Sənətdə öz yolu olan insan

Görkəmli teatrşünas K.Stanislavski yazırdı ki, rejissoru yaratmaq olmaz, o anadan rejissor olaraq doğulur. Onun yetişməsi üçün lazımı şərait yaratmaq, düzgün istiqamət vermək lazımdır. Bu, istedadlı rejissorun yetişməsi üçün mühüm şərtdir. Buna görə də rejissor olmağı arzulamaqla, əməli fəaliyyət arasında böyük bir məsafə vardır.

Sənət yolu daim qəribəliklərlə, sərgüzəştlərlə dolu olur. Teatr, səhnə tarixləri ilə maraqlananlar yaxşı bilirlər ki, bir çox istedadlar sırf təsadüf nəticəsində bu sənətə gəliblər. Amma Ağakişi Kazımov elə anadan rejissor doğulmuşdu- desək, yanılmarıq. O, hələ 1956-cı ildə M.A. Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunun aktyorluq fakültəsində oxuduğu vaxtlarda respublikanın qocaman sənət ocağı olan M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrında aktyor kimi fəaliyyətə başlamışdı. Səhnədə ilk addımlarını atanda M.A.Əliyev, S.Ruhulla, Ə.Ələkbərov, M.Davudova, Ə.Qurbanov, A.Qurbanov, A.Gəraybəyli, İ.Osmanlı, H.Qurbanova kimi böyük sənətkarların oyunlarına baxmış, onların zəngin təcrübəsindən faydalanmışdır.

Roldan-rola qabiliyyətinin yeni keyfiyyətlərini, bacarığının təzə məziyyətlərini biruzə verib, təkrarçılığa, ştampa uymayıb. Dublyor olduğu rollarda belə obraza öz münasibəti, hansı mövqedən və necə yanaşmaq meyli olub. Ancaq aktyor kimi püxtələşdiyi o illərdə də ürəyinin lap dərinliklərində təzə bir arzu cücərirdi: rejissor olmaq. Aktyor olduğu müddətdə daim biliklərini zənginləşdirir, bu istəyini həyata keçirmək üçün dünya mədəniyyətinin nümunələrini mütaliə edir, rejissorluq istəyinin gerçəkləşməsi üçün bir zəmin hazırlayırdı. Eyni zamanda, bütün istəklərinə nail olmaq üçün narahatlıq doğuran daxili enerjinin axarını tapmağa çalışırdı. Bu hisslərlə o, fəaliyyətinin ilk illərində "Gənclik" teatrı da yaratmış və bir çox ökələrdə qastrol səfərlərində olmuşdu.

Onun qəlbi daha böyük zirvələrə çatmaq ehtirası ilə yanırdı. Bu yanğı onu Leninqrad Dövlət Teatr, Musiqi və Kinematoqrafiya İnstitutunun rejissorluq fakültəsinə gətirdi. Ən böyük xoşbəxtliyi onda idi ki, təhsil aldığı və çalışdığı sənət ocaqlarında SSRİ-nin, eləcə də respublikamızın bir çox nəhəng, görkəmli teatr, səhnə xadimlərindən dərs alıb, onlarla bir yerdə çalışıb onlardan öyrənmişdi. O, məşhur rejissorlar V. Pluçik, A. Efros, M. Zaxarov, aktyorlar A. Frendlix, Y.Lebedev, L. Durov, H. Qurbanova, N. Zeynalova, N. Məlikova, A.Gəraybəyli, özünə ustad bildiyi K.A.Tovstnoqov, A. İsgəndərov, M. Məmmədova böyük rəğbət bəsləyirdi. A. Kazımov aktyorluq sənətinin mahiyyətinə daha çox bələd olduqdan sonra rejissorluğa gəldi və özünü tapdı.

