Sabirabad: təlatümdən sabitliyə

Təbii fəlakətin nəticələri Azərbaycan dövlətinin ciddi səyləri ilə aradan qaldırılır

Arazam, Kürə bəndəm...

... Bu misra hər dəfə səslənəndə ürəklərimizin tellərini yerindən oynadır. Əslində, Arazın Kürə bənd olmağı, Suqovuşanda - Sabirabadda bir-birinə qovuşması sərt istilərin qovurub yandırdığı Aran, Muğan zonaları üçün yenidən həyat mənbəyinə çevrilib, boz təbiətə əsrarəngizlik, insanlara sərin meh, xoş ətir, mülayim hava bəxş edib. İki çayın suyu həm də insanların, sözün əsl mənasında, dolancaq və həyat mənbəyi olub. Həmişə bolluq-bərəkət mənbəyi olan bu çaylar qəzavü-qədərdəndi, ya nədəndi, bu dəfə fəlakət gətirdi. Vurduğu ziyanın konkret həcmini tam dəqiqləşdirmək isə yəqin ki, xeyli vaxt aparacaq. Görünür, Arazın Kürə qovuşmağa can atması yüz ildə bir dəfə olsa da, bu cür təbii fəlakətin şiddətini artıran səbəblərdən biridir. Əlbəttə, daha dəqiq fikir söyləmək mütəxəssislərin öhdəsinə düşsə də, şübhəsiz ki, bu cür dəhşətli təbii fəlakətlərin miqyasını azaltmaq, "onu idarəolunan həddə" salmaq üçün gərgin iş aparılır və Arazdan Biləsuvar rayonu istiqamətində yeni (əslində köhnə) qolun açılmasının gündəmə gəlməsi də bu yöndə daha konkret və ciddi addımların atılacağından xəbər verir. Yeri gəlmişkən, material çapa hazırlanarkən həmin qolun açılması barədə xəbərlər kütləvi informasiya vasitələrinin bir nömrəli mövzusuna çevrildi.

Son günlər təbii fəlakət bölgəsindən Kür çayında suyun səviyyəsinin müəyyən qədər endiyini bildirən informasiyaların gəlməsi, müəyyən rahatlıq yaratsa da, vəziyyət hələ də ciddi narahatlıq üçün əsas verir. Çünki bu enmələr tez-tez qalxmalarla əvəzlənir ki, bu da "sürüşkən vəziyyətin" uzanmasına səbəb olur. Bəs Kürdə suyun səviyyəsinin kəskin artması və təbii fəlakət qəfil hadisə idimi, yaxud gözlənilən? Bu suala cavab tapmaq üçün Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin sədr müavini Zakir Quliyevin fikirlərini öyrəndik. O bildirdi ki, indiyədək Kürdə 1600 kubmetr həcmində suyun ötürülməsi üçün bəndlər qurulsa da, digər zəruri işlər görülsə də, bu həcmin 1800 kubmetrədək artacağı təqdirdə heç bir problemin yaranmaması üçün ehtiyat tədbirlər həyata keçirildi. Bununla belə, vəziyyət arzuolunmaz hal aldı. Suyun səviyyəsi 955 santimetrə, ötürülmə həcmi isə 2500 kubmetrə çatdı. Halbuki 2002-ci ildə baş vermiş daşqınlar zamanı vəziyyət bu cür deyildi. O vaxt saniyədə ötürülən suyun həcmi 970 santimetrə çatırdı. 2003-cü ildə Neftçala və Salyan rayonlarında qırx altı kilometr uzunluğunda bəndlərin tikilməsi, eləcə də Kür, Araz çayları boyunca sahilbərkitmə işlərinin və bəndlərin mühafizəsinin gücləndirilməsi nəticəsində 1700 kubmetr suyun ötürülməsi imkanı yarandı, bu da 2002-ci illə müqayisədə iki dəfədən çoxdur.

2007-ci ildə də Kürdə daşqınların olduğunu, saniyə ərzində keçən su miqdarının 1760 kubmetrə çatdığını qeyd edən sədr müavininin sözlərinə görə, bu daşqınlar qısamüddətli, "ənənəvi" olduğuna görə bir o qədərdə ziyan vurmadı. Builki təbii fəlakətin ağırlığını artıran əsas səbəblərdən biri də onun uzunmüddətli olmasıdır.

