacağıq. Xanım Beri
gülümsəyə-gülümsəyə məndən
xəbər aldı ki, "yəqin sizin gəldiyiniz
şəhər də qədimdir"? Xanımın sualına
iftixarla cavab verdim ki, bəli, işlədiyim və
yaşadığım şəhərin 2300 il yaşı
var.
Bu cavabımdan
heyrətlənən müsahibim təkrar soruşur:
- Qədim olduğu
üçün yəqin ki, həm də çox
gözəldir?!
- Bəli, bir vaxtlar çox
gözəl olub. Ancaq zamanın sərt
sınaqlarına tablaşmayıb, dağıdılıb,
viran edilib. İndi bərpa etməyə, yenidən
tikməyə çalışırıq, - deyə cavab
verdim.
***
İsveçrədə
təhsil yüksək səviyyədə inkişaf
etmişdir.
Lozanna şəhərində, yetişdirdiyi
mütəxəssislərlə dünyada çox
məşhur olan Politexnik Universiteti var. Bu yaxınlarda
universitet üçün Cenevrə gölünün
sahilində 25 hektar ərazidə yeni, qeyri-adi tədris
korpusları tikilib. Geniş bir sahəni
əhatə edən yeni tədris korpuslarının
görünüşü nəhəng təyyarəni
xatırladır. Bina yerdən
ayrılmış vəziyyətdə, auditoriyalar isə
kosmik gəmilərin salonları üslubunda tikilib. Ərazisi böyük olduğundan biz buranı
maşınla gəzdik. Vaxt dar
olduğundan proqrama daxil edilmədiyindən
içəridəki şəraiti yaxından görə
bilməsək də elə bu gördüklərimiz bizdə
bu ölkədə elmə, təhsilə olan münasibət
haqqında kifayət qədər təəssürat
yaratdı.
Bu
ölkədə ictimai birgə yaşayış qaydaları
hamı üçün həyat normasıdır və onlar hər
bir şəxs tərəfindən qorunur, onlara ciddi riayət
edilir. Bizim "demaqoqluq"
adlandırdığımız əməl burada hər bir
vətəndaşın yerinə yetriməli olduğu borc kimi
qəbul edilir. Əgər sən bu
ölkədə yaşayırsansa, bu ölkənin
vətəndaşısansa baş verən pis işə, qarşılaşdığın
nöqsana laqeyd qala bilməzsən. Avtomobil
yol hərəkət qaydasını pozursa, gül kolu
kimsə tərəfindən korlanırsa,
küçəyə zibil atılırsa, yaxud yaxın
adamın və ya dostun digərinə kobudluq edirsə, onu
incidirsə, iradını bildirməli, bunu
rəsmiləşdirib aidiyyatı orqana təqdim
etməlisən. İsveçrəli
özünün bu hərəkətini dövlətinə
xidmət, ölkəsinin qanunlarının qorunmasında
iştirakına görə şərəf hesab edir. Elə bu yanaşmanın, ölkələrinə
sevgi ilə cilalanmış vətəndaşlıq
mövqeyinin bu üstün cəhətlərinin nəticəsidir
ki, yollarda, küçə və meydanlarda polis
görünmür. Bir həftə
ərzində yaşadığımız
***
İsveçrədə
olduğumuz bütün şəhərlər çox
qədim keçmişə malikdir. 100-150 il,
bəlkə də daha əvvəllər tikilən
bir-birindən gözəl binalar olduğu kimi qorunur,
mühafizə edilir və həm də onlardan istifadə
olunur. Rəsmi tədbirlərdə olduğumuz
Sankt-Qallen, Bazel və
Yollar
Ömürlərə çıraq tutub ötən yol,
Dağa qalxan, dərələrdə itən yol,
Alt qatında addım səsi, nal səsi,
Mənzil başı bilinməmiş
bitən yol.
İsveçrənin
magistral avtomobil yolları olduqca rahat və genişdir. Şəhərlərarası
magistrallarda yolu ayıran zolaqda ortadan dəmir payalarla
çəpərlənmiş hissədə eyni
hündürlükdə biçilmiş qarağat kolları əkilmişdir.
Sərt döngələr, nəzərə
çarpan eniş və yoxuşlar da yoxdur. Yollar, qarşıya çıxan təpələri
dörd dolanmır, dağın, təpənin
irili-xırdalığına görə qısa, ya da uzun
tunellərdən keçir. Gəzərkən
keçdiyimiz çoxsaylı tunellərdən biri,
uzunluğu beş kilomterdən artıq
olan Bern-Surix avtomobil yolundakı nəhəng tunel hələ
19-cu yüzillikdə, əl ilə 36 ilə çəkilib.
