Azərbaycanın dövlət torpaq kadastr sistemi dünya standartlarına cavab verir

 

Canlı aləmin yaşam tərzi üçün əvəzolunmaz təbii təbiət cismi olan torpaq, biosferin vacib tərkib hissəsi olaraq maddi nemətlərin istehsalında müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Tarixin bütün mərhələlərində torpaq insanların istehlak etdiyi maddi nemətlər mənbəyidir. Maddi nemətlərin heç bir obyekti bəşəriyyət üçün torpağı əvəz edə bilməz. Təbiətin bir hissəsi olan torpaq, digər təbii sərvətlər kimi xalqın əvəzsiz sərvəti olaraq özünü göstərir. Torpaq münbitliyinin və biopotensialının bəşəriyyətin həyatında rolu o qədər böyükdür ki, onların əhəmiyyətini hər hansı bir dəyər ölçüsü ilə müqayisə etmək mümkün deyil. Qədim zamanlardan əkinçilər ağır zəhmətlə torpağı şumladıqca, əkib becərdikcə, onun barəsində topladıqları bilikləri nəsildən-nəslə ötürərək torpağın sirlərini öyrənməyə başlamışlar. Bu mənada təbii sərvətlərin uçota alınması insanın təsərrüfat fəaliyyəti ilə bilavasitə əlaqədar olmuşdur. Əslində torpaq haqqında biliklərin toplanması, ərazilərin uçota alınması həm də torpaq haqqında bilgilərin toplanmasına xidmət etmişdir.

 

Torpaq ehtiyatlarının mühafizəsində, onlardan səmərəli istifadə edilməsində torpaq kadastr tədbirlərinin həyata keçirilməsinin çox mühüm əhəmiyyəti vardır. Kadastr - fransız sözü olub, hərfi mənası qeydiyyat deməkdir.

“Dövlət torpaq kadastrı, torpaqların monitorinqi və yerquruluşu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda deyilir ki, torpaq kadastrı - torpaq istifadəçiliyinin dövlət qeydiyyatı, torpaqların kəmiyyət və keyfiyyət uçotu, bonitirovkası və iqtisadi qiymətləndirilməsi üzrə məlumatların məcmusudur.

Dövlət torpaq kadastrının düzgün və elmi əsaslarla aparılması üçün torpaq kadastrının bütün tərkib hissələrinə aid olan işlərin düzgün icra edilməsi olduqca vacibdir.

Torpaq kadastrı aşağıdakı tərkib hissələrindən ibarətdir:

I. Torpağın qeydə alınması;

II. Torpağın kəmiyyət və keyfiyyətcə uçota alınması;

III. Torpaqların bonitirovkası (keyfiyyətcə qiymətləndirilməsi);

IV. Torpağın iqtisadi cəhətdən qiymətləndirilməsi;

V. Torpaq kadastr xəritələrinin tərtib edilməsi.

Torpaq sahələri üzərində hüquqların dövlət qeydiyyatı dövlət torpaq kadastrının hüquqi tərəfidir. O, Azərbaycan Respublikasının sərhədləri daxilində mövcud torpaq mülkiyyətçilərinin, istifadəçilərinin və icarəçilərinin torpaq üzərində hüquqlarının qorunması prinsipini təmin edir. Torpaq sahələri üzərində hüquqların dövlət qeydiyyatının uçot-qeydiyyat vahidi kimi torpaq sahəsi götürülür. Torpaq sahəsinin uçot-qeydiyyat vahidi kimi götürülməsi onun torpaq mülkiyyətçiləri, istifadəçiləri və icarəçiləri üçün həm torpaqdan istifadə hüququnun obyekti, həm də təsərrüfat və digər fəaliyyət növünün obyekti kimi çıxış etməsi ilə əlaqədardır.

Torpaq sahələri üzərində hüquqlar, o cümlədən hüquqi və fiziki şəxslərin, habelə dövlət orqanlarının və bələdiyyələrin hüquqları, onları yaradan əsaslar müdafiə olunmaq məqsədilə dövlət torpaq kadastrında və dövlət torpaq reyestrində qeydiyyatdan keçirilməlidir.

