Təhsil dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərindən biridir

Hər xalqın tarixində baş verən siyasi olaylar onun taleyinə müxtəlif tərəflərdən ciddi təsir göstərir. Azərbaycan xalqı son iki əsrdə çox belə siyasi olayın şahidi olub. Təkcə XX əsrdə Azərbaycanın siyasi mühiti dəfələrlə dəyişib. Böyük Oktyabr Sosialist inqilabı, Azərbaycan Demokratik Respublikasının yaranması, sonradan Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulması və nəhayət, müstəqil Azərbaycan Dövlətinin yaranması. Bütün bunlar söz yox ki, sosial institutların da fəaliyyətində müəyyən problemlər yaratmışdır. Elə, milli təhsilimizi götürək. Hər dövrdə dövlət öz təhsil siyasətini formalaşdırmağa çalışmışdır. 70 il sovetlər ittifaqının tərkibində yaşayan Azərbaycanda sovet təhsil ideologiyası hakim olmuş, lakin Azərbaycanın müstəqillik qazanmasından sonra təhsilimizdə də müstəqil siyasət yürüdülməyə başlandı. Xalqımız bir ictimai quruluşdan digərinə keçdiyindən təhsilimiz də sovet ideologiyasından çıxaraq bəşəri xarakter almağa başladı. Bu çox çətin, lakin vacib proses idi. Bugünkü siyasət və ideologiya keçmiş siyasətin və ideologiyanın davamı olmadığından, bugünkü təhsil də yeni cəmiyyətin qanunlarına, yaşam prinsiplərinə uyğunlaşdırılmalı idi.

Ulu öndər Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı müstəqil Azərbaycanın təhsil siyasətində yeni dövrün başlanğıcını qoydu. Beləliklə, dağılmaq təhlükəsindən xilas olmuş ölkəmizdə təhsil sisteminin yeniləşməsi də vacib məsələ kimi qarşıda dururdu. Azərbaycanın təhsil sisteminin sovet təhsil sisteminin ideolooji buxovlarından ayrılıb bəşəri təhsil sisteminə qovuşması üçün ilk növbədə yeni təhsil sisteminin nəzəriyyəsi, fəlsəfəsi, təhsil sahəsində dövlət siyasətinin əsas istiqamətləri, konseptual müddəaları, fəaliyyət prinsipləri, təhsilin məzmunu, məqsədi və strukturu müəyyənləşdirilməli idi.

Müstəqilliyin ilk illərində ölkə iqtisadiyyatı bərbad vəziyyətdə olduğundan, sosial sahələrdə islahatlar bir az gecikdirildi. Ulu öndər təhsil sahəsinə çox ciddi yanaşmağın lazım olduğunu bildirir, islahatın bu sahədə mərhələlərlə aparılmasının vacibliyini nəzərə çatdırırdı. "Təhsil mürəkkəb bir sahədir, - deyirdi. - Təhsil sahəsi nə sənayedir, nə kənd təsərrüfatıdır, nə də ticarətdir. Bu cəmiyyətin xüsusi, intellektual cəhətini əks etdirən sahədir".

Yeni qurulan dövlətdə birinci məsələ söz yox ki, dövlət maşınının qurulması, ikinci vacib məsələ isə mükəmməl təhsil sisteminin yaradılmasıdır. Amerikada belə bir deyim var: "Amerika cəmiyyətinin firavanlığı universitetlərdə işin vəziyyətindən birbaşa asılıdır".

Azərbaycanın siyasi quruluşu dəyişdiyindən təhsilin fəlsəfəsi də dəyişməli idi. Yaranacaq yeni təhsil sistemi yeni quruluşun fəlsəfəsinə uyğun olaraq, özündə yeni ideya, yeni münasibət, yeni təhsil texnologiyalarını əks etdirərək yenidən qurulmalı idi. Yeni təhsil sistemi Azərbaycanın müstəqilliyinə və iqtisadiyyatına xidmət etməyə yönəldilməli idi.

