Lerik rayonunun geoturizm obyektləri

Müasir dövrümüzün aktual məsələlərindən biri də respublikamızın ərazisində olan nadir geoloji obyektlərin aşkarlanması, qorunması, onların tədqiqatı və onlardan ekoturizm və geoturizm məqsədi ilə səmərəli faydalanmaq məsələsidir. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Milli Ekoloji Kəşfiyyat Xidmətinin əməkdaşları tərəfindən aparılan məqsədyönlü işlər nəticəsində Lerik rayonu ərazisində aşkarlanmış bir sıra nadir geoloji obyektlərə "Kalaxan qalası", "Soqlan bulağı", "Nesli mağarası", "Çayrud şəlaləsi" və çoxlu sayda digər nadir təbiət inciləri aiddır. Həmin abidələr özlərinin forma və məzmunu, estetik gözəlliyi ilə diqqəti cəlb edir. Bu göstərilən obyektlər Lerik - Kalaxan yolu boyunca yerləşir və geoturizm obyektləri kimi fəaliyyət göstərə bilər. Aşağıda oxucularımızı bu obyektlərlə tanış etmək istəyirik.

"Kalaxan qalası". Bu obyekt Lerik rayonunun eyniadlı kəndi yaxınlığında, kənddən 200 m cənub-şərqdə, Gəncəbaryu çayının mənbəsinə yaxın və onun sol sahilində yerləşir. Əslində, burada qala yox, sütunvari ayrılmaları olan teşenit adlı süxurların ekstruziya formalı çıxışı vardır.

Teşenitlər maqmatik mənşəli süxurdur və tərkibi, adətən əsasi plagioklazlardan - avgit və analsimdən ibarət olur, lakin, Kalaxan kəndi ətrafında olan teşenitlərin tərkibində biotit mineralı çoxluq təşkil etdiyindən bunlar biotitli teşenit adlanır. Bu süxurdan dekorativ material, bəzək daşı, tikinti materialı kimi istifadə etmək mümkündür.

Bu çıxış yerli əhali tərəfindən qala adlandırılır. Qalanı təşkil edən şaquli yatımlı sütunlar 1,5x1,0x1,2 m ölçülü bloklar əmələ gətirir. Sütunlar bir-birindən çatlar vasitəsi ilə ayrılır. Süxur çox bərk və sərtdir. Rəngi isə bənövşəyi fonda yaşılımtıl çalarlı qaradır.

Teşenitlərin əmələ gətirdiyi sütunvari bloklar Qala kəndin və dağların fonunda cazibəli görsənir. Oradan kəndin mənzərəsini seyr etmək insana xoş təssürat bağışlayır . Qala turizm nöqteyi-nəzərdən yerli əhəmiyyət kəsb edə bilər və ekskursiya obyekti kimi maraqlı bir yerdir, çünki ərazi hündürlüyü, havası, quruluşu etibarı ilə digər obyektlərdən fərqlənir. "Soqlan bulağı". Bulaq Lerik-Kalaxan yolunun 8 km-də, Kolosar kəndinin şimal hissəsində, Gəncəbaryu çayının sol sahilində qayalıqlar arasında yerləşir.Bulağın suyu sərin və içməlidir.Suyun debiti 1 l/dəqiqədir. Bulağın nadir geoloji obyekt kimi nəzərdən keçirilməsinə səbəb buradakı suyun çat sularına aid olması, suyun andezit-bazalt tərkibli tuflarda olan çatlardan çıxması və həmin yerdə də digər xırda çatlarda batmasıdır. Elə bu səbəbdən də yerli əhali arasında bu bulağa bir "ocaq"kimi sitayiş edilir. Bu da bulaq ətrafında bitən ağaclara müəyyən tekstil parça materiallarından arzu-dilək düyünlərinin bağlanması ilə müşahidə olunur.

Bulağın ərazisində ağaclar əkilmişdir, ətrafına dəmir materialdan çəpər çəkilməklə abadlıq işləri aparılmışdır və ərazidə səliqə-səhman müşahidə olunur. Bulağa sitayiş iki səbəbdən ola bilər: Bulağın qayalarda olan çatlar vasitəsi ilə təzahürü və eyni zamanda, yenidən çatlar vasitəsi ilə batıb görünməməsi; bu ərazidə içməli suların (bulaqların) az olması. Bulaq ərazisindəki təmizlik, burada da çay içmək, yemək üçün səliqə ilə qoyulmuş stəkən-nəlbəki, qab-qacaq diqqəti cəlb elir və yerli əhalinin təbiətə, təbiətin nadir obyektlərinə müsbət münasibətlərinin nəticəsini göstərir . Nadir geoloji obyekt kimi Soqlan bulağının turizm nöqteyi-nəzərindən əhəmiyyəti, əsasən yerli, qismən isə respublika əhəmiyyətli xarakterə malik ola bilər. Bu da Lerik-Kalaxan marşrutu zamanı bu bulaq üstündə qısa müddətli istirahət etmək, su içmək, ətraf ərazidə andezit-bazalt tərkibli peştəsər lay dəstəsinin əmələ gətirdiyi müxtəlif formalı çılpaq qayalıqlar fonunda xatirə şəkili çəkdirmək və ətrafın landşaftı ilə maraqlanmaqdan ibarət ola bilər.