Torpaq sahələri üzərində hüquqların dövlət qeydiyyatı, dövlət torpaq kadastrının tərkib hissəsi kimi torpaqların hüquqi baxımdan öyrənilməsini təmin edir. Ona görə də torpaq ehtiyatlarının təkcə hüquqi baxımdan deyil, həm də təbii və təsərrüfat baxımından öyrənilməsi dövlət torpaq kadastrının əsas vəzifələrindən biridir.

Torpaqların kəmiyyət və keyfiyyət uçotu isə torpaq sahələri üzərində hüquqların dövlət qeydiyyatı dövlət torpaq kadastrının tərkib hissəsi kimi, torpaqların hüquqi baxımdan öyrənilməsini təmin edir. Torpaqların kəmiyyət və keyfiyyət uçotunun dəqiqlik dərəcəsi torpaqlardan istifadənin xarakterindən və torpaq resurslarının potensial imkanlarından asılıdır.

Kənd təsərrüfatı yerlərinin (uqodiyaların) uçotu torpaq örtüyünə, normativ vəziyyətinə, ot durumunun tərkibinə və başqa xassələrinə görə aparılır. Bu zaman əkin, dincə qoyulmuş torpaqlar, çoxillik əkmələr, biçənəklər və örüş yerlərinin keyfiyyəti səciyyələndirilir.

Konkret desək, torpaqların kəmiyyət və keyfiyyətcə uçotu torpaq ehtiyatlarının miqdarı, yerləşməsi və təsərrüfat istifadəsi haqqında geniş məlumatların toplanması, sistemləşdirilməsi və təhlili ilə bağlı dövlət torpaq kadastr tədbiridir.

Torpaqların bonitirovkası torpağın istehsal vasitəsi kimi özünəməxsus xüsusiyyətlərə malik olması, digər tərəfdən kənd təsərrüfatı istehsalının sənaye istehsalından fərqli olaraq müqayisəli şəkildə qiymətləndirilməsini zəruri edir. Belə ki, eyni miqdarda sərf olunmuş əmək və məsrəf müqabilində əkinçinin əldə etdiyi məhsul və ya gəlir torpaqların münbitliyindən və əməyin daha çox sərf edildiyi torpaqda əlavə gəlir və ya renta digərlərindən çox olur.

Torpaqların bonitirovkası - münbitliyə görə 100 ballı sistem üzrə torpaqların müqayisəli şəkildə keyfiyyətcə qiymətləndirilməsidir. Bu da torpaq kadastrının çox vacib tərkib hissəsidir. Torpaqların bonitirovkası aşağıdakı vəzifələri həyata keçirir.

1. Respublika, region, inzibati rayon, təsərrüfatlar səviyyəsində torpaqların və kənd təsərrüfatı yerlərinin (uqodiyaların) keyfiyyətinə görə müqayisəli şəkildə bal ilə ifadə olunmuş genetik-istehsal qiymətini tapmaq (ümumi bonitirovka);

2. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin elmi əsaslarla yerləşdirilməsi məqsədilə torpaq sahələrini və əraziləri (taxılçılıq, pambıqçılıq, üzümçülük, çayçılıq, meşə, yay və qış otlaqları və digər sahələrin xüsusi bonitirovkası) müəyyən etmək;

3. Relyef, iqlim, torpaq şəraiti nəzərə alınmaqla kənd təsərrüfatında səmərələşdirici sistemlərin (dağ əkinçiliyi, aqromeşəmeliorasiya, eroziya əleyhinə meşə zolaqları və s.) layihələndirilməsinə və tətbiqinə kömək etmək;

4. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaqlara dəymiş ziyanın həcmini, həmçinin torpaq vergilərini və torpaqların normativ qiymətlərini hesablayarkən obyektiv göstərici kimi çıxış etmək;

5. Fermerlərə müxtəlif təbii xassəli torpaqlar üçün qısa və uzun müddətli istehsal planlarını tərtib etməkdə yardımçı olmaq.

Dövlət torpaq kadastrının ən əhəmiyyətli tərkib hissələrindən biri torpaqların (torpaq yerinin) iqtisadi qiymətləndirilməsidir. Torpaqların iqtisadi qiymətləndirilməsi kənd təsərrüfatında əsas istehsal vasitəsi olan torpaq yerinin münbitliyinin iqtisadi göstəricilər əsasında səciyyələndirilməsidir. Başqa sözlə, torpağın keyfiyyətinin pulla ifadəsidir.