Beləliklə, müstəqil Azərbaycan dövləti öz müstəqil təhsil siyasətini həyata keçirmək üçün ilkin islahatların keçirilməsinə 1999-cu ildə başladı. Həmin ilin iyun ayının 15-də ulu öndər "Azərbaycan Respublikasının təhsil sahəsində islahat Proqramı"nın təsdiq edilməsi haqqında" sərəncam verdi. Bu Proqram ümummilli liderin 30 mart 1998-ci ildə imzaladığı sərəncamla təsdiq edilmiş Dövlət Komissiyası tərəfindən hazırlanmış və Dünya Bankı da bu işə cəlb olunmuşdu. Proqramın girişində yazılırdı: "Təhsil sistemində islahatların zəruriliyi respublikanın sosial-iqtisadi, ictimai-siyasi və dövlət quruluşunda baş vermiş köklü dəyişikliklərilə bağlıdır. İndiki mərhələdə təhsil sistemi inzibati-amirlik prinsipinə əsaslanan totalitarizmdən azad, açıq, demokratik və çoxşaxəli formada qurulmalıdır".

Ulu öndər Heydər Əliyev deyirdi: "Təhsil sahəsi həyatımızın ən gərəkli, ən mühüm sahəsidir. O, milli məqsədlər, mənafelər əsasında qurulmalıdır". Azərbaycan təhsili yenidən qurularkən məhz onun milli xüsusiyyətlər əsasında formalaşması, milli-mənəvi dəyərlərə xüsusi diqqət yetirilməsi başlıca amillərdən idi.

Həyata keçirilən təhsil islahatı mərhələli xarakter daşıyırdı və hər mərhələnin öz məqsədləri, vəzifələri var idi. Keçən 11 ilin yekunları göstərir ki, dövrün, zamanın tələblərinə görə müasir dünya təcrübəsi əsas tutulmaqla ümumi təhsilin yeni konsepsiyasının işlənib hazırlanması, fənlərin məzmununun konseptual müddəalarının müəyyənləşdirilməsi və fənn kurrikulumlarının yaranması, məzmunda standart məfhumun reallığa çevrilməsi, təhsil tariximizdə yadda qalacaq mühüm nailiyyətlərdir.

Heydər Əliyevin müəllifi olduğu Təhsil İslahatı Proqramı yeni dövrün təhsil tarixində əhəmiyyətli yer tutur. Bu islahatlar təhsilin əksər sahələrini əhatə edirdi, ancaq başlıca istiqamət orta ümumtəhsil məktəblərinin inkişafına, onların maddi-texniki bazalarının möhkəmləndirilməsinə yönəldilmişdi.

Heydər Əliyevin hakimiyyəti illərində Azərbaycan müəllimlərinin sosial vəziyyətinin yaxşılaşması istiqamətində bir sıra uğurlu addımlar atılmışdır. Bu illərdə dövlətimiz tərəfindən müəllimlərin əməkhaqlarının yüksəldilməsi, onların müxtəlif fəxri adlarla təltif olunması və s. pedaqoji kadrların təhsilin keyfiyyətinə marağını xeyli artırmışdır.

Təhsilin maddi-texniki bazasının yüksəldilməsi dövlətimizin qarşıya qoyduğu vacib məsələlərdən idi.

Məlumdur ki, 90-cı illərdə baş verən siyasi olaylar təhsilin maddi-texniki bazasına çox güclü təsir göstərmişdi. Məktəblərimizdə hədsiz sıxlıq idi, əksər məktəblər qəza vəziyyətinə düşmüşdü, məktəb avadanlıqları tamamilə yararsız halda idi, eləcə də istilik sistemi yox vəziyyətində idi. Ulu öndər yeni məktəblərin tikintisi ilə bağlı Dövlət Proqramının hazırlanmasını əhəmiyyətli məsələ kimi qarşıya qoymuşdu və 2003-cü il fevralın 17-də ümummilli lider "Azərbaycan Respublikasında yeni ümumtəhsil məktəblərinn tikintisi, mövcud məktəblərin əsaslı təmiri və müasir tədris avadanlıqları ilə təmin olunmasına dair Proqramın (2003-2007-ci illər)" təsdiq edilməsi haqqında" sərəncam imzaladı.

