Lerik: zəngin tarixi var, gözəl növrağı...
Zirvələrdə qərar tutan Lerik öz gözəlliyi
ilə hər kəsi heyran edir. Hətta, bir qayda olaraq, sərt
keçən qışın vurduğu “naxış”lar da bu
gözəlliyi poza bilmir. Mən dumana bürünmüş
dolama yollarla “dağlar gözəli”nin görüşünə
gedə-gedə fikirləşdim ki, səyyahlar, şairlər
Leriki vəsf edərkən təşbeh və bənzətmələrsiz
ötüşə bilməyiblər. Kimi buranı
açıq təbiət muzeyi, kimi arxeoloji cənnət, kimi
də nadir yaşıl aptek adlandırıb. Bütün bənzətmələr
bu diyara yaraşandır.
Bu ilin avqustunda ucqar bölgədə
Lerik inzibati rayonunun yaradılmasının 80 ili tamam olacaq.
Amma möcüzəli dağların qoynunda insanlarin ilk dəfə
məskən salmalarından min illər ötür.
Bu yaxınlarda Buzeyir kəndində
bizim eradan əvvəl 1-ci minilliyin ilk yarısına aid edilən
daş sərdabə aşkar olunub. Arxeoloqların dediyinə
görə, Qurutəpə adlanan ərazidə tapılan həmin
sərdabə tunc və erkən dəmir dövrünə
aiddir. Qutu sərdabədə çeşidli tunc və
minerallardan hazırlanmış bəzək əşyaları,naxışlı
saxsı qablar,məişət əşyaları
aşkarlanıb. Tapıntılar Bakıda tədqiq edildikdən
sonra Lerik tarix-diyarşünaslıq muzeyinə təhvil veriləcək.
Lerikdə çoxsaylı
tarixi abidələr var. Xanəgah kəndindəki Xoca Seyid məqbərəsi
14-cü əsrin yadigarıdır. Cəngəmiran kəndunə
gedən yolun üstündəki Cabir məqbərəsi bir az
da qədimdir. Dağların qaşında daşdan
yonulmuş qoç heykəlləri zəmanəmizə qədər
salamat qalıb.Lerikin ucqar kəndlərində qədim
ağaclar da tarixi abidələr kimi qorunur.
Məşhur fransız
yazıçısı Aleksandr Düma vaxtilə Qafqaza səyahət
edərkən Lerikin Cəngəmiran kəndini də ziyarət
etmiş, Xəlifə Zəkəriyyə məqbərəsinə
baxmış, kənd sakinləri ilə söhbət
etmişdir. Düma əsərlərinin birində bu kənddə
yaşayan qadınlardan birinin cəsarətini-balta ilə pələngi
öldürməsi hadisəsini geniş təsvir
etmişdir... Yol Günəşli kəndindən bir qədər
yuxarı diklənəndən sonra dağ ucalığında
rayon mərkəzi göz önündə canlanır. Lerik
sanki özü boyda bir qədimi xalçadır. Adama elə
gəlir ki, bu əzəmətli zirvələrdən əlini
uzatsan, göyə çatar. Dağlar, meşələr,
çay və şəlalələr, təmiz hava, bərəkətli
torpaqlar təbiətin bizə bəxş elədiyi əvəzsiz
sərvətlərdir. Əgər payızın sonunda və
qışda heç yerdə qara rast gəlməsən, Lerikə
gəlib görə bilərsən. Bu mövsümdə
Talış dağlarına artıq iki dəfə qar
yağıb. Dekabrın əvvəlində yağmış
qarın “ayaq” izləri şəhəri əhatə edən
dağların ətəklərində ağarır. Qarın
qalınlığı şəhərdə 20, ucqar kəndlərdə
40-45 santimetr olub. Şair demişkən, yer göyə bir az
da yaxınlaşıb.
Lerik Rayon İcra Hakimiyyətinin
başçısı Rövşən Bağırov
görülmüş işlərdən söhbət
açaraq dedi ki, artıq tarixə dönmüş daha bir il
uğurla başa çatıb. Nəzərdə tutulan
işlərin böyük əksəriyyəti həyata
keçirilib.Rayonun sosial-iqtisadi inkişafı naminə
atılan addımlar leriklilərin həyat şəraitinin
daha da yaxşılaşmasını təmin edib.Dövlətimizin
qayğısı sayəsində Lerik beləcə ilbəil
gözəlləşir.Amalımız bu yürüşü
2010-cu ildə də eyni vüsətlə davam etdirməkdir.
