Mənalı ömrün anları

Xatirələr, xatirələr! Doğma əziz xatirələr! Göz yaşı tək dupduru, tərtəmiz xatirələr. Acılı-şirinli, bəzən xoş, bəzən də kədərli xatirələr. Mənalı, ibrətamiz, heyrətamiz xatirələr. Heç vaxt unudulmaz, yaddan çıxmaz xatirələr. Tarix olan, tarixləşən xatirələr. Elə isə... 1951-ci il. Azərbaycan Dövlət Universitetini başa vurduğumuz çağlar. Uzun illər dostlarımızla keçirdiyimiz tələbəlik illəri. Heç vaxt unudulmayan tələbəlik illəri. Ayrılıq kədəri, görüşərik təsəllisi...

Azərbaycan Elmlər Akademiyasında böyük təbib, dahi alim, vitse-prezident akademik Mustafa bəy Topçubaşovun qəbulunda olduq. Görüşdə söhbət qısa oldu. Böyük alim dedi: "Əziz balalarım, artıq yuxarıda siyahı təsdiqlənib. Hazırlaşın, bu günlərdə Moskvaya yola düşəcəksiniz. Aspiranturaya qəbul orada aparılacaq. Qorxmaq lazım deyil, oxumaq lazımdır. Hər kəs öz ixtisası üzrə imtahan verəcək. Sizi Azərbaycanımızın adından göndərir və ümid bəsləyirik. Axı, siz sayseçmələrsiniz! İmtahan ərəfəsində bərk çalışın, gecəni gündüzə qatın..."

Fit verildi, qatar yola düzəldi. Ürəyim tel-tel oldu, telləndi. Biləcəridən keçəndə az qala özümü vaqondan atmaq istəyirdim. Şenliyimiz, oylaqlarımız, yaylaqlarımız yadıma düşürdü. Dəli Kürün laylasını hey xatırlayırdım. Anamın küskün məzarı ürəyimi göynədirdi. Elə bil hamı məndən: "hara gedirsən?" - sualına cavab gözləyirdi.

Kupedə birlikdə getdiyim oğlanla tanış oldum. Ağdamlı Xudu Məmmədov idi. Yolumuz bir, arzularımız eyni. Necə deyərlər, eyni yolun yolçuları. Tanış olduq, yola körpü saldıq. Həmsöhbət olduq, ürəklərimiz, diləklərimiz qoşalaşdı, qoşa qanad çaldı. Yol boyu nə gecə, nə də gündüz gözlərimizə yuxu getdi. Sanki yatağımıza qor dolmuşdu. Elə tez-tez "Teymur, biz hara, Moskva hara?" - deyəndə ürəyimə od salırdı. Zalımçıxmış el-oba həsrətində məndən də betərmiş. Bəzən dolur, doluxurdu. Hər ikimiz yaman təlaşdaydıq.

Tezliklə Moskvanın qaynar həyatına qovuşduq. Görmədiyimiz möcüzələr, kitablardan oxuduğumuz tarixi abidələr. Ancaq bu möhtəşəmlik gözümüzə görünmürdü. İlan vuran yatar, biz isə səhəri gözlərimizlə diri açardıq. Neyləyim, necə eləyim intizarında qalmışdıq. Könülsüz məşğələlərə gedir, könülsüz də məşğələlərdən qayıdırdıq. Nə qaçmağa imkanımız vardı, nə uçmağa qanadımız.

Bu arada Azərbaycan Elmlər Akademiyasının prezidenti, akademik Musa Mirzə oğlu Əliyev Moskvaya gəldi. Hamımızı şam yeməyinə dəvət etdi. Söhbət əsnasında o bizə bildirdi: "Dostlar, siz Azərbaycan kimi bir ölkənin adından gəlmisiniz. Gərək davranışınız, biliyiniz və təbiətinizdə xalqımızın xarakteri özünü göstərsin. Sizə böyük ümid bəsləyir, sizdən çox şey gözləyirik. Çox keçməz, böyük uğurla Vətənə dönər, hərəniz öz ixtisasınız üzrə bir sahəyə rəhbərlik edərsiniz. Mən buna qəti əminəm. Ola bilər, bəziləriniz xarici dili zəif bilirsiniz. Bu münasibətlə sabah kafedra müdiri Baziyevin yanında olacam. Lakin siz çalışın, özünüzə güvənin, hünərinizi göstərin". Xuduynan mənim qanımız lap qaraldı. Biz Vətənə getmək fikrində, akademik isə burada bizim yerimizi möhkəmlətməkdə...