Bütün bunlara baxmayaraq, Meliorasiya və Su Təsərrüfatı ASC -nin qabaqlayıcı tədbirlər gördüyünü, aprel ayının sonlarından texnikaların cəlb olunduğunu vurğulayan Z.Quliyev məlumat verdi ki, artıq həmin vaxtlar Kür çayı saniyədə 1800 - 2570 kubmetr yüklənmişdir ki, bu göstərici də müvafiq bəndlər üçün müəyyən olunmuş normadan xeyli çoxdur. Göründüyü kimi, bu hallar təbii fəlakəti qaçılmaz edirdi və mayın birinci ongünlüyündə Kür öz məcrasından çıxaraq ətrafdakı yaşayış məntəqələri üçün təhlükəyə çevrildi, minlərlə insan ev-eşiyini tərk edərək çadır düşərgələrinə, qohum evlərinə, məktəblərə və digər sosial obyektlərə sığınmaq məcburiyyətində qaldı. Kürün bu "özbaşınalığına" adekvat olaraq dövlət başçısının tapşırığı ilə qüvvələr səfərbər edildi, təbii fəlakətin qarşısını almaq və zərər-ziyanı azaltmaq üçün hərtərəfli mübarizə başlanıldı. Xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, bu mübarizədə, demək olar, bütün dövlət qurumlarının, xüsusilə də Fövqəladə Hallar Nazirliyinin, Müdafiə Nazirliyinin, Daxili Qoşunların əməkdaşları, eləcə də "Azərkörpü", "AZENKO" kimi iri təşkilatlar vətəndaşlıq nümunəsi və fədakarlıq göstərdilər. Onların, eləcə də yerli əhalinin gecə-gündüz demədən Kürün ətrafında keşik çəkməsi təqdirəlayiqdir.

Təhlükənin ilk "siqnalı"

Təhlükənin ilk "siqnalını" Bayramlı qəsəbəsində bəndin açılması verdi. Sabirabadın Mürsəlli, Hacıqabulun Meyniman kəndlərində isə bir-birinin ardınca bəndlərin yarılması təhlükənin ciddiliyini bir daha artırıldı. Düzdür, aramsız səylər öz bəhrəsini verdi, qısa zaman ərzində bəndlər bərpa olundu, zərərin miqyası minimumla ötüşdü. Bunların ardınca isə növbəti gərginlik sədr müavininin də qeyd etdiyi kimi, Sarısu gölündə yaşandı. Uzun müddət ərzində Kürdə suyun səviyyəsinin yüksək həddə olması göldə suyun xeyli artmasına səbəb oldu.

Mayın 24-də güclü dalğalı külək Sarısu gölünü yardı, nəticədə də Sabirabadın dörd, Saatlının isə üç kəndinə ciddi ziyan dəydi. Ən böyük təhlükə də Sabirabad şəhəri üçün yaranmışdı. Meliorasiya və Su Təsərrüfatı ASC-nin yerli təşkilatları - Kür-Araz Çaylarında Bəndlərin İstismarı İdarəsi, Mexaniki Suvarma İdarəsi, Suvarma Sistemləri İdarəsi yerli əhali və digər təşkilatlarla birlikdə təhlükəni sovuşdurmağa nail oldular. Meliorasiya və Su Təsərrüfatı ASC-nin adından müvafiq dövlət qurumlarına, xüsusilə FHN-ə, MN-ə, "Azərkörpü", "AZENKO" kimi təşkilatlara göstərdikləri köməyə görə dərin minnətdarlıq bildirən sədr müavini vurğuladı ki, bu mütəşəkkillik, doğrudan da, "el gücü - sel gücü"dür hikmətinin canlı şəkildə nümayişidir. O həm də əlavə etdi ki, inkişaf etmiş ölkələrə təbii fəlakət, daşqınlar külli miqdarda ziyan vurur, kütləvi insan tələfatına səbəb olur. Bizdə isə bu ziyan minimumla ötüşdü, şükürlər olsun ki, insan tələfatı olmadı.

Məlum təbii fəlakətin, sel daşqınlarının nəticələrinin aradan qaldırılması işlərinə Meliorasiya və Su Təsərrüfatı ASC-nin 1000-ə yaxın canlı qüvvəsi və 350-dən artıq texnikası cəlb olunmuşdur.

Təbii fəlakətdən ziyan çəkən insanların fikirlərini ifadə edən Z.Quliyev bildirdi ki, dövlət başçısının məsələni şəxsi nəzarətinə götürməsi, fəlakətlə üzləşənlərə diqqət və qayğı göstərməsi hamıda ruh yüksəkliyi yaratmışdır və şübhəsiz ki, bu da çətinliklərin, problemlərin öhdəsindən gəlməyimizi şərtləndirir.

