Heydər Əliyev milli mədəniyyətimizin böyük hamisi idi

Ulu öndər Heydər Əliyevin elm və sənət sahələrinə, o cümlədən çoxəsrlik ədəbiyyatımıza, mədəniyyət və incəsənətimizə aid nəzəri-estetik görüşləri fundamental elmi-tədqiqat əsərləri üçün zəngin material verir. Heydər Əliyev peşəkar teatrşünas idi, peşəkar kinoşünas idi, peşəkar rəssam idi, peşəkar musiqiçi idi, peşəkar dilçi-natiq idi, peşəkar yazıçı, tənqidçi idi. O, mədəniyyət və incəsənətimizin ayrı-ayrı sahələrindən bəhs edərkən bütün bunlara dövlətçilik nöqteyi-nəzərindən, azərbaycançılıq fəlsəfi kontekstindən yanaşmışdır. Heydər Əliyevin Azərbaycan naminə gördüyü titanik fəaliyyəti barədə cild-cild kitablar yazılıb və zaman keçdikcə bu cildlərin sayı və sanbalı da artacaq.

Tanınmış sənətşünas alim, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin rektoru, əməkdar incəsənət xadimi, filologiya elmləri doktoru, professor Timuçin Əfəndiyevin "Heydər Əliyev və milli-mənəvi dəyərlərimiz " (Bakı, "Zərdabi LTD," 2001) monoqrafiyası ümummilli liderimiz, müstəqil Azərbaycanın yaradıcısı və qurucusu Heydər Əliyevin çoxşaxəli mədəniyyət nəzəriyyəsinin tədqiqinə həsr olunmuşdur. Müəllif ulu öndərə həsr etdiyi kitabının birinci fəslində Azərbaycan mədəniyyətinin hərtərəfli inkişafında və zəngin mənəvi-mədəni irsinin dünyaya çatdırılmasında Heydər Əliyevin böyük rolundan bəhs edir. Qeyd edilir ki, Azərbaycanın milli-mənəvi və əxlaqi dəyərlərinin ümumbəşəri ideallarla zənginləşməsində onun misilsiz xidmətləri olmuşdur. O, Azərbaycan xalqının tarixi keçmişinə, zəngin mənəvi dəyərlərinə, maddi-mənəvi irsinə, incəsənətinə qayğı ilə yanaşmış və milli ədəbiyyatımızın, mədəniyyətimizin böyük dostu və hamisi olmuşdur. Ədəbiyyatımızın xalqımıza etdiyi xidməti yüksək qiymətləndirən müdrik rəhbər yazırdı: "... Bu gün, ümumiyyətlə, müstəqillikdən danışarkən ədəbiyyatımızın xalqımız üçün nə qədər zəngin sərvət olduğunu qeyd etmək lazımdır. Bizim ədəbiyyatımız, mədəniyyətimiz xalqımızın milli sərvətidir və intellektual mülkiyyətidir".

Bu bir həqiqətdir ki, Azərbaycan teatrının tarixi mürəkkəb, çətin və eyni zamanda, önəmli bir yol keçmişdir. Azərbaycan teatrı xalqın mədəni intibahında və milli istiqlal mücadiləsində böyük rol oynamışdır. Milli teatrımızın keçdiyi tarixi yol çətin və kəşməkeşli olsa da, həm də şərəfli olmuşdur. "Teatrımızın böyük tarixi, böyük ənənələri, gözəl nümunələri var və bu teatr bu gün də, gələcəkdə də yaşayacaqdır!" - deyən dünya miqyaslı siyasətçi "Azərbaycan dünyəvi, peşəkar teatrının yaradılmasının 125 illiyi haqqıında" 27 avqust 1998 ci il tarixli, 763 saylı fərman imzaladı. Bu fərman əsasında yubiley tədbirlərinin hazırlanması və keçirilməsi üzrə təşkilat komitəsinin tədbirlər planı hazırlandı və həyata keçirildi. Azərbaycan teatrının 100 illiyinə həsr olunmuş təntənəli yığıncaqda ulu öndər demişdir: "Teatr tamaşası həmişə bir bayramdır. Elə bir insan çətin tapılar ki,səhnə sənəti onun taleyində, dünyagörüşünün, estetik zövqünün formalaşmasında böyük rol oynamasın. Bizim bir çox yaxşı xatirələrimiz, təəssüratlarımız, ürək çırpıntılarımız ecazkar sənət ustalarının nəfəsini duymaqda, sevimli qəhrəmanların səsini eşitməkdə, bir növ onların sevinc və kədərinə şərik olmaqda bizə imkan verən teatrla, səhnə ilə bağlıdır".