Qəbul imtahanlarını uğurla versək də, qəlbimizdə narahatlıq vardı. Xudu ilə Vətənə qayıtmaq üçün yollar axtarır, bəhanələr fikirləşirdik. Xudu nə yatır, nə dincəlirdi. Əslinə qalsa, mən bir az sakitləşmişdim. Nisgilimi ürəyimdə gəzdirir, heç kəsə aça bilmir, içimi yeyirdim. Atamı 1937-ci ildə xalq düşməni maddəsilə güllələmişdilər. Bu məsələni tərcümeyi-halımda gizlətmişdim. Ona görə də qayıdıb getsəm və bunlar da bəlli olsa, taleyim betərdən betər olar. Məni də atamın yoluna göndərərdilər. Ah, mən çəkənləri heç düşmənlərim də çəkməsin...

Gördüm məsələ son həddə çatır. Xudu ipə-sapa yatmır. Qaldım neynəyim, necə eləyim də. Gecə yollar axtarırdım. Birdən bir fikir ağlıma gəldi. Bütün bu düşüncələri Əhməd müəllimlə bölüşmək qərarına gəldim. Lakin Xududan ehtiyat edirdim. Qorxurdum eşidər, məni satqın adlandırar.

Hər gün olduğu kimi bu dəfə də Əhməd müəllimlə kitabxanada görüşdüm. Deyim-deməyim arasında yanırdım. Lakin qərarlaşdırdım ki, gec-tez deməliyəm. Başqa yol yoxdu. Açılışdım. Nə üçün Əhməd müəllimə deməyim səbəbsiz deyildi. O, bizdən 4-5 yaş böyük idi. İkinci dünya müharibəsinin od-alovundan çıxıb gəlmişdi. Sinəsi ordenli, medallı. Ürəyi hünərli, təpərli. Həm də bizdən hələ bir il əvvəl SSRİ Elmlər Akademiyasının İqtisad İnstitutunda aspirant idi. Hər şeyi görmüş, elmi mühitlə tanış olmuşdu. Bizə kiçik qardaşları kimi baxırdı. Həmişə hal-əhval tutur, bizimlə səmimi görüşürdü. Bəli, belə insanlara ürək açmaq, məsləhət almaq mümkündü. Bilirdim ki, mətləb anlayandı.

Əziz oxucular! İcazənizlə, Əhməd müəllim haqqında bir qədər ətraflı. Məncə xatirələrdə belə məqamları da bilmək faydalıdır. Qarayanız, çatmaqaş, gülərüz. Şirin Naxçıvan ləhcəsiylə danışması da bir ayrı. Enlikürəkli, ağayana yerişi, şahanə duruşu yaddaqalan. Az danışan, mənalı danışan. Yersiz danışanları sevməyən. Zarafatcıl, lakin zarafatı ölçülü və yerində. Sözünü deyən, eşitdirən, xətirə də dəyməyən. Yeri gələndə "qızım, sənə deyirəm, gəlinim sən eşit" - deməyə üstünlük verən. Sadə, səmimi, özü bütöv, sözü bütöv, istiqanlı, vətəncanlı...

Həyəcan keçirə-keçirə, deyim-deməyim arasında üz tutdum Əhməd müəllimə. Əhməd müəllim qəlbimdən keçənləri duymuş kimi söhbətə körpü saldı: "Bu gün xoşuma gəlmirsən, kefsiz görünür, sözlü adama oxşayırsan". Başladım, nə başladım, ürəyimi boşaltdım, nə boşaltdım. Kişi dediklərimi eşidəndə rəng verir, rəng alır, pərişanlanırdı. Mən də onu belə görüb peşmançılıq çəkdim. Qalmışdım göz ilə qaş arasında. Əhməd müəllim məyus olmuş kimi: "Teymur, məndən başqa kiməsə bu məsələni açmısan?" Cavabında "yox" - dedim. "Yalnız sizə". "Yaxşı, mən bu məsələni belə qoymaram. Siz ağılsız hərəkət edirsiniz". Pərişan halda: "görüşərik" - dedi. Mən dediyimə görə peşman olsam da, elə bil üstümdən dağ götürüldü. Azar-bezarım xeyli azaldı, yüngülləşdim...