Məlum olduğu kimi, təbii fəlakət ölkəmizin bir neçə rayonuna ziyan vurdu. Sabirabad rayonunda vəziyyət xüsusilə ağır olmuşdur. Məhz buna görə də köməyə gələn qüvvələrin böyük hissəsi Sabirabada yönəldilmişdi. Müəyyən fasilələrlə davam edən təbii fəlakətin buraya vurduğu ziyanın dəqiq həcmini müəyyənləşdirmək hələ tezdir. Təbii ki, öz evlərindən köçmək məcburiyyətində qalan insanların dövlət tərəfindən qayğı ilə əhatə olunacağı, onlara kompensasiya ödəniləcəyi şübhəsizdir. Ancaq məsələnin mənəvi tərəfi də var ki, onu heç nə ilə əvəzləmək, kompensasiya etmək mümkün deyil. Təbii fəlakətin nəticələrinin aradan qaldırılması üçün yerli təşkilatların fəaliyyətini və göstərdikləri səyləri alqışlamaq lazımdır. Bu təşkilatlar, sözün həqiqi mənasında, mütəşəkkillik nümayiş etdirirlər. Hər kəs, necə deyərlər, öz gücü, imkanı daxilində yardım etməyə tələsir. Fərəhləndirici haldır ki, heç kim də gördüyü işin minnətini vurmur, bunu sadəcə olaraq vətəndaşlıq borcu sayır.

Səhiyyə xidməti fasiləsiz iş rejimində

Sabirabad Rayon Mərkəzi Xəstəxanasının baş hakimi Əlifağa Nadirov deyir ki, biz buna əvvəlcədən hazırlıq görmüşdük. Bayramlı qəsəbəsində bənd yarıldığından Sabirabadın üç magistral yolu bağlanmış, təhlükəli vəziyyət yaranmışdı. Təcili olaraq qərargah və qaynar xətt yaradıldı, əməkdaşlarımız təhlükəli zonalarda insanlara psixoloji yardımlar etməyə başladılar. Asan məsələ deyil. İndiyədək beş dəfə bənd yarılıb, bunun nə qədər psixoloji gərginlik yaratdığını təsəvvür etmək mümkündür. Zərər çəkmiş əhaliyə normal tibbi xidmət göstərmək üçün dördü RMX-nın, ikisi Gigiyena və Epidemiologiya Mərkəzinin olmaqla altı həkim briqadası yaradıldı, müxtəlif istiqamətlərdə psixoprofilaktik tədbirlər aparıldı. Təsəllimiz də odur ki, sudaboğulma, sudabatma, bir sözlə, ölüm halları baş vermədi. Məlum təbii fəlakət zamanı beş həkim, beş tibb məntəqəsi su altında qaldı, köçürülmüş əhalinin yerləşdirildiyi Sabir adına şəhər 1 saylı, N.Nərimanov adına şəhər 2 saylı, M.Müşfiq adına şəhər 4 saylı, N.Gəncəvi adına şəhər 5 saylı, Tağıyev adına şəhər 6 saylı orta məktəblərdə və Moranlı çadır düşərgəsində tibb məntəqələri yaradıldı və dərman preparatları, sarğı materialları ilə təmin olundu. Bu tibb məntəqələri gecə-gündüz fəaliyyət göstərir. Müxtəlif ixtisaslı həkimlər əhalinin qulluğundadır. Təcili yardımın da gücləndirilmiş iş rejiminə keçdiyini bildirən baş həkim rayon ərazisində üç yerdə səyyar məntəqənin fəaliyyət göstərdiyini, əhali arasında sanitariya maarifləndirməsinin aparıldığını da qeyd etdi. Əlavə etdi ki, Səhiyyə Nazirliyi təbii fəlakətlə əlaqədar bölgəyə həkimləri ezam edir, tibb məntəqələrinin fəaliyyətinə ciddi nəzarət olunur.

Səhiyyə naziri Oqtay Şirəliyev də ilk vaxtlardan hadisələri, zərər çəkmiş əhaliyə yüksək keyfiyyətli səhiyyə xidmətinin göstərilməsini diqqət mərkəzində saxlayır.

Epidemioloji durum sabitdir

Gigiyena və Epidemiologiya Mərkəzinin direktoru Yaqub Tağıyev təbii fəlakətin nəticələrinin aradan qaldırılması ilə bağlı görülmüş işlərdən danışarkən qeyd etdi ki, dərhal iki epidemioloji briqada və iki dezinfeksiya qrupu yaradıldı, əhalinin müvəqqəti məskunlaşdığı ərazilərə bir sanitar həkim, bir epidemioloq, dezinfektor təhkim olundu. Əhalinin məskunlaşdığı ərazilərdə sanitar vəziyyətə bilavasitə nəzarət olunur, kütləvi qidalanma yerləri dezinfeksiya edilir. Ərzaqlar və sular hər gün GEM-in laboratoriyalarında yoxlanılır. Əhali arasında sanitariya maarifi işi aparılır, ümumi sanitar qaydalar izah olunur. Rayon ərazisindəki bütün su mənbələrindən nümunələr götürülərək taun əleyhinə stansiyaya göndərilir. Təqvimə uyğun olaraq uşaqlarda profilaktik peyvəndlər aparılır. Su çəkilən ərazilərdə - Qaragüney, Dadaşbəyli, Mürsəlli, Ulacalı, Şıxlar, Poladtuğay, Əliləmbəyli kəndlərində genişmiqyaslı dezinfeksiya və dezinseksiya işi həyata keçirilir. İndiyədək 500-dək təsərrüfat və yaşayış evi yüksək keyfiyyətli dezinfeksiya olunub, malyariyaya qarşı qanın mikroskopik müayinəsi aparılıb.