T.Əfəndiyev kitabında diqqəti ən çox Heydər Əliyevin milli-mənəvi sərvətlərimizə verdiyi dəyərə, göstərdiyi diqqət və qayğıya yönəldir. Müdrik rəhbərin dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin 500 illik, "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanının 1300 illik yubileylərinin şəxsi təşəbbüsü və böyük səyləri nəticəsində həyata keçirilməsini mədəniyyət tariximizdə onun müstəsna tarixi xidmətinin nəticəsi kimi qiymətləndirir. Mövzu müəllifə imkan verir ki, o, ulu öndərin çoxşaxəli fəaliyyətini, mədəniyyətlə ilgili ədəbi-sənət görüşlərini müxtəlif rakurslardan işıqlandırsın, onları maraqlı yanaşma yönlərindən strukturlaşdırsın. Mədəniyyətimizin elə bir sahəsi olmamışdır ki, Heydər Əliyev qayğısından bəhrələnməsin. Heydər Əliyev Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında yeni bir dövrün əsasını qoydu və milli-mənəvi dəyərlərimizi beynəlxalq aləmdə tanıtdı.

Monoqrafiyanın ikinci fəsli ümummilli liderin ədəbi irs təliminə həsr olunub. T.Əfəndiyev bu fəsildə ulu öndərin ədəbi-nəzəri görüşlərini dörd əsas istiqamətlər üzrə təsnif edir.

Müəllif qeyd edir ki, Heydər Əliyevin ədəbiyyat siyasəti onun ümümdövlət siyasətinin əsas inkişaf istiqamətlərindən biri olmuşdur. Heydər Əliyevin ədəbiyyat konsepsiyası, mədəniyət nəzəriyyəsi və ana dili haqqındakı nəzəri görüşlərini azərbaycançılıq fəlsəfi kontekstində izah edən professor yazır: "Heydər Əliyev təkcə bütövlükdə ədəbiyyata, ədəbi-bədii irsə deyil, müasiri olduğu hər bir istedadlı sənətkara bir azərbaycançı kimi, sənətkar və vətəndaş kimi baxırdı. Onun XX əsrin yazıçıları haqqında fikirlərini oxuyanda XIX əsrin böyük rus şairi, "Sovremennik"in baş redaktoru Nekrasovun məşhur kəlamı yada düşür: " Sən şair olmaya bilərsən, lakin vətəndaş olmağa borclusan." Vətəndaş və yazıçı! Heydər Əliyevin müasir ədəbi proses konsepsiyasında bu müddəa başlıca yer tutur. Müəllif bütün bu məsələlərlə bağlı öz fikirlərini tarixi dəqiqliklə, ulu öndərin mənalı deyimləri ilə sonuclayır: məsələn, Məmməd Arazın 60 illiyi münasibəti ilə deyilən: "Qırx ildən çoxdur ki, dərin fəlsəfi lirikanız çağdaş Azərbaycan poeziyasını zənginləşdirməkdədir", xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevə 80 illiyi münasibəti ilə söylənilən "Dünya mədəniyyətinə ölməz dühalar bəxş etmiş qədim Odlar Diyarında xalqın məhəbbətini qazanmaq, sənət zirvəsinə ucalmaq olduqca çətin və şərəflidir. Siz fədakar əməyiniz sayəsində bu şərəfə nail olmusunuz," xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlıya 75 illiyi münasibəti ilə ünvanlanan "Siz istedadlı yazıçı, müdrik və mahir pedaqoq, mübariz vətəndaş kimi xalqın qəlbində əbədi məskən salmısınız" - ifadələri qədrşünaslıq nümunəsi idi. Azərbaycan folkloruna, istedadlı el sənətkarlarına, ustad aşıqların yaradıcılığına həssas və qayğıkeş münasibət göstərən Heydər Əliyev Aşıq Ələsgərin 150 illik (1972), Aşıq Alının 180 illik (1981) yubileylərinin təntənəli şəkildə, ümumxalq bayramı səviyyəsində qeyd edilməsi, onların əsərlərinin çap olunub xalqa çatdırılması onun aşıq sənətimizə, folklor irsimizə olan qayğısının misilsiz təzahürü idi. Milli ədəbiyyatımıza tükənməz məhəbbət Heydər Əliyev siyasətinin ən dəyərli tərkib hissələrindən biri idi. Sovet dönəmində S.Rüstəm, R.Rza, M.İbrahimov, S.Rəhimov kimi yazıçılara o zaman üçün ən yüksək fəxri adlardan olan Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adının verilməsi Heydər Əliyevin Azərbaycan yazıçısına ən böyük qayğısı idi. İstiqlal dövründə də o, Azərbaycan yazıçılarının əməyini yüksək qiymətləndirərək İ.Əfəndiyev, B.Vahabzadə, X.Rza, M.Araz, M.Dilbazi, İ.Şıxlı, H.Abbaszadə, Qabil kimi yazıçı və şairləri ölkənin ən yüksək mükafatları - "İstiqlal" və "Şöhrət" ordenləri ilə təltif etdi. Müəllifə görə Heydər Əliyevin ədəbiyyat haqqında dedikləri Azərbaycan bədii mədəniyyətinin tarixi rolunu müəyyənləşdirən nəzəri-metodoloji sərvətdir.

