Azərbaycanın türk dünyasındakı mövqeləri gündən-günə möhkəmlənir

Türkdilli dövlətlərin eyni mövqedən çıxış etməsi isə zamanın tələbidir

Biz istəyirik ki, türkdilli xalqlar, ölkələr arasında birlik daha da güclənsin. Bu, bizim tariximizdir. Eyni zamanda, bu, bugünkü vəziyyətin reallıqlarıdır.

İlham ƏLİYEV,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bu yaxınlarda amerikalı ekspertlər maraqlı bir etiraf səsləndirmişdilər: "qloballaşma dərinləşdikcə, daha dönməz xarakter aldıqca regional əməkdaşlıq faktoru da daha kəskin şəkildə reallığa çevrilir". Çox maraqlıdır. Hamının eyni istiqamətli dəyərlər ətrafında birləşməsi üçün çağırışlar edilir və bu çağırışlar cavabsız qalmır. Yəni hamı qloballaşmanı dəstəkləyir və bu prosesə öz töhfəsini verir. Ancaq eyni zamanda, hər kəs öz maraqlarını və mənafeyini daha yüksək səviyyədə qorumaq, təmin etmək üçün başqa yollar axtarır, variantlar düşünür. Bu istiqamətdə ilk uğurlu addım Avropa Birliyinin yaradılması olmuşdur. Sonra çoxsaylı regional iqtisadi, siyasi və ya elmi-texniki istiqamətli təşkilatlar formalaşdırılmışdır. Milli, dini və ya etnik kök üzərində deyil, sırf ərazi baxımından formalaşdırılan - yəni Avropa Birliyi məzmununda - son belə təşkilat Afrika İttifaqıdır və dünya ictimaiyyəti bu təşkilatın fəaliyyətini tamamilə məqsədəuyğun sayır.

Zamanın tələb etdiyi və öz diqtəsi ilə yaratdığı belə təşkilatlar bir neçə təməl üzərində qurula bilir. Birinci, sırf coğrafi-yəni ərazi baxımından bir-birinin maraqlarını təmin edən ölkələrin birləşdiyi təşkilat - Avropa və Afrika İttifaqlarını nümunə göstərdik. Buraya Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatını da əlavə edə bilərik. İkinci, coğrafiya baxımından fərqli olub, ancaq iqtisadi maraqlar baxımından bir-birinə yaxın olan ölkələrin birləşdiyi təşkilat - GUAM-Gürcüstan, Ukrayna, Azərbaycan, Moldova işbirliyi timsalında. Üçüncü, dini baxımdan bir-birinə yaxın olan ölkələrin birləşdiyi təşkilat - İslam Ölkələri Konfransı və sairə. Nəhayət, dördüncü, etnik mənşəyinə görə bir-birinə yaxın olan ölkələrin birləşdiyi təşkilatlar - Ərəb Ölkələri Liqası, Slavyan İqtisadi Forumu və nəhayət, Türkdilli Ölkələrin Birliyi (bu birlik Türkdilli Ölkələrin Dövlət Başçılarının Zirvə Toplantısı adı altında fəaliyyət göstərir) və qurumun yubiley - 10-cu sammiti artıq İstanbulda başa çatmışdır və aşağıda həmin məzmunda geniş söz açacağıq.