Torpaqların iqtisadi qiymətləndirilməsinin torpaqların bonitirovkasından əsas fərqi odur ki, torpaqların bonitirovkası torpağı təbiət cismi kimi, kənd təsərrüfatı istehsalının iqtisadi şəraitini nəzərə almaqla öyrənir. Torpağın qiymət göstəricisi kimi məhsuldarlığın kənd təsərrüfatı istehsalının bir sıra məsələlərinin həllində böyük əhəmiyyəti var. Lakin yalnız müxtəlif keyfiyyətli torpaqlara eyni miqdarda xərc qoyulduğu şəraitdə torpaqların keyfiyyətini əks etdirir.

Hesablamalar torpaq (keyfiyyət) qrupları üzrə əkin üçün ümumi, kənd təsərrüfatı bitkiləri üçün fərdi qiymətləndirmə şkalaları qurulmaqla aparılır.

Torpaqların normativ (pulla) qiymətinin müəyyən edilməsi həm torpaq istifadəçilərini, həm də dövləti maraqlandıran məsələdir. Respublikamızda torpaq islahatından sonra təşəkkül tapan yeni torpaq-mülkiyyət münasibətləri bu məsələni daha vacib etmişdir.

Torpaqların bonitiovkası və iqtisadi qiymətləndirilməsindən fərqli olaraq respublikamız da daxil olmaqla keçmiş Sovetlər İttifaqında torpaqların normativ qiymətləndirilməsi sahəsində kifayət qədər təcrübə olmamışdır.

Respublikamızda torpaqların normativ qiymətinin müəyyən edilməsinin bu qaydası ulu öndərimizin rəhbərliyi altında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 1998-ci il 23 iyul tarixli 158 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmişdir.

Torpaq - kadastr xəritələrinin tərtibi kadastrın sonuncu mərhələsidir. O, kadastrın tərkib hissəsi olan torpağın qeydə alınması, kəmiyyət və keyfiyyətcə uçotu, bonitirovkası, iqtisadi qiymətləndirilməsi işlərinin məcmusu kimi çıxış edir.

Torpaq kadastr sisteminin isə 5 tərkib hissəsi, iki əsas növü vardır. Torpaq kadastrının əsas vəzifəsi torpaqların hüquqi, təsərrüfat və təbii vəziyyəti haqqında ilkin məlumatları toplamaq və yaxud mövcud olanları dəqiqləşdirmək və onları torpaq kadastrı sənədləri üzərinə keçirməkdən ibarətdir. Təsdiq olunmuş torpaq kadastr sənədləri doldurulduqdan sonra həyata keçirilir. Zəruri olan hallarda mövcud materiallarda düzəlişlər edilir və yaxud çatışmayan informasiyanı əldə etməkdən ötrü əlavə işlər görülür. Beləliklə, əsas torpaq kadastrı vahid torpaq fondu haqqında dəqiq informasiya verməklə ondan düzgün və səmərəli istifadə üçün geniş imkanlar açır.

Cari torpaq kadastrı isə əsas torpaq kadastrı kimi torpaq qanunçuluğuna uyğun olaraq torpaqların dövlət, bələdiyyə və xüsusi mülkiyyətə bölünməsi prinsipi əsasında formalaşmış torpaq münasibətlərini qoruyur və tənzimləyir, torpaq ehtiyatlarından səmərəli istifadəyə nəzarət edir.

Cari torpaq kadastrında əsas torpaq kadastrının materiallarından istifadə olunur. Yalnız torpaqların vəziyyətində və onlardan istifadədə dəyişikliklərin baş verdiyi ərazilərdə sahə ölçmə işləri və dəqiqləşmələr aparılır. Beləliklə, cari torpaq kadastrı əsas torpaq kadastrından görülən işlərin həcminə və xarakterinə görə də fərqlənir. Cari torpaq kadastrında da əsas torpaq kadastrındakı dəqiqlik gözlənilməlidir. Tələb olunan dəqiqlik gözlənilmədikdə torpaq kadastr sənədlərinin keyfiyyəti və əhəmiyyəti aşağı düşür.

