Alternativ enerji mənbələri
hərəkətə gətirilir
Ənənəvi enerji mənbələrinin
tədricən tükənməsi, həmçinin, onlardan
istifadə zamanı ətraf mühitə vurulan külli
miqdarda ziyan hazırda bütün dünyada olduğu kimi, Azərbaycanda
da alternativ enerji növlərindən istifadə zərurətini
yaradır. Məlum olduğu kimi, dünyanın əksər
inkişaf etmiş ölkələrində günəş və
külək enerjisi, kiçik SES-lər, termal sular və
biokütlə enerjisi kimi bərpa olunan mənbələrdən
geniş istifadə edilir. Statistik məlumatlara görə,
inkişaf etmiş ölkələrdə ümumi istehsal
olunan enerjinin təqribən 15 faizi su elektrik stansiyaları da
daxil olmaqla məhz alternativ enerji mənbələrinin
payına düşür.
Ötən əsrin
ortalarından etibarən Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyasının Fizika İnstitutunda, Radiasiya Problemləri
İnstitutunda, eləcə də Azərbaycan Elmi-Tədqiqat və
Layihə-Axtarış Energetika İnstitutunda bərpa olunan
enerji mənbələrindən istifadə sahəsində məqsədyönlü
işlər aparılmışdır. Ölkəmizdə isə
adı çəkilən enerji mənbələrindən hələlik
istifadə edilməsə də, bu sahədə lazımi
normativ-hüquqi sənədlər qəbul olunmuş, konkret
istiqamətlər işlənib hazırlanmışdır. Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 21 oktyabr tarixli sərəncamı
ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında
alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən
istifadə olunması üzrə Dövlət
Proqramı”nın qəbulu isə bu sahədə
atılmış mühüm addım kimi diqqəti cəlb
edir.
Əlverişli
coğrafi mövqeyə və iqlim şəraitinə malik Azərbaycan
ekoloji cəhətdən təmiz olan alternativ enerji mənbələri
ilə zəngindir. Mütəxəssislərin fikrincə, həmin
mənbələri hərəkətə gətirməklə,
ölkənin təbii potensialından istifadə etməklə
istilik elektrik stansiyalarında yandırılan külli miqdarda
yanacağa qənaətlə yanaşı, ətraf mühitə
atılan zərərli tullantıların da miqdarını
xeyli azaltmaq mümkündür. Elə “Azərbaycan
Respublikasında alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən
istifadə olunması üzrə Dövlət
Proqramı”nın əsas məqsədlərindən biri də
məhz ekoloji cəhətdən təmiz mənbələrdən
enerji istehsalını genişləndirməkdən və
karbohidrogen enerji resurslarından daha səmərəli istifadə
edilməsini təmin etməkdən ibarətdir.
Ölkəmizdə
alternativ energetikanın inkişafına dəstək olan
proqram və çoxsaylı tədbirlərə baxmayaraq, hələlik
bu sahədə əsaslı dönüş
yaranmamışdır. Bunun isə əsas səbəbi ondan
ibarətdir ki, iqtisadiyyatın sürətli və davamlı
inkişafına nail olmağı qarşısına məqsəd
qoymuş Azərbaycan Respublikası bütün diqqəti, ilk
növbədə, enerji təhlükəsizliyinin təminatına
yönəltmişdi. Məlum olduğu kimi, bu sahədə
yüksək nəticələr əldə edən Azərbaycan
özünün enerji təhlükəsizliyini tam təmin etməklə
yanaşı, artıq bir sıra dünya ölkələrinin
enerji təhlükəsizliyinin təminatına da mühüm
töhfələr verməyə başlamışdır. Bununla
belə, ənənəvi enerji mənbələri sayılan
neft, qaz, torf və kömür ehtiyatlarının daimi
olmaması, hətta mütəxəssislərin
proqnozlarına görə, bu ehtiyatların 60-100 ilə
tükənməsi alternativ enerji mənbələrindən
istifadə zərurətini yaradır.