Rövşən müəllimdən
ayrılandan sonra ondan eşitdiklərimi bir daha gözlərimlə
görüb fərəhləndim. İndi rayon mərkəzini
yaxşı mənada tanımaq olmur. Cəmi iki ay öncə
baş meydandan çəkdiyim fotoşəkillər də,
necə deyərlər, artıq köhnəlib. Çünki
onda yeni binaların üstündəki ünvan bildirən iri
ad göstəriciləri yox idi. Bu gün Lerikin mərkəzi
meydanına baxanda qəsəbəyə cəmi bir il əvvəl
şəhər adı verilməsinə inana bilmirsən.
Zövqlə tikilmiş yaraşıqlı binalar,
güllü-çiçəkli xiyabanlar, “fəvvarə”ağaclar,
səliqə ilə düzülmüş səki
daşları, qəşəng işıq dirəkləri
göz oxşayır.
Son illərdə sosial-məişət
qayğıları xeyli azalmış leriklilərin də
üzü gülür. Aralarında gözəlliklərdən
ilham alıb qələmə sarılan, doğma yurdu ürəkdən
vəsf edənlər də var. Onlardan biri-Livədirqə kəndinin
sakini, şair Mais Təmkin icra hakimiyyətinin
başçısı Rövşən Bağırovun
yaxından köməyi ilə çap etdirdiyi yeni
kitabını mənə bağışladı. Kitaba
tanınmış şair İlyas Tapdıq ön söz
yazıb, dağlar oğlunun təbini lazımınca dəyərləndirib.
Əl havasına açdığım səhifədəki
şeirdən bir bəndi həvəslə oxudum:
Baharda seyr etdim az
çiçəkləri,
Küləklər
uçurdu tez çiçəkləri,
Göylərə sovrulan yaz
çiçəkləri
Qışda qara dönüb
başıma yağdı...
Sanki ətrafdakı
dağların ətəklərində ağaran qarı təsvir
eləyib Mais Təmkin. Başqa bir şeirində isə o,
Lerikin qış gözəlliklərini qələmə
alıb:
Qışın da
bahardır, ətirli yazdır,
Axşamın lacivərd, sübhün
bəyazdır,
Vəsfinə nə qədər
söz desəm, azdır,
Ruhumun səcdəsi, Lerik, səndədir...
Bu yerdə yadıma
Mikayıl Müşfiqin “Mənim dostum” poeması
düşdü. Həmin poemanın qəhrəmanı bir
müddət Lerikdə, Zuvand dağlarının qoynunda
yaşamış və bu yerlərin gözəlliklərindən
vəcdə gəlmişdi. Bəzi bəndləri
xatırladım:
Zuvand meşələri
olduqca qalın,
Bakıya getməsin sənin
xəyalın.
Göylərdə lacivərd,
əlvan buludlar,
Yerlərdə meşələr,
boylu palıdlar.
Hər tərəf
yaşıllıq, hər tərəf orman,
Dağların başında
seyrək bir duman.
Ardında süzülür
günün baxışı,
Dərədə bir
çayın məxmər axışı...
Mən nakam şairimiz
Mikayıl Müşfiqin nə vaxtsa Lerikdə
olub-olmadığını dəqiq bilmirəm. Amma bu gözəllikləri
görüb valeh olmadan belə heyrətamiz təsvirləri
verməyin mümkünlüyünə də inanmıram.
Yeri gəlmişkən,
1969-cu ildən Zuvand 15 min hektar ərazini əhatə edən
dövlət yasaqlığı kimi mühafizə edilir.
Burada dağ, quru bozqır şəraitdə qaya keçisi,
kaftar, çöl donuzu, dovşan, canavar, tülkü,
qırqovul, kəklik və sair quşlar qorunur. Bir neçə
ay bundan əvvəl isə respublika Nazirlər Kabineti zəngin
flora və faunası ilə tanınan Lerikdə daha bir
qoruğun-Rvarud Dövlət Təbiət
Yasaqlığının yaradılması barədə qərar
verib.Bu qərar ölkə ərazisində xüsusi
mühafizə olunan təbiət əraziləri şəbəkəsinin
inkişafına xidmət edir.Yasaqlıq Çayrud bələdiyyəsinin
mülkiyyətində olan və Rvarud, Anzolu, eləcə də
Veri kəndlərinin ərazilərində 1333 hektar sahəni əhatə
edəcək. Respublikamızda “Ekologiya ili” elan edilmiş
2010-cu ildə bu yasaqlığın təşkili həqiqətən
də əhəmiyyətli bir iş olacaq.