İsveçrədə
də yollar çox yerdə körpülərdən
keçir. Reyn çayının iki hissəyə
böldüyü Bazel şəhərini nəhəng
körpü birləşdirir. Montro
şəhərindən ölkənin cənubuna, Cenevrə
gölünün sahili ilə dağların sinəsindən
ötüb keçən uzunluğu 20 kilometrdən çox
olan, çox heyrətamiz bir körpü asılıb.
Bunlara baxdıqca,
Azərbaycan Respublikasının Prezident İlham Əliyevin
sərəncamları ilə son illərdə Bakı
şəhərində tikilən çoxsaylı yeraltı keçidlər,
körpülər, mərtəbəli yollar, elə öz
çalışdığım rayondan keçib gedən,
betondan tikilmiş yeni, çox geniş Bakı-Rusiya magistral
yolu, Şabran şəhərində
Dəvəçiçayın üstündə tikilmiş,
respublikamızda ən böyük - uzunluğu 565 metr olan
nəhəng körpü bir-bir gözlərimin
önündə canlanırdı. Həm də
bizdəki tikililərin burada gördüklərimdən daha
qiymətli inşaat materialları ilə üzlənməsi,
daha yaxşı işıqlandırılması, memarlıq
elementləri ilə də zəngin olması məndə
qürur doğururdu. Bütün bu
gördüklərimizi yeri gəldikcə, Prezident
Administrasiyasının məsul işçisi Dəyanət
Abdullayevlə, Rafiq Niftəliyevlə, Səbuhi
Məmmədovla və digər səfər
yoldaşlarımızla müzakirə edir, möhtərəm
prezidentimizin rəhbərliyi altında son illərdə
respublikamızda görülən işlərlə
müqayisə edir, minnətdarlıqla yada salıb, iftixar
hissi keçirirdik.
İsveçrədə
şəhərlərarası magistral avtomobil yollarında
xüsusi hallar üçün əvvəlcədən
nəzərdə tutulmuş ehtiyat yol da var. Ancaq kimsə o
yola daxil olmur.
Yalnız qəza və digər
fövqəladə hallar baş verdikdə həmin yoldan
istifadə olunur. Ən azından yol
getdiyimiz müddətdə bir kimsənin orada
hərəkət etdiyini görmədik. Kimliyindən
asılı olmayaraq, İsveçrədə yollar
üçün müəyyən edilmiş sürəti
hamı gözləyir. Bir neçə
yerdə yollarda genişləndirmə, tikinti-abadlıq
işlərinin aparıldığını da gördük.
Olduğumuz
şəhərlərdə yol probleminin, maşın
sıxlığının hələ də
qaldığını dedilər. Xüsusən,
şəhərlərdə velosiped yollarının
çatışmazlığını, Bazel, Sankt-Qallen
və ölkənin başqa şəhərlərində yeni
velosiped yollarının salınması ilə bağlı
layihələr üzərində ciddi
düşündüklərini, iş apardıqlarını
dönə-dönə qeyd edirdilər.
Bu
ölkədə nəqliyyat kimi velosipeddən geniş
istifadə edilir. Məsələn, Sankt - Qallen şəhərində
əhalinin 25 faizi, Bazeldə 20 faizi işə velosipedlə
gedib-gəlir. Bunu isə bu ölkədə
hələ yaxşı göstərici hesab etmirlər.
Digər bir maraqlı fakt: şəhər əhalisinin
cəmi 24 faizi şəxsi nəqliyyatdan istifadə edir. Qalan hissə isə piyada hərəkət
etməyə və ictimai nəqliyyatdan istifadəyə
üstünlük verir. Bazeldə
şəhər əhalisinin 70 faizi ictimai nəqliyyatdan
istifadə üçün daimi bilet, talon alır. Ölkədə ictimai nəqliyyatın bütün
növləri var. Tramvay və troleybuslar, elektrik qatarları
üstünlük təşkil edir.
Şəhər
daxilində avtomaşınların, nəqliyyatın
hərəkətinin məhdudlaşdırılmasına
maksimum səy göstərilir. Gəzdiyimiz şəhərlərin
mərkəzi küçələrində çox az hallarda şəxsi minik avtomobili
görürdük. Belə yerlərdə daha
çox piyada hərəkət edir, velosipeddən istifadə
olunur.
Bazel
şəhərində son 20 ildə velosiped yollarının
uzunluğu 140 kilometrə çatdırılıb. Şəhərin
bütün meydanlarının ətrafında velosipedlərin
saxlanılması üçün daimi dayanacaqlar var.