Onun böyük uğurlarından- tamaşaya qoyduğu əsərlərun taleyindən uzun-uzadı danışmaq olar. Amma mənə elə gəlir ki təkcə teatrsevərlər deyil, bütün Azərbaycan xalqı onu mədəni, ziyalı insan, bacarıqlı rejissor kimi yaxşı tanıyır. Çünki müxtəlif teatrlarda və televiziyada tamaşaya qoyulmuş "Aydın"(C.Cabbarlı), "Müsibəti - Fəxrəddin"(N.B.Vəzirov), "Darıxma, ana!"(N. Dumbadze), "Qəribə oğlan"(İ. Əfəndiyev), "Od gəlini"(C. Cabbarlı), "Özümüzü kəsən qılınc"(B. Vahabzadə), "Gəlin qayası"(Ş. Axundova), "Hacı Qəmbər"(N.B.Vəzirov), "Büllur sarayda" (İ.Əfəndiyev) və digər tamaşalar onun bacarıq və istedadını dəfələrlə sübut etmişdir.

1998-ci ildə "Özümüzü kəsən qılınc"("Göytürklər") tamaşasına baxdıqdan sonra səhnə arxasında yaradıcı kollektivlə görüşən ulu öndər Heydər Əliyev demişdi: "Bəxtiyar Vahabzadə bu əsəri milli hisslə, böyük istedadla, fədakarlıq və vətənpərvərliklə yazdığı kimi, siz də tamaşanı sevə-sevə yaratmısınız. Ona görə də mən rejissorun, quruluşçu rəssamın, tamaşanın bütün iştirakçılarının yaradıcılıq fəaliyyətini çox yüksək dəyərləndirirəm."

Teatrın realist-psixoloji rejissor ənənələrini bacarıqla inkişaf etdirən Ağakişi Kazımov əsərlərin mənəvi-etik özülünü düzgün mənalandıraraq onların ifadəli səhnə təcəssümünə, tamaşaların dərin emosional təsir gücünə nail ola bilir. O, dekorasiyalarda hər bir təfərrüatın zəruri funksiyasına diqqət cəlb etməyi bacararaq, əsərin tragik və ya lirik pafosunu, bu gün üçün zəruri olan ittiham kəsərini və ya başqa hissləri dəqiq və qabarıq nəzərə çatdırmağı bacarır.

Rejissor işi də dramaturq əməyi kimi ciddi axtarışlarda orijinallıq hüququ qazana bilər. Rejissorluq işi, bəlkə, daha çətindir- desək, səhv olmaz. Rejissor dramaturqun fikrini dərindən mənimsəməsə və bilməsə ona səhnə həyatı verə bilməz. A. Kazımov bu mənada özünə tələbkar rejissordur, həmişə öyrənməyə, axtarmağa can atır. Üzərində çalışdığı obrazları tam dolğunluğu ilə səhnədə görməyəndə rahat ola bilmir.

A. Kazımovun bir keyfiyyətindən danışmamaq olmazdı. Bir rejissor olaraq gənclərin aktyor kimi yetişməsində və formalaşmasında onun böyük əməyi var. O, belə aktyorlara professional bilik verilməsi, sərbəst düşünməyə alışdırılması, bədii axtarışlar aparmağa sövq edilməsi üçün əlindən gələni əsirgəmir. Bu gün teatrlarımızda çalışan, müxtəlif fəxri adlara layiq görülmüş bir çox aktyorlarımız məhz onun "əlindən su içiblər".

