Qəribsəyən akkordlar

Eldar Ryazanovun "Stalker" filmindəki musiqi nədənsə həmişə qulağımda səslənir. "Bayatı-Şiraz"ın ətrafa yayılan dalğaları bəzən yaxından, bəzən də uzaqdan mübhəm bir məkandan eşidilir. Musiqi sanki bütün varlığıma hakim kəsilir, real həyatdan uzaqlaşıb elə o həzin ifanın, tarın pərdəsindən qopan musiqi dalğasının üstündə tamam ayrı, fərqli bir dünyaya üz tutursan. Bu ecazı unutmaq olmur, onun əhatə dairəsi səni daima çulğalayıb öz haləsindən kənara buraxmır. Burası da bəllidir ki, bu musiqi - məhz "Bayatı-Şiraz" muğamı filmin uğurunu artırır, sövq-təbii olaraq filmi seyr edənlərin yaddaşlarında həkk olunmasına əvəzsiz töhfəsini verir.

Fevral ayının qarlı bir günündə pəncərədən çölə baxır, narın-narın yağan qarı seyr edirdim. Birdən "Bayatı-Şiraz"ın sədaları ləngər vura-vura yerə enən qar dənələrinin içindən eşidilməyə başladı. Çox qəribə idi. O musiqi tarda deyil, elə o qar kimi ağ piano dillərindən qəlbimə süzülürdü. Bu dəstgah deyil, muğamın yeni bir sintezi, oranjemanı idi. Və qəribəsi də onda idi ki, bir neçə dəqiqə keçmiş şirmayı dillərdə gəzən barmaqlar sanki sustaldı və bir anlıq ifaya pauza verdi. Sonra "Rast"ın pianoda yeni variasiyaları səslənməyə başladı. Əsl möcüzə idi. Bu musiqiləri mən düz 19 il bundan öncə Xaricdə Yaşayan Həmvətənlərlə Azərbaycan Mədəni Əlaqələr Cəmiyyəti - "Vətən" cəmiyyətinin xətti ilə İsveçdə olanda eşitmişdim. Onda da elə fevral ayı idi, hər tərəf bəmbəyaz qar içində pərdələnmişdi. Nədən belə oldu, bilə bilmədim. Bu bir sirri-xuda idi. Əslinə qalsa, o bənzərsiz ifa, dəstgahlara yeni kolorit gətirən, bəzən adamın düşünmədiyi, xəyalına belə gətirmədiyi variasiyalar, modulyasiya və ifa manerası 19 il mənimlədir və şübhəsiz həyatımın sonuna kimi məni müşayiət edəcək.

İsveçdəki diasporumuzun fəallarından olan jurnalist Əlirza Qəzvinzadə ilə Naxçıvandan ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin görüşündən yenicə dönmüşdük. 1991-ci il fevral ayının ilk günləri idi. Naxçıvandakı M.Ə.Rəsulzadə küçəsi, ev 75, mənzil 38-dəki görüşün hələ də təsiri altında idik.

Jurnalist Əlirza Qəzvinzadə "Vətən" cəmiyyətinin dəvəti ilə Azərbaycana gəlmişdi. Bu o vaxt idi ki, ölkə ictimai-siyasi hadisələrin burulğanında çalxalanırdı. Bir yandan daxili çəkişmələr, ölkəni parçalamaq cəhdləri, digər tərəfdən Kremlin bizə qarşı olan haqsızlıqları və bu haqsızlıqlardan doğan xalqımıza, torpağımıza qarşı olan təcavüzlər ölkəmizi çox ağır dilemma qarşısında qoymuşdu. Torpaqlarında ədalətsiz müharibə gedən (baxmayaraq SSRİ hələ mövcud idi) Azərbaycan ağır günlərini yaşayırdı. Hələ qabaqdakı dəhşətli faciələriQarabağ və ətrafındakı bölgələrimizin işğalını, Xocalı qətliamını heç kim ağlına da gətirmirdi. Belə bir vaxtda qədim yurdumuz Naxçıvan hər tərəfdən təcrid olunmuş, ən ağır günlərini yaşayırdı. Elə o ağır dövrdə ümummilli liderimiz Heydər Əliyev Moskvadan Naxçıvana dönmüşdü.

Xaricdə Yaşayan Həmvətənlərlə Azərbaycan Mədəni Əlaqələr Cəmiyyəti - "Vətən" cəmiyyəti rəyasət heyətinin sədri Elçin Əfəndiyev Əlirzaya tövsiyə etdi ki, Naxçıvana getsin. Hökmən Heydər Əliyevlə görüşüb, onun keçdiyi siyasi yol, ölkəmizi irəlidə nələr gözlədiyini, Moskvanın xalqımıza qarşı olan təcavüzkar siyasəti barədə İsveçdəki "Azərbaycan" radiosu (rəhbəri elə Ə.Qəzvinzadə idi) üçün geniş müsahibə alsın. Elçin müəllim Ə.Qəzvinzadəni səfər ərzində müşayiət etməyi mənə tapşırdı.