Kitabxanadan evə qayıdanda vurğun vurmuşa döndüm. Gecəni ağzı üstə qaldım. Dərdim, məlalım birə-beş artdı. Elə bil, yüküm qurğuşun yükü oldu. Min bir əzab, əziyyət. Xudu eşidəndən sonra mənə nə deyəcək, necə baxacaq? Deməli, qara günlərim hələ qabaqda qalıb...

Əhməd müəllim başqa yerdə qalırdı. Ertəsi gün qapımız döyüldü. Gələn Əhməd müəllim idi. Salam-kəlamdan sonra: "ay uşaqlar, bir hind çayı təşkil edin, yanıram". Xudu çay gətirdi. Əhməd müəllim içmədi. Qarabuğdayı çöhrəsi bir az da tutulmuşdu. Mən isə: "ölmə, diril" vəziyyətdə.

- Ovqatınız mənə xoşagəlməz görünür. Hamı aspiranturaya qəbuldan, sevincdən, hünərdən danışır, siz isə fikirli-zikirli görünürsünüz. Qırımınızdan nisgil tökülür. Olmaya ev üçün darıxırsınız?! Qulağıma da buna bənzər sədalar dəyir. Deyəsən,ı özünüzü itirmisiz, uşaqlıq edirsiniz.

Sonra bir qədər də ciddi görkəm alaraq:

- Belə gözəl imtahan verəsiniz, qəbul olunasınız, sonra da bütün uğurları yerə vurasınız. Evinizə teleqram vurub intizarda qalanları sevindirmisinizmi? Buraxın boş xülyaları, ağlınızı başınıza yığın, elm dünyasına baş vurun, hamımızı sevindirin. Açıq sözümdü, inciməyin, görünür dar düşünürsünüz.

Bir qədər də kəsərli:

- Necə ki, gec deyil, papağınızı qabağınıza qoyun, fikirləşin. Yüz ölçün, bir biçin. Geriyə yol yoxdur, irəliyə, yalnız irəliyə. Mən də böyük qardaş kimi həmişə yanınızda, həmişə sizinlə. O, qanı qaraldığından çayını da içməyib getdi.

Xudu qulaqlarına inanmır, yuxu görmüş kimi mat-məəttəl qalmışdı. Mən də ölü məyus, günahkar kimi. Birdən Xudu acıqlı bir görkəmdə: "Bu sənin əməlindir, sən demisən. Bu qərarı məyər bizdən başqa bilənlər olub? Daha sənə sözüm yoxdu". "Sən getmirsən, özün bilərsən, mənim fikrim qətidi".

Bir neçə gün incik gəzdik. Nə dindik, nə danışdıq. Dinməz, söyləməz. Bir neçə gündən sonra barıt çəlləyi kimi partladım:

- Aya, ay Xudu, hamısını mən demişəm. Başqa çarəmiz varmı? Mən elə elədim ki, yayda gedək qürurla kəndimizdə gəzək, hamının sevimlisi olaq. Moskvadan gəliblər: - desinlər. Bir neçə dəfə üz göstərmədi, yamanca alınmışdı. Sonra yumşaldı, muma döndü. Gülümsəyərək:

- Nə qədər fikirləşdim, götür-qoy elədimsə, bundan yaxşısı yoxdur. Sonu pis olardı. Əhməd müəllimin də, sənin də ölənləriniz cənnətlik olsun. Çalışmaq və sonra Vətənə üzüağ qayıtmaq ən düzgün yoldur.

Sevindiyimdən qucaqladım, öpdüm. Fərəhli günlərimiz, gözəl çağlarımız başladı. Ürəyimizdə el-obamız, əzizlərimiz, diləyimizdə elmimiz, Azərbaycanımız.

Maraqlıdır, Xudu Məmmədov sonralar dünya şöhrətli alim kimi məhşurlaşdı. Elmimizə baş ucalığı gətirdi. Hamımız onunla fəxr etdik.