"Azərbaycan teatrının böyük hamisi" adlanan üçüncü fəsildə Heydər Əliyevin teatr sənətinə, teatr xadimlərinə və ayrı-ayrı sənət adamlarına göstərdiyi qayğılara xüsüsi diqqət yetirən T.Əfəndiyev yazır: "...Mən onun İlyas Əfəndiyevə göstərdiyi böyük diqqətinin şahidi kimi deyə bilərəm ki, Heydər Əliyev qayğısı sayəsində insanlar şəfa tapırdılar. İlyas Əfəndiyev Moskvada xəstəxanada yatarkən Heydər Əliyevin ona baş çəkməsi, qayğı göstərməsi bu günə qədər bizim xatirimizdədir və biz həmişə ulu öndərimizi şükranlıqla xatırlayırıq . Bu qayğı təkcə İlyas Əfəndiyevlə bağlı deyildi. Onun Süleyman Rüstəmə, Mirzə İbrahimova, Rəşid Behbudova, Qara Qarayevə, Fikrət Əmirova, Hökümə Bülluriyə, Yusif Səmədoğluna göstərdiyi qayğı xalqımızın yaddaşındadır. Bu gün Heydər Əliyev ideyalarının layiqli davamçısı möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev cənabları Azərbaycan teatrının inkişafı üçün əlindən gələni əsirgəmir. Bunun ən parlaq nümunəsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2009-cu il 18 may tarixdə imzaladığı "Azərbaycan teatrı 2009-2010- cu illərdə" adlı Dövlət Proqramıdır. Və heç şübhəsiz Dövlət Proqramı milli teatrımızın dünyanın qabaqcıl teatrları sırasına çıxmasına ümidli təminat verir.