Dövlət torpaq kadastrının əsas prinsipləri belədir:

Torpaq kadastrının vahidliyi.

Torpaq kadastrının qanuniliyi.

Torpaq kadastrının fasiləsizliyi.

Torpaq kadastrının obyektivliyi.

Torpaq resurslarından səmərəli istifadənin təşkilində əsas şərt vahid torpaq fondu üzərində dövlət idarəçiliyini və nəzarətini möhkəmlətmək, dövlətin səlahiyyətli orqanlarını, həmçinin torpaq mülkiyyətçilərini, istifadəçilərini və icarəçilərini torpaqların vəziyyəti haqqında mötəbər, dürüst və elmi əsaslarla əldə edilmiş məlumatlarla təmin etməkdir. Dövlət torpaq kadastrı aparılarkən torpaq ehtiyatlarının elmi əsaslarla hüquqi, təbii və təsərrüfat baxımından öyrənilməsi bir sıra prinsiplərin gözlənilməsini tələb edir. Dövlət torpaq kadastrının əsas prinsipləri onun vahidliyi, qanuniliyi, fasiləsizliyi, obyektivliyi, əyaniliyi və sadəliyidir.

Torpaq kadastrının vahidliyi prinsipi dövlət torpaq kadastr tədbirlərinin bütün ölkə ərazisini əhatə etməklə vahid sistem əsasında aparılmasıdır. “Dövlət torpaq kadastrı, torpaqların monitorinqi və yerquruluşu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda deyilir ki, “dövlət torpaq kadastrı torpaqların hüquqi statusundan və rejimindən asılı olmayaraq Azərbaycan Respublikasının hüdudları daxilində yerləşən bütün torpaq sahələrində mütləq, müstəqil və vahid sistem üzrə aparılır”. Bu, vahid torpaq fondunun vəziyyətini və paylanmasını düzgün analiz etməyə və müxtəlif ərazi vahidləri daxilində torpaq ehtiyatlarından səmərəli istifadənin yollarını planlaşdırmağa imkan verir. Lakin dövlət torpaq kadastrının vahidliyi bütün torpaq kateqoriyaları və torpaq mülkiyyətçiləri, istifadəçiləri və icarəçiləri üçün torpaq kadastr məlumatlarının eyni cür detallaşdırılması demək deyildir. Torpaq kadastr məlumatlarının detallaşma dərəcəsi və dolğunluğu torpağın istehsalat və digər fəaliyyət sahələrində əhəmiyyəti və həmçinin dövlət, bələdiyyə və xüsusi mülkiyyətçilərin ona olan tələbi ilə ölçülür. Ona görə də torpaq kadastrında kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqlar, yaşayış məskənləri və meşə fondu torpaqları haqqında daha dolğun və dəqiq məlumatların toplanmasına üstünlük verilir. Sənaye, nəqliyyat və digər qeyri-kənd təsərrüfatı torpaqları ümumi şəkildə də detallaşdırılmadan səciyyələndirilir.

Dövlət torpaq kadastrının aparılmasının düzgünlüyü və onun məlumatlarından istifadə dövlət hakimiyyəti orqanları tərəfindən təmin edilir. Torpaq kadastrının vahidliyini təmin etmək və mülkiyyət növlərindən asılı olmayaraq bütün torpaq ehtiyatlarından səmərəli istifadəyə nəzarət Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi tərəfindən həyata keçirilir.

Dövlət torpaq kadastrına mərkəzi rəhbərliklə yanaşı, bu prinsipin həyata keçirilməsində torpaq kadastr sənədlərinin uçot və hesabatında vahid qaydaların tətbiqinin də əhəmiyyəti olduqca böyükdür. Lakin torpaq kadastr sisteminin vahidliyi müxtəlif təbii-iqtisadi zonalarda torpağın və ondan istifadənin özünəməxsus xüsusiyyətlərinin torpaq-kadastr sənədlərində əks etdirilməsini inkar etmir. Bu xüsusiyyətlər torpaq kadastrında köməkçi sənədlər şəklində əlavələrdə verilir.

