Azərbaycan təhsilinin bugünkü yüksək səviyyəsi bilavasitə ulu öndər Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır

Dünyanın bütün xalqlarının tarixində olduğu kimi, Azərbaycan tarixində də görkəmli şəxsiyyətlər çox olmuşdur. Qətiyyətli dövlət xadimi, hünərli sərkərdə, tarixi kəşfləri olan alim, yaradıcılığı min illər boyu yaşayacaq şair, yazıçı, mədəniyyət xadimi və sairə. Bu adamların hamısı tariximizə məhz qeyd etdiyimiz keyfiyyətləri ilə düşmüşdür. Ancaq böyük dövlət xadimi Mustafa Kamal Atatürkün söylədiyi kimi, tarixin ən dəyərli şəxsiyyətləri maarifçilər və maarifin - təhsilin himayədarlarıdır.

Azərbaycan xalqı, xüsusən, ölkəmizin təhsil ictimaiyyəti xoşbəxtdir ki, milli tariximizdə təhsilin misilsiz himayədarı, qayğıkeşi kimi əbədiyaşarlıq qazanmış görkəmli şəxsiyyətimiz vardır. O, Azərbaycan təhsilinin son 40 ildəki inkişaf yolunun banisi, məktəbin və müəllimin daimi himayədarı, böyük dövlət xadimi Heydər Əliyevdir. Onun siyasi fəaliyyəti dünya siyasətçiləri tərəfindən yeni nəsil üçün örnək, möhtəşəm məktəb kimi qiymətləndirilir.

"Müəllim bütün xalqın hörmət və ehtiramını qazanmışdır. Cəmiyyətimizin ümidi, gələcəyi olan uşaqların təlim-tərbiyəsi kimi ən mühüm, ən vacib iş ona etibar edilmişdir. Müəllim öz biliyini, təcrübəsini, qiymətli nəyi varsa, hamısını şagirdlərinə, xalqa bəxş edir..." Ulu öndərin müəllim peşəsini seçmiş insanlara verdiyi bu qiymət istənilən təhsil işçisi üçün böyük fəxr və iftixar mənbəyidir. Onun tikdirdiyi, qurub-yaratdığı çoxsaylı bağça, məktəb, texniki peşə məktəbi, texnikum və ali təhsil müəssisələri isə Azərbaycanın milli sərvəti kimi dəyərləndirilir. O böyük xidmət bütövlükdə xalqımızın yaddaşında yazılmışdır və öz müəllifinə əbədiyaşarlıq qazandırmışdır. Fikrimizi ümummilli liderimizin ölkəyə birinci dəfə rəhbərlik etdiyi dövrdə və böyük qurtuluşdan sonrakı illərdə təhsillə bağlı həyata keçirdiyi bəzi tədbirləri yada salmaqla davam etdirək.

1969-82-ci illərdə Azərbaycanda xalq təhsilinin inkişafını xüsusi nəzarətə götürmüş Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə möhtəşəm bir məktəb tikintisi prosesi getmişdi. Təxminən 420 min şagird yeri olan 792 ümumtəhsil məktəbi, 67 min yeri olan 414 məktəbəqədər tərbiyə müəssisəsi, yeni internat məktəbləri və yataqxanalar tikilmişdi. Təhsilin bütün mərhələ və formaları 1969-cu ildən əvvəlki dövrə nisbətən iti sürətlə inkişaf etdirilirdi. İstehsalatda çalışan gənclərin belə təhsildən kənarda qalmaması üçün axşam, qiyabi və növbəli təhsil şəbəkəsi formalaşdırılmışdı ki, bu da hamının müvafiq təhsil ala bilməsi üçün zəmin yaradırdı. 1981-82-ci dərs ilində belə şagirdlərin sayı 146 minə çatdırılmışdı. Bu isə 7 milyona yaxın əhalisi olan bir ölkə üçün böyük göstərici idi.

SSRİ büdcəsinin imkanlarından öz xalqının mənafeyinə məharətlə istifadə edən Heydər Əliyev ittifaqın ən böyük zavodlarından bir neçəsinin Azərbaycanda inşa edilməsinə nail olmuşdu. Həmin zavodlar tamamilə yeni istehsal müəssisəsi olduğuna görə çoxsaylı ixtisaslı fəhlələrə və mütəxəssislərə ehtiyac yaranırdı. Ulu öndər Azərbaycanda 54 yeni texniki-peşə məktəbinin yaradılmasına, mövcud ali məktəblərdə yeni zavodların tələbatına uyğun müasir ixtisasların açılmasına, yüzlərlə gəncin oxumaq üçün SSRİ-nin müvafiq ali məktəblərinə göndərilməsinə nail oldu. Ulu öndər ittifaq əhəmiyyətli zavodlar üçün ixtisaslı fəhlə kadrları yetişdirilməsini əsas tutaraq texniki peşə təhsili sistemində çalışanlardan 2 nəfərin Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, 1 nəfərin "SSRİ xalq müəllimi", 9 nəfərin əməkdar müəllim, 12 nəfərin əməkdar istehsalat təlimi ustası fəxri adına layiq görülməsini, 90 nəfərin isə müxtəlif orden və medallarla təltif olunmasını təmin etmişdi. Bunun bircə adı var idi - öz xalqına şərəfli xidmət edilməsi.