Şəhər Administrasiyası rəhbərliyinin məsul
işçisi böyük iftixarla bu yaxınlarda
şəhərdə eyni vaxtda iki min velosipedin
saxlanılması mümkün olan nəhəng yeraltı park
tikildiyini bildirdi.
Bazel
şəhər qəzetlərinin birində
səfərimizlə bağlı "Azərbaycanlılar
Bazeldə" başlıqlı kiçik bir informasiya və
bizim küçələrlə tanışlıq zamanı
çəkdirdiyimiz bir fotoşəkil də dərc
edilmişdi. Həmin kiçik informasiyada
yazılmışdı ki, "Bazelin kanton və
şəhər icraçısı Tomas Keslerin məlumatı
azərbaycanlıları hər şeydən çox
təəccübləndirdi. Belə ki,
Bazeldə Velo (velosiped) nəqliyyatını
genişləndirmək istəyirlər və orada yeraltı
veloparklar var. Bundan başqa, nümayəndə heyəti taarif
şurası sistemindən də təsirlənmişdir".
Bu informasiyada hər şey həqiqətə
uyğun idi. Nəqliyyat məsələləri,
sərnişinlərin daşınması, qiymətlərin
müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı icra
başçıları, xüsusən, Rafiq Niftəliyev,
Heydər Abbasov, Vilyam Hacıyev (Ağdaş, Sabirabad, Samux
rayon icra hakimiyyətlərinin başçıları) xeyli
maraqlı suallar verdilər. Çox faydalı
məlumatlar ala bildik. Göründüyü
kimi, bizim bu marağımız da diqqətdən
yayınmamış, onların nəzərini cəlb
etmişdi.
Maraqlıdır ki,
İsveçrədə bizim imkanlı şəxslərin
sevdiyi, bir-birindən "geri qalmamaq" üçün
bəhsə düşüb aldıqları irihəcmli Cip,
Range Rover markalı və s. maşınlar az
qala yoxdur və ya istifadə edilmir. Kiçikhəcmli,
yığcam maşınlar çoxluq təşkil edir.
Adambaşına düşən pul gəliri 40 min avro olan
ölkədə belə bahalı maşınlara sahib olmaq
isə hesab edirəm ki, onlar üçün o qədər
də çətin olmazdı...
Sürücülərdən
daha çox piyadalar yol hərəkəti qaydalarına son
dərəcə ciddi riayət edirlər. Olduğumuz
şəhərlərin heç birində, əhalinin sıx
hərəkət etdiyi mərkəzi
küçələrdə yeraltı yol
ötürücüləri, keçidlər yoxdur. Piyadalar yerüstü keçidlərlə yoldan-yola
adlayırlar. Bəzən
qarşıdakı piyada yoluna çıxmaq üçün
üç işıqforu ötüb keçmək lazım
gəlir. Yol açıq, maneəsiz olsa
belə, kimsə qaydanı pozub yolu adlamır. Səbr, təmkin və nizamla işıqforu, onun
siqnallarını gözləyirlər.
Hövsələ və dözüm... Kaş bizdə də
bir çox başqa millətlərdəki kimi bu keyfiyyət
olaydı...
Torpağa sevgi
Ölkədə
kənd təsərrüfatının bütün
sahələri intensiv inkişaf edir. Torpaqlar yüksək
texnologiya ilə əkilib becərilir. Hər
növdən olan kənd təsərrüfatı
məhsulları yetişdirilir. Ölkənin
ərazisini keçib getdikcə bol məhsul soraqlı
taxıl zəmiləri də gördük, dənli,
paxlalı bitkilər əkilən sahələr də. Bütün bölgələrdə meyvə
yetişdirilir. Cənub tərəfdə,
xüsusən, Cenevrə şəhərinin ətrafında
gördüyüm bağlar, bağlara verilən
görünüş, ağacaların on hektarlarla
sahədə eyni hündürlükdəki düzümü
heyrətamiz və həsəd aparılasıdır. Burada meyvə ağaclarını da üzüm
tingləri kimi dirəklərə bərkidilmiş
məftilə bağlayırlar. Eyni
hündürlükdə budayıb forma verirlər. Meyvə bağlarında cərgə boyu
çəkilmiş borular talvar kimi nəzərdə tutulub.
