Böyük alim, ləyaqətli
insan
Bu günlərdə AMEA-nın
müxbir üzvü, əməkdar elm xadimi, fizika-riyaziyyat
elmləri doktoru, professor, ADPU-nun rektoru Yusif Məmmədovun 60
yaşı tamam olur. Yusif Əbülfət oğlu Məmmədov
1950-ci ildə Ermənistan SSRİ-nin Sisyan rayonunun Dəstəgird
qəsəbəsində anadan olmuşdur. O, 1966-cı ildə
orta məktəbi qızıl medalla bitirmiş, riyaziyyata
marağı daha çox olduğundan bu sahənin dərinliklərinə
bələd olmaq arzusu və istəyilə Azərbaycan
Dövlət Universitetinə (indiki Bakı Dövlət Universitetinə)
üz tutmuşdur. Həmin ildə Azərbaycan Dövlət
Universitetinin mexanika-riyaziyyat fakültəsinə daxil
olmuşdur. O, tələbəlik illərini əla qiymətlərlə
oxumuş, 1971-ci ildə mexanika-riyaziyyat fakültəsini
riyaziyyatçı ixtisası üzrə bitirmişdir. Istedadı,
bilik və bacarığı nəzərə alınaraq təyinat
bölgüsündə Universitetin Riyazi fizika tənlikləri
kafedrasında saxlanılmış, burada assisent kimi əmək
fəaliyyətinə başlamışdır.
Y.Ə.Məmmədov
1979-cu ildə Riyazi fizika tənlikləri kafedrasının
baş müəllimi, 1980- ci ildə dosenti, 1991- ci ildə
professoru seçilmişdir.
Y.Ə.Məmmədov
bir müddət (1992-1993-cü illərdə) Türkiyə
Respublikasının İstanbul Texniki Universitetində professor
kimi çalışmışdır. O, 1993-cü ilin noyabr
ayında Bakıya qayıtmış və dekabr ayında Riyazi
fizika tənlikləri kafedrasının müdiri, 2000-ci ildə
Tətbiqi riyaziyyat və kibernetika fakültəsinin dekanı
vəzifəsinə seçilmişdir.
Adətən Tanrı sevdiyi adamlara təkcə istedad yox, həm də həvəs, istək verir. Bu istək və həvəs zəhmətin sayəsində insanı peşə adamları içərisində fərqləndirir. Belələri sınaqdan çıxaraq öz peşələrinin zirvəsinə doğru addımlayırlar. Onlar zəhmətləri ilə bütün əngəlləri, maneələri yarırlar. Öz ağıllarına, iradələrinə, səbirlərinə güvənərək elmin açarını və bu açarın açaçağı qapını axtarırlar. Əsl alim ömrü bu cür alovlardan keçir, ali məqsədə doğru can atır, elmdəki hər bir uğuru ona rahatlıq gətirir və nəticədə yeni-yeni uğurlara doğru hərəkət başlayır. Bu mənada Y.Ə.Məmmədovun həyat yolu, ömür yolu inadlı əməyin, zəhmətin, səyin nəticəsində ona ad-san və şöhrət qazandırmış və indi də bu proses ləyaqətlə davam etməkdədir.
Elm yolu
ağır bir yoldur. Bu yola qədəm qoyanlar öz sahələri
ilə bağlı bütün əsrlərin
ixtiralarını və fikirlərini öyrənirlər,
onlar arasındakı əlaqələri dərindən dərk
edirlər və ən nəhayət, öz yollarını, dəst-xətlərini
tapırlar. Qəti söyləmək olar
ki, Y.Ə.Məmmədov elmdə öz yolunu, dəst-xətini
tapmış alimlərimizdən biridir.