1970-80-ci illərdə respublikanın ali məktəblərində 100-dən artıq yeni kafedra, 40-dan çox yeni fakültə açılmışdı, ali məktəblərdə 100-ə qədər yeni ixtisas üzrə tələbə hazırlığına başlanmışdı. Həmin illərdə Azərbaycanda 6 yeni ali məktəb - Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Rus Dili və Ədəbiyyatı İnstitutu (1973-cü il), Azərbaycan Pedaqoji Xarici Dillər İnstitutu (1973-cü il), Stepanakert Dövlət Pedaqoji İnstitutu (1973-cü il), Azərbaycan İnşaat Mühəndisləri İnstitutu (1975-ci il), Azərbaycan Texnologiya İnstitutu (Gəncə-1981-ci il) və Naxçıvan Dövlət Pedaqoji İnstitutu (1982-ci il) bilavasitə ulu öndər Heydər Əliyevin xeyir-duası və şəxsi təşkilatçılığı ilə yaradılmışdı. Həmin illərdə yeni yaradılmış texnikumların sayı isə yeni ali məktəblərin sayından iki dəfə çox idi - 12 orta ixtisas məktəbi təsis edilmiş və formalaşdırılmışdı.

Biz yuxarıda qeyd etdik ki, ulu öndər yeni yaradılmış istehsalat müəssisələrində çalışacaq ixtisaslı kadrların SSRİ-nin ən nüfuzlu ali məktəblərində hazırlanmasına böyük əhəmiyyət verirdi. Ancaq çox sonralar - 1996-cı ildə ölkəyə birinci dəfə rəhbərlik etdiyi dövrü xatırlayan ulu öndər danışırdı ki, biz həmin zavodların adından istifadə edərək gənclərimizi ümumiyyətlə, xalq təsərrüfatının bütün sahələrinə, xüsusən, ordu quruculuğuna aid olan ixtisaslar üzrə oxutdururduq. Tarixçilər yazırlar ki, 1980-ci ildə SSRİ-nin 49 şəhərinin 170 ali məktəbində 244 ixtisas üzrə 3500 nəfərdən çox azərbaycanlı tələbə və 100 nəfərdən çox aspirant təhsil alırdı. Təkcə Moskvanın 42 ali məktəbində 136 ixtisas üzrə 800, Leninqradın 25 ali məktəbində isə 348 nəfər azərbaycanlı gənc təhsil alırdı. Xüsusilə qeyd edilməli məqamlardan biri isə o idi ki, həmin ali məktəblərə qəbul edilmiş gənclərin yola salınmasında hər il ulu öndərin özü iştirak edirdi. İqtisadçılar yazırlar ki, Heydər Əliyevin 1969-82-ci illərdə Azərbaycan təhsilinə göstərdiyi qayğı və diqqətin nəticəsidir ki, respublikamız öz dövlət müstəqilliyinə nail olduqdan sonra ölkənin idarə edilməsi üçün ixtisaslı kadr qıtlığı ilə üzləşmədik. Belə faktlar bir neçə postsovet ölkələrində qeydə alınmışdı. Siyasətçilər isə yazırlar ki, Heydər Əliyevin 1969-82-ci illərdə oxumaq üçün SSRİ-nin müxtəlif şəhərlərinə göndərdiyi gənclərin müəyyən faizi oxuduğu şəhərdə qalmışdı ki, bu da hazırda Rusiya, Ukrayna, Belarus və başqa ölkələrdə məhz ziyalı Azərbaycan diasporunun formalaşdırılmasına zəmin yaratmışdır.

Yazının əvvəlində qeyd etdiyimiz kimi, Heydər Əliyev müəllim adını uca tutmağın nümunəsini yaratmışdı. Eyni zamanda ulu öndər müəllim əməyinin yüksək səviyyədə qiymətləndirilməsinin də xiridarı idi. O, ömrü boyu hamının layiq olduğu qiyməti verməyi sevmişdi. Ancaq müəllimlər onun gözündə daha uca idi. Ona görə də 70-ci illərin sonunda orden və medallarla təltif olunan maarif işçilərinin sayı artıq 8718 nəfərə çatmışdı. O illərdə Azərbaycanın öz orden-medallarının olmadığını, belə təltiflərin bilavasitə Moskvanın təsdiqi ilə verildiyini nəzərə alsaq, Heydər Əliyevin həmin xidmətinin miqyası barədə təsəvvür yaranar. Yaxud, həmin illərdə Azərbaycanın üç müəllimi Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq görülmüş, 817 nəfərə əməkdar müəllim fəxri adı verilmişdi. Təltif edilən və mükafatlandırılanlar arasında orta məktəb müəllimləri daha çox idi. Bunun səbəbini izah etməyə isə ehtiyac yoxdur.

