Türkmənistanda Əhməd Yəsəviyə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans

Əhməd Yəsəvi Türküstan elinin, türk dünyasının görkəmli hikmət sahiblərindən biri olmuşdur. O, İslam dininin incəliklərini, sufiliyin bütün dərinliklərini bilmiş və bunu müridlərinə öyrətmişdir.

Əhməd Yəsəvi Daşkənd və Sırdərya ərazisində, Seyhunun qarşısındakı çöllərdə yaşayan köçəri türklər arasında güclü nüfuz sahibi olmuşdur. O, öz ətrafında olanlara İslam dininin əsaslarını, şəriəti, təriqəti, ədəb və ərkanı öyrətmişdir. Əhməd Yəsəvi öz təriqətini öyrətmək üçün sadə bir dillə heca vəznində mənzumələr - şeirlər söyləmiş və həmin mənzumələrə - şeirlərə "hikmət" adını vermişdir. Onun hikmətləri türklər arasında düşüncə birliyinin təşəkkül tapmasına xeyli dərəcədə xidmət göstərmişdir. Əhməd Yəsəvinin şöhrəti bütün türk ölkələrinə, ellərinə yayıldıqca onun yaratdığı Yəsəvilik də bir təriqət halına gəlmişdir.

Əhməd Yəsəvi özü də qeyd etdiyi kimi, hikmətlərini sözü gözəllik bilənlər üçün, Allahın üzünü, çöhrəsini görmək istəyənlər üçün, qəriblərin, fağırların, yetimlərin könlünü ovlamaq üçün yazmışdır.

Belə hesab olunur ki, Əhməd Yəsəvi XII əsrin əvvəllərində (1103 və ya 1105-ci illərdə) Yəsi şəhərində dünyaya gəlmişdir. O da rəvayət olunur ki, Əhməd Yəsəvi 63 yaşına çatdıqda Həzrəti - Peyğəmbərin(s.) yoluna sədaqət və bağlılıq əlaməti olaraq müridlərinə pilləkənlə enilə bilən quyu qazdırmışdır. Quyunun dibində bir adamın girə biləcəyi hücrə tikdirmişdir. Ölənə qədər buradan çıxmadığı və onun bu hücrədə vəfat etdiyi təxmin olunur.

Türk dünyasının mütəfəkkirlərindən, idrak sahiblərindən biri olan Xoca Əhməd Yəsəvinin irsinin öyrənilməsi həmişə türkoloqların, şərqşünasların diqqət mərkəzində olmuşdur. Odur ki, Türkmənistanda Əhməd Yəsəviyə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans da növbəti dəfə türk dünyasının mütəfəkkirinə, idrak sahibinə olan qayğı və diqqəti idi.

Xoca Əhməd Yəsəvinin şərəfinə həsr olunmuş beynəlxalq elmi konfrans 22-23 sentyabr 2010-cu il tarixdə Türkmənistanın paytaxtı Aşğabad şəhərində keçirildi. Beynəlxalq konfransa dünyanın müxtəlif ölkələrindən - Azərbaycandan, Türkiyədən, İrandan, Pakistandan, Rusiyadan, Ukraynadan, Qazaxıstandan, Hindistandan, Amerika Birləşmiş Ştatlarından, Özbəkistandan, Koreyadan, Çindən, Tacikistandan otuz altı elm adamı - türkoloq, şərqşünas dəvət olunmuşdu. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Azərbaycandan bu konfransda iki nəfər elm adamı iştirak edirdi. Onlardan biri bu sətirlərin müəllifi, digəri isə professor Elman Quliyev idi.

Beynəlxalq konfransa yüksək səviyyədə hazırlıq işləri aparılmışdı. Bunu elə Türkmənistana - Saparmurad Niyazov adına hava limanına endiyimiz andan hiss etdik. Aşğabad şəhərində Xoca Əhməd Yəsəviyə həsr olunmuş beynəlxalq konfransın keçiriləcəyi barədə prospekt və küçələrdə şüarlar, plakatlar hər tərəfi bəzəyirdi. Aşğabad şəhəri beynəlxalq konfransa hazır olduğu bir ovqatda olduğunu hiss etdirirdi.

Onu da qeyd edək ki, beynəlxalq konfrans iştirakçıları Aşğabad şəhərinin "Ak altun" otelində yerləşdirilmişdi. Otelin dəhlizi, həyəti və ətrafı çox gözəl, konfrans iştirakçılarının hər birində xoş ovqat yaradan bir şəkildə bəzənmişdi.