Azərbaycanda yaradılan yeni generasiya gücləri hesabına elektrik enerjisi istehsalının getdikcə artmasına baxmayaraq, alternativ enerji mənbələrinin işlənməsi üzərində ciddi iş aparılması da qarşıda duran mühüm vəzifələrdəndir. Məhz buna görə də bərpa olunan enerji mənbələrini istismara cəlb etməklə ölkənin enerji resusrlarından istifadənin səmərəliliyini yüksəltmək, “Azərbaycan Respublikasında alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə olunması üzrə Dövlət Proqramı”ndan irəli gələn məsələlərin ardıcıl və səmərəli həyata keçirilməsini sürətləndirmək məqsədilə Prezident İlham Əliyev 2009-cu il iyulun 16-da Sənaye və Energetika Nazirliyinin Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyinin yaradılması haqqında fərman imzaladı.
“Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009—2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”na əsasən Sənaye və Energetika Nazirliyinə ölkənin alternativ və bərpa olunan enerji mənbələri potensialının müəyyənləşdirilməsi istiqamətində elmi-tədqiqat və layihə-axtarış işlərinin təşkili, eləcə də sözügedən mənbələrdən səmərəli istifadə məqsədilə müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi həvalə olunmuşdur. Adı çəkilən sənəddə ölkənin ayrı-ayrı iqtisadi rayonlarının hər biri üzrə ümumi gücü 20 meqavat olan kiçik su elektrik stansiyalarının tikintisi nəzərdə tutulur. Bundan əlavə, Dövlət Proqramında Naxçıvan iqtisadi rayonu ərazisindəki çayların üzərində kiçik su elektrik stansiyalarının, eləcə də Ordubad və Culfa rayonlarının Arazboyu düzənlik ərazisində külək enerji qurğularının quraşdırılması və günəş enerjisi ilə qidalanan müasir tipli elektrik stansiyalarının inşası planlaşdırılır.
Göründüyü kimi, son zamanlar ölkəmizdə bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə edilməsi məsələsinə diqqət getdikcə artırılır. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sədrliyi ilə Nazirlər Kabinetinin 2009-cu ilin sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına həsr olunmuş iclasında dövlət başçısı alternativ enerji mənbələrindən çox səmərəli şəkildə istifadə edilməsinin vacibliyini vurğulayaraq demişdir: “Hesab edirəm ki, ilin əvvəlindən bərpa olunan enerji növlərini təmin edən stansiyalar yaradılmalıdır. Su, günəş, külək. Bu məqsədlər üçün investisiya proqramında vəsait nəzərdə tutulmalıdır və yubanmadan biz bu məsələlərlə məşğul olmalıyıq. Bilirsiniz ki, bərpa olunan və alternativ enerji mənbələrinin yaradılması Azərbaycanda prioritet istiqamət kimi qiymətləndirilir. Biz əvvəlki illərdə öz enerji təhlükəsizliyimizi təmin etdik. Növbəti illərdə bərpa olunan enerji mənbələrini yaratmalıyıq, həm itkilər azalacaq, eyni zamanda, ixrac potensialımız daha da artacaqdır”. Dövlətimizin başçısının da qeyd etdiyi kimi, hazırda ölkəmizdə külək və günəş enerjisinin istehsalı üçün əməli işlər görülür, artıq bu istiqamətdə ilkin təcrübə də əldə olunmuşdur. Belə ki, Sənaye və Energetika Nazirliyinin Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyi bununla bağlı konkret layihələr hazırlamışdır. Yaxın vaxtlarda həmin layihələr təhlil edilərək bu sahədə konkret işlərə başlanacaqdır. Bu da onu göstərir ki, Azərbaycan regionda ən böyük karbohidrogen ehtiyatları istehsalçısı olaraq, yanacaq-energetika kompleksinin daha da inkişaf etdirilməsi məqsədilə bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadəni əsas hədəflərdən biri kimi nəzərdə tutur. Belə ki, ənənəvi enerji mənbələrinin tədricən tükənməsi və onlardan istifadə zamanı ətraf mühitə vurulan ziyan nəzərə alınaraq ekoloji cəhətdən təmiz olan alternativ enerji mənbələrindən geniş istifadəni təmin etmək məqsədilə günəş və külək enerjisi istehsal edən stansiyaların, kiçik SES-lərin, eləcə də biokütlə və termal sulardan istifadəyə imkan verən qurğuların inşası önə çəkilir.