Təsadüfi
deyildir ki, Y.Ə.Məmmədov elmi fəaliyyətə tələbəlik
illərindən başlamışdır. O, tələbə ikən
V kursda oxuduğu zaman Novosibirsk Dövlət Universitetində
keçirilən elmi konfransda məruzə ilə
çıxış etmişdir. Onun məruzəsi
diploma layiq görülmüş və ümumittifaqda
nüfuzlu olan “Diferensial tənlikər” məcmuəsində
çap olunmuşdur. Yeri gəlmişkən
qeyd edək ki, Y.Ə.Məmmədov diferensial tənliklər
və riyazi fizika sahəsində tanınmış mütəxəssisdir.
O, akademik M.L.Rəsulovun tələbəsi olmuş, onun elmi
istiqamətini (sərhəd və qarışıq məsələlərin
həllində kontur inteqralı və çıxıqlar
üsullarının nəzəri və tətbiqi problemləri)
davam və inkişaf etdirmişdir. Eyni zamanda adi
və xüsusi törəməli diferensial tənliklər nəzəriyyəsinin
digər oblastlarında da bir sıra mühüm nəticələr
əldə etmişdir.
Y.Ə.Məmmədov
1971-1978-ci illərdə tipə mənsub olmayan dəyişən
əmsallı tənliklər üçün
birölçülü Koşi və qarışıq məsələlərin
korrekt qoyuluşu problemini ətraflı tədqiq etmişdir. Onun aldığı elmi nəticələr
“Diferensial tənliklər”də, “Azərbaycan EA-nın xəbərləri”ndə,
“ADU-nun elmi əsərləri”ndə çap olunmuşdur.
Y.Ə.Məmmədov
1974-cü ildə “Korrekt birölçülü məsələlər
və onların həllərinin analitik göstərilişi”
mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə
etmişdir.
O, namizədlik dissertasiyası müdafiə edən zaman belə
bir mövzuda tədqiqat işləri, yalnız sabit əmsallı
tənliklər üçün Q.E.Şilov, Q.V.Dikopolov kimi
alimlər tərəfindən aparılmışdı.
Y.Ə.Məmmədovun
sonrakı tədqiqatlarında differensial operatorların rasional
dəstəsi üçün requlyarlıq, sanki
requlyarlıq və normallıq problemləri
araşdırılmış, ilk dəfə olaraq belə
operatorların məxsusi və qoşma elementləri üzrə
ayrılış düsturu tapılmışdır. Bundan
başqa, Y.Ə.Məmmədov ilk dəfə olaraq
cırlaşan adi diferensial operatorlar üçün sonsuz tərtibli
məxsusi ədədlərin varlığını göstərmişdir.
Eyni zamanda məxsusi ədədlər çoxluğunu sonlu
limit nöqtələri ətrafında requlyarlıq, sanki
requlyarlıq və normallıq anlayışlarını
vermişdir. O, uyğun qarışıq məsələləri
tədqiq edərkən İ.Q.Petrovskinin Koşi məsələlərinin
korrektliyi üçün verdiyi məşhur “A” şərtinin
analoqunu tapmışdır.
Y.Ə.Məmmədov
bu nəticələrinə əsaslanaraq çıxıqlar
üsulunun köməyilə Sobolyev-Qalpern tipli tənliklər
üçün qarışıq məsələləri həll
etmişdir.
Açığı
deyək ki, insan nəyi öyrənirsə, tədqiq edirsə,
çətinliklərlə qarşılaşır, yorulur, bəzən
çətinlik onu öz tutduğu yoldan
uzaqlaşdırır. Ancaq iradəli, prinsipial və ləyaqətli
adamlar hansı sahə ilə məşğul olsalar da, öz
yollarından dönməyir və çəkinməyirlər.