Əlbəttə, bu gün həmin faktları sadalamaq çox asandır. Uzaq keçmiş olmadığına görə faktlar və rəqəmlər hamı üçün əlçatandır. Üstəlik qədrşünas xalqımızın qələm sahibləri ulu öndərin həyatının müxtəlif dövrlərinə aid çoxsaylı kitablar yazmışdır.

Heydər Əliyevin tarixi xidmətlərindən biri də 1993-cü ilin yayında öz dövlət müstəqilliyini ikinci dəfə itirmək təhlükəsi ilə üz-üzə qalmış Azərbaycanı bəlalardan, məhrumiyyətlərdən, vətəndaş müharibəsindən xilas etməsi idi. Öz möhtəşəm qayıdışı ilə ölkəyə qurtuluş, xalqa nicat gətirən ulu öndər dövlət müstəqilliyimizə əbədilik qazandırmış oldu. Bu isə Azərbaycan təhsilinin üzünə növbəti dəfə günəş doğması idi. Müstəqilliyin ilk illərində xaos və anarxiya içərisində boğulan Azərbaycanda ən çox zərərdidə olan sahə təhsil sistemi idi. Heydər Əliyevin qayıdışı nəticəsində ən çox çiçəklənən, ən irimiqyaslı layihələrlə inkişaf etdirilən sahə də məhz təhsil sistemi oldu. Ölkə həyatının bütün sahələrində olduğu kimi təhsil sistemində də uğurlu islahatlara start verildi. Doğrudur, ilk illərdə bu sahədə inkişafdan deyil, təhsilin böhrandan çıxarılmasından danışa bilirdik. 1998-ci ilin martında isə ulu öndərin sərəncamı ilə təhsil islahatlarının həyata keçirilməsi üçün xüsusi Proqram hazırlayan Dövlət Komissiyası yaradıldı. Komissiyanın hazırladığı "Azərbaycan Respublikasının təhsil sahəsində İslahat Proqramı" ölkə ictimaiyyəti tərəfindən böyük maraq və canıyananlıqla uzun müddət müzakirə edildi. Maraqlıdır ki, həmin proqram sonrakı ilin iyun ayında - Qurtuluş Günü Prezident fərmanı ilə təsdiq olundu. Burada bir rəmzi məna axtaran həmkarlarımızın fikrincə Qurtuluş Günü elə təhsilimizə də qurtuluş gətirmişdi.

İslahat Proqramının icrasına başlayan Azərbaycan təhsil ictimaiyyəti, xüsusən, Təhsil Nazirliyi qısa müddətdə ölkə təhsilinin müasir standartlar əsasında yenidən qurulması, təhsil sistemimizin beynəlxalq aləmə inteqrasiyası, yeni dərslik siyasətinin istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsi və başqa sahələrdə həmin illər üçün uğur sayılacaq kifayət qədər addımlar atdı. Ən başlıcası, 1999-cu ildə ölkəmizdə "Ümumi təhsilin dövlət standartları" təsdiqləndi.

"Heydər Əliyev ölkəyə rəhbərlik etdiyi birinci dövrdə Azərbaycan təhsilinə göstərdiyi qayğını möhtəşəm qayıdışından sonra da uğurla davam etdirdi" - ifadəsini söyləyənlər öz fikirlərini əsaslandıraraq yazırlar ki, ulu öndər 2000-ci ildə milli təhsil tariximizdə analoqu olmayan Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun və 12 bölgədə onun filiallarının yaradılması barədə fərman imzaladı. Bu isə ölkənin ümumi təhsil sahəsi üçün müəllim hazırlığının əhatəsini genişləndirmək üçün müstəsna əhəmiyyət kəsb edirdi. Həmin ali məktəbin bölgələrdə filiallarının yaradılması isə ucqar kənd rayonlarında qeydə alınan müəllim çatışmazlığının aradan qaldırılmasına xidmət edirdi.