Burada bir məqamı xüsusilə vurğulamaq yerinə düşər. Belə ki, türkdilli ölkələrin dövlət başçılarının Zirvə görüşü 1992-ci ildən etibarən, yəni SSRİ-nin çökməsindən sonra dövri olaraq keçirilir. Bu sammitə ilk görüş də daxil olmaqla 4 dəfə Türkiyə (1992 - Ankara, 1994 - İstanbul, 2001 - İstanbul, 2006 - Antalya), iki dəfə isə Azərbaycan ev sahibliyi etmişdir (2000-ci il - Bakı, 2009-cu il - Naxçıvan). Qırğızıstan, Özbəkistan və Qazaxıstan isə hərəyə bir dəfə bu mötəbər sammitin ev sahibi olmuşlar. Bu il avqustun 4-dən 6-dək Türkiyənin Bodrum şəhərində toplanan türkdilli ölkələrin xarici işlər nazirləri növbəti sammitin də Türkiyədə keçirilməsi barədə razılığa gəlmiş və hazırlıq işlərinə başlamışlar. Əslində isə ötən ilin oktyabrında Naxçıvanda toplanan dövlət başçıları belə qərara gəlmişdilər ki, növbəti sammit Bişkekdə keçirilsin. Görünür, qardaş ölkədəki ictimai-siyasi vəziyyəti nəzərə alan tərəflər sentyabr sammitini Türkiyəyə köçürmüşlər.

Bu sammit, keçirilən görüşlər, aparılan müzakirələr türk dünyasının təkcə siyasi və iqtisadi baxımdan inkişafına xidmət etmir. Burada çox böyük mənəvi, mədəni və sosial aspektlər mövcuddur. Təbii ki, siyasi və iqtisadi maraqların əhəmiyyəti danılmazdır. Ancaq ölkələrin bir-birinin həmin maraqlarının ödənilməsinə yardımçı olması üçün mənəvi amillərin əhəmiyyəti də çox böyükdür. Ötən il oktyabrın 2-də Naxçıvanda öz işinə başlayıb ertəsi günü böyük uğurla başa çatdırılan sammitin sonunda dövlət başçıları çox böyük məqamlardan xəbər verən bəyanatlarla çıxış etmişdilər. Məsələn, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev rəhbərlik etdiyi dövlətin və xalqın adından çıxış edərək bütün türk dünyasında maraqla, məmnunluqla qəbul edilən bir təklif irəli sürmüşdü: "Mədəniyyətlərimiz bir-birinə çox bağlı olduğuna görə humanitar sahədə əməkdaşlıq daha da sürətlə inkişaf etdirilməlidir. Bu sahədə TÜRKSOY təşkilatının fəaliyyətini mən yüksək qiymətləndirmək istəyirəm. Gələcək illərdə TÜRKSOY-un fəaliyyətini biz daha da gücləndirməliyik. Biz təklif edirik ki, TÜRKSOY Fondu yaradılsın. Fondun maliyyə təminatı təşkil edilsin və bu fond bütün türk dövlətlərində və eyni zamanda bütün türk diyarlarında tarixi abidələrin bərpası, mədəniyyətlərarası əlaqələrin inkişafı ilə məşğul olsun". Yada salaq ki, həm Ermənistan dövlətinin yaradıldığı qədim Azərbaycan torpaqlarında, həm də 18-20 il əvvəl işğal edilmiş torpaqlarımızda minlərlə Azərbaycan türk abidələri erməni vandalları tərəfindən darmadağın edilmişdir. Bu baxımdan - yəni beynəlxalq təşkilatların diqqətinin qeyd edilən məsələyə yönəldilməsi baxımından Azərbaycan Prezidentinin həmin təklifi olduqca qiymətli və gərəklidir.

Azərbaycan Prezidentinin həmin təklifini dəstəkləyən Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayev TÜRKSOY Fondu çərçivəsində Türkdilli Akademiyanın təsis edilməsini məqsədəuyğun saymış və həmin elmi mərkəzin Qazaxıstanda - konkret olaraq Türküstanda və ya Astanada yaradılmasını təklif etmişdi: "Hesab edirəm ki, biz TÜRKSOY çərçivəsində təşəbbüsü öz əlimizə götürüb regional işlərdə daha fəal iştirak etməliyik". Qardaş Türkiyənin dövlət başçısı Abdullah Gül isə Prezident İlham Əliyevin təklifini dəstəkləmiş və həmin ideyanı bir qədər də genişləndirmək məqsədiylə öz təklifini irəli sürmüşdü: "Hörmətli Prezident İlham Əliyevin TÜRKSOY mövzusunda fikirlərini dəstəkləyirik... Bu çərçivədə müəyyən edilmiş vaxtlarda Olimpiya oyunlarına bənzər ənənəvi türk idman növlərinin də yer aldığı idman tədbirlərinin təşkil olunmasının müzakirəsini təklif edirəm". Cənab Abdullah Gülün həmin təklifi nəinki türk dünyasının, hətta, bütövlükdə dünyanın idman ictimaiyyəti tərəfindən maraqla qarşılanmışdı.