Naxçıvana günortadan ötmüş çatdıq. Hər tərəf qarla örtülmüş, soyuq adamın iliyinə işləyirdi. "Təbriz" mehmanxanasında yerləşəndən sonra şəhərə çıxdıq. Küçələrdə təkəmseyrək adam vardı. Az-az maşınlar gözə dəyirdi. Dükan-bazar demək olar ki, işləmirdi. Gecəni mehmanxananın soyuq divarları arasında oturduğumuz yerdə adyala bürünərək, səhəri dirigözlü açdıq. Vilayət Partiya Komitəsinin birinci katibi Afiyəddin Cəlilov (Allah ona rəhmət eləsin) olmadığından bizi müavini Bəhruz müəllim qarşıladı. Elçin müəllimin tapşırığını, Heydər Əliyevlə görüşmək istəyimizi ona çatdırdıq.

Günortaya yaxın son dərəcə mədəni, ilk görüşdən sanki çoxdan tanıdığın bir adamla - mədəniyyət naziri Fəttah Heydərovla görüşdük. O, bizi şəhərdən çox da uzaqda olmayan yeməkxanaya apardı. "Qaz 24" "Volqa" maşınını özü sürürdü. Bizə əla nahar verəndən sonra mehmanxanaya qayıtdıq. Fəttah müəllim inzibatçının telefonundan Heydər Əliyevə zəng vurdu və axşamtərəfi yuxarıda yazdığım ünvanda böyük dövlət xadimi Heydər Əliyevlə görüşdük. Vasif Talıbov (hazırda Naxçıvan Ali Məclisinin sədri) bizi çox səmimi bizi qarşılayıb otağa dəvət etdi. İllər boyu ekranlardan, qəzet- jurnallardan, bəzən də tədbirlərdə gördüyümüz bir insanla - Heydər Əliyevlə üz-üzə durmuşduq. Otaq elə də isti deyildi. Çilçıraqdakı lampalar evi zəif işıqlandırır, otağın başında qoyulan "Rubin" markalı televizorun ekranı cərəyanın gücü çatmadığından kadrları kölgə kimi göstərirdi. Masanın arxasında qabaq-qənşər oturduq. "Vətən" cəmiyyətindən gəldiyimi bilib Elçin müəllimi və İlyas Əfəndiyevi soruşdu. İlyas müəllimlə tez-tez görüşdüyümü, keyfinin yaxşı olduğunu və Elçin müəllimin şəxsi tapşırığına əsasən görüşünə gəldiyimizi diqqətinə çatdırdım. Çöhrəsinə təbəssüm qondu.

Söhbətimiz dörd saata qədər çəkdi. Görüşün axırında Əlirzaya dönə-dönə tapşırdı ki, Azərbaycan naminə fəal olmalısınız, onun haqq səsini dünyaya çatdırmaq üçün sizdən çox şey asılıdır. Onunla xatirə şəkli çəkdirdik.

Çox təəssüflər olsun ki, "Azərbaycan" mehmanxanasında qalan Əlirza bir gün gəldi ki, deməzsən, Naxçıvanda çəkdirdiyimiz lenti fotoaparatın içindən çıxarıb aparıblar. Ağıla gəlməyən bu işə və onun sual dolu gözlərinə baxanda çiyinlərimi çəkməklə cavab verdim.

Elçin müəllim Əlirzanı və məni kabinetinə dəvət etdi. Naxçıvandakı görüşlərimiz barədə məlumatı diqqətlə dinləyəndən sonra mənə bildirdi ki, "Vətən" cəmiyyətinin İsveçdə keçiriləcək tədbirinə ezam olunursan və gedəcək nümayəndə heyətinə rəhbərliyi sənə tapşırıram. Bu böyük məsuliyyət idi, digər tərəfdən o zaman, sovet dövründə Skandinaviyada olmaq hər adama qismət olan iş deyildi.

- İsveçə Gülarə Əliyevanın rəhbərlik etdiyi "Dan ulduzu" instrumental ansamblı gedəcək. O ölkədə yaşayan həmvətənlərimizin arzu-istəyini nəzərə alaraq, fikirləşdim ki, həmvətənlərlə görüşə Gülarə xanımın başçılıq etdiyi musiqi qrupu getsə daha münasib olar. Onunla özüm danışmışam...

Elçin müəllimin bu təklifi hər ikimizin ürəyincə oldu.