"Nesli mağaraları". Bu mağaralar Lerik-Kalaxan-Kəlvəz yolu boyunca, Nesli kəndinin şimal hissəsindən axan Gəncəbaryu çayının sol sahilində yerləşir. Mağara dörd mərtəbədən ibarətdir.

Birinci mərtəbədəki mağaralar avtomobil yolunun yaxınlığındadır. Bu mərtəbədəki mağaranın dərinliyi 6 m, sahəsi isə 16 kvadratmetrə yaxındır. II mərtəbənin girişi böyük olsa da dərinliyi azdır, buna görə də sahəsi birinciyə nisbətən kiçikdir. III-IV mərtəbədəki mağaralar daha kiçikdir.

Mənşə etibarı ilə mağaralar peştəsər lay dəstəsinin andezit - bazalt tərkibli tufları, tufbrekçiyaları ilə əlaqədardırlar və çox güman ki, onlar lava axımının qısa müddət ərzində soyuması zamanı orada olan qaz toplusunun birdən-birə ayrılması nəticəsində əmələ gəlmişlər.

Mağaraların yerləşdiyi ərazi çılpaq qayalıqlardan ibarətdir. Burada Kalaxan kəndinə gedən yol ensiz bir dərə boyunca qayalıqlar arasından keçir. Elə buna görə də yerli əhali yolun bu hissəsini "dağlar qapısı" adlandırır. Ətrafdan axan çayın səsi, uca qayalıqlar bura xüsusi gözəllik verir.

Lerik-Kalaxan yolunun "dağlar qapısı" adlanan hissəsi. Mağaraları seyr etmək üçün, onlara yerli süxurlar üzərində pilləkənlər düzəltmək, onları təmizləmək və abadlaşdırmaq lazımdır. Mağaraların bir-birinə yaxın yerləşməsi, ətraf ərazidə başı buludlu uca dağların olması bu ərazini nadir geoloji obyektlərə aid etməyə imkan verir. Bu ərazi özünün təbii gözəlliyi, təmiz havası, suyu, relyefi ilə ətraf yerlərdən seçilir. Elə buna görə də Lerik- Kalaxan marşrutu zamanı qısa müddətli ekskursiya obyekt kimi yararlıdır. Obyekt turizm üçün yerli əhəmiyyətə malik ola bilər. "Çayrud şəlaləsi". Çayrud şəlaləsi Lerik rayonunun eyniadlı kəndi ərazisində, kəndin şərq qurtaracağında yerləşir. Şəlalə kəndin ortasından axan kiçik su tutumlu çay suyunun bu ərazidə yayılmış maykop yaşlı qumdaşları laylarının qırılıb düşməsi hesabına əmələ gəlmişdir.

Şəlalənin ərazisi meşəlik və sıldırım qayalıqlardan ibarətdir. Burada peştəsər lay dəstəsinin andezit-bazalt tərkibli tuflarını, tufbrekçiyalarını müşahidə etmək mümkündür.

Şəlalənin hündürlüyü 20 m qədərdir. Suyun debiti dəyişkən olmaqla yaz-payız aylarında artır, qış-yay aylarında isə azalır. Şəlalə yaz-payız aylarında daha cazibədar görünür. Su 900 yaxın bucaq altında gur səslə və tam ağ rəngdə tökülür. Şəlalə yerləşdiyi ərazidə çay dərəsi kanyon tipli olmaqla V formalıdır. İlin yağmurlu aylarında qırılıb düşmə boyunca bir neçə ardıcıl şəlalənin əmələ gəlməsi mümkündür, bunu söyləməyə qayalar üzərində qurumuş su izləri və qayaların formaları imkan verir.

Çayrud kəndinin gözəl mənzərəsi, təmiz suyu, havası və qonaqpərvər insanları vardır. Turizm nöqteyi-nəzərdən Çayrud şəlaləsi Lerik-Kalaxan marşrutu boyunca bir və ya bir neçə günlük ekskursiya obyekti kimi baxmalı, gəzməli və istirahət etməli obyektdir.

Bunun üçün Çayrud kəndində hər çür şəraiti olan xüsusi evlərdə qalmaq olar.

Fəxrəddin ABDULLAYEV,

geoloq

Xalq qəzeti.- 2010.- 5 noyabr.- S. 8.