Sentyabrın 16-da İstanbulun "Çırağan" sarayında keçirilən zirvə toplantısında Türkiyə Prezidenti Abdullah Gül, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayev, Türkmənistan Prezidenti Qurbanqulu Berdiməhəmmədov və Qırğızıstanın keçid dövrü Prezidenti Roza Otunbayeva iştirak edirdilər. Qardaş ölkələrin prezidentləri yenə də türk dövlətlərinin hər biri üçün maraqlı olan məsələləri və bu xalqların problemlərini müzakirə etdilər. Eyni zamanda Türkdilli Ölkələrin Əməkdaşlıq Şurası adlı yeni qurumun yaradılması barədə mühüm qərar qəbul edildi. Əslində, bu təklif Naxçıvanda keçirilən sammitdə irəli sürülmüşdü. Yekun qərar İstanbulda qəbul edildi və Şuranın katibliyi də məhz İstanbulda yerləşəcək. Bu tarixi qərara münasibət bildirən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev sammitdəki çıxışında dedi: "Bu gün Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan kimi ölkələr öz növbəsində Türkiyəni gücləndirir, necə ki, böyük və güclü Türkiyə bizi gücləndirir. Bizim gücümüz bizim birliyimizdədir. Biz çalışmalıyıq ki, bütün sahələrdə bu birliyi daha da möhkəmləndirək".

Ümumiyyətlə, Türkdilli Ölkələrin Dövlət Başçılarının istənilən zirvə görüşü ümumi işə xidmət edəcək mühüm qərarlarla yadda qalır. Məsələn, 2008-ci ilin oktyabrında İstanbulda keçirilən görüşdə Türkdilli Ölkələrin Parlament Assambleyasının yaradılması barədə qərar qəbul edilmişdi. Həmin qərarın icrası Azərbaycan üçün daha maraqlı və yaddaqalan olmuşdur. Çünki TÖPA-nın katibliyi Bakıda yerləşmiş və təşkilatın ilk sədri azərbaycanlı siyasətçi olmuşdur. Qurumun Naxçıvanda keçirilmiş sammitində isə Türkdilli Ölkələrin Əməkdaşlıq Şurasının yaradılması barədə saziş imzalanmışdır.

Bütün bunları zaman tələb edir. Çünki bu gün Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində mühüm ölkələrdən birinə çevrilmişdir. Türkiyə Avropa və dünya miqyaslı beynəlxalq təşkilatlarda kəsərli sözə və qətiyyətli mövqeyə malikdir. Üstəlik, region ölkələri bütün məsələlərdə Türkiyənin mövqeyi ilə razılaşmalı olurlar. Qazaxıstan 2010-cu ildə ATƏT-ə sədrlik edir. Bu ölkənin gələn il İslam Konfransı Təşkilatına rəhbərlik edəcəyi artıq çoxdan təsdiqlənib. Yəni türkdilli ölkələrin böyük siyasi, iqtisadi, elmi, mədəni və digər sahələrə aid güclü potensialı vardır. Dövlət başçıları məhz həmin potensialı birlikdə işə salmaq, ümumtürk sivilizasiyası tarixinə yeni töhfələr vermək əzmindədirlər. Biz məmnunuq ki, Azərbaycan həmin prosesdə daim öndə gedir, xüsusi fəallıq nümayiş etdirir.

İttifaq MİRZƏBƏYLİ

Xalq qəzeti.- 2010.- 18 sentyabr.- S. 5.