İlk konsertimiz fevralın 16-da Stokholmun böyük saraylarından olan Folket Hüsdə (Xalq Evi) oldu. Konsert böyük anşlaqla keçdi. Aparıcı Milli Dram Teatrının aktyoru Əli Nur idi. O axşam onun ifasında o dövr üçün yasaqlanmış (həm də "təhlükəli") Şəhriyarın, M.Arazın, X.R.Ulutürkün şeirləri həmvətənlərimizi sanki ovsunlamışdı. Bir tərəfdən Gülarə xanımın, onun rəhbərlik etdiyi ansamblın salona gətirdiyi Azərbaycan ab-havası, digər tərəfdən də Əli Nurun mübariz ruhlu, Vətən səpkili söylədiyi (özü də necə) şeirlər çoxunu kövrəltmiş, göz yaşları yanaqlarında şırımlanmışdı.

Həm Stokholmda, həm də Malmö və Höteburqda keçən konsertlərin sonunda həmvətənlərimiz səhnəyə çıxaraq yorulub əldən düşənə qədər rəqs edirdilər. Bu mənzərəni görən Gülarə xanım bir dəfə məndən soruşdu:

- Çox qəribədir, başa düşə bilmirəm, bu qədər oynamaq nədəndir?

Gülarə xanım bu sualı elə-belə vermirdi. Onda güclü müşahidə qabiliyyəti vardı. Sualı da ciddi idi.

Sövq-təbii cavab verdim:

- Gülarə xanım, bunlar elə-belə oynamaq xətrinə qol götürüb rəqs etmirlər. Onları pərən-pərən yad ölkələrə səpələyən tarixin hökmünü öz rəqslərində məzəmmətləyirlər.

O, heç nə demədən gözlərini bir az da geniş açaraq xeyli üzümə baxdı. Onda fikirləşdim ki, bəlkə Gülarə xanım sözümün ciddiliyinə tam əmin olmaq üçün mənə belə baxır. Sonradan o, üzünü yana çevirdi, oynayanları yenicə görürmüş kimi diqqətlə onların rəqslərini - əsasən də ayaqqabılarını çıxarıb ayaqlarını yerə döyəcləyən gənc və gözəl qadını izləməyə başladı.

Qaldığımız yer Stokholmun 20 km-də idi. Hər cür şəraiti olan böyük ikimərtəbəli mülkün birinci mərtəbəsi ixtiyarımıza verilmişdi. Çox da böyük olmayan salonun başında kiçicik bir səhnə də vardı. Çöldə aram-aram qar yağırdı. Elə o səhnəyə qoyulmuş pianodan ətrafa seyrək ağcaqayın meşəsinə və aralıda yolun altında olan buz bağlamış gölə tərəf həzin bir musiqi axırdı. Eşitmədiyim yeni-yeni improvizələr, musiqinin poetik-dramaturji inkişafı, ifaçının böyük estetik zövqü, təzə çalarlar sanki musiqinin yeni modelini yaradırdı. Fikir vermişdim, axşamlar qonaq çağırıldığımız evlərdə (bəzən həmvətənlərimiz bizi qonaq aparmaq üstündə bir-biriləri ilə höcətləşməli olurdular, sonradan dəstəni bölüb evlərə göndərirdim ki, narazılıq olmasın) bəzən elektropiano tapıb gətirərdilər. Flora Kərimova və Yalçın Rzazadə gözəl ifalarla soydaşlarımızın qəriblik buzunu əridərdilər. Sözsüz ki, evdə bizdən başqa təşrif gətirənlər olurdu. Bəzən oturacaq çatmadığından yerdə oturub musiqiyə qulaq asırdılar. Gülarə xanım arada solo çalardı. Vay o günə ki, ifası zamanı kimsə yerində cınqırını çıxaraydı. O saat çalğını saxlayıb üzünü oturanlara tutardı və ciddi, bir az da əsəbi halda deyərdi:

- Qulaq asın, bunu sizin üçün çalıram. Baxın görün musiqimiz nələrə qadirdir?! Bu, "Rast"ın yeni variasiyasıdır.

Düz deyirdi Gülarə xanım. Deyə bilmərəm oturanlar tam mənada onu təfərrüatıyla başa düşürdülər, ya yox. Amma bu "Rast"ın onun ifasında yeni modeli idi. Dinləyicidə emosional təsirin yüksəlməsinə müvəffəq olurdu Gülarə xanım. (Çox heyiflər olsun ki, o musiqini biz bu gün eşidə bilmirik).

Bəli, bu salonda bir Gülarə xanım vardı, bir də onun baş-başa verib ifa etdiyi piano. Nələr çalmırdı o (və necə)! Arabir başını yuxarı qaldırıb sol tərəfindəki pəncərədən yağan qara baxır, əlləri qeyri-ixtiyari olaraq pianonun dilləri üstündə cövlan edirdi. Bu ara yağan qar da sanki yerə düşməyə can atmırdı. Pəncərənin önündə aşağı enən dənəciklər qəfildən yuxarı qalxıb oynaşa-oynaşa, havada cövlan edərək tələsmədən aram-aram yerə enirdilər.