Azərbaycanın alternativ
enerji potensialı olduqca yüksəkdir. Mütəxəssislərin
qənaətinə görə, ölkəmizdə bərpa
olunan enerji mənbələrindən sayılan külək
enerjisi digər alternativ enerji mənbələrindən olan
günəş, hidroenergetika, termal sular və biokütlə
enerjisindən özünün maya dəyərinə, ekoloji təmizliyinə
və tükənməzliyinə görə daha sərfəlidir.
Çoxillik müşahidələr nəticəsində məlum
olmuşdur ki, Abşeron yarımadası, Xəzər dənizinin
sahilyanı zolağı və dəniz akvatoriyasının
şimal-qərb hissəsi, həmçinin Azərbaycanın
Gəncə-Daşkəsən bölgəsi və
Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şərur-Culfa ərazisi
külək enerjisi istehsal edən qurğuların
quraşdırılması üçün son dərəcə
əlverişlidir. Bütövlükdə isə Azərbaycan
Respublikası özünün coğrafi vəziyyətinə,
təbii şəraitinə və iqtisadi infrastrukturuna görə
800 MVt-a yaxın illik külək enerji ehtiyatına malikdir. Bu
da ildə təxminən 2,4 milyard kilovat-saat elektrik enerjisi deməkdir.
Ölkəmizin təbii iqlim
şəraiti mühüm alternativ enerji mənbələrindən
sayılan günəş enerjisindən istifadəyə də
geniş imkanlar açır. Çoxillik müşahidələrə
əsasən, Azərbaycanda illik günəşli vaxtın
miqdarı 2400-3200 saat təşkil edir.
Göründüyü kimi, bu potensialdan istifadə olunmaqla Azərbaycanın
bir çox rayonlarında enerji təchizatını, qismən
də olsa, həll etmək mümkündür.
Azərbaycanın ümumi
enerji sistemində su elektrik stansiyaları xüsusi çəkiyə
malikdir. Belə ki, hazırda ölkədə istehsal olunan
elektrik enerjisinin 12,5 faizi məhz bu stansiyaların payına
düşür. Bununla belə, ölkəmizdə
hidroenergetika ehtiyatları daha zəngindir. Bu istiqamətdə
aparılmış tədqiqat işləri nəticəsində
məlum olmuşdur ki, hazırda Azərbaycandakı
çayların tam hidroenerji potensialı 40 milyard kilovat-saata
yaxındır ki, bunun da 16 milyard kilovat-saatı texniki cəhətdən
əlverişlidir. Mütəxəssislərin fikrincə,
ölkəmizdəki çaylar üzərində və su təsərrüfatı
obyektlərində onlarca kiçik su elektrik stansiyaları
quraşdırmaq mümkündür ki, bu da ildə 3,2 milyard
kilovat-saat elektrik enerjisi istehsal etməyə imkan yaradır.
Bütün bunlarla
yanaşı, Azərbaycanda sənaye, kənd təsərrüfatı
və sosial xidmət sahələrinin sürətli
inkişafı biokütlədən istifadə etməklə,
eləcə də ölkədə mövcud termal suları mənbələrini
istismara cəlb etməklə məişətdə və digər
sahələrdə istilik enerjisinə olan ehtiyacın müəyyən
bir hissəsini ödəmək mümkündür.
Bəzi alternativ enerji mənbələrindən
alınan enerjinin maya dəyərinin xeyli yüksək
olması sahənin inkişaf etdirilməsinə ciddi əngəl
törətsə də ölkəmizdə bu istiqamətdə
artıq konkret işlərə start verilmişdir. Belə ki,
beynəlxalq kurort kompleksinin tikintisi planlaşdırılan
Böyük Zirə (Nargin) adasında külək enerjisi
istehsal edən 16 qurğunun inşası nəzərdə
tutulur. Bundan əlavə, Dövlət Neft Şirkəti
özünün alternativ energetika inkişaf proqramına əsasən,
Çilov adasında analoji qurğuların
quraşdırılmasını planlaşdırır. Ölkənin
əsas enerji istehsalçısı olan “Azərenerji” ASC-nin
perspektiv planında isə dağ çayları üzərində
onlarca kiçik su elektrik stansiyasının tikintisi öz əksini
tapmışdır.