Şaxtalı havalardan, bağların
çiçəklənməsi dövründə
güclü leysan yağışlarından və doludan
məhsulu qorumaq üçün lazım gəldikdə
bağlar istixana kimi örtülür. Təəssüf
edirəm ki, belə bağları kənardan, ancaq
maşınla yoldan ötüb keçərkən seyr edə
bildik. Proqramımızda nəzərdə
tutulmadığından və vaxt azlığından
yaxından
Ölkənin
şimal-qərbində, konkret olaraq, Sankt-Qallendə olarkən
rəsmi tədbirlərdə bizə bu bölgədə
heyvandarlığın yüksək səviyyədə
inkişaf etdiyini, bütün növdən olan heyvandarlıq
məhsullarının emalının yüksək
səviyyədə olduğunu bildirdilər. Bunu
şəhərdən-şəhərə gedərkən yol
kənarlarında gördüyümüz yığcam qara mal
naxırlarının çoxluğu da təsdiq edirdi.
Lakin
ölkənin cənub hissəsinə yol olanda ətraf
kənd və qəsəbələrin ərazisində
naxırlarının sayının daha çox olduğuna
şahid kəsildik. Qəribəydi, mal-qara naxırları
demək olar ki, hər yerdə eyni qaydada, çox
yığcam, 15-30 baş arasında idi. Təsadüfü
hallarda 50-60 baş təxmin edilə biləcək naxırlar
gördük. Və hər yerdə mal-qara
otlaq şəraitində saxlanılırdı.
Çox
maraqlı bir məqamı da qeyd etmək istəyirəm. Təqribən bir,
bəlkə də 0,5-0,6 hektar
ərazidə inəklər çox sakit otlayırlar.
Səhər vaxtı keçdiyimiz bir neçə yerdə
ərazini xüsusi nişan ilə
yaddaşımda saxlayıb axşam vaxtı qayıdarkən
təkrar oralara diqqət yetirirdim. Mallar elə
həmin səhərki yerdəcə, sakit halda
otlayırdılar. Bizdə belə yerdə mal-qaranın
qabağında gərək azı üç adam
dursun ki, onların öhdəsindən gələ bilsin.
Biçənək sahəsindən, becərilən əkin
yerlərindən isə otlaqları kiçik payalara tarım
çəkərək bərkidilmiş adicə sarı
rəngdə bir lent ayırır. Qəribədir ki, çox
gümrah, nəhəng gövdəli inəklər həmin
lentdən o yana keçib getmirlər.
Birmənalı
olaraq, torpaq mülkiyyətçiləri, kəndlilər
öz torpaqlarını çəpərləmir, hasara
almırlar. Zərurət olanda qonşu ilə nişangah
üçün arada, sərhəddə bir gül və ya
qarağat kolu əkirlər. Mal-qaradan, ev
təsərrüfatında olan digər heyvanlardan qorunmaq
üçün meşələrin kənarlarını
hər yerdə eyni qaydada bir metr hündürlükdə
dəmir dirəklərə bərkidilmiş əlvan
rəngli məftildən hörülmüş torla
çəpərləyirlər. Torpaq sahəsi
meşə ilə sərhəd olan hər bir şəxs bunu
etməlidir.
Meşələrə
münasibət bu ölkədə tamamilə başqadır. Mal-qarasını,
quzusunu, ya oğlağını, çəpişini
meşəyə ötürməyi kimsə ağlına
belə gətirmir. Çünki belə
hərəkətləri bu ölkənin
vətəndaşları yolverilməz hesab edirlər. Təbiəti, təbii sərvətləri,
meşəlikləri olduqca əziz və müqəddəs
bilirlər.
Yeri
gəlmişkən, İsveçrə dövlətində
ağac kəsilməsi 1904-cü ildə qəbul olunmuş
qanunla qadağan edilmişdir. Hər addımda hiss olunurdu ki, bu
qanunun pozulmasına hər hansı xırda cəhdə
belə yol verilmir və bu heç mümkün də deyil. Meşədə hər ağac öz
ömrünü başa vurmayınca onu kəsmirlər.
Yalnız təbii aşınmaya məruz qalan
ağaclar kəsilərək götürülür, ondan
inşaat materialı, odun kimi istifadə edilir.
Səfərimizin iş
qrafikinə əsasən Mantro şəhərinə
bitişik Şeksbiro qəsəbəsində
üzümçülük və
şərabçılıqla məşğul olan bir
ailə fermer təsərrüfatına baş çəkdik.
Çaya tərəf, yamacla üzü
aşağı enən küçənin hər iki
tərəfində səliqəli, bir-birinə
bənzəyən, hasarsız, çəpərsiz evlər
sıralanıb gedir. Evlərin arasında,
küçə boyu baxdıqca bircə qarış boş,
istifadəsiz torpaq sahəsi görməzsən. İstifadəyə yararlı bütün
ərazilərdə ya üzüm tingləri yetişdirilir, ya
da çiçək əkilib becərilir. Yerin relyefinə görə çəkilmiş
istinad divarlarında bitmiş yabanı kollar səliqə
ilə qayçılanaraq daranıb, çox yerdə, elə
daş divarda, dibçəklərdə çiçək
becərilir.