Torpaq kadastrının qanuniliyi. Dövlət torpaq kadastrı aparılarkən bütün mülkiyyət növlərinin keşiyində duran qanunilik prinsipinin gözlənilməsi məsələsinə xüsusi diqqət yetirilir. Bu prinsipin yerinə yetirilməsi Azərbaycan Respublikasının torpaq qanunvericiliyi vasitəsilə həyata keçirilir. Dövlət torpaq kadastrının qanuni fəaliyyətini təmin edən hüquqi sənədlərə “Azərbaycan Respublikasının Torpaq Məcəlləsi”, “Dövlət torpaq kadastrı, torpaqların monitorinqi və yerquruluşu haqqında”, “Torpaq islahatı haqqında”, “Torpaqların münbitliyi haqqında”, “Torpaq icarəsi haqqında” qanunlar, “Torpağa mülkiyyət və istifadə hüququna dair sənədlərin hazırlanması, qeydiyyatı və verilməsi haqqında” Əsasnamə, “Örüş, otlaq və biçənək sahələrinin istifadəyə və icarəyə verilməsi, habelə istifadə edilməsi qaydaları” və başqaları daxildir.

Dövlət torpaq kadastrı fasiləsizlik prinsipi əsasında fəaliyyət göstərməlidir. Yəni o, vahid torpaq fondunda baş verən istənilən dəyişikliklər haqqında daim məlumat verməlidir. Bu o deməkdir ki, torpaq kadastr məlumatları torpaq örtüyünün təbii, təsərrüfat və hüquqi vəziyyətində baş verən bütün dəyişiklikləri əks etdirməklə mütəmadi olaraq dəqiqləşdirilməlidir. Torpaq kadastr məlumatlarını həm müasir səviyyədə saxlamaq, həm də eyni zamanda bu məlumatların müəyyən müddət ərzində sabitliyinə nail olmaqdan ötrü dəyişikliklər və əlavələr torpaq kadastr sənədlərinə ildə bir dəfə əlavə edilir.

Dövlət torpaq kadastrı obyektiv, torpaq kadastr sənədlərinin göstəriciləri dürüst və həqiqətə tam uyğun olmalıdır. Kənd təsərrüfatı yerləri haqqında məlumat onların faktiki vəziyyətini əks etdirməlidir. Yalnız torpağın hüquqi rejiminə, təbii vəziyyətinə və təsərrüfat istifadəsinə dair obyektiv məlumatlar ölkənin vahid torpaq fondunun idarə edilməsində və ondan istifadə ilə bağlı məsələlərdə uğurla istifadə edilə bilər. Ona görə də torpaq kadastr sənədlərinin ilkin doldurulması və həmçinin cari dəyişikliklərin sənədlərə daxil edilməsi dəyişiklikləri təsdiq edən sənədlər əsasında həyata keçirilir. Bununla da torpaq kadastr məlumatlarının mötəbərliyi və onların torpaqdan istifadənin faktiki vəziyyətinə tam uyğunluğu əldə edilir.

Torpaq kadastr məlumatlarından gündəlik istehsalat fəaliyyətində geniş istifadə etməkdən ötrü o, kənd təsərrüfatı mütəxəssisləri üçün kifayət qədər əyani şəkildə verilməli, əlavə göstəricilərdən azad olmalıdır. Yalnız qeyd edilən prinsiplərin gözlənilməsi torpaq kadastrının düzgün aparılmasını və torpaqdan istifadəyə nəzarəti təmin edə bilər.

Əsas və cari torpaq kadastrı torpaq-kadastr sənədləri sisteminə uyğun aparıla bilər. Azərbaycan Respublikasında dövlət torpaq kadastrını formalaşdıran vahid torpaq-kadastr sənədləri sistemi var:

- torpağa mülkiyyət hüququna dair dövlət aktı;

- torpaqdan daimi istifadə hüququna dair dövlət aktı;

- torpağın mülkiyyətə verilməsinə dair şəhadətnamə;

- torpaqdan müvəqqəti istifadə hüququna dair şəhadətnamə;

- notarial qaydada təsdiq edilmiş və qeydiyyata alınmış icarə müqavilələri.

