Sinqapur - "böyük dünya şəhəri", iddialı ölkə

Ümummilli lider Heydər Əliyev dövlət quruculuğu prosesində milli və bəşəri dəyərlərin vəhdətinə, tarixi ənənələrə xüsusi önəm verir, tarixin sınaqlarından çıxmış dünyəvi, dini və mənəvi dəyərlərə sayğı göstərməyi vacib hesab edirdi. Bu siyasətin davamı olaraq, bəşəriyyət və insanlıq üçün gərəkli olan yeniliklərin, elmi-texniki nailiyyətlərin dərindən mənimsənilməsi və tətbiqi, iqtisadi inkişafın mədəni quruculuq işləri ilə tamamlanması dövlət başçımız cənab İlham Əliyevin də qətiyyətlə həyata keçirdiyi sosial-iqtisadi, mədəni inkişafın tərkib hissəsinə çevrilmişdir.

Bu baxımdan cəmiyyətin aparıcı təbəqəsinə mənsub olan vəzifəcə müxtəlif səviyyəli məmurlar - hər birimiz müasir, mütərəqqi, qabaqcıl dünya təcrübəsini də öyrənib təhlil etməli, yerli şəraitə uyğunlaşdırıb fəaliyyətimizə tətbiq etməliyik. Mədəni quruculuq, sosial problemlərin həlli, xüsusən abadlıq, yenidənqurma işlərində qabaqcıl dünya təcrübəsini öyrənmək üçün artıq neçə ildir ki, rayonların icra hakimiyyətləri başçılarının qruplarla müəyyən müddətə dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinə ezam olunması yaxşı bir ənənəyə çevrilib. Bu da sirr deyil ki, mütərəqqi, qəbul edilə biləcək ümumbəşəri dəyərləri daha çox Qərbdə axtarırıq və indiyədək belə səfərlər ancaq Qərb ölkələrinə təşkil edilirdi.

Ancaq, unutmaq olmaz ki, "Şərqin müdriklik" fəlsəfəsi də neçə-neçə əsrlərdir ki, bəşəriyyət tərəfindən qəbul olunmuş bir dünyagörüşüdür və əsrarəngiz Şərq aləminə bələd olmadan dünyanın iqtisadi-siyasi, elmi-mədəni səviyyəsi ilə müfəssəl şəkildə tanış olmaq mümkün deyil. Elə bu səbəbdən, cənab Prezidentin tapşırığı ilə bu dəfə üzümüzü Şərqin inkişaf etmiş ölkələrinə tərəf çevirdik.

Bu il iyunun 3-dən 12-dək on gün müddətində respublikamızın paytaxtı Bakı şəhərinin Xətai, Nizami, Səbail, Suraxanı rayonlarının, Şəki şəhəri, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Kəngərli rayonu, eləcə də Kürdəmir, Qusar, Qəbələ və bu sətirlərin müəllifi olan Şabran Rayon İcra Hakimiyyəti başçılarından ibarət qrup Prezident Administrasiyasının Regional idarəetmə və yerli özünüidarəetmə orqanları ilə iş şöbəsi müdirinin müavini Hüseyn Mövsümovun rəhbərliyi ilə sosial sahədə abadlıq və quruculuq işlərində əldə edilmiş qabaqcıl təcrübəni öyrənmək üçün Sinqapur və Malayziya respublikasında işgüzar səfərdə olduq.

Yola düşməzdən əvvəl Prezident Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyev Regional idarəetmə və yerli özünüidarəetmə orqanları ilə iş şöbəsinin müdiri Zeynal Nağdəliyevin iştirakı ilə bizi qəbul etdi. Ölkəmizin rifahı, dinamik inkişafı naminə belə səfərlərə dövlət başçımızın böyük önəm verdiyini, bizim respublikadan Şərq ölkəsinə təcrübə mübadiləsinə gedən icra başçılarından ibarət ilk belə nümayəndə heyəti olduğumuzu vurğulayan cənab Ramiz Mehdiyev səfər müddəti qısa olsa da, bizə istər Sinqapurda, istərsə də Malayziyada daha çox öyrənməyi, görüb-götürməyi tövsiyə etdi, öz dəyərli məsləhət və tapşırıqlarını verdi. Bu görüş nümayəndə heyətimizin hər bir üzvünün belə bir qənaətini daha da möhkəmləndirdi ki, bəli, dünyanın Qərbi ilə yanaşı Şərqi də var və Şərqdən də öyrənmək olar... Bəri başdan qeyd edim ki, Sinqapur respublikamızda o qədər də geniş tanınmır.