Kitabın "Milli kino sənətimizə tükənməz qayğı" adlanan dördüncü fəslində Heydər Əliyevin milli kinematoqrafiyanın tərəqqisinə və mədəniyyət xadimlərinə diqqət və qayğısı sərgilənir. Dünya siyasət tarixinə adı əbədi həkk olunmuş ümummilli lider Heydər Əliyev istər müstəqil Azərbaycan Respublikasının Prezidenti olduğu dövrdə, istər də ötən əsrin 70-80 -ci illərində ölkəmizin rəhbəri olduğu illərdə milli kino sənətimizin inkişafı üçün böyük işlər görmüşdür. "Uzaq sahillərdə " filminin meydana çıxması, məhz ulu öndərin xidməti sayəsində olmuşdur. "Babək " filminin ekrana vəsiqə alması, "Bir cənub şəhərində ", "İstintaq" filmlərinin ekran taleyi də, ulu öndər Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. "Azərbaycan kinosunun tarixi xalqımızın salnaməsidir" - deyən müdrik rəhbərin ictimai fəaliyyətində kino sənətinə və kino xadimlərinə diqqət və qayğısından bəhs edən müəllif təkzibedilməz faktlarla isbatlayır ki, Heydər Əliyev hakimiyyətə gələndən sonra kinonun imkanlarından səmərəli istifadə etməyə başladı. Professor haqlı qeyd edir ki, müdrik rəhbər dəfələrlə Bakıda keçirilən və Azərbaycanın sivil bir ölkə, qədim mədəniyyət beşiyi kimi nüfüzunu beynəlxalq aləmdə artıran möhtəşəm bir tədbirin - beynəlxalq "Şərq-Qərb" kinofestivalının ənənəvi dostluq və kino bayramına çevrilməsində də böyük rol oynamışdır. Ulu öndərin 18 dekabr 2000 -ci il tarixli sərəncamı ilə Azərbaycanda ilk kinosüjetin çəkilməsi, eləcə də kino işçilərinin Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında xidmətləri nəzərə alınaraq avqustun 2-si Azərbaycan kinosu günü, kino işçilərinin professional bayramı elan olunmuşdur. Möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev Heydər Əliyevin kino sahəsində gördüyü işləri uğurla həyata keçirir. Bunun ən bariz nümunəsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2008 -ci il 4 avqust tarixli "Azərbaycan kinosunun 2008-2018 -ci illər üzrə inkişafına dair Dövlət Proqramı" dır.

"Rəssam duyumlu müdrik insan- Heydər Əliyev" adlanan beşinci fəsildə T.Əfəndiyev müdrik rəhbərin Azərbaycan rəssamlığına və ayrı-ayrı rəssamların yaradıcılığına verdiyi yüksək qiyməti sənətşünaslıq kontekstində təhlil obyektinə gətirir. Heydər Əliyevin nəzəri-estetik görüşlərini dərindən araşdıran professor düzgün olaraq belə nəticəyə gəlir ki, "yüksək nəzəri intellektual səviyyə, dərin fəlsəfi məzmun, zəngin müşahidə və ən əsası, rəssamlıq sənətinin sirlərinə bələd olmaq Heydər Əliyevin sənət konsepsiyasını səciyyələndirir". Heydər Əliyev Səttar Bəhlulzadə yaradıcılığına yüksək qiymət verərək yazırdı: "...XX əsrdə mədəniyyətimiz bütün sahələrdə sürətlə inkişaf edib, dünya mədəniyyətinə böyük simalar bəxş edib. Onların arasında rəssamlıq sahəsində Səttar Bəhlulzadənin xüsusi yeri var. O, nəinki Azərbaycan, həm də bütün dünya mədəniyyəti üçün, dünya rəssamlıq sənəti üçün görkəmli bir rəssamdır və böyük mədəni irs qoymuşdur. Azərbaycan xalqı belə bir şəxsiyyəti ilə, belə bir insanla fəxr edir və bundan sonra da fəxr edəcəkdir." T.Əfəndiyev xüsusi qeyd edir ki, ulu öndər heç bir zaman sənətkarın yaradıcılığını şəxsiyyətindən ayırmırdı. Şəxsiyyətlə yaradıcılığın vəhdəti sənətin tükənməz enerji mənbəyidir. Ulu öndər fenomenal fəaliyyətində zaman -zaman milli rəssamlıq məktəbinin görkəmli nümayəndələrinin yaradıcılığı haqqında dəyərli fikirlər söyləmiş, onlarla görüşüb ünsiyyət saxlamışdır. Tahir Salahov, Toğrul Nərimanbəyov, Elmira Şahtaxtinskaya, Oqtay Sadıqzadə, Maral Rəhmanzadə və başqa yaradıcı insanlar onun sənətkar kimi yüksək qiymətləndirdiyi şəxsiyyətlər idi.