Azərbaycan Respublikasının inzibati-ərazi vahidləri üzrə aparılan torpaq üzərində mülkiyyət və torpaqlardan daimi istifadə hüququna dair dövlət aktlarının, habelə icarə müqavilələrinin qeydiyyat kitabları və plan-xəritə materialları və sair kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri üzrə uçotunun illik hesabat formaları, şəhərsalma kadastrının məlumatları və materialları nəzərə almaqla torpaq sahələrinin ölçülərini, kateqoriyalarını kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri və sair sənədlər isə texniki sənədlər hesab edilir.

Torpağa mülkiyyət hüququna dair dövlət aktı torpaq islahatı ilə bağlı, kənd təsərrüfatı müəssisələrinin və bələdiyyə ehtiyat fondunun özəlləşdirilən torpaqlarının mülkiyyətçilərinə, habelə xüsusi mülkiyyətdə olan torpaqların alqı-satqısı və ya digər özgəninkiləşdirmə qaydasında əldə edilən Azərbaycan Respublikasının fiziki və hüquqi şəxslərinə verilir.

Bütün bunlar və bu kimi dövlət və bələdiyyə mülkiyyətində saxlanılan və öz fəaliyyətini həyata keçirmək üçün verilən torpaqlara görə onun istifadəçilərinə verilən kadastr sənədlərinin həyata keçirilməsi, dövlət aktlarının, şəhadətnamələrin hazırlanmasına, verilməsinə, dövlət qeydiyyat kitablarının doldurulmasına, habelə saxlanılmasına ümumi rəhbərlik və nəzarəti Azərbaycan Respublikası Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi həyata keçirir.

Bütün bu cür hüquqi sənədlərin qeydiyyatı kitabları və plan kartoqrafiya materialları, rayon və şəhərlər üzrə torpaq sahələrinin ölçülərini, kateqoriyalarını, kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərini əks etdirən torpaq-kadastr kitabları və kartoqrafik materiallar texniki kadastr sənədlərinə aiddir. Vahid torpaq kadastr sənədləşməsi sistemini tamamlayan başqa texniki sənədlər də Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi tərəfindən hazırlanır.

Torpaq fondu və ondan istifadənin vəziyyətinə dair dəqiq və obyektiv məlumatlar almaqdan ötrü torpaq kadastrının aparıldığı bütün mərhələlərdə səhvlərə yol verilməməsi olduqca vacib şərtlərdən biridir.

Azərbaycanda dövlət torpaq kadastr tədbirlərinin həyata keçirilməsinə keçən əsrin 30-cu illərində başlanmasına baxmayaraq, bu iş əsasən respublikamız ikinci dəfə müstəqilliyini əldə etdikdən sonra ulu öndərimiz Heydər Əliyev tərəfindən düşünülmüş və həyata keçirilməyə başlanmışdır. Dövlət torpaq kadastr xidmətlərinin yeni şəraitlərə uyğun olaraq hüquqi, elmi-nəzəri, praktiki əsaslarının işlənməsi, torpaq kadastr xidmətinin yenidən qurulması problemlərində cəmləşdirilmiş və bu sahədə elmi əsaslarla geniş araşdırmalar aparılmış və aparılmaqdadır.

Müstəqilliyimizin ilk illərində torpaq kadastr tədbirlərinin zəifləməsi, torpaqdan istifadə üzərində nəzarətin olmaması bir sıra regionlarda torpaqların qanunsuz olaraq zəbt olunmasına geniş yollar açmışdı. Yalnız ulu öndərimiz hakimiyyətə gəldiyi ilk gündən Azərbaycanın həyati məsələləri ilə məşğul olmağa başladı. Ölkənin dağılmaqda olan iqtisadiyyatını yeni elmi əsaslarla bərpa etdi, ölkədə bazar iqtisadi sisteminin qurulmasını təmin etmək məqsədilə köklü iqtisadi islahatlara başladı.

Məhz bu zərurət Azərbaycan Respublikasının “Torpaq islahatı haqqında” 16 iyul 1996-cı il tarixli 155 İQ saylı Qanununun qəbul edilməsinə səbəb oldu.