Bu mənada Y.Ə.Məmmədov öz tədqiqatlarını
aparan zaman qarşıya çıxan çətinliklər
onu yora bilməmiş, gərginliklər onu həvəsdən
salmamış, ilk dəfə əldə etdiyi nəticələr
onu təəccübləndirməmişdir. Ona görə ki, bu nəticələrin arxasında
ölçüyə uyğun gəlməyən zəhmət,
çalışqanlıq, məsuliyyət, dərin bilik
dayanmışdır. Həmin bu keyfiyyətlərin
sayəsində Y.Ə.Məmmədov “Ümumi şəkilli
adi diferensial tənliklər sistemi üçün spektral məsələlərin
tədqiqi və uyğun qarışıq məsələlərin
həlli üçün çıxıqlar üsulunun əsaslandırılması”
mövzusunda doktorluq dissertasiyasını
yekunlaşdırmış və onu 1990- cı ildə Tbilisi
Riyaziyyat İnstitutunun ixtisaslaşmış elmi
şurasında müdafiə etmişdir.
Y.Ə.Məmmədovun
məhsuldar elmi fəaliyyəti sonrakı illərdə də
davam etmiş, o özünəməxsus məntiqi
ardıcıllıqla maraq dairəsində olan problemləri
sistemləşdirərək bir sıra yeni, praktiki və nəzəri
əhəmiyyətli nəticələr əldə
etmişdir.
Onun özülü elastiki
mühitdə dalğanın yayılması prosesinin model tənliyi
üçün qarışıq məsələlərin həlli
sxemini əsaslandırması, eksponensial stratifikasiyalı
(laylanmış) mayelərin dinamikası tənlikləri
üçün ümumi şəkilli
birölçülü qarışıq məsələləri
tam tədqiq etməsi, cırlaşan sərhəd rejimində
elektrik dövrəsində sönmə dekrementinin loqarifmik
artım sürətini ortaya çıxartması,
Şredinger tipinə cırlaşan parabolik tənliklər
üçün ilk dəfə olaraq qarışıq məsələnin
həllinin varlığı və yeganəliyini isbat etməsi
və həlli üçün analitik ifadə tapması kimi
tədqiqatları tətbiqi əhəmiyyətli işlər
içərisində ən mühümləridir. Y.Ə.Məmmədovun bu illərdə
apardığı vacib nəzəri əhəmiyyətli tədqiqatları
sırasında ikitərtibli adi diferensial tənliklər
üçün spektral məsələnin requlyarlığının
və istənilən dərəcədən sanki
requlayarlığının potensial funksiyasının
periodiklik xassəsi ilə ifadə olunan meyarını
tapmasını, kompleks potensiallı Şturm-Linvill tənliyi
üçün məxsusi ədədlərin asimptotikası
məsələsini həll etməsini xüsusi olaraq qeyd etmək
lazımdır.
Bu tədqiqatların nəticələri
“Diferensial tənliklər”, “SSRİ EA -nın məruzələri”,
“Riyaziyyat və Mexanika institutunun əsərləri”, “BDU-nun xəbərləri”,
“AMEA-nın məruzələri”, “AMEA-nın xəbərləri”,
“Türkish journal of Mathematiks”, “Commun. Theor.
Phys. (
Y.Ə.Məmmədov Moskva,
Y.Ə.Məmmədovun məruzələri
postsovet məkanında V.P.Mixaylov, A.A.Dezin (Moskva, V.İ.Steklov
adına Riyaziyyat İnstitutu), A.Q.Kostyuçenko,
A.A.Şkalikov (M.V.Lomonosov adına MDU, mexanika-riyaziyyat
fakültəsi), A.Q.Sveşnikov, S.A.Qabov (MDU, hesablama
riyaziyyatı və kibernetika fakültəsi), M.V.Fedoryuk
(Moskva), V.N.Vraqov (Novosibirsk Dövlət Universiteti),
İ.V.Skrıpnik (Ukrayna EA-nın Tətbiqi riyaziyyat və
mexanika İnstitutu), İ.T.Kiquradze (Tbilisi Riyaziyyat
İnstitutu) kimi görkəmli riyaziyyatçıların
seminarlarında maraqla dinlənilmişdir.