Kitabın sonuncu - altıncı fəsli "Musiqi aləmindən dünyaya baxış" adlanır. Musiqi sənətimizdə Heydər Əliyev dövrünü bütövlükdə yüksəliş və tərəqqi dövrü kimi dəyərləndirən müəllif qeyd edir ki, hazırda ulu öndərin adını daşıyan Heydər Əliyev Sarayı, Ş.Məmmədova adına Opera Studiyası, Bakı Xoreoqrafiya Məktəbi, Dövlət Mahnı Teatrı, Yaşıl Teatr, bölgələrdə yaranan yeni mədəniyyət evləri, yeni uşaq musiqi və incəsənət məktəbləri, musiqi texnikumları, Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının rekonstruksiyası və həyata keçirilən onlarla bu cür layihələr Heydər Əliyevin musiqi mədəniyyətinin inkişafı sahəsində qayğısının ilkin təzahürü idi. Onun səyi və dəstəyi ilə neçə-neçə bəstəkarımız SSRİ xalq artisti adına layiq görüldü, SSRİ-nin ən yüksək orden və medalları ilə təltif olundular. Zəmanəmizin üç dahi bəstəkarı - Qara Qarayev, Niyazi, Fikrət Əmirov ən mötəbər fəxri adlardan birinə - Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq görüldülər. Müəllif fikrini yekunlayaraq belə nəticəyə gəlir ki, Heydər Əliyev ənənələri bu gün onun layiqli davamçısı, dövlət başçımız Prezident İlham Əliyev tərəfindən şərəflə davam etdirilir.

2007 -ci ildə cənab İlham Əliyevin "Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı üzvlərinin yaradıcılıq şəraitinin yaxşılaşdırılması tədbirləri haqqında" sərəncamı musiqi aləmində böyük əks-sədaya səbəb oldu. Həmin sərəncamda öz əksini tapan məsələlər - Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı üçün müvafiq binanın ayrılması və onun əsaslı təmir olunması, yaradıcılıq evinin tikilməsi, bəstəkarların əsərlərinin nəşri və elektron daşıyıcılar vasitəsi ilə yayımlanmasının təmin olunması, gənc və yaşlı bəstəkarlara təqaüdlərin verilməsi haqqında maddələr ulu öndərin ənənələrinin davamının bariz nümunəsi kimi qarşılandı.

Uzun illər sənətşünaslıq, kulturologiya, ədəbiyyat və mədəniyyətin aktual problemlərinə həsr edilmiş bir sıra dəyərli monoqrafiya, dərslik və dərs vəsaitləri, onlarla kitab və yüzdən yuxarı elmi-publisistik məqalələr yazmış əməkdar incəsənət xadimi, professor Timuçin Əfəndiyevin "Heydər Əliyev və milli-mənəvi dəyərlərimiz" monoqrafiyası dahi liderin nəzəri- estetik irsinin tədqiqi və təbliği sahəsində fundamental elmi tədqiqat əsəridir. Monoqrafiyanın bütün fəsillərində ulu öndərin mədəni irs nəzəriyyəsi konseptual şəkildə qoyulur və tarixilik prinsipi əsasında dəyərləndirilir. T.Əfəndiyevin elmi səriştə ilə apardığı dərin tədqiqat zamanı ortaya qoyduğu çeşidli faktlar, yürütdüyü mülahizələr demək olar ki, yenidir. Müəllif ulu öndərin çoxşaxəli mədəni irsini dərindən tədqiq etmiş, onu əxz etmiş və əhatəli təhlillər əsasında konseptual elmi nəticələrə nail olmuşdur. Elmi ictimaiyyət, mədəniyyətşünaslar, sənətşünaslar, sosioloqlar, tarixçilər, filoloqlar, habelə geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuş bu kitab professor Timuçin Əfəndiyevin planetar miqyaslı ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin anadan olmasının 88 -ci ildönümünə sonsuz ehtiramın ifadəsi olan orijinal elmi-tədqiqat əsəridir.

Vəfa XANOĞLAN,

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

Xalq qəzeti.- 2011.- 21 aprel.- S. 6.