“Torpaq islahatı haqqında” Qanun əsasında Azərbaycan Respublikasında torpaq payı almaq hüququna malik olan şəxslərə torpaq sahəsi dəyəri ödənilmədən verildi. Bu qanunla təşəkkül tapmaqda olan yeni torpaq münasibətlərinə uyğun olaraq dövlət, torpaq kadastr sisteminin formalaşdırılması üçün də möhkəm zəmin yaradıldı.

Azərbaycan Respublikasında dövlət torpaq kadastrı, torpaqların monitorinqi və yerquruluşu işlərinin aparılmasının hüquqi tənzimi baxımından “Dövlət torpaq kadastrı, torpaqların monitorinqi və yerquruluşu haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 22 dekabr 1998-ci ildə qüvvəyə minməsi isə respublikamızda çox böyük əhəmiyyət kəsb edən hadisəyə çevrildi.

“Dövlət torpaq kadastrı, torpaqların monitorinqi və yerquruluşu haqqında” Qanun Azərbaycan Respublikasının vahid torpaq fondunda kadastr, monitorinq və yerquruluşu işlərinin həyata keçirilməsinin hüquqi əsaslarını müəyyən etməklə yanaşı, bu sahədə təşkilat və idarəetmənin tənzimlənməsinə geniş imkanlar yaratdı. Belə ki, torpaq kadastrında torpaq mülkiyyətçiləri, istifadəçiləri və icarəçilərinin sərəncamında olan torpaqların ümumi sahəsi, kənd təsərrüfatı yerlərinin tərkibi, torpaqların keyfiyyəti, torpaqların bonitirovkası və iqtisadi qiymətləndirilməsi haqqında məlumatlardan ibarət sənədlər və materiallar toplanılır, təhlil edilir və sistemləşdirilir.

Torpaq kadastrı vahid torpaq fondu haqqında dəqiq və dolğun informasiya verməklə ondan daha düzgün və səmərəli istifadə üçün geniş imkanlar açır. Uçot zamanı az məhsuldar və yaxud şorlaşma, şorakətləşmə və eroziyaya müxtəlif dərəcədə məruz qalması, torpaq sahələri, kənd təsərrüfatı yerləri haqqında məlumatın ayrıca verilməsi olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edir.

“Dövlət torpaq kadastrı, monitorinqi və informasiya Mərkəzi”, “Torpaq kadastrı, torpaq məlumat bankı və avtomatlaşdırılmış informasiya Mərkəzi”nin yenidən təşkil edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 26 fevral 1999-cu il tarixli 17/5659 - 10/14 nömrəli göstərişinə, Dövlət Torpaq Komitəsinin 6 aprel 1999-cu il 8 nömrəli kollegiya iclasının qərarına və bu qərarın icrası barədə Dövlət Torpaq Komitəsinin 10 may 1999-cu il tarixli 14 nömrəli əmrinə əsasən Dövlət Torpaq Komitəsinin Yerquruluşu Layihə İnstitutunun nəzdində fəaliyyət göstərən mərkəzləşdirilmiş “Torpaq kadastrı, torpaq məlumat bankı və avtomatlaşdırılmış informasiya Mərkəzi” Yerquruluşu Layihə İnstitutunun tabeliyindən ayrılıb müstəqil müəssisə kimi təşkil olundu və “Dövlət Torpaq Kadastrı, Monitorinqi və İnformasiya Mərkəzi” yenidən təşkil edildi. Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsinin 25 may 2002-ci il tarixli 1 nömrəli kollegiya iclasının qərarına əsasən Dövlət Torpaq Kadastrı və Monitorinqi Elm-İstehsalat Mərkəzi yaradıldı.

Dövlət Torpaq Kadastrı və Monitorinqi Elm-İstehsalat Mərkəzində əsasən Azərbaycan Respublikasında dövlət torpaq kadastrını formalaşdıran, hüquqi və texniki kadastr sənədlərindən ibarət olan vahid torpaq kadastr sənədləşmə sistemi tətbiq olunur.