Elə buna görə də Xəzərin sahilində, Ələtdə tikilən, təməlqoyma mərasimində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin də iştirak etdiyi gəmi terminalının inşasının tenderində Sinqapur şirkətinin qalib gələrək, mühüm obyektdə inşaat işləri aparacağını eşidib-bilənlərin çoxuna bu, ilk əvvəl bəlkə də bir qədər qəribə gəlmişdi. Axı Sinqapur həm bizə uzaq idi, həm də bu ölkənin belə nəhəng obyektlərin inşasında tikinti təcrübəsi, şirkətlərinin iqtisadi gücü hələ bizə tanış deyildi.

Ancaq, gedib Sinqapurla tanış olanda, bu ölkənin sakinlərinin əqli və fiziki gücləri ilə yaratdıqlarını öz gözlərinlə görəndən sonra zərrəcə şübhən qalmır ki, məhz belə nəhəng işi okeanın sularını kənardan daşıdıqları torpaqla doldurub öz ərazilərini genişləndirən, böyük tikintilər və inşaat-quruculuq işləri aparan ölkənin təcrübəli və imkanlı şirkətləri, əlbəttə, daha yaxşı icra edərlər.

Yeri gəlmişkən, respublikamızın Lerik rayonunun da bir neçə kəndində- Rvarud, Pirasora, Həzavi, Nisli kəndlərində zəhmətsevər insanların əl ilə, ev heyvanlarının köməyi ilə torpaq daşıyıb sal daşların üzərini örtərək bağ-bostan saldıqlarını, bol kartof yetişdirdiklərini gözlərimlə görmüşəm. Deməli, inkişaf etmiş yüksək texnologiya, bir də insan zəkası və fədakarlığı ilə dəryaları qurutmaq, sal daşlara can vermək olar...

Sinqapura səfərdən sonra, əlbəttə, bu qənaətim daha da möhkəmlənəcəkdi.

Sinqapura isə türkün dünyaya açılan böyük qapısı, yenilməzlik və əbədi birlik, dəyanət rəmzi olan qoca İstanbuldan yola düşdük. Təyyarə reysinin vaxtı bu dəfə ulu İstanbulu doyunca gəzib dolaşmağa imkan vermədi.

Sinqapura on bir saatdan artıq davam edən birbaşa uçuş sərnişinlərdən kimisi üçün yorucu, kimisi üçünsə istirahət oldu. Mən isə hərdən mürgü vura-vura bu ölkə haqqında yaddaşımı qurdalayır, nəyi isə xatırlayır, bildiklərimi yada salırdım. Sinqapur haqqında hələ III əsrdə Çin xronikalarında məlumat verilir. Adanın yava dilində adı Temasek olub. Qədim keçmişə malik bu ada da zaman-zaman tarixin sərt sınaqları ilə üzləşib. Əsrlərlə gah bu, gah da digər güclü dövlətlərin, imperiyaların müstəmləkəsi olmaqla acı bir tale yaşayıb.

Sinqapur Respublikası Cənub-Şərqi Asiyada, Malakka yarımadasının cənub qurtaracağında Malayziya ilə İndoneziyanın arasında yerləşir. Sinqapur adası və bir-birinə körpülərlə birləşən daha 58 kiçik adadan ibarət ölkənin sahəsi şərqdən qərbə 41 kilometr, şimaldan cənuba 23 kilometrdir. Ərazisi isə 710 kvadrat kilometrdir ki, bunun da 10 kvadrat kilometri sudur. Bütövlükdə dünyanın iqtisadi cəhətdən çox inkişaf etmiş bu ölkəsinin ərazisi bizim Şabran rayonunun ərazisinin 65,2 faizi qədərdir. Əhalisinin sıxlığına görə ölkə dünyada ikinci yerdədir. Sinqapurda beş milyon əhali yaşayır. Bu əhalinin bir milyonu işçi qüvvəsi kimi kənardan gələn əcnəbilərdir. Adada ən aşağı temperatur müsbət 19,4, ən yüksək hədd isə müsbət 36 dərəcə olur.