Qarşıda,
yolun kənarında, qapısız, darvazasız
həyətlərin birinin tinində, yoldan bir metr
hündürdə yarlığı, adı, əmtəə
nişanı üstündə olan, uzaqdan diqqət
çəkən, reklam məqsədilə iri şərab
şüşəsi qoyulub. Məlum olur ki, elə
bura proqram üzrə gəldiyimiz ünvandır. Maşınımız birbaşa açıq
həyətə dönür. Maşından
enirik. Evin sahibəsi, həyətə,
qarşımıza çıxan xanım bizi fransız
dilində salamladı. O, düşdüyümüz bu
yerdə vaxt itirmədən, əlavə
söz-söhbətsiz maşın yolunun əks
tərəfindəki eyni formalı evə tərəfə
yönəlib binanın alt qatındakı böyük
qapıdan bizi də içəri dəvət etdi. Bura bölmələrə ayrılmış,
ayrı-ayrı məqsədlərə xidmət edən bir
neçə otaqdan ibarət istehsal və emal sexləridir.
Birinci otaqda divarın bir tərəfində
ağac çəlləklər və digər avadanlıqlar
səliqə ilə üst-üstə çinlənib. Əks tərəfdə divar boyu açıq
şkaflarda şərab istehsalı ilə bağlı
lazımi əşyalar, boş qablar, ayrı-ayrı butulka
növləri düzülüb. Şkafdakı
müxtəlif ölçülü,
görünüşlərindən çox qədim olduğu
anlaşılan şərab qabları da nəzərdən
yayınmır. Hiss olunur ki, onları qayğı ilə
qoruyurlar. Xanım bu otaq və onun
təyinatı barədə ətraflı məlumat verib bizi
ikinci otağa dəvət edir. Divarın
içində düzülmüş iri, hündür,
üzü par-par parıldayan çənləri
göstərərək "şərabı bu qablarda
saxlayırıq" - deyir və növbəti otağa
adlayır. Müəssisənin bu
gördüyümüz hissəsində də qeyri-adi
təmizlik və səliqə-səhman vardı.
Xanımın
ardınca bir neçə pilləkən qalxaraq qapıdan
keçib eyni hündürlükdən yığcam, nəfis
tərtibatlı kiçik zala enirik. Solda, iki qapının
arasında, divarın dibində qədim pianino qoyulub. Səfər yoldaşlarımızdan biri piano
arxasına keçərək dərhal bizim məşhur
"Cücələrim"i çalmağa başladı.
Ev yiyəsi qonaqları, yəqin ki, yaşı yüzü
ötmüş, arxasında iyirmi nəfərin
yerləşə biləcəyi qədim stolun
ətrafında, elə o stol yaşda da
olan kürsülərdə oturmağa dəvət edir. Hiss
olunur ki, bu sadə, müasirliklə klassik üslubun qorunub
saxlandığı salonda yığcam ailə, yaxın dost
ziyafətləri də keçirilir. Xanım
gülümsəyə-gülümsəyə fortepianoya
işarə edib:- Babamdan qalıb, əziz
yadigar kimi çox sevirik, - deyə məlumat verir. Şərab süzmək üçün hər
birimizin qarşısına əvvəlcədən
düzülmüş dəstərxanın üstünə
əlvan süşə qədəhləri düzür.
Qonaqlar öz suallarını
yağdırırlar. Bizə həm
bələdçilik, həm də tərcüməçilik
edən Emil hər bir sualı və xanımın
cavablarını dəqiqliyi ilə dilimizə çevirir.
"Nə vaxtdan bu
işlə məşğulsunuz?" sualına xanım: -
Mən və ərim üçüncü nəsilik ki,
şərabçılıqla məşğul oluruq, - deyə
cavab verir. - Bu gördükləriniz də
dədə-babalarımızdan bizə qalıb. Saatlı rayon
İcra Hakimiyyətinin başçısı Siraqəddin
Cabbarov soruşur:
- Bu əmlak sizin atanızdan
qalmadır, ya ərinizin valideynlərindən?
Xanım da
gülə-gülə: - Ərimin valideynlərindən
qalıbdır, - deyir və əlindəki ağ
şərab şüşəsini peşəkarlıqla
açır. Əvvəlcə öz
qədəhinə azca şərab süzüb qoxlayır.