Dövlət Torpaq Kadastrı və Monitorinqi Elm-İstehsalat Mərkəzi müstəqil fəaliyyət göstərməklə 2003-2008-ci illərdə beynəlxalq layihələrdə fəal iştirak etmişdir. Mütləq qeyd etmək lazımdır ki, 1999-2003-cü illər ərzində Azərbaycanın 1:50000 miqyaslı rəqəmli ümumcoğrafi xəritəsinin yaradılması məqsədilə Yaponiya hökumətinin qrantı hesabına Azərbaycan Respublikasının 60 000 kv.km ərazisinin ümumcoğrafi xəritəsi Dövlət Aerogeodeziya Müəssisəsinin iştirakı ilə tərtib edildi. Bu layihənin yerinə yetirilməsində DTXK-nın Aerogeodeziya Müəssisəsinin mütəxəssisləri ilə birlikdə Yaponiyadan gələn mütəxəssislər də bir yerdə çalışdılar. Yaponiya qrantı çərçivəsində Azərbaycan Respublikasında müasir rəqəmli xəritəçilik texnologiyaları yerinə yetirmək üçün müasir kompyuter proqramları və avadanlıqlar alındı. Layihə 1:40000 miqyaslı aerofotoşəkillərdən istifadə etməklə yerinə yetirilmişdir. Bu layihə çərçivəsində sözü gedən ərazilərin relyefinin rəqəmli modeli də yaradılmışdır. 1:50000 miqyaslı ümumcoğrafi xəritələrdə tətbiq edilmək üçün şərti işarələrin elektron versiyası da hazırlanmışdır. 1:50000 miqyaslı ümumcoğrafi xəritələrdən istifadə etməklə Azərbaycan Respublikasının bir sıra ərazilərinin topoqrafik xəritələri hazırlanmışdır.

Beləliklə, ilk dəfə olaraq ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi və uzaqgörən siyasəti nəticəsində respublikamızda elektron-kadastr xəritələrinin hazırlanmasına start verildikdən sonra Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi bu işləri vaxtında həyata keçirmək məqsədilə ən müasir, qlobal mövqe müəyyənetmə cihazları (CPS) aldı ki, bu da görülən işləri xətasız yerinə yetirməyə imkan verir. Həm də bu xəritələr üzərində mövcud coğrafi, fiziki və sair zəruri məlumatları əldə etməklə bərabər ayrı-ayrı mülkiyyət formalarına dair mühüm göstəricilər də burada öz həllini tapır.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 11 fevral 2004-cü il tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”na əsasən və regionlarda yeni iş yerlərinin açılması və əhaliyə xidmət səviyyəsinin daha da yaxşılaşdırılması üçün hazırda regionlarda 19 regional mərkəz açılmış və yeni iş yerləri, lazımi avadanlıqlarla təmin edilmişdir. Regional kadastr mərkəzlərinin texniki bazası gücləndirilmiş, iş potensialının artırılması üçün yerlərdə mütəxəssislərə müasir avadanlıqlarla işləmək üçün həm çöl işlərində, həm də kameral işləri yerinə yetirmək üçün təlimlər keçirilmişdir. Eyni zamanda, mərkəzə mütəxəssislərin işə götürülməsi istiqamətində 39 mütəxəssis işlə təmin olunmuşdur.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 25 may 2006-cı il tarixli 411 nömrəli fərmanına qədər Dövlət Torpaq Kadastrı və Monitorinqi Elm-İstehsalat Mərkəzində 15.945 Dövlət Aktı, 578763 şəhadətnamə, daimi istifadə üçün 707, icarə üçün 6892, alqı-satqı üçün isə 30531 sənəd verilmişdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 28 fevral 2007-ci il tarixli 536 nömrəli “Torpaq sahəsinin planı və ölçüsü nümunələrinin təsdiq edilməsi haqqında” fərmanına əsasən Torpaq Kadastrı və Monitorinqi Elm-İstehsalat Mərkəzində torpaq sahələri üzərində kompleks 114 yaşayış məntəqəsi, 50264 sənəd, fərdi 52297 torpaq sahəsinin planı və ölçüsü hazırlanmış, bələdiyyələrə texniki sənədlərin verilməsi 530-a çatmışdır.

 

 

(ardı növbəti sayımızda)

 

Qərib MƏMMƏDOV,

Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə

Komitəsinin sədri, akademik

 

Xalq qəzeti.- 2010.- 7 yanvar.- S. 3.