Sinqapur parlament respublikasıdır. Dövlət başçısı prezidentdir. İndiki prezident Sellapan Rama Natan 1999-cu ildə ümumxalq səsverməsi ilə 6 il müddətinə seçilmiş, 2005-ci il seçkilərində yenidən qalib gəlmişdir. Milliyətcə hindlidir.

Ölkədə ali icra hakimiyyətini geniş səlahiyyətlərə malik olan Sinqapur hökuməti həyata keçirir.

9 avqust 1965-ci ildə Malayziyadan ayrılan Sinqapur müstəqil respublikaya çevrilir və bu tarixi gün hər il ölkənin müstəqillik günü kimi bayram edilir.

İnkişafın böyük addımları

Sinqapur şəhərinin əsasının qoyulması 1299-cu ilə aid edilir. Sankrişcə "Şir şəhəri" adlanan paytaxtlarını sinqapurlular fəxarətlə "Böyük Dünya şəhəri" adlandırırlar. "Biz dünyanın inkişaf etmiş dövlətiyik" - deyirlər. Bu, həqiqətən də belədir. Müstəqilliyini əldə etdikdən sonrakı ötən əlli ilə yaxın müddətdə Sinqapur çox böyük iqtisadi inkişaf yolu keçib. XIV əsrdə kiçik bir balıqçı kəndi olan Tevaysk indi dünyanın yüksək inkişaf etmiş ölkəsi, öz regionunun nəhəng ticarət imperiyasına - Sinqapura çevrilib.

Bir zamanlar kənardan köç edib gələrək bu torpaqlarda məskən salıb binə-bölgə bağlamalarına rəğmən, sakinləri öz ölkələrini çox sevirlər. Onun hər qarışına diqqət və qayğı göstərirlər. Sinqapurda insan qayğısından və diqqətindən kənarda - nə suda, nə quruda bir ovuc belə boş ərazi yoxdur.

Adambaşına düşən illik gəlirə görə Sinqapur Avropanın ən inkişaf etmiş dörd dövləti ilə müqayisə ediləcək səviyyədədir. Bu ölkədə adambaşına düşən illik gəlir 62,2 min ABŞ dolları civarında, illik ümumidaxili məhsul istehsalı isə 292 milyard ABŞ dolları həcmindədir. Adambaşına düşən illik gəlir bu ölkədə son illər Dünya Maliyyə böhranı ilə bağlı müəyyən qədər azalsa da, 2010-cu ildən artaraq 14,6 faizə yüksəlmişdir. Bu, elə ölkənin iqtisadi real artımıdır. Kənd təsərrüfatının mövcud olmadığı ölkədə ÜDM-un sənayedə payı 27,2 faizdir. Qalan 72,8 faiz isə müxtəlif xidmətlərdən əldə edilən gəlirlərdir.

Ölkənin illik büdcə xərcləri 32,78 milyard ABŞ dollarıdır. 180,2 milyard ABŞ dolları həcmində valyuta ehtiyatı olan ölkənin vur-tut 21,66 milyard ABŞ dolları xarici borcu vardır.

Müstəqil dövlət kimi ötən müddət ərzində inkişafımızın dinamikası ilə müqayisə aparsaq, respublikamız öz iqtisadi artım səviyyəsinə görə dünyanın bu inkişaf etmiş ölkəsindən heç də geri qalmır. Ötən ilin nəticələrinə görə, ölkəmizdə ÜDM istehsalı 5 faiz, əhalinin pul gəlirləri 12,3 faiz artıb, inflyasiya son 7 ildə bir neçə dəfə azalaraq 5,7 faizə enib. Yeddi il ərzində yoxsulluq 45 faizdən 9,1 faizə enmişdir. Ölkəmizin valyuta ehtiyatları 40 milyard dollar civarındadır. Büdcə xərcləri isə 20 milyarda çatıb. Bu nöqteyi-nəzərdən, həqiqətən, ölkəmizin inkişaf sürəti bu gün zamanı qabaqlayır. Prezidentimiz cənab İlham Əliyevin dediyi kimi, qısa bir zamanda ölkəmizin dünyanın ən inkişaf etmiş dövlətlərindən biri olacağı şəksizdir.