1955-ci il. Artıq Moskvadakı günlərimiz tədricən öz köçünü Vətənə sarı sürürdü. Birimiz bir az tez, birimiz bir az gec müdafiə edir, Bakı eşqilə yaşayırdıq. Hamımız döndük Vətənə, başladıq qızğın elmi fəaliyyətə. Acgözlüklə, bir ayrı həvəslə araşdırmalarımızı davam etdirirdik. Vətənə xidmət, xalqa xidmət arzusu ilə. Hərə öz işində, öz axtarışında.

Tez-tez toplaşır, Moskva günlərimizi, keçən çağlarımızı xatırlayırdıq. Aramızda evlənən, yeni həyat quranlar da az deyildi. Bir-birimizin toyunda iştirak edir, xoşbəxtlik arzulayırdıq. Hamı evli-eşikli, hamı ailə sahibi. Bir-birimizlə tez-tez əhval tutur, çətinlikləri, narahatçılıqları aradan qaldırmağa çalışırdıq. İlahi, nə qədər doğmalıq vardı aramızda!

Əhməd müəllim də ailə qurmuşdu. Xoşbəxt bir ailə. İki gözəl övladı gəldi dünyaya. Bir oğlan, bir qız.

Əhməd müəllim qibtəyə layiq bir ailə başçısı idi. Bu böyük alim övladlarının təlim-tərbiyəsinə də xüsusi diqqət yetirirdi. Onların böyüyüb kamil insan kimi yetişməsinə çalışırdı. İstəyirdi ki, onlar əslə, nəslə layiq olsunlar, kök üstə köklənsinlər, Vətənə layiq, xalqa sadiq olsunlar. Öz yeri, öz sözlərilə sayılsınlar, seçilsinlər.

Valideynlərin arzuları kama yetdi. Nə böyük xoşbəxtlik, nə gözəl sevinc. Oğlanları general-leytenant Eldar Mahmudov Azərbaycanın Milli Təhlükəsizlik naziridir. Qızı Elmira Mahmudova Respublika Xarici İşlər Nazirliyində məsul vəzifədə çalışır. Yeri gəlmişkən bir mühüm cəhəti də xüsusi vurğulamaqdan, yada salmaqdan xalqımız kimi mən də qürur duyur, fəxri-vüqar hünərini yaşayıram. Elmira xanımın həyat yoldaşı Riad Qarabağ döyüşlərində düşmənə qənim kəsilmiş, misilsiz rəşadət göstərmişdir. Xalqımızın ləyaqətli oğlunun hünəri yüksək qiymətləndirilmiş, ona Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adı verilmişdir.

Zaman keçdi, yavaş-yavaş yoldaşlar doktorluq müdafiəsinə başladılar. O vaxt akademiyada İctimai Elmlər Üzrə Müdafiə Şurasının sədri akademik İsmayıl Hüseynov, elmi katibi Əhməd Mahmudov idi. Mənim doktorluq işimin başı çox bəlalar çəkdi. Mane olanlar, üzümə gülüb, arxada qeybət edənlər. İşim çox müşkülə düşdü. Ora apar, bura apar, rəy gətir. Min bəhanə. Bu münasibətlə Əhməd müəllimlə təklikdə görüşdük.

- Teymur, əsərin xalqımızın qədim və orta əsrlər tarixinə həsr edilib. Oxudum, xoşuma gəldi. Görürəm, narahatsan, həyəcan içindəsən. Lakin hər şey düzələr, İsmayıl müəllimlə bu barədə söhbətimiz olub. Səni bərk müdafiə edir. Bu işdə maneçilik törətmək istəyənlər də ola bilər, ağız büzənlər də tapılar. Bil ki, həyatın, elmin yolları enişli-yoxuşludur, fikir vermə.

- Ay Əhməd müəllim, sadəcə olaraq paxıllıq, gözügötürməzlik. Hətta məni dost adlandıran bəziləri üzümə gülür, ayağımın altını eşirlər. Görünür, bu da mənim acı taleyimdi.