Bir qurtum alaraq ağzında bir az
saxlayır. Keyfiyyətinə arxayın olduqdan
sonra danışa-danışa, sualları
cavablandıra-cavablandıra sıra ilə qonaqların da
qədəhlərinə şərab süzür. Yalnız bundan sonra özününkünü
də doldurub təkrar "xoş gəlmisiniz" deyib
qədəhini yuxarı qaldırır. Diqqətlə
baxıram, yoldaşlarım şərabı
könülsüz içirlər... "Əladır,
yaxşıdır" deyib tərifləyən olmur. Özüm içməsəm də, ətrini
qoxlayıram. Gözəl rayihəsi var
idi.
Xanım
oturduğumuz zaldan binanın yuxarı qatına qalxan
pilləkənlərlə gedib bir neçə
dəqiqədən sonra əlində iki qabda dadı bizim
şirin qoğala oxşayan çubuq formasında bişmiş
çörəklər gətirib stola düzdü. Qonaqlardan
"qırmızı şərab içirsinizmi?" -
deyə soruşdu. Heç
kimin qırmızı şərab içmək arzusunda
olmadığını biləndən sonra yenə bayaqkı
yolla evə qalxdı və əlində hər iki
tərəfi kasaya oxşayan qabla qayıtdı. Bu nə üçündür? - soruşduq. O, qabı stolun üstünə
qoyub yarımçıq qədəhləri göstərdi:- Bunları boşaltmaq üçün, -
deyib o qədəhləri bir-bir qaba tökməyə
başladı və bu dəfə başqa növ bir
şərab şüşəsini götürüb
açdı. Tovuz Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı
Tofiq müəllim şərabı yoxladı və
"elə bir şey deyil" - deyə rəyini verdi. Emilə xanımdan
üzümün şəkərliliyini soruşmağı
xahiş etdi. Xanım şərabın
spirtlik dərəcəsinin 11, 12 faiz olduğunu desə də
üzümün şəkərliliyini açıb
söyləməkdən vaz keçdi. Tofiq
müəllim nə qədər cəhd etsə də,
istədiyi cavabı ala bilmədi. Ev
sahibindən öyrəndik ki, ailənin 4 hektar üzüm
plantasiyası var. Bağlardan ildə 40 ton məhsul
götürürlər. Yalnız öz
bağlarından topladıqları məhsulu emal edirlər.
Məşğul
olduqları bu işdən illik gəlirləri də
təxminən 500 min avro civarındadır. Birinci qatında,
yarımzirzəmidə şərab sexi yerləşən,
üstündə isə iki mərtəbəli geniş
yaşayış evi olan bu imarət və yolun digər
tərəfində, buraya gələrkən
qarşısında düşdüyümüz o böyük
ev də bu ailəyə məxsusdur. Bayaq
velosipedlə böyrümüzdən şütüyüb
keçən oğlan uşağı ilə birgə bu
malikanələr yəqin ki, üç nəfərdən
ibarət bu ailəyə azlıq eləməz...
Yeri
gəlmişkən, ölkəmizdə də vaxtı ilə
üzümçülüyün və
şərabçılığın çox
şöhrətli inkişaf dövrləri olmuş,
faydalı ənənələri yaranmışdı. Arxeoloji
qazıntılar zamanı qədim Şabranda şərab
emalı ilə bağlı müxtəlif
ölçülü küplər, qablar aşkar
edilərək üzə çıxmış, hələ
ilk orta əsrlər dövründə bu torpaqlarda
üzümçülüyün bir təsərrüfat
sahəsi kimi inkişaf etdiyi məlum olmuşdur.
Ümumiyyətlə,
Azərbaycanda həmişə məişətimizdə, milli
mətbəximizdə üzüm və üzüm
məhsullarından geniş istifadə olunub. Löyün-löyün
kişmiş, mövüc, doşab, bəhməz, abqora,
sirkə dost üzünə açıq, bərəkətli
süfrələrimizin əziz nemətlərindən olub.