Sinqapurla Azərbaycan Respublikası arasında diplomatik münasibətlər 1994-cü ilin avqust ayından qurulmuşdur.

Salam, qürbət ölkə...

İyunun 3-də İstanbulun Atatürk Hava Limanından axşam havaya qalxan "Boinq" ertəsi gün günorta vaxtı Sinqapur Hava Limanında yerə enir. Stüardessaların ənənəvi "Kəmərlərinizi bağlayın!" xəbərdarlığı hamını oyadır və salonda bir canlanma yaranır. Təyyarə bələdçisi Cakartaya uçan sərnişinlərə bir saatdan sonra geri, təyyarəyə dönmələri barədə xəbərdarlıq edir. Biz isə artıq Sinqapurdayıq..

Ölkə haqqında ilk xoş təəssüratım elə Sinqapur torpağına ayaq basdığımız hava limanından, buradakı səliqə-sahmandan yaranmağa başladı. Nəhəng hava limanının salonları başdan-başa xalça ilə döşənib. Salonların kifayət qədər gur, gedişli-gəlişli olmasına baxmayaraq, insanlar sakit və arxayın, rahat hərəkət edirdilər. Hər yerdə çilçıraqlar bərq vururdu. Bizi, Azərbaycandan gələn nümayəndələri salonda qarşılayıb, bizdə yük daşımaq üçün istifadə edilən üç çarxlı və hər biri dörd nəfərlik, motosikllara bənzəyən maşınlara əyləşdirdilər.

Rəngbərəng işıqları ilə diqqət çəkən bu maşınlar fasiləsiz fit verə-verə salon boyu xalçanın üstü ilə bir-birinin ardınca nəzərdə tutulmuş yerə istiqamət götürdülər. Beləcə, salondan-salona bir xeyli yol qət edib nəzərdə tutulmuş yerə - rahat, xalı döşənmiş, yumşaq oturacaqlar yerləşdirilmiş geniş otaq - daha doğrusu hava limanına açılan böyük girişin başında xüsusi qonaqlar üçün olan VİP salona çatdıq.

Səfər yoldaşlarımın bir neçəsi salonun qarşısındakı kiçik bağçaya çıxmışdılar. Bağçadakı dəyirmi stolun ətrafında oturanlar da var idi, ayaq üstə dayananlar da. Papiros çəkənlərimiz ictimai yerlərdə bu adətin qadağan olduğu ölkədə ilk siqaretlərini yandırıb tüstülədir, ləzzətlə siqaretə dərindən qullab vurur və bir sutkadan artıq çəkmədikləri tütünün sanki yanğısını çıxarırdılar. Siqaret çəkən olmasam da yoldaşlarımın yanına, açıq havaya çıxmaq üçün ayağa qalxdım. Elə qapıdan çıxmışdım ki, qarşıdan qaynar qazanın qapağını qaldıranda qalxan yüngül, buxar qoxulu isti, bəlkə də ilıq havaya bənzər, nəm hava dərhal sifətimi yaladı. Bu mənə hələ də yaddaşımda yaşayan, nənəmin isti təndiri soyutmaq üçün su çiləyəndən sonra altdan yuxarı adamın üzünə dəyən havanı xatırlatdı.

Bu məqamda anladım ki, nə bayaqdan üç çarxlı maşınla ötə-ötə gəlib keçdiyim sərin salonlar yaşayıb-çalışdığım Şabrandakı Çıraqqalanın ətəyidir, nə də oturduğum kiçik VİP salon doğulub boya-başa çatdığım Zövnə kəndidir. Bura Sinqapurdur və burada olacağımız on gün müddətində elə bu buxar qoxulu isti havada nəfəs almalı olacağıq...

