İnkişafın yeni mərhələsi

2 avqust Milli Kino Günüdür

Milli kinomuzun 113 yaşı tamam olur. 1996-cı ildə kinoşünas Aydın Kazımzadənin ciddi araşdırmaları nəticəsində Azərbaycan kino tarixinin 1898-ci ildən başlandığı sübut olundu. Həmin il avqustun 2-də Anton Mişonun çəkdiyi ilk film - "Balaxanıda neft fontanı" Bakıda nümayiş etdirilmişdi. İlk Azərbaycan bədii filmi isə 1916-cı ildə çəkilən "Neft və milyonlar səltənətində" filmi oldu.

1916-cı ildə həmçinin Ü. Hacıbəyovun "Arşın mal alan" operettası ekranlaşdırılmış və 1917-ci il yanvarın 3-də "Forum" kinoteatrında nümayiş olunmuşdur. Bu, Üzeyir bəy yaradıcılığına Azərbaycan kinosunun ilk müraciəti idi. 1945-ci ildə çəkilmiş "Arşın mal alan" isə ilk milli filmimizdir ki, SSRİ dövründə Dövlət mükafatına layiq görülüb. Sonrakı illərdə Üzeyir bəy yaradıcılığının ən gözəl nümunələrindən olan "O olmasın, bu olsun" operettası (1956), "Leyli və Məcnun" operası ekranlaşdırıldı. Sonra isə yazıçı Anarın öz ssenarisi əsasında çəkdiyi dahi bəstəkarın həyat və yaradıcılığından bəhs edən "Üzeyir Hacıbəyov: "Uzun ömrün akkordları - Üzeyir ömrü" filmi Azərbaycan musiqi tarixinin böyük bir salnaməsinə çevrildi. Azərbaycan müstəqillik qazanana qədər ölkəmizin kinematoqrafçıları milli ənənələrə söykənərək kino salnaməmizi xeyli zənginləşdirmişlər. Sovet filmləri sırasında çox qiymətli Azərbaycan filmləri də vardır.

Müstəqil Azərbaycanın kino sənəti 1993-cü ildən formalaşmağa başladı. Həmin illərdə incəsənətin bu vacib sahəsi, sözün əsl mənasında, məhv olmaq təhlükəsi ilə üzləşmişdi. 1993-cü ildə ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı ilə incəsənətə diqqət artırıldı. Milli kinematoqrafiyanın qazandığı ən mühüm uğurlardan biri "Kino haqqında Qanun"un qəbul edilməsi oldu. Bununla dövlət kinematoqrafın hüquqi bazasını yaratmış oldu. Qeyd edək ki, MDB ölkələri arasında Rusiyadan sonra yalnız Azərbaycanda belə bir qanun qəbul edilib.

Azərbaycanda kino çəkilişlərinə dövlətin qoyduğu vəsait ilbəil artırılır. Belə ki, bu sahəyə 2000-ci ildə 600 min, 2004-cü ildə 850 min, 2005-ci ildə 1 milyon 400 min, 2006-cı ildə 2 milyon, 2007-ci ildə isə 3 milyon 300 min manat vəsait ayrılmışdır. Bu vəsaitə uyğun olaraq əvvəllər 3-4 ildə cəmi 1-2 bədii film çəkilirdisə və ya heç çəkilmirdisə, son 5-6 il ərzində "Ovsunçu", "Hacı Qara", "Küçələrə su səpmişəm", "Arxada qalmış gələcək", "Girov", "Əlvida", "Cənub şəhəri", "Cavid ömrü", "Hökmdarın taleyi", "Cavadxan", "Manifest", "Biz qayıdacağıq" kimi 15 bədii film, habelə bir neçə sənədli və cizgi filmləri çəkilmişdir. Bu gün Azərbaycan filmləri beynəlxalq müsabiqələrdə iştirak edir,müxtəlif səviyyəli mükafatlar qazanırlar. Bu inkişaf 1990-cı illərin əvvəllərində bəzi bədxahlarımızın Azərbaycan kinosunun getdikcə məhv olacağı barədə fikirlərini tamamilə alt-üst etdi. Bütün sahələrdə olduğu kimi kinoda da durğunluq dövrü aradan qaldırıldı. Göründüyü kimi, hazırda bu sahəyə dövlət qayğısı sayəsində milli kinomuz inkişaf dövrünü yaşayır.