Göründüyü kimi,
alternativ enerji mənbələrinin hərəkətə gətirilməsi,
ölkəmizin gələcək enerji təhlükəsizliyinin
təminatında mühüm rol oynamaqla bərabər, ətraf
mühitin sağlamlaşdırılmasına, ekoloji tarazlığın
qorunmasına da əvəzsiz töhfələr verəcəkdir.
Təsadüfi deyil ki, 2010-cu il fevralın 18-də dövlət
başçısı İlham Əliyev ekoloji problemlərə
həsr olunmuş müşavirədə bu vacib məqama
toxunaraq demişdir: “Bərpa olunan enerji növlərinin
yaradılması işində ciddi addımlar atılır və
bu istiqamətdə artıq ilkin layihələr müzakirə
olunur. Azərbaycanda su, günəş, külək enerji
növlərinin yaradılması işləri
aparılmalıdır, müxtəlif xəritələr var,
bütün su mənbələrimiz artıq bəllidir... Beləliklə,
biz Azərbaycanda ekoloji cəhətdən təmiz enerji
növlərinin yaradılmasına nail olacağıq...
Çalışmalıyıq ki, bərpa olunan enerji növlərindən
istifadə edərək, həm ucuz enerji əldə edək,
eyni zamanda, ekologiyamızı daha da yaxşı qoruyaq”.
Yeri gəlmişkən, Azərbaycanın
alternativ və bərpa olunan enerji mənbələri sahəsindəki
potensialı beynəlxalq qurumların da diqqət mərkəzindədir.
Elə aprelin 6-da Bakıda alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrinə
dair beynəlxalq konfransın keçirilməsi də bunu təsdiqləyir.
Bir çox dünya ekspertləri və mütəxəssislərin
iştirak etdikləri bu tədbirdə enerji resurslarına tələbatın
ildən-ilə artdığı müasir şəraitdə
alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrinin
aşkara çıxarılıb istismara verilməsinin əhəmiyyəti
vurğulanmış, Azərbaycanın neft və qaz ixrac edən
ölkə kimi alternativ enerji mənbələri sahəsindəki
potensialı yüksək dəyərləndirilmişdir. Tədbirdə
həmçinin gələcəkdə ekoloji cəhətdən
təmiz və son dərəcə ucuz başa gələn bu
enerji mənbələrinin aşkara çıxarılıb
itismara verilməsində Azərbaycanın regionun digər
dövlətlərinə nümunə olacağı xüsusi
vurğulanmışdır. Beynəlxalq konfrans zamanı “Azərbaycan
Respublikasında alternativ və bərpa olunan enerji
potensialı və onlardan istifadə edilməsi sahəsində
görülən işlər barədə” təqdimat
böyük marağa səbəb olmuşdur.
Göründüyü kimi,
artıq Azərbaycanda alternativ enerji mənbələrinin
istismarı istiqamətində ilk addımlar atılır. Bu
isə, qeyd etdiyimiz kimi, ölkəmizin elektroenergetika sahəsinin
gələcək inkişafına, dövlətin enerji siyasətinin
uğurla həyata keçirilməsinə mühüm
töhfələr verməklə yanaşı, ekoloji
tarazlığın qorunması üçün də
geniş imkanlar yaradacaqdır.
Məqalə Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii
Sərvətlər Nazirliyinin, Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi
İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət
Dəstəyi Fondunun və Azərbaycan Mətbuat
Şurasının keçirdiyi birgə müsabiqəyə
təqdim olunur.
Mirbağır YAQUBZADƏ
Xalq qəzeti.- 2010.- 2 may.- S. 5.