Azərbaycan dilinin tədrisi barədə yeni tədqiqat

Dövrümüz qlobal dəyişikliklərlə səciyyələnir. Genişmiqyaslı kompleks proqramların həyata keçirildiyi, yeni həyat tərzinin formalaşdığı və gənc nəslin mənəvi aləminin zənginləşməsi kimi problemlərin həll edildiyi bir zaman kəsiyində Vətən övladlarının düzgün mühakimə yürütməsi, mürəkkəb hadisələr okeanından baş açması olduqca zəruridir. Belə bir şəraitdə soydaşlarımızdan doğru nəticələr çıxarmaq məqsədilə aydın düşüncə və təfəkkür fəallığı, elmi biliklərə dərindən yiyələnmək bacarığı tələb olunur. Gənclərin məntiqi təfəkkürə yiyələnməsi biliklərin dinamizmindən və daxili inkişaf prosesindən irəli gəlir.

Dünya elmində qabaqcıl mövqe tutmaq, məntiqi təfəkkürü inkişaf etdirmək orientasiyası milli təhsil konsepsiyamızın başlıca hədəflərindəndir. Düzgün elmi dünyagörüşün formalaşması üçün hər bir fənnin, Azərbaycan dilinin dərindən öyrənilməsi dövrün zəruri tələbidir. "Müəllim" nəşriyyatında çap olunmuş "Azərbaycan dili təlimində şagirdlərin məntiqi təfəkkürünün inkişaf etdirilməsi imkanları" adlı metodik vəsaitlə filologiya elmləri namizədi, dosent Mətanət Fərzəliyeva interaktiv təlim prosesinə məntiqi anlam prizmasından yanaşmışdır.

Dil və təfəkkür bir-biri ilə vəhdətdə olsalar da, müxtəlif anlayışlardır, lakin bunları bir-birindən təcrid etmək də olmaz. Təfəkkürün inkişafı ana dilimizin gur işığında baş verir və onun özünü də cilalayır. Məşhur pedaqoq K.D.Uşinski bu üzvi əlaqəni nəzərdə tutaraq yazmışdır: "Ana dili hər cür əqli inkişafın əsası və bütün biliklərin xəzinəsidir.... O elə məntiqi anlayışlar və fəlsəfi görüşlər verir ki, əlbəttə, bunu heç bir filosof verə bilməz". Doğrudan da, dildə xalqın tarixi, mənəviyyatı, adət və ənənələri, psixoloji durumu, məntiqi duyumu, intellekt səviyyəsi, ümumiyyətlə, milli varlığı əks olunur.

"Azərbaycan dili təlimində şagirdlərin məntiqi təfəkkürünün inkişaf etdirilməsi imkanları" adlı bu metodik vəsait təhsil islahatlarının tələblərinə cavab verən dəyərli bir metodik vəsaitdir. Kitab giriş, üç bölmə və nəticədən ibarətdir. Girişdə müəllif ümumtəhsil məktəblərində yeni pedaqoji yanaşmaların tətbiqi prosesinin vacibliyindən və gənc nəslin idrak fəallığını yüksəltməkdən söhbət açır. Mətanət Fərzəliyeva məntiqi təfəkkürü inkişaf etdirmək üçün interaktiv təlim metodlarından səmərəli istifadə olunması, şagird-müəllim arasında ünsiyyət və əməkdaşlığın düzgün qurulması prosesinin vacibliyini aktual mövzu kimi ortaya qoyur.

Müəllif bu problemin həlli yollarını şagirdlərdə məntiqi təfəkkürü inkişaf etdirməkdə görür və Azərbaycan dili fənninin tədrisi prosesində idraki fəallığın mühüm göstəricisi olduğu nəticəsinə gəlir. Odur ki, birinci bölmə "İdraki fəallıq inkişafetdirici təlimin mühüm göstəricisi kimi", ikinci bölmə isə "Şagirdlərin məntiqi təfəkkürünün inkişafında Azərbaycan dili dərslərinin rolu və imkanları" adlanır. Əvvəldə verilmiş nəzəri mülahizələrin nəticəsi kimi üçüncü bölmədə "Azərbaycan dilindən məntiqi test nümunələri" verilir. Müəllif belə bir nəticəyə gəlir ki, cəmiyyətə yararlı gənc nəsil yetişdirmək üçün intellekt durumu yüksək və peşəkar kadr lazımdır. Buna görə də gənc nəslin məntiqi təfəkkürünü inkişaf etdirmək üçün fənlər üzrə məntiqi test tapşırıqlarının olması vacibdir.

Tədqiqatçı görkəmli pedaqoq və psixoloq alimlərimizin fikirlərinə istinad etməklə şagirdyönümlü, nəticəyönümlü müasir təhsil konsepsiyasından çıxış edərək gənc nəslin idraki fəallığının artırılmasının vacibliyini irəli çəkmiş və bunu Azərbaycan dili dərslərində imkan və yollarını araşdırmışdır. Müəllif müasir dərsə verilən metodik tələblərə uyğun olaraq onun hər bir mərhələsində şagirdlərin məntiqi təfəkkürünü inkişaf edirməyin üsul və vasitələrini konkret nümunələr əsasında şərh etmişdir. Eyni zamanda, cədvəl, sxem və xüsusilə məntiqi testlərdən istifadə etməklə şagirdlərin müqayisə, təsnifetmə, qruplaşdırma və ümumiləşdirmə bacarıqlarını formalaşdırmağın imkanlarını öyrənmişdir.

Alim müasir məktəb təcrübəsini, metodik yanaşmaları dərindən öyrənməklə, müəllimlərimiz üçün əhəmiyyətli bir vəsait hazırlamağa nail olmuşdur. Şagirdlərin yaradıcı inkişafı üçün problemli təlimin nə dərəcədə səmərəli olduğunu aydın dərk edən araşdırıcı dilin bütün qatlarını nəzərə almaqla, məntiqi test nümunələri işləyib hazırlaya bilmişdir. Məhz şagirdlərin məntiqi təfəkkürünü inkişaf etdirməyə xidmət edən bu tipli testlər onlarda müstəqil nəticə çıxarma, fakt və anlayışlar arasında oxşarlığı və fərqi ortaya qoyma kimi əməli bacarıqlar formalaşdırmağa yönəlmişdir. Əsərin dili aydın və anlaşıqlıdır. Fikirlər dəyərli elmi-metodik bazaya söykənərək irəli sürülüb. Kitab ana dilimizin müasir tələblərə uyğun öyrədilməsi işinə dəyərli töhfədir.

Əli ƏLİYEV,

Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu

Ağcabədi filialının baş müəllimi

Xalq qəzeti.- 2010.- 5 iyun.- S. 7.