Bir gün İsmayıl müəllim məni yanına çağırdı. Əhməd müəllimlə qabaq-qənşər oturmuşdular. Əhməd müəllimin üzü gülür, İsmayıl müəllim isə ciddi görkəm almışdı. Salam-kəlamdan sonra İsmayıl müəllim:

- Teymur, bədniyyətlər nə qədər çalışsalar da, qalib gələcəyik. Görünür, sənin çalışqanlığın, tez-tez əsər çap etməyin onları təşvişə salıb. Bu günlərdə sənin müdafiənə yaşıl işıq yandırmaq Əhmədlə mənim boynuma.

Məndən əvvəl Əhməd müəllim sevincək İsmayıl müəllimə təşəkkür elədi.

Müdafiə çox maraqlı və bir səslə keçdi. Başqa respublikadan və Azərbaycandan olan opponentlərim dissertasiya işinin məziyyət və çatışmayan cəhətlərini qeyd etdilər. Dissertasiya işi Moskvaya təsdiqə göndəriləndə də, Əhməd müəllim əlindən gələni etdi...

Bir qayda olaraq, çıxan əsərlərimizi bir-birimizə bağışlayır, hədiyyə verirdik. Mən Vətənimi, onun ayrı-ayrı bölgələrini vəsf etməyi, tanıtdırmağı düşünürdüm. Bu yönümdə elmi-populyar əsərlər yazmaq niyyətinə düşmüşdüm. İlk qələm sınağımı Qazaxdan başladım. Oranın təbiətini, tarixini, mötəbər insanlarını daha yaxşı tanıdığım üçün. Bir xeyli vaxtdan sonra "Ana kürüm" adlı bir əsərim işıq üzü gördü. Qaydası üzrə birini Əhməd müəllimə hədiyyə etdim. Vərəqlədi, şəkillərə diqqət çəkdi. "Ay qardaş, lap gözündən vurmusan ki! Burada gör kimlər var, Osman Sarıvəlli, Molla Vəli Vidadi, Molla Pənah Vaqif, Vurğun, Əliağa Şıxlinski, Qaçaq Kərəm, İsrafil ağa Biləndərli. Maraqlıdı, mütləq oxuyacam"...

Xeyli vaxt keçdi. Bir gün iclasda iştirak edirdik. İclasdan sonra Əhməd müəllim:

- Gedək otağıma, kitabın haqqında verdiyim vədi yerinə yetirim.

- Çox yaxşı, çox gözəl.

- Bu səpkidən olan əsərlər ictimaiyyətimiz üçün maraq doğurur. Hamı dünəni, bu günü ilə çox fəxr edir, qürur duyur. Əsərin məzmunu da yaxşıdır, qayəsi, niyyəti də...

Lakin etiraf etməliyəm ki, Mehdi Hüseynlə bağlı oçerkin məni qane etmədi. Başqalarına nisbətən bu bölmə ürəyimcə deyil. Görünür, qayınatan olduğuna görə təvazökarlıq etmisən. Mehdi Hüseynin heç kəsə ehtiyacı yoxdur. Böyük yazıçı və ictimai xadimdir...

Əhməd müəllim mütaliə etməyi çox sevirdi, ensiklopedik biliyə, geniş erudisiyaya, güclü məntiqə, dərin müşahidə qabiliyyətinə malikdi. Müdriklər kimi hardan desən, nədən söhbət açsan müzakirə etməyə, cavab verməyə hazır idi.

Azərbaycanın başı üzərini qara buludlar alırdı. Müdhiş müharibə xəbərləri ara vermirdi. Narahatlıq artırdı. Gah Topxananı yandırdılar, gah laçınlılar dəhşət içində, gah da Şuşa təhlükəsi, Kəlbəcər qorxusu...

Qədim Bakı heç vaxt görünməmiş kimi təlaş içində idi. Hamı qaşqabaqlı, hamı dinməz-söyləməz xəyallar aləmində. Cəmiyyətdəki əhval ruhiyyə müxtəlif idi. Bir qisim insanlar çaşqınlıq və inamsızlıq içində idilər. Bir çoxunun gözlərində isə intiqam qığılcımları parlayırdı. Artıq yetər, dözmək olmur. Hücum, yalnız hücum. Yerimək, yürümək, düşmən üstünə.