Bu
istiqamətdə təbiətşünas alim, akademik
Həsən Əliyevin xidmətləri danılmazdır. Ötən
əsrin 70-80-ci illərində rayonlarımızın bir
çoxunda, xüsusən də, dağlıq rayonlarda
üzümçülüyün təsərrüfatlarda
əsas sahəyə çevrilməsi və tətbiqi,
inkişaf etdirilməsi sayəsində yüksək sosial-iqtisadi
inkişafa nail olunmuşdu. Bu gəlirli
sahənin inkişafı nəticəsində yeni yollar
çəkilmiş, insanların həyat və
məişət şəraiti
yaxşılaşmışdı. Keçmiş
Dəvəçi, indiki Şabran rayonunda 70-ci illərin
sonunda 12 min tona qədər üzüm istehsal edilirdi. Rayonda iki üzüm emalı zavodu var idi. Təəssüf ki, 80-ci illərin sonunda o bağlar
ucdantutma məhv edildi. O vaxtkı üzüm emalı
zavodlarından da artıq biri yerli-dibli yoxdur. Digəri,
Gəndov şərab emalı zavodu isə ötən il - 2009-cu ildə əsaslı bərpa
edilərək işlək, emala hazır vəziyyətə
gətirilib. Son illərdə rayonda yeni
üzüm bağlarının salınmasına diqqət
artıb. Bu il Şabranda üzüm
bağlarının sahəsi 160 hektara çatıb. Rayonun torpaq fondunu, imkanlarını nəzərə
alsaq, bu rəqəm çox kiçik, rəmzidir. Ancaq bu bağlar vur-tut son bir neçə ildə
salınıb və rayonda bu istiqamətdə müsbət
dinamika var. Üzüm plantasiyaları üçün beton
dirəklər hazırlayan sexlər yaranıb. Yeni salınan bağlarda xaricdən
alınmış tinglər əkilir. Bütün
bunlar, bu gəlirli sahənin gələcək
inkişafına inam yaradır. Xalqımız
içkiyə, xüsusən ağ və
ya qırmızı şəraba meyilli olmasa da bu məhsullara
dünyada həmişə tələbat böyükdür. Çünki bu məhsulların bazarları var. Daha
doğrusu, alıcısı həmişə qapının
ağzındadır. Çalışmalıyıq
ki, bizdə də kənd təsərrüfatının
ayrı-ayrı sahələri ilə bağlı,
İsveçrədə yaxşı ənənələri
olan belə mobil istehsal müəssisələri çox
olsun. Şübhəsiz, onların
sırasında üzümçülük də olmaq
şərti ilə. İlin 250 günü
günəşli olan Şabranda bu sahənin daha da inkişaf
etdirilməsinə gözəl imkan var.
Yerimizdən
qalxıb əvvəl düşdüyümüz
həyətə, maşınımızın durduğu
yerə yollandıq. Evin sahibəsi ilə
sağollaşırdıq ki, oralar üçün babat
sayıla biləcək maşınla xanımın əri yolu
dönüb həyətə girdi. Qadın,
gülə-gülə, şadyanalıqla "ərim
gəldi, indi o, sizin suallarınıza daha ətraflı cavab
verər", - deyə maşını saxlayıb yerə
düşən həyat yoldaşına öz dilində,
yəqin ki, haqqımızda tələsə-tələsə
məlumat verdi.
Ər və
xanımına qonaqpərvərliklərinə görə
təşəkkür edib xudahafizləşdik. Maşına
əyləşib Cenevrə gölünün sahili boyu,
evlərin və üzüm bağlarının arasından
keçib gedən şüşə kimi düz yolla
səhər
"Əzizim Vətən yaxşı..."
Səfərimizin
sonuncu günü dünyanın çoxsaylı beynəlxalq
təşkilatlarının yerləşdiyi Cenevrə
şəhərinə gəldik. Gün ərzində
bu qədim, gözəl Avropa şəhərinin meydan və
xiyabanlarını gəzdik. Sahildən
Cenevrə gölünün üstündə qurulmuş
nəhəng fontanı seyr etdik. Günorta vaxtlarında
şəhərin mərkəzi
küçələrindən birində 1 may
nümayişçilərinin nizamla ötüb
keçmələrinə tamaşa etdik. Bu ölkədə
bütün gördüklərimizin zirvəsi isə doğma
Vətənimizin, Azərbaycan Respublikasının
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının
Cenevrədəki daimi nümayəndəliyimizdə,
İsveçrədə Azərbaycanımızın
kiçik bir torpaq parçasında tikilmiş, səliqəli,
qarşısında müqəddəs
bayrağımızın ucaldığı iqamətgahına
gedərək onu ziyarət etməyimiz oldu.
Həmin gün axşam
respublikamızın İsveçrədəki səfiri və
BMT-nin Cenevrə filialındakı daimi nümayəndəsi
Murad Nəcəfzadə bizim şərəfimizə
ziyafət verdi. Həqiqətən,
səfirlik bir həftə ərzində bizim daha çox
şey görüb, vaxtı səmərəli
keçirməyimiz üçün çox ciddi
təşkilatçılıq işi aparmışdı.