İlk qədəm basdığımız bu "Çanqi" Beynəlxalq Hava Limanı regionun ən nəhəng aerovağzallarından biridir. 13 kvadrat kilometr sahəni əhatə edən hava limanı paytaxtın şimal-qərbindəki biznes mərkəzindən 17,2 kilometr məsafədədir.

Bizim üçün ayrılmış rahat avtobusa əyləşirik. Sinqapur İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının üç vəzifəli şəxsi və Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin - SOCAR-ın ölkədəki nümayəndəliyinin iki işçisi - Mehman Ramazanov və Nəcməddin Həsənov, bir də ötən il bu ölkədə ali məktəb bitirmiş Altay Bədirov da bizimlə birgə avtobusa əyləşirlər. Avtobus hər tərəfi yam-yaşıl ağaclar, ətrafı gül-çiçək olan əsas yola çıxır. Sinqapurlular danışır, şəhərləri haqqında ingilis dilində ən lazımlı məlumatları verir, Nəcməddinlə Altay isə onların dediklərini tərcümə edirlər. Məlumatları dinləyə-dinləyə pəncərədən ətrafı seyr edirəm: Palmalar elə cərgələnib ki, elə bil ipə düzülüblər. Baxdıqca düşünürsən ki, azacıq külək vursa yarpaqları yelpik çalar, bir dünya sərinlik yaradar. Ancaq hələ ki, hərəkətsiz, qaşqabaqla dayanıblar.

Günəş isə göydən yorğun-yorğun boylanır. Uzanıb gedən yolları iki hissəyə bölən qoruyucu xətlərin arası, yolun kənarları ilə sıx-sıx, sanki bir dəstə kimi bağlanaraq yerə sancılmış eyni rəngli çəhrayı çiçəklər göz oxşayır, yorğun yolçuya bir könül rahatlığı gətirir. Sonra öyrənəcəkdik ki, bu ölkədə hər addımda, hər yerdə rastlaşdığımız bu çəhrayı Səhləb gülləri də Sinqapurun simvollarından biridir. "Vanda" adı verilən bu çiçəyi sinqapurlular əhali arasında milli mənsubluqlarını formalaşdırmaq və möhkəmləndirmək cəhdinin bir hissəsi hesab edirlər. İl boyu solmayan və həmişə təravətli olan bu çiçəyi onlar qırx çiçəyin arasından simvol kimi seçiblər. Onun bu əbədiyaşarlıq xüsusiyyətini isə Sinqapurun daim inkişafa meylliliyinin və həyatın bütün sahələrində üstün nəticələr əldə etməyin rəmzi hesab edirlər.

Yol boyu irəlilədikcə nəhəng şir sanki suların qoynundan dikəlib sahilə hücum çəkir. Baş tərəfi şir, ayaq tərəfi balıq olan ölkənin bu əsas rəmzi də Sinqapur boğazından şahə qalxaraq ağzından okeana su püskürür...

Mehmanxanaya çatırıq. "Marina Oriental" da ilıq hava selini keçib 26 qatlı, səliqəli, beşulduz mehmanxananın havası yaylaq bərabəri sərin salonuna daxil oluruq. Burada da xidmətçilər bizi bütün dünya mehmanxanalarında çalışan personala xas olan gülümsər çöhrələri ilə salamlayıb qarşılayır, sonra müvəqqəti sakini olcağımız otaqlara yola salırlar. Beləcə mən "Marina Oriental" hotelinin on ikinci qatının 18-ci otağına sakin oluram.

Səfərimizin ertəsi günü - iyunun 5-i bazar gününə təsadüf etdi. Sübh tezdən göy gurultusuna oyanıb yerimdən qalxdım. Hələ ki, günəşin gözü görünmür. Okean sanki əllərini yuyub sonra da silkələyərək damcılarını adadakı yaşıllıqların və bu yaşıllıqların içindən boy verən şəhərin üzünə çiləyir ki, yuxudan oyatsın. Otaqdan şəhərə açılan geniş pəncərənin şüşələrinin üstünə düşən yağış damcıları puçur-puçur üzü aşağı süzülür. Pəncərəni açıb bir azacıq yağış havası udmaq həvəsi ilə əlimi cəftəyə atıb bacanı araladım. Buxar qoxulu ilıq nəm hava