Zəng çaldılar, heç bir salamsız-kəlamsız, bir qədər rəsmi: "Təcili filan yerə gəlməlisiniz. Tez sizi gözləyirik". Hər şey aydın idi. Həyəcan təbili çalınırdı. İçəri girəndə təkrarsız insan, məşhur hüquqşünas, gözəl ziyalı Abdulla İbrahimovu gördüm. Həm pərişan idi, həm də gözləri şimşək kimi çaxırdı. Məsələni mənə başa saldı: "Qazağa gedirik. İnsanlar narahatdı, nigarandı. Gedək, söhbət aparaq, qəlblərində ümid şöləsi yandıraq. Camaatla bir yerdə olaq, məsləhət, məşvərət aparaq. Qoy inamları güclü olsun. Əlbir olaq, dilbir olaq. Bundan şərəfli nə var ki? Qarı düşmən xar olsun".

Yenidən qapı açıldı. Gələn akademik Əhməd Mahmudov idi. Həmişə gülərüz, şirin ləhcəli olan bu insan sanki dəyişmiş, başqalaşmışdı. Məsələ aydın idi. Göstəriş aldıq, axşam qatarda görüşdük. Narahatçılıqlar, nigarançılıqlar qəlbimizə hakim kəsilmişdi. Gecəni dirigözlü açdıq. Qazaxda bizi mehribanlıqla qarşıladılar.

Şər qarışar-qarışmaz izdihamlı bir məclis təşkil olundu. Necə deyərlər, iynə atsan yerə düşməzdi. Gəlişimizlə adamların çöhrəsində ümid şölələri parlayırdı. Elə bil, özümüzlə yenilməz bir ordu gətirmişdik, düşmən üzərinə yeriyəcəydik. Məqsəd-məramımızı bildirdik. Mənalı, məzmunlu söhbətlər qanad aldı. Hamı bir ağızdan, elliklə: "Hamımız hazırıq! Az bu dığaların nazıyla oynayaq. Qudurmuşları yerlərində oturtmasan çox qudurmuşluq edəcəklər. Dünənə qədər qapımızda quyruq bulayıb yaltaqlananlar indi meydan sulamaq, hərbə-zorba gəlmək istəyirlər. Qaçaq Kərəmin, İsrafil ağanın törəmələri deyilik? Qana qan, vəssalam!"

Əhməd müəllim çıxışlarında bir qayda olaraq fikrini belə vurğulayırdı: "Əziz qazaxlılar, siz qeyrətli camaatsınız. İlk Azərbaycan şahini Fərrux Qayıbovun yerlilərisiniz. Rus artilleriyasının allahı, xalqımıza başucalığı gətirən, tayı-bərabəri olmayan general Əliağa Şıxlinskinin həmvətənlərisiniz. Ellər-obalar vurğunu, dahi şairimiz Səməd Vurğunu xalqımıza bəxş edənlərsiniz. Düşmənlə qarşı-qarşıyasınız. Qeyrətiniz, cəsarətiniz hamıya bəllidir. Gəlin əl-ələ, çiyin-çiyinə verək. Yurdumuzu mənfur ermənilərdən qoruyaq. Əminəm ki, siz candan, qandan keçəcək, düşmənə qənim kəsiləcəksiniz. Başqa yolumuz yoxdur".

Abdulla müəllim də, mən də təxminən eyni məzmunda çıxışlar edir, qazaxlılara ürək-dirək verir, "qayım-qada olun" - deyirdik. Xalqımız sizinlədi, arxanızda, yanınızdadı deyirdik. Yağılara qarşı birləşməli, əlbir-dilbir olmalıyıq. Başqa çıxış yolumuz yoxdur. Ya elliklə məhv olmalı, ya da torpaqlarımızı qorumalıyıq".

...Sonralar xalqımızı hələ çox sınaqlar gözləyirdi, müşküllər hələ irəlidəydi. Ümidlər isə Xilaskara qalmışdı. O, faciədən, hərc-mərclikdən Qurtuluş gətirəcəkdi...