Bir gün tezdən oyanıb çölə çıxdım. Sakitlikdə ətrafda gəzmək qərarında idim. Gözümə inanmadım. Gülarə xanım bayırda üzü meşəyə tərəf dayanmışdı. Qalın şalını belinə dolamış, əllərini də şalın içinə salmışdı. Bir yerdə olduğumuz günlərdə onun belə tezdən durmasını görməmişdim.

- Sabahınız xeyir, Gülarə xanım! Nə əcəb sizdən belə ertə durmusunuz?!

O, yerindən qımıldanmadı. Birdən çiyinlərinin tərpəndiyini hiss etdim. Tez qabağa yeriyib onunla üz-üzə durdum. Gülarə xanım için-için ağlayırdı. Onun bu görkəmi mənə çox pis təsir etdi. Nəhayət, səsi boğula-boğula dedi:

- Adili yuxuda görmüşəm.* Onu xəstə qoyub çıxmışam. Qızlardan da nigaranam. Neçə gündür səslərini eşitmirəm.

Əlirza gələn kimi xahiş etdim ki, Gülarə xanıma Bakı ilə danışmaq üçün şərait yaratsın. Düzü, onun bu qədər kövrək olduğunu bilmirdim. Bir az keçməmiş Gülarə xanımın çöhrəsində təbəssüm gördüm. Evdə hər şey qaydasında idi. Gözəl sənətkarın bir məziyyətindən də söz açmaq istəyirəm. Olduqca həlim bir insan idi. Dedi-qodu ilə arası yox idi. Bir-birimizə elə isinişmişdik ki, ona simsar olan adam kimi, uzun illərin dostu kimi mənə müraciət edirdi.

İsveçdə keçən tədbir soydaşlarımızın toy-bayramına çevrilmiş, xatirələrində böyük iz buraxmışdı. Səfərimiz başa çatanda bizi ötürməyə gələnlərin ardı-arası kəsilmirdi. Hamı "Vətən" cəmiyyətinə, onun rəhbərliyinə razılığını, təşəkkürlərini bildirirdilər.

Bakıya dönəndən sonra günlərin birində iş telefonum zəng çaldı. O idi - Gülarə xanım. Məni evinə dəvət edirdi. Azadlıq prospektindəki, dəmiryol vağzalından çox da uzaq olmayan evinə yollandım. Üçüncü mərtəbəyə qalxıb, açıq qapıdan içəri girdim. Ansamblın bütün üzvləri - Minirə Yusifli, Çingiz Babayev, Kamil Cəlilov, Esmira Babayeva, Natiq Nuriyev, Tariyel Abbasov, Ferdinand Əhmədov və İsveçdəki həmvətənlərimizdən (onlar Bakıya tədbirə gəlmişdilər) bir neçəsi Gülarə xanımgildə idilər. Özü oturub bizimlə söhbət edir, Minirə və Esmira, bir də ansamblın gənc üzvləri süfrə açıb, ləziz yeməkləri, içkiləri masanın üstünə düzürdülər. Sanki Gülarə xanım öz evində deyil, özü bu evə qonaq gəlmişdi. Bəzən ondan bir şeyin yerini soruşanda deyirdi ki, məndən niyə soruşursunuz, özünüz qoymusuz, özünüz də tapın. Sonradan bəlli oldu ki, Gülarə xanım məşqlərini öz evində edir və ansamblın üzvləri çoxdan bu evin sıra nəfərinə çevrilmişdilər.

"Stalker" filmindəki musiqi dediyim kimi, həmişə qulağımda səslənir. On doqquz il bundan öncə əziz Gülarə xanımın təkrarsız ifaları isə daima mənimlədir.

Gülarə xanım o virtuoz ifaçılardan idi ki, yaratdığı "Dan ulduzu" instrumental ansamblı Azərbaycanın musiqi şöhrətini dünyanın neçə-neçə ölkəsinə ərməğan etmiş, mədəni-mənəvi irsimizin layiqli təmsilçisinə çevrilmişdi. Bu gün də lentlərin yaddaşlarında özünə yer almış ifalarına baxanda, elə o təzəliyin, o yeniliyin, modern bir ansamblın, başlıcası isə Gülarə xanımın arada başını qaldırıb təbəssümlü üzünü görəndə deyirik: nə yaxşı bunlar var və nə yaxşı ki, gözəl sənətkarın məndə olan xatirə şəkilləri, video lenti musiqisi kimi onun varlığından xəbər verir.

Əkrəm QAFLANOĞLU

Xalq qəzeti.- 2010.- 16 may.- S. 7.