A.Kazımov orijinal ifadəli, əlvan, cazibədar, məna və məzmun yükü ilə seçilən əsərlərə quruluş vermişdir. Yaradıcı kimi onu insanların mənəvi təmizliyini, ləyaqət və vicdan saflığını, məhəbbət ülviliyini təsdiqləyən pyeslər daha çox özünə cəlb edir. Ağakişi Kazımovun rejissorluğu ilə səhnəyə vəsiqə alan çoxsaylı tamaşalar həmişə yüksək dəyərləndirilmişdir. Azərbaycan SSR-in xalq artisti , professor Rza Təhmasib yazırdı: "Mənim tamaşanın quruluşçu rejissoru Ağakişi Kazımovun əsl professional yaradıcılıq qabiliyyətinə. sənətkarlığına, məhz bu tamaşadan sonra ümid və rəğbətim daha da artdı." Bəxtiyar Vahabzadə onu "hadisələrə yeni yanaşma xüsusiyyəti olan rejissor" adlandır, "A.Kazımov müəllifi sevən, ona kömək edən, onun fikirlərini müəllifin öz üslubunda açıb səhnədə canlandırmağı bacaran rejissordur,-" deyirdi. İslam Səfərli isə onun sənəti barədə fikirlərini belə bildirmişdi: "Tamaşanın rejissor işi məni valeh etdi. Bu orijinal quruluş, milli koloritin qabarıq bir şəkildə göstərilməsi, hər şəklin bitmiş bir əsər təsiri bağışlayıb alqışlarla qarşılanması, lakin düyün nöqtəsinə gedən hadisələrin daha da gərginləşdirilməsi və nə qədər bəlli, məhz nə qədər rejissor tapıntıları, bunların hamısı rejissorun istedadını bacarığını və böyüklüyünü parlaq bir şəkildə göstərir."

Dramaturq Hidayət Orucovun fikrincə,"O çox işgüzar, yorulmaz, zəhmətkeş bir rejissordur, akademik məktəb görmüş bir peşəkardır, özünəməxsus dəsti-xətti olan, aktyorla işləmək bacarığı güclü olan rejissordur." A. Kazımov haqqında yazılanları gözdən keçirən hər kəs onun rejissor kimi bacarığına, insan kimi səmimiyyətinə, dost kimi etibarına, vətəndaş kimi yurd sevgisinə və can yanğısına qəlbən valeh olur. Quruluş verdiyi tamaşalarda rejissorun psixoloji dəqiqliyi, lirik ahəngi saxlamaq bacarığı daha bitkin görünür. Tanınmış teatrşünas, professor İ. Rəhimli A. Kazımovun iş üslubunu belə dəyərləndirir: "A. Kazımovun yaradıcılığında bir diqqətəlayiq cəhət var ki, onu xüsusi qeyd etmək istəyirəm. Dediyim xüsusiyyət onun tamaşaya hazırladığı hər əsərə geniş rejissor təhlili yazmasıdır. Onun onlarla belə dəftər-albomları var. Orada süjetdən kompozisiyadan, konfliktdən tutmuş tamaşanın ən ali məqsədinə, ayrı-ayrı personajların tamaşadakı yerinə aid qənaətləri, son dərəcə maraqlı və peşəkar qeydləri var. Onlar əsərlə tamaşa arasında rejissor "körpüsünün" ən bitkin bədii təsviri, rejissorun məqsəd və məramının aynasıdır."

Xalq artisti, ADMİU-nun dram teatrı və kino aktyorluğu kafedrasının müdiri, professor Ağakişi Kazımov ömrünün 75-ci payızını yaşayır. Talenin ona bəxş etdiyi bu ömür yolunda Quba, Sumqayıt, Naxçıvan, Lənkəran Dövlət Dram teatrlarında, Tatarıstan, Almaniya teatrlarında, Musiqili Komediya, Opera və Balet, Gənc Tamaşaçılar teatrlarında və Milli Dram Teatrında, Azərbaycan Dövlət Televiziyasında nə qədər əsərə səhnə və ekran həyatı verib. Milli teatr ənənələrini ləyaqətlə yaşadan kamil sənətkara yeni yaradıcılıq uğurları, cansağlığı arzulamaqla bərabər bir istəyimizi də bildirək: Milli mədəniyyətimizin görkəmli nümayəndəsi kimi həmişə belə olun - təmkinli, son dərəcə mədəni, ruhən təmiz və ziyalı. Yazımızı yubilyarın öz sözləri ilə bitirmək istədik: "Hər bir insanın öz yolu var. Bu yol enişli də, yoxuşlu da, hamar da ola bilər. Amma bu yolda hər kəsin öz işi, öz sözü olur. Mən də bu sənət yolunda izimin qalmasına çalışmışam. Nəyə nail olmuşam, o, vaxt və zamanın işidir."

Zərifə Bəşirqızı

Xalq qəzeti.- 2010.- 31 oktyabr.- S. 8.