Səfirliyin iki əməkdaşı da
bütün bu vaxtı bizimlə oldu. Səfirlə
görüşümüzdə Prezident
Administrasiyasının məsul işçisi Dəyanət
Abdullayev bu səfərin proqramının hazırlanmasında
göstərdikləri təşkilatçılıq
işlərinə və proqramın çox məhsuldar
keçirilməsindəki əməli köməkliyə
görə səfir Murad Nəcəfbəyliyə rayon icra
hakimiyyəti başçıları adından
təşəkkür etdi. İsveçrədə
gördüklərimizdən hər birimizin kifayət
qədər faydanlandığını, böyük
təəssürat aldığımızı bildirdi.
Axşamdan
xeyli keçmişdi. Yekdilliklə nümayəndəliyimizin
iqamətgahında olmaq istədiyimizi bildirdik. Hörmətli səfirimiz də çox
böyük səmimiyyətlə bu istəyimizə
əməl etdi. Bizi
nümayəndəliyin bir neçə ay əvvəl
istifadəyə verilmiş binasına gətirdilər. Avropanın mərkəzində,
İsveçrədəki Azərbaycan torpağında olduq.
Sevə-sevə, qürur hissi ilə Murad
müəllimin bələdçiliyi ilə 3
mərtəbəli binanı gəzdik. İsveçrə
ilə elə Azərbaycan nümayəndəliyində
sağollaşıb ayrıldıq.
Son söz əvəzi
Səfər öncəsi o
taylı-bu taylı Azərbaycanımızın ustad şairi
Şəhriyarın məşhur misrasını tez-tez
xatırladığımı qeyd etmişdim: "Bizdən
irəlidədir avropalılar..."
İsveçrəyə bir
həftəlik səfərdən sonra isə belə bir
qənaətə gəldim ki, ötən əsrin
sonlarında ikinci dəfə öz istiqlalına qovuşan Azərbaycanımız
dövlət müstəqilliyinin təxminən 20 ili
ərzində ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin, onun
siyasi kursunun layiqli davamçısı, möhtərəm
Prezidentimiz İlham Əliyevin uzaqgörən,
ölçülü-biçili, müdrik siyasəti
nəticəsində çox böyük uğurlara imza ataraq
respublikamızı böyük şairimiz
Şəhriyarın bir vaxt qibtə etdiyi Avropanın,
eləcə də dünyanın yalnız uzun bir zaman
kəsiyindən sonra əldə etdiyi inkişaf yoluna
çatdırıblar. Qəti əminəm ki, avropalıların
özlərinin də bizə həsəd, qibtə
edəcəyi gün uzaqda deyil...
Dünya
gör-götür dünyasıdır. Avropadan, bu qitənin
inkişaf etmiş ölkələrindən
öyrəniləsi şeylər az deyil.
Azərbaycan Republikasının tərəqqisi,
ölkəmizin inamlı inkişafı,
vətəndaşlarımızın sosial rifahı əsas
fəaliyyət prinsipi olan, möhtərəm prezidentimiz
İlham Əliyevin yaratdığı imkandan yararlanıb
İsveçrədə gördüklərimizin arasında
təqdir ediləsi və işin xeyrinə
götürüləsi işlər az
olmadı. Biz, doqquz rayon rəhbəri, Prezident
Administrasiyasının bu səfərdə iştirak edən
məsul işçiləri ölkə rəhbərliyinin
bizim üçün yaratdığı bu
şəraitdən mümkün qədər çox
faydalanmağa çalışdıq.
Gördüyümüz,
götürdüyümüz yaxşı
nümunələrin rəhbərlik etdiyimiz rayonlarda
tətbiqi ilə bağlı arzu-istəklərimzi öz
aramızda müzakirələrdə dilə gətirdik. Rəhbərliyin
diqqət və qayğısından, etimaddan irəli
gələn məhsuliyyətimizi də
dönə-dönə yada saldıq. Hər birimiz bu
inamla da Heydər Əliyev adına Bakı
Hava Limanında təyyarədən endik və vidalaşıb
çalışdığımız rayonlara qayıtdıq.
Bu bir həftəlik
səfər yoldaşlığından sonra bir-birimizdən
ayrılarkən onu da hiss etdim ki, dünyada heç
millətin nümayəndələri bir-birindən
ayrılanda biz azərbaycanlılar qədər duyğusal,
kövrək olmur. Kaş bu xüsusiyyət təkcə
ayrılıq anlarında deyil, həmişə, bütün
məqamlarda bizimlə olsun :kövrək,
həssas, səmimi...
Novruz NOVRUZOV,
Şabran Rayon İcra Hakimiyyətinin
Başçısı
Bakı - İstanbul -
25 aprel - 3 may 2010-cu il
Xalq qəzeti.- 2010.- 1 iyun.- S. 8.