Bu gün fəxrlə deyə bilərik ki, məktəb tikintisi sahəsində Azərbaycan MDB məkanında ilk yerlərdən birini tutur. Ulu öndərin siyasətinin uğurlu davamçısı cənab Prezidentimiz məktəb tikintisini çox vacib məsələ kimi qarşıya qoymuş və hazırda bu sahədə yeni Proqramlar reallaşdırılmaqdadır.

Qeyd edək ki, həmin proqramın həyata keçirilməsi işini sürətləndirmək məqsədi ilə Təhsil Nazirliyində Tikinti İdarəsi yaradıldı. Son illərdə 350 min şagird yerlik 1300 yeni məktəb binası tikilib istifadəyə verilmişdir, təkcə 2008-ci ildə 161 yeni məktəb tikilmiş, 129 məktəb əsaslı təmir olunmuşdur. Bu sahədə Heydər Əliyev Fondunun xidmətləri də yüksək qiymətə layiqdir. Fondun layihəsi olan "Yeniləşən Azərbaycana yeni məktəb" layihəsi əsasında 226 yeni məktəb binası tikilmiş, 39 məktəb, 10 uşaq bağçası əsaslı təmir olunmuşdur.

Bakı və Abşeronda yeni məktəblərin tikintisi üzrə ayrıca Dövlət Proqramı qəbul olunmuşdur. Bundan başqa regionların inkişafına dair Dövlət Proqramında ölkənin ayrı-ayrı bölgələrində məktəb tikintisi məsələsi diqqət mərkəzində olmuşdur.

Ümumiyyətlə, bütövlükdə son illər təhsilin inkişafına xidmət göstərən 16 Dövlət Proqramı qəbul edilmişdir. Bu Proqramlar məktəbəqədər təhsil, texniki peşə, orta ümumtəhsil və ali məktəblərin inkişafını nəzərdə tutan dövlət əhəmiyyətli fəaliyyət istiqamətlərini müəyyənləşdirir.

Təhsil sahəsini ölkənin inkişafının prioritetlərindən biri elan etmiş hörmətli Prezidentimiz İlham Əliyev 2004-cü ilin avqust ayında orta ümumtəhsil məktəblərinin informasiya və kommunikasiya texnologiyaları ilə təmin edilməsi proqramını təsdiq edən sərəncam imzaladı. Həmin Proqram 2005-2007-ci illəri əhatə edirdi və artıq onun reallaşması təmin edilmişdir. Bu gün orta ümumtəhsil məktəblərinin V-XI sinif şagirdlərinin hər 29 nəfərinə 1 kompyuter nisbəti həll olunmuşdur. Halbuki proqrama qədərki dövrdə bu göstərici 1000 şagirdə 1 kompyuter nisbətində idi. Həmçinin, ölkəmizin tarixində ilk dəfə olaraq Azərbaycan tarixi, kimya, fizika, biologiya fənləri üzrə elektron dərsliklər, təlim materialları və əyani vəsaitlər hazırlanmışdır. Bir neçə məktəbdə "elektron məktəb" layihəsi hazırlanmışdır.

Dövlət başçısının sərəncamı ilə 2008-ci ildə "Təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması üzrə Dövlət Proqramı (2008-2012-ci illər)" qəbul olundu. Bu İKT-nın təhsil sistemində tətbiqinin həlledici mərhələsi hesab olunur. Məsələnin aktuallığını nəzərə alıb Təhsil Nazirliyində bu sahədə yeni idarə yaradılmışdır. Həmin proqramın reallaşması istiqamətində bu gün məqsədyönlü iş aparılır.