Bəs, ötən il Lerik
camaatı üçün nə ilə yadda qalıb? İcra
hakimiyyəti başçısının dediklərini
xatırlayıram: il ərzində rayonda 450-dək yeni iş
yeri yaradılıb. Bu, 450 ailəyə aybaay məvacib gəlməsi
və uşaqlı-böyüklü minlərlə adamın
etibarlı sosial müdafiəsi deməkdir. 1024 nəfər vətəndaşa
isə ünvanlı dövlət sosial yardımı təyin
edilib. Ümumilikdə rayon üzrə 1616 ailənin 9416
üzvünə orta hesabla 169,3 min manat ünvanlı
yardım ödənişi aparılıb. Bu da hər ailəyə
105 manat təşkil edir. Başqa sözlə desək,
yoxsulluq səviyyəsinin xeyli aşağı düşməsi
təmin edilib.
Keçən il Lerikin
Çayrud kəndində tikilmiş 200 yerlik, Novil kəndində
inşa edilmiş 120 yerlik yeni məktəb binaları dərs
ilinin əvvəlindən şagirdləri qoynuna alıb. Rayon
mədəniyyət evi əsaslı təmir olunub.
İnişil də, ötən il də Qarabağ müharibəsi
əlilləri və şəhid ailələri
üçün yaşayış binası tikilib. Rayon mərkəzinə
xüsusi yaraşıq verən tarix-diyarşünaslıq
muzeyinin qarşısındakı fəvvarə kompleksi, N.Nərimanovun
abidəsinin ucaldıldığı bağ isə sakinlərin
sevimli istirahət yerlərinə çevrilib. Heydər Əliyev
Mərkəzinin, icra hakimiyyəti aparatı üçün
ucaldılmış üçmərtəbəli binanın təvəllüdü
də 2009-cu ilə düşüb. Nərimanov, Qarayev və
Cabbarlı küçələrində iş adamları tərəfindən
müasir üslubda iaşə obyektləri, mağazalar
tikilib. Ulu öndərin adını daşıyan meydanın
yaxınlığında Azərbaycan Respublikasının
Dövlət Bayrağı meydanı inşa edilib. Şəhərin
işıqlandırma sistemi təzələnib. Kəndlərdə
daxili imkanlar hesabına feldşer-mama məntəqələri
tikilərək istifadəyə verilib.
Lerikin
abadlaşdırılmasına köməyini əsirgəməyən
Dövlət Neft Şirkətinin vəsaiti hesabına ötən
il rayon mərkəzi xəstəxanasının əsaslı
təmiri uğurla başa çatdırılıb.
Baytarlıq idarəsinin, Uzunömürlülər muzeyinin
yeni binaları tikilib. Şəhərin əksər küçələrinə
asfalt döşənib. İstinad divarları milli
naxışlarla yenidən
hörülüb.Yaşıllaşdırma işləri də
Lerikin gözəlliyinə yeni rəng qatıb. Abadlıq və
quruculuq tədbirləri ilboyu davam edib. Dövlət Neft
Şirkətinin əvəzsiz köməkliyi bütün bu
işlərdə özünü göstərib.
* * *
Bir neçə kəlmə
də Lerikin qış qayğıları barədə.
Rayonda mövsümə hazırlıqla bağlı lazımi
tədbirlər görülüb. Buna baxmayaraq, dekabrın 13-də
və mənim Lerikə səfərimdən bir neçə
gün sonra, yəni yanvarın ilk günlərində
qasırğa ilə müşayiət olunan güclü
küləklər Lerik və Yardımlı rayonlarının
elektrik təsərrüfatına ciddi ziyan vurub.Küləyin
sürəti saniyədə 45 metrə çatıb. Yüksək
gərginlikli elektrik xətlərində baş verən qəza
üzündən qonşu rayonların da bəzi
yaşayış məntəqələri bir sutka
işıqsız qalıb.Yüzlərlə elektrik dirəyi
aşıb, on kilometrlərlə naqil sıradan
çıxıb. Telefon rabitəsində də müvqqəti
problemlər yaranıb. Lerikin Bırkandul meşə massivində
beş hektaradək sahədə yanğın baş verib.
Yanğınsöndürənlər və yerli sakinlər
yanğının qarşısını almağa nail olublar.
Fövqəladə Hallar nazirliyinin qüvvələri, digər
təşkilatlar bütün tədbirləri görüblər
ki, təbii fəlakətin nəticələri tezliklə
aradan qaldırılsın. Rayonda həyat normal məcraya
düşür. Beləliklə, dövlət
orqanlarının operativ köməkliyi, adamların fədakarlığı
sayəsində ucqar bölgə daha bir qış
sınağından layiqincə çıxır.
Amma leriklilər hər zaman
irəliyə baxmağı sevirlər. İnanırıq ki,
bu amil yeni ildə daha böyük uğurlara yetmək
üçün onlara qol-qanad verəcək.
Əli NƏCƏFXANLI
Xalq qəzeti.- 2010.- 6 yanvar.- S. 6.