Əhalinin əhval-ruhiyyəsi bizi çox sevindirirdi. Elə bil, keçmiş torpaqlarımız olan Dilican dərəsi yolumuzu gözləyirdi. Ertəsi günü də eyni hal-əhval, eyni ruh yüksəkliyi. Bu arada Vaqif Səmədoğlu da Bakıdan gəlib dəstəmizə qoşuldu. Şəhəri gəzir, camaatla görüşür, hal-əhval tutur, məzmunlu söhbətlər aparırdı. Kəndlərə gedir, eyni məqsədimizi insanlara bildirirdik.

Gecə qonaq evində mən Əhməd müəllimlə, Abdulla İbrahimov isə Vaqif Səmədoğlu ilə bir otaqda qalırdıq. Axşamçağı xeyli söhbət etdik, dünyanın ədalətsizliyindən danışdıq.

Xoş təəssürat, ümidlərlə Qazax torpağından ayrıldıq. Qazaxlılar da andlarına sadiq qaldılar, düşmənə qarşı alınmaz qalaya çevrildilər. Müqəddəs torpaqlarının əbədi sakinləri öz Vətən borclarını şərəflə, namusla, qeyrətlə yerinə yetirdilər.

Akademik Əhməd Əkbər oğlu Mahmudov ömrünün 25 ilini Azərbaycan Elmlər Akademiyası İqtisadiyyat İnstitutuna rəhbərlik etdi. Respublikada iqtisad elminin yenidən təşəkkülü və inkişafında böyük xidmətlər göstərdi. Misilsiz töhfələr verdi. O, az yaşasa da, mənalı ömür sürdü, yazdı, yaratdı. 200-ə yaxın qiymətli əsərin müəllifi kimi tanındı. İqtisadiyyat elmi üzrə yüksək ixtisaslı kadrların yetişməsində böyük işlər gördü. Hazırda iqtisad elminin belə geniş vüsət almasında onun yeri, payı nə danılır, nə də yaddan çıxır.

Əhməd Mahmudovun yaşadığı Bakıda, Hüseyn Cavid prospektində tuncdan hazırlanmış xatirə lövhəsi, Naxçıvanda Şərur rayonunda Türk liseyi qarşısında büstünün ucaldılması diqqəti çəkir. Dünya okeanlarında üzən Azərbaycan gəmisinin "Əhməd Mahmudov" adını daşıması alimə böyük ehtiram əlamətidir.

Əhməd müəllim ürəyini çox yüklədi. Ona heç yazığı gəlmədi. Ürək nə qədər dözə bilərdi. Vətən yarası onu odlara qalayırdı. Ona görə də ürək vaxtsız susdu, dayandı. Gözləri qüruba boylandı, söndü.

İnsan ölər, insanlıq qalar bu dünyada. Kişilər köçər, kişilik qalar bu dünyada. Alim dünyasını dəyişər, alimliyi, elmi yadigar qoyar bu dünyaya. Bəli, Əhməd müəllim insanlığın, kişiliyin, ziyalılığın, alimliyin bariz nümunəsi, carçısı kimi əbədidir, həmişəyaşardır. Nə unudulan, nə yaddan çıxandır. Mənalı ömrün azı-çoxu olmur. Yəqin ki, belə yaşamaq, əbədiləşmək, elinin, obasının qəlbində yuvalanmaq hər şeydən üstün və əvəzsizdir. O gözəl insan, əsl ziyalı və dönməz vətənpərvər, bir sözlə böyük şəxsiyyət baharın güllü-çiçəkli və təravətli ayı mayda dünyaya gəlmişdi. Dünyasını da Şuşanın alınması ilə Azərbaycanın torpaqlarının işğalının miqyasının genişləndiyi may ayında dəyişdi. Vətən dərdinə dözə bilmədi.

Xatirələr yaşayır, xatırladığımızı da yaşadır, bizi də yaşadır. Gənclikdən, tələbəlikdən, aspiranturadan gələn dostluq davam edir. Dostlarımızın, müəllimlərimizin, şəxsiyyətlərinə ideal kimi baxdığımız insanların bir qismi yanımızda, bir qismi isə xatirələrimizdə. Yazıram ki, xatirələrimiz yazılarda yaşasın, gələcək nəsillər kimin kim olduğunu bilsinlər, dostluğa, müdrikliyə daim hörmət etsinlər.

Teymur BÜNYADOV,

Akademik

Xalq qəzeti.- 2010.- 23 may.- S. 7.