Heydər Əliyevin ikinci dəfə siyasi hakimiyyətdə olduğu illər təhsil ictimaiyyətinin yaddaşında müəllimlərin maaşlarının müxtəlif illərdə 10 dəfədən çox artırılması ilə, istedadlı uşaq və gənclərin maddi və mənəvi həvəsləndirilməsi məqsədiylə onlar üçün "Qızıl kitab"ın təsis edilməsi, Prezident təqaüdlərinin təyin olunması, Azərbaycan müəllimlərinin XI qurultayının keçirilməsi ilə qaldı. Eyni zamanda, həmin illərdə ölkənin 6 aparıcı ali məktəbinə - Bakı Dövlət Universiteti, Dövlət Neft Akademiyası, Texniki Universitet, Kənd Təsərrüfatı Akademiyası, Naxçıvan Dövlət Universiteti və Dövlət İqtisad Universitetinə maliyyə müstəqilliyi verildi. Bununla yanaşı Milli Konservatoriya və Rəssamlıq Akademiyası adlı 2 yeni ali məktəbin yaradılması da ulu öndərin 1993-2003-cü illərdə müstəqil Azərbaycana rəhbərlik etdiyi dövrdə reallaşdırılmışdır. Heydər Əliyev həmin dövrdə 7 ali məktəbə universitet statusu verilməsi, 5 ali məktəbin yubileyinin keçirilməsi, 300 nəfərdən artıq təhsil işçisinin fəxri adlarla, orden-medallarla təltif olunması, ali məktəblərə yüksək balla qəbul olunmuş tələbələrə Prezident təqaüdünün verilməsi, ümumtəhsil məktəblərinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi ilə bağlı xüsusi əhəmiyyət kəsb edən sərəncamlar imzalamışdı. Əlbəttə, bütün bunlar ulu öndərimizin ümumilikdə Azərbaycan təhsilinə göstərdiyi qayğı və diqqətin bəzi məqamlarıdır. Biz - Bakı təhsil ictimaiyyətinin nümayəndələri ümummilli liderimizin təhsilə, məktəbə, müəllimə göstərdiyi qayğı və diqqəti çox görmüşük. Çünki elə bir il olmazdı ki, ulu öndər yeni dərs ilinin başlanması münasibətilə paytaxtın hansısa məktəbinə getməsin. Bütün bunlar tarixdir. Özü də şanlı, şərəfli tarix.

Məmnunluq hissi ilə qeyd edirəm ki, biz bu gün də Azərbaycan təhsili barədə söz açarkən ilk növbədə yadımıza Heydər Əliyev ad-soyadı düşür. Çünki bu gün Heydər Əliyevin qurub-yaratdığı, dünya dövlətləri sırasına çıxartdığı müstəqil Azərbaycan dövlətinə onun siyasi kursunun ən layiqli davamçısı olan Prezident İlham Əliyev rəhbərlik edir. Dövlət başçımızın 2003-cü ilin payızından sonra Azərbaycan təhsilinin inkişaf etdirilməsi, maddi-texniki bazanın müasirləşdirilməsi, beynəlxalq aləmə inteqrasiyanın genişləndirilməsi, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının daha geniş tətbiq edilməsi, şagird biliklərinin dünya standartları səviyyəsində qiymətləndirilməsinə nail olunması və başqa sahələrdə qətiyyətli addımlar atılması üçün imzaladığı 16 Dövlət Proqramı onun Azərbaycan təhsilinə münasibətindən xəbər verir. Bu gün Azərbaycan təhsili barədə söz açarkən dərhal yadımıza düşən ikinci ünvan da bilavasitə ulu öndərimizin adı ilə bağlıdır: Heydər Əliyev Fondu. Fondun prezidenti, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə reallaşdırılan "Yeniləşən Azərbaycana yeni məktəb" layihəsinin icrası zamanı 226 yeni məktəb tikilmiş, uşaq-gənclər və yeniyetmələrlə bağlı 10-dan çox kütləvi layihə reallaşdırılmışdır. Bu qəbildən olan layihələrin təşkili və icrası davam etdirilir. Bu gün Azərbaycan təhsil sistemini böyük uğurla idarə edən, milli təhsilimizin hərtərəfli inkişafında xüsusi xidmətləri olan təhsil naziri, professor Misir Mərdanov da bilavasitə ulu öndərimiz Heydər Əliyevin seçimidir.

...Bu gün Azərbaycan təhsili inkişaf edir, beynəlxalq aləmdə özünəməxsus nüfuz qazanır, dünya təcrübəsinə yiyələnir, milli ənənələri yaşadır və ən başlıcası, müstəqil Azərbaycan gənclərinə yüksək elm və bilik öyrədir. Uğurlar istənilən qədərdir. Çünki təhsil sistemimizin getdiyi yol Heydər Əliyev yoludur.

Nailə RZAQULİYEVA,

Bakı Şəhəri üzrə Təhsil

İdarəsinin müdiri, əməkdar müəllim

Xalq qəzeti.- 2010.- 12 iyun.- S. 4.