Dövlətimizin təhsillə bağlı qəbul etdiyi inkişafyönlü proqramlar təhsilimizin irnkişafına davamlı xarakter verməklə, onu dünya standartları səviyyəsində qurmağa da imkan yaradır. Pedaqoji kadr hazırlığı, xüsusi istedada malik uşaqların yaradıcılıq potensialının inkişafı, məktəbəqədər təhsilin yeniləşdirilməsi, məktəblərin avadanlıqlarla təmin olunması, gənclərin xaricdə təhsil almaları, texniki peşə təhsilinin təkmilləşdirilməsi, ali məktəblərin inkişafı və s. məsələlərlə bağlı qəbul olunmuş proqramların bir qismi həyata keçirilmiş, bəziləri isə reallaşmaq üzrədir.

Təhsildə dövlət siyasətinin bir istiqaməti də müasir tələblərə uyğun dərsliklərin və dərs vəsaitlərinin müasir tipli tədris proqramlarına uyğun hazırlanması məsələsi ilə bağlıdır. Aydındır ki, bizim dərsliklər əsasən kiril əlifbası ilə çap olunan dərsliklər idi. Bu, məsələnin birinci tərəfi idi. Digər tərəfdər, milli dərsliklərin yeni proqramlar əsasında hazırlanması vacib məsələ idi.

İndi bu dərsliklərin hazırlanmasını üç mərhələyə bölürlər. 1992-1998-ci illəri əhatə edən 1-ci mərhələ, 1999-2000-ci illəri əhatə edən 2-ci mərhələ və nəhayət, son dövrü əhatə edən 3-cü mərhələ.

I mərhələnin çətinliyi onda idi ki, latın qrafikalı dərsliklər yaradılmalı idi. Bütün çətinliklərə baxmayaraq, yeni nəsil dərsliklərin yaradılmasına başlandı. II mərhələ dərsliklərin məzmunca yeniləşməsi, standartlara cavab verən dərsliklərin hazırlanması, dərsliklərlə fasiləsiz təminatla səciyyələnir. Dövlətimizin başçısının səyi nəticəsində dərsliklər tədricən məktəblərə pulsuz verilməyə başlanıldı. III mərhələdə dərsliklərin keyfiyyət göstəricilərinə diqqət artırıldı və Dövlət Proqramının həyata keçirilməsi sahəsində uğurlu nailiyyətlər qazanıldı. Təkcə 2007-2008-ci tədris ilində I--XI sinif şagirdləri üçün 155 adda 5.185 min nüsxə dərslik hazırlanmış və çap olunmuşdur. Ölkənin dərslik siyasətində başlıca məqsəd məktəbləri müasir standartlara uyğun bilik, bacarıq və vərdişlərə yiyələnən, Vətəninə, xalqına, onun adət-ənənələrinə bələd olan, milli və ümumbəşəri dəyərlər zəminində formalaşan, fiziki və mənəvi cəhətdən sağlam, müstəqil həyata hazır və demokratik düşüncəli vətəndaşlar kimi yetişdirməkdir. Məhz bu baxımdan şagirdlərin yalnız dərsliklər deyil, digər əlavə vəsaitlərlə təminatı istiqamətində respublikamızda uğurlu addımlar atılmaqdadır. Dərslik probleminin həlli istiqamətində son illər əsaslı iş aparılır. 1999-cu ildən isə yeni məzmun və formalı dərsliklərin yaradılmasına başlanılmışdır. Xüsusilə, kurrikulum islahatının keçirilməsi yeni dərsliklərin yaranmasını zəruri edir. Ən əsası odur ki, dünya təcrübəsində tətbiq olunan mütərəqqi mexanizm dərslik yaradıcılığı sahəsində fəaliyyətin əsasına çevrilmiş və artıq dönməz xarakter almışdır.