Son illər dövlətimiz milli kinomuzun tərəqqisinə,onun maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə böyük qayğı göstərir. 2007-ci il fevralın 20-də Prezident İlham Əliyev "Azərbaycanda kino sənətinin inkişaf etdirilməsi haqqında" sərəncam imzaladı. Bu sərəncam kinomuzun maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə yeni bir təkan verdi. Etiraf etmək lazımdır ki, hələ respublikamızda kinonun maddi-texniki bazası aşağı səviyyədədir. 1976-cı ildə ulu öndərimiz Heydər Əliyev "Kino sənətinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi haqqında" sərəncam imzalamışdı. Bu sərəncama əsasən o zaman xarici valyuta hesabına kino avadanlıqları alındı və hazırda kinostudiyada istifadə olunan avadanlıqlar məhz o dövrdə alınanlardır. Prezident İlham Əliyevin imzaladığı sərəncamda isə kino sahəsində məsələlərin həlli kompleks şəkildə qoyulur. Yəni kinostudiyanın binasının ən müasir tələblərə cavab verən formada yenidən qurulması, ən yeni texniki avadanlıqlarla təchiz edilməsi, kadr siyasətinin həyata keçirilməsi və digər bu kimi mühüm məsələlər həmin sənəddə öz əksini tapmışdır. Bundan sonra xarici kinorejissorların respublikamızda kino çəkilişləri aparmaları və digər məsələlər öz həllini tapacaqdır.

1996-cı ildə Azərbaycan Dövlət Film Fondu yaradıldı. Hazırda bu fondda 10 mindən artıq milli və xarici film saxlanır. Həmin filmlərin yüksək səviyyədə qorunmasını təmin etmək məqsədilə Dövlət Film Fondu üçün dünya standartlarına cavab verən beşmərtəbəli bina inşa edilib.

Azərbaycanda yeni,yüksək ixtisasli kinematoqrafçı kadrların hazırlanmasına xüsusi diqqət yetirilir. SSRİ-nin dağılması ilə əlaqədar kino sahəsində kadrlar dağılmış, pərən-pərən düşmüşdülər. Respublikamızda milli kinematoqrafçı kadrların hazırlanması məsələsi Prezidentin sərəncamında öz əksini tapmışdır. Yerli və xarici filmlərin yüksək səviyyədə nümayiş etdirilməsi üçün kinoteatrların dünya standartlarına uyğun yenidən qurulması əsas vəzifə kimi qarşıya qoyulmuşdur. Hazırda təmirdə olan "Nizami" kinoteatrı yalnız kinoteatr kimi deyil, həm də tarixi abidə kimi qorunaraq ən müasir tələblərə cavab verən formada yenidən bərpa ediləcək, ən müasir texniki avadanlıqlarla təchiz olunacaqdır.Bununla yanaşı, paytaxtın bir sıra kinoteatrları da təmir edilərək tamaşaçıların ixtiyarına veriləcəkdir.

Milli kino sahəsində bəzi çətinliklər hələ də qalmaqdadır. Çəkilən filmlərimizi dünya ekranlarına çıxararaq nümayiş etdirmək imkanlarımız məhduddur. Bu məsələni həll etmək məqsədilə Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin kino şöbəsində filmlərin çəkilişlərinin və nümayişinin prodüser mərkəzlərinə həvalə edilməsi ilə bağlı layihə həyata keçirilir.

Kino sahəsində əsas problemlərimizdən biri də dublyaj işi ilə bağlıdır. Ona görə də dublyajın mərkəzləşdirilmiş qaydada və ixtisaslı kadrlar tərəfindən həyata keçirilməsi məsələsi gündəmdədir. Digər problem isə prokat məsələsidir. Çəkilən filmlərin prokatı yoxdur. Yəni milli və xaricdən alınan filmlər kinoteatrlarda və lisenziyası olan telekanallar vasitəsilə nümayiş etdirilməlidir. Lakin hazırda həmin filmlər piratçılıq yolu ilə əldə edilərək evlərdə baxıldığına görə kinoteatrlara gedən yoxdur. Prezidentin imzaladığı sərəncamda pirat filmlərin baxılmasına da qadağa qoyulub. İnanmaq istərdik ki, dövlət başçısı İlham Əliyevin rəhbərliyi altında ölkəmizin ümumi iqtisadi, sosial və mədəni inkişafı kino sənətinin də böyük uğurlar qazanmasına şərait yaradacaq, Azərbaycan kinosu layiq olduğu yüksək sənət zirvələrinə ucalacaqdır.

Mehdi MÜKƏRRƏMOĞLU

Xalq qəzeti.- 2011.- 2 avqust.- S. 5.