Beynəlxalq konfransın ilk günü (sentyabrın 22-si) Türkmənistanın Baş müzeyinə, Xalı müzeyinə gəzinti oldu. Günorta naharından sonra xarici ölkələrdən gəlmiş elm adamları ilə Türkmənistanın ali məktəb tələbələrinin görüşü başladı. Bu görüş Dünya türkmənlərinin insanpərvər birliyinin "Məkan" sarayında həyata keçdi. Sonra "Məkan" sarayında Türkmənistanın Prezidenti Qurbanqulu Berdimuhamedovun beynəlxalq konfrans iştirakçılarına təbriki oxundu. Daha sonra Türkmənistan Elmlər Akademiyasının Prezidenti və Türkmənistan Əlyazmalar İnstitutunun direktoru çıxış etdi, beynəlxalq konfrans iştirakçılarının işinə uğurlar dilədilər.

Beynəlxalq konfransda beş bölmə üzrə 128 məruzə dinlənildi. Birinci bölmə öz işinə Türkmənistan Elmlər Akademiyasının Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunda başladı. Bu bölmə "Xoca Əhməd Yəsəvinin yaradıcılığının öyrənilməsində yazılı mənbələrin rolu" adlanırdı. Burada iyirmi səkkiz məruzə dinlənildi.

İkinci bölmə öz işinə Məhtumqulu adına Türkmənistan Dövlət Universitetində başladı. "XII əsr şərq tarixi və Xoca Əhməd Yəsəvi" adlanan bu bölmədə otuz yeddi məruzə dinlənildi. Konfransın üçüncü bölməsinin fəaliyyəti Dövlətməmməd Azadi adına Türkmən Milli Dünya Dilləri İnstitutunda öz işinə başladı. İyirmi məruzədən ibarət bu bölmə "Türkmən klassik ədəbiyyatı və Xoca Əhməd Yəsəvi yaradıcılığı" adlanırdı. Beynəlxalq konfransın dördüncü bölməsi "Səlcuqlar dövründə türk xalqları ədəbiyyatı və Xoca Əhməd Yəsəvi yaradıcılığı" adlanırdı. Burada iyirmi bir mövzuda məruzə dinlənildi. Dördüncü bölmənin fəaliyyəti Türkmənistan Milli Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar İnstitutunda oldu. Beşinci bölmə "Xoca Əhməd Yəsəvinin ədəbi irsi və türkmən dili" adlanırdı. Bu bölmə öz işini Türkmənistan Elmlər Akademiyasında apardı. Beşinci bölmədə iyirmi iki məruzə dinlənildi. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, bu sətirlərin müəllifi "Xoca Əhməd Yəsəvinin hikmətlərində qədim türk sözləri" mövzusunda çıxış etdi. Çıxış çox rəğbətlə qarşılandı. Qeyd etmək yerinə düşər ki, qədim türk sözləri həm də Əhməd Yəsəvi yaradıcılığı - hikmətləri vasitəsilə türk xalqlarını birləşdirir. Hal - hazırda ortaq türk dili məsələsi bütün türkoloqları düşündürür. Odur ki, hazırda bütün türk xalqları ortaq türk sözlərinin işləkliyini daha da fəallaşdırmalıdırlar. Bu mənada Əhməd Yəsəvi hikmətlərində olan qədim türk sözləri ortaq leksik vahidlər kimi ən dəyərli mənbələrdən biridir. Məsələyə bu baxımdan yanaşan bu sətirlərin müəllifinin mövqeyi məruzəni dinləyənlərdə xoş ovqat yaratdı. Ona görə də bu sətirlərin müəllifinin məruzəsi beynəlxalq konfransın yekun iclasında elmi dəyəri və aktuallığı ilə fərqlənən bir məruzə kimi qiymətləndirildi.

Sentyabr ayının 23-də beynəlxalq konfrans öz işini Dünya türkmənlərinin insanpərvər birliyinin "Məkan" sarayında yekunlaşdırdı. Beynəlxalq konfransın iştirakçılarının Türkmənistan Prezidentinə müraciəti qəbul olundu. Bu müraciətdə türk xalqları ilə bağlı bir sıra məsələlərlə yanaşı, o da qeyd olundu ki, belə konfranslar gələcəkdə müntəzəm olaraq türk cümhuriyyətlərinin hər birində keçirilsin.

Doğrudan da, türk xalqlarının bir - birinə yaxınlaşması, ortaq dəyərlər ətrafında birləşməsi, onlar arasında siyasi, iqtisadi, mədəni birliyin yaranması naminə belə konfranslara çox ehtiyac vardır.

Buludxan XƏLİLOV,

filologiya elmləri doktoru,

professor.

Xalq qəzeti.- 2010.- 19 oktyabr.- S. 7.