Xatırlama

 

O, poetik kinonun dilini yaxşı bilirdi

 

Həmişə yorğun qayğılı olanda mərhum kinorejissor, əməkdar incəsənət xadimi Arif Babayevin filmlərinə baxmaq istəyirəm. Çünki bu filmlərdə poetik bir ruh var, onlara tamaşa edəndə sakitləşirsən, dünyanın bütün qayğılarından xilas olursan. Hansının adını çəkim. "Gün keçdi" , "Arxadan vurulan zərbə" , "İnsan məskən salır" da, "Uşaqlığın son gecəsi" belə poetik ruhda köklənmiş əsərlərdir.

 

Arif Babayev Azərbaycanın professional kinorejissorlarından idi. Onun milli kinomuzun inkişafındakı xidmətləri olduqca böyükdür.

Arif Hacıağa oğlu Babayev 1928-ci il sentyabrın 24-də İçərişəhərdə, Şirvanşahlar sarayının yanındakı Qəsr küçəsində anadan olub. İçərişəhərin yazılmayan qayda-qanunları altında böyüyüb. Yaşıdları ilə top qovub, bəzi tay-tuşlarına qoşularaq dram dərnəklərinə gedib. Hadisələrin sonrakı gedişi sübut edib ki, Arifdə teatra, sənətə maraq heç ötəri deyilmiş. Teatr texnikumuna daxil olan Arif peşəkar səhnəyə çox erkən yaşlarında çıxıb. Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında çalışan böyük aktyorumuz Ağadadaş Qurbanov rejissor kimi quruluş verdiyi "İbrət" tamaşasında Arifə epizodik rol tapşırır. Moskvada təhsil alan ilk milli teatr rejissorlarımızdan sayılan Ağaəli Dadaşov da gənc oğlana kiçik rollar etibar edir. Arif Babayev "Məlikməmməd", "Qaraca qız" tamaşalarında epizodik rollar oynayır.

1946-cı ildə Arif Babayevin həyatında mühüm hadisə baş verir. Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutu teatr texnikumunun bazası əsasında formalaşdırıldığından Arif Babayev mexaniki olaraq bu ali məktəbin tələbəsi sayılır görkəmli pedaqoq, rejissor aktyor Mehdi Məmmədovun kursunda təhsil alır. Qoqolun "Müfəttiş" tamaşasını hazırlayarkən rol bölgüsündə müəllimi onu da nəzərə alır. Arif Qorodniçi obrazını oynayır. 1953-cü ildə Teatr İnstitutundan rejissorluq diplomu qazanan A.Babayev Naxçıvan teatrına göndərilir. Gənc rejissor həmin teatrın səhnəsində Qoqolun "Evlənmə" pyesinə quruluş verir. Qısa müddətdən sonra Bakıya qayıdaraq Gənc Tamaşaçılar Teatrında rejissor kimi işə düzəlir.

1956-cı il fevralın 14-də milli televiziyamız ilk verilişləri ilə efirə çıxır. Çox keçmir ki, Arif Babayevin teatrdakı karyerası başa çatır. Onu yeni yaranan televiziyaya işə dəvət edirlər. Televiziya rejissoru kimi öz istedadını sübut etmək üçün Arifə o qədər çox vaxt lazım olmur. 1959-cu ildə onu televiziyanın baş rejissoru təyin edirlər. Bu illər ərzində "Bizim şəhərin uşaqları", "Respublika haqqında hekayət", "Biz arzulayanlar nəslindənik" sənədli filmlərini çəkir, Musa Cəlilin "Moabit dəftəri", Taras Şevçenkonun "Kor qadın", Rəsul Rzanın "Qanun", Mehdi Hüseynin "Səhər" əsərləri əsasında canlı televiziya tamaşaları hazırlayır. Bu arada onu Moskvaya ezam edirlər. Mərkəzi televiziyada çalışanlara əsl televiziya rejissorunun necə olmasını göstərən Arif Babayev "Rejissor pultunun Paqaninisi" titulunu alaraq yenidən Bakıya dönür.