Y.Ə.Məmmədov
riyazi-fizika və diferensial tənliklər sahəsində 100-dən
artıq elmi əsərin, dərslik və dərs vəsaitinin
müəllifidir. Onun əsərlərinə riyazi-fizika və
diferensial tənliklər sahəsində tədqiqat işi
aparanlar hər dəfə müraciət edir və istinad edirlər.
Y.Ə.Məmmədovun elmi məqalələrinin
xeyli hissəsi nüfuzlu xarici jurnallarda çap olunmuşdur.
Y.Ə.Məmmədovun
rəhbərliyi altında 13 elmlər namizədi, bir elmlər
doktoru yetişmiş, o, çox sayda doktorluq və namizədlik
dissertasiyasına oppenentlik etmişdir.
Y.Ə.Məmmədovun elmi,
pedaqoji, təşkilatçılıq fəaliyyəti,
diferensial tənliklər və riyazi-fizika sahəsində əldə
etdiyi nəzəri, tətbiqi əhəmiyyətli nəticələri,
Azərbaycan elmini beynəlxalq səviyyədə layiqincə
təmsil etməsi yüksək qiymətləndirilərək
ona ulu öndər Heydər Əliyevin sərəncamı ilə
2000-ci ildə “Əməkdar elm xadimi” fəxri adı
verilmiş, 2001-ci ildə isə o, Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyasının müxbir üzvü seçilmişdir.
Y.Ə.Məmmədov
2000-2004-cü illərdə BDU-nun tətbiqi riyaziyyat və
kibernetika fakültəsinin dekanı, 2004-2006-cı illərdə
I prorektoru-elmi işlər üzrə prorektoru vəzifələrində
çalışmışdır. 2006-cı ildə Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı
ilə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin rektoru vəzifəsinə
təyin edilmişdir.
Y.Ə.Məmmədov namizədlik
və doktorluq elmi dərəcələri verən müdafiə
şuralarının üzvü və sədiri, Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti yanında AAK-ın riyaziyyat və
mexanika ixtisasları üzrə ekspert şurasının sədri
kimi elmi kadrların hazırlığı, dissertasiya işlərinin
qiymətləndirilməsi sahəsində aktiv fəaliyyət
göstərmişdir və hazırda ümumi pedaqogika,
pedaqogika və təhsilin tarixi; Təlim və tərbiyənin
nəzəriyyəsi və metodikası ixtisasları üzrə
müdafiə şurasının sədridir.
Y.Ə.Məmmədov Azərbaycan
Respublikası Təhsil Nazirliyi Kollegiyasının, YUNESKO-nun
“Elmi biliklərin və texnologiyaların etikası” Azərbaycan
Komitəsinin üzvüdür. O, rektor və kolegiya
üzvü kimi respublikada təhsil sahəsində aparılan
islahatlarda fəal iştirak edir. Respublikanın
elmi-pedaqoji ictimaiyyəti onun fəaliyyətinə yüksək
qiymət verir, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində
təhsildə apardığı islahatları təqdirəlayiq
hesab edirlər.
Yusif müəllimi
anadan olmasının 60 illiyi münasibətilə ürəkdən
təbrik edir, ona uzun ömür, möhkəm
cansağlığı, ailə səadəti, elmi-pedaqoji və
ictimai fəaliyyətində uğurlar, yeni-yeni nailiyyətlər
arzulayırıq.
Asəf İSGƏNDƏROV,
Lənkəran Dövlət Universitetinin rektoru,
əməkdar elm xadimi, fizika-riyaziyyat elmləri
doktoru, professor,
Mirzəli MURĞUZOV,
əməkdar müəllim, “Şöhrət” ordenli,
fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor,
Buludxan XƏLİLOV,
filologiya elmləri doktoru, professor
Xalq qəzeti.- 2010.- 23 yanvar.- S. 6.