Rayon baytarlıq idarəsinin rəisi Fikrət Rəsulov bildirdi ki, əsas vəzifələri əhalinin mal-qarasını köçürməkdən və düzgün yerləşdirməkdən ibarətdir. O qeyd etdi ki, təbii fəlakətin elə ilk günlərində kənd təsərrüfatı naziri, nazir müavinləri, eləcə də Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Baytarlıq Xidmətinin rəisi dəfələrlə su basmış ərazilərdə olmuşlar.

İçməli su qıtlığı yoxdur

"Azərsu" ASC "Birləşmiş Su-Kanal" MMC-nin Sabirabad Su - Kanal İdarəsinin rəisi Xələf Şıxəliyev əsas fəaliyyətlərinin 3500 abonenti - 15000 nəfəri, bundan əlavə rayonun Güdəcühür, Şəhriyar, Rüstəmli kəndlərində məskunlaşmış məcburi köçkünləri içməli su ilə təmin etməkdən ibarət olunduğunu bildirdi. Təbii fəlakətlə əlaqədar şəhərin su təchizatında müəyyən çətinliklər yaransa da, bütün imkanlar səfərbər edilərək vəziyyəti normallaşdırmağa yönəldilmişdir. "Azərsu" ASC-nin köməyi ilə 4 ədəd su nəql edən maşınla müəyyən ərazilər su ilə təmin olunur.

Qaz təchizatı bərpa olunur

Təbii fəlakət Sabirabadın infrastrukturuna ciddi təsir göstərmişdir. Rayonun qaz təsərrüfatı da hadisələrin təsirini müəyyən qədər hiss etmişdir. Sabirabad rayon qaz istismar sahəsinin rəisi Qənimət Səmədov bildirdi ki, mayın 24-də Kür çayında daşqınlar diametri 530 millimetr olan Azadkənd-Sabirabad-Saatlı-İmişli yüksək təzyiqli magistral kəmərinin Azadkənd ərazisində qoşulan hissəsini dağıtdığından rayona təbii qazın verilməsi dayandırılmışdır. Daşqınlar şəhəri və iki kəndi mavi yanacaqla təmin edən qaz xətlərinə xətər yetirməmişdir. QİS-nin rəisi yaxın vaxtlarda bütün problemlərin aradan qaldırılacağını və əvvəlki kimi qazla təchizatla bağlı heç bir çətinliyin yaranmayacağını da bildirdi.

Təhsil sistemi: çətinlik müvəqqətidir

Daşqınlar Sabirabadın təhsil ocaqlarına da ciddi xətər yetirib. Rayon təhsil şöbəsinin müdiri Elman Bunyadovun məlumatına görə, 2 saylı Qaragüney, Əsgərbəyli, Muradbəyli, Qasımbəyli, Yuxarı Axtaçı, Mürsəlli, Ulacalı, Bala Həşimxanlı, Əliləmbəyli orta, Ağammədli ibtidai məktəbləri, Ağamməmdli, Qasımbəyli, Ulacalı uşaq bağçaları tamamilə su altında qalmışdır. Qalan məktəblərdə də təhlükə yaranmaması üçün təhsil naziri Misir Mərdanovun tapşırığı ilə dərslər dayandırılmış, imtahanların vaxtı dəyişdirilərək iyunun 3-4-dən 11-12-nə keçirilmişdir.

... Sabirabad təbii fəlakətin doğurduğu təlatümdən qurtuldu. Nə qədər ağır olsa da, insanlar bu təlatümə də sinə gərməyi, müqavimət göstərməyi, sonda qalib gəlməyi bacardılar. Şübhəsiz ki, ulu Tanrının mərhəməti, dövlət başçısının hərtərəfli qayğısı sayəsində!

Səməd HÜSEYNOĞLU,

"Xalq qəzeti"nin bölgə müxbiri

Xalq qəzeti.-2010.- 3 iyun.- S. 5.