Arif Babayev 1964-cü ildə əməkdar incəsənət xadimi fəxri adına layiq görülən ilk televiziya işçisi kimi tarixə düşür.

Sonradan, 1964-cü ildən "Azərbaycanfilm" kinostudiyasına dəvət alır. Arifin illərdən bəri ürəyində gəzdirdiyi arzusu çin olur.

İmran Qasımovun ssenarisi ilə lentə alınan "Kimi daha çox sevirik?" almanaxına daxil olan "Zirvə" adlı qısametrajlı bədii filmi sənət zirvəsi sayılmasa da, Arif Babayevin kinoda ilk işi idi. "Zirvə" A.Babayevin Azərbaycan kinosuna bəxş etdiyi 9 filmin ilkidi.

O, kinorejissor kimi "İnsan məskən salır" (1966), (ssenari müəllifi İmran Qasımov), "Uşaqlığın son gecəsi" (1970), (ssenari müəllifi Maqsud İbrahimbəyov),"Gün keçdi" (1972), "Ömrün ilk saatı" (1975), "Alma almaya bənzər" (1976), "Arxadan vurulan zərbə" (1978), "Bizi bağışlayın" (1980), "Birisigün gecəyarısı" (1981), filmlərinə quruluş verib.

Cəmi 54 il yaşamağa gücü çatan Arif Babayev 9 film çəkə bildi. Kinodakı xidmətlərinə görə, respublika dövlət mükafatı laureatı oldu, sonuncu filmi - "Birsigün gecəyarısı" ona SSRİ Təhlükəsizlik Komitəsinin "Ədəbiyyat incəsənət sahəsindəki xidmətlərinə görə" mükafatını qazandırdı. Bu mükafatı alan ilk azərbaycanlı rejissor kimi tarixə düşdü. Amma bütün böyük rejissorlar kimi Arif Babayev təltifləri, aldığı, ala biləcəyi mükafatlarla deyil, çəkdiyi ekran əsərləri ilə yadda qalıb. "Uşaqlığın son gecəsi", "Gün keçdi", "Arxadan vurulan zərbə" filmləri onun necə böyük istedad sahibi olduğunu sübut edib. O, bu filmlərlə milli kinomuza öz möhürünü vurub.

Maraqlıdır ki, sovet dövrünün rəsmi və qeyri-rəsmi qaydalarına görə, əlində Moskvada ali kinorejissor təhsili aldığını sübut edən diplom alanlar film çəkmək üçün illərlə növbə gözlədiyi halda, Arif Babayev üçün hər iki-üç ildən bir "yaşıl işıq" yanırdı. Ondan ali kinorejissorluq təhsili barədə sənəd tələb etməyə heç kimin cürəti çatmırdı. Arif Babayev istehsalat filmi çəkəndə, o dövrün terminləri ilə desək zəhmət adamlarının həyatını ekrana gətirəndə də ("İnsan məskən salır"), dedektiv əsəri ekranlaşdıranda da ("Arxadan zərbə"), çekistlərin həyatından bəhs edən filmə quruluş verəndə də ("Birisigün gecəyarısı") əsl istedad sahibi olduğunu sübut edə bildi.

İçərişəhərdə doğulan, İçərişəhər sevgisini son nəfəsinə qədər ürəyində gəzdirən Arif Babayev milli kinomuzda İçərişəhərin tərənnümçüsü, poetik kinonun yaradıcısı sayılır.

Onun əziz xatirəsi sənətsevərlərin, Azərbaycan xalqının xatirəsində əbədi olaraq yaşayacaqdır.

 

 

M.MÜKƏRRƏMOĞLU

 

Xalq qəzeti.- 2010.- 2 oktyabr.- S. 8.