Təhsilin məzmununun yeniləşməsi, keyfiyyətinin yüksəldilməsi istiqamətində son illər həyata keçirilən tədbirlər öz səmərəsini vermişdir. Təhsildə standartların şagirdlərin nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsinə tətbiqi sahəsində işlər davam etməkdədir.

Son illər orta ümumtəhsil məktəblərində mərkəzləşmiş qaydada keçirilən buraxılış imtahanları təhsilin keyfiyyətinə əsaslı təsir göstərmişdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə hər il keçirilən "ən yaxşı ümumtəhsil məktəbi", "ən yaxşı müəllim" müsabiqəsi bir tərəfdən təhsilin keyfiyyətinə təsir göstərirsə, digər tərəfdən müəllimlərin maddi həvəsləndirilməsi baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. Hər il müsabiqənin qalibi olan 50 ümumtəhsil məktəbi 10000 manat, 100 müəllim isə 5000 manat məbləğində mükafatlandırılır.

Dövlətimizin həyata keçirdiyi təhsil siyasətinin uğurlu nəticəsidir ki, son illər ali məktəblərə tələbə qəbulu zamanı məzunlar daha yüksək bal toplayır, hətta 700 bal toplayan abituriyentlərin sayı artır.

Əlbəttə, təhsilin digər sahələrində, texniki peşə, orta ixtisas və ali təhsil sahəsində uğurlar çoxdur. Bu uğurların qazanılmasının başlıca səbəbi ölkəmizdə təhsil siyasətinin davamlı olaraq sürətlə həyata keçirilməsidir. Xüsusilə, bu siyasəti reallaşdıran Təhsil Nazirliyində hazırlanan çevik mexanizmlər "millətin gələcəyinin asılı olduğu" təhsil islahatlarını başa çatdırmaq üçün əsaslı imkanlar yaradır.

Nəhayət ki, Milli Məclis uzun illərin müzakirələrindən sonra "Təhsil haqqında" qanunu ötən il qəbul etdi. Bu qanunun qəbulu təhsildə bir sıra yeniliklər yaradacağı şübhəsizdir. 1992-ci ildə qəbul olunmuş qanun onsuz da cəmiyyətin inkişafı tələblərinə cavab vermirdi.

Dövlətimiz gücləndikcə, təhsilə dövlət qayğısı da artır. Müəllimlərin əmək haqqının qaldırılması istiqamətində işlər davam etdirilməkdədir. Artıq uzaq rayonların kəndlərində çalışan müəllimlərə əlavə kompensasiyalar verilir, onların işləməsi üçün dövlət tərəfindən lazımi şərait yaradılır.

Ulu öndər deyirdi: "Hesab edirəm ki, cəmiyyət hardan olur-olsun, nədən olursa kəsib təhsilə xərcləməli, gənc nəslin təhsilinə, müəllimə kömək etməlidir".

Bu gün dövlətimiz, onun rəhbəri, hörmətli Prezidentimiz məhz təhsilin inkişafına heç nəyi əsirgəmir. Biz müstəqil Azərbaycanımızın gələcəyinin təməlini bu gün yaratmalıyıq. Bu təməl nə qədər möhkəm olacaqsa, gələcəyimiz də bir o qədər nurlu, işıqlı olacaq. Burada isə ən əsas vəzifə milli təhsilin üzərinə düşür.

Bu yazını hörmətli Prezidentimizin aşağıdakı sözləri ilə bitirmək istəyirik: "Təhsil Azərbaycanın davamlı inkişafı strategiyasının ən öncül istiqamətlərindən biridir".

Məqalə Təhsil Nazirliyi, Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun və Mətbuat Şurasının birgə keçirdiyi müsabiqəyə təqdim olunur.

Mahmud QƏZƏNFƏROĞLU

Xalq qəzeti.- 2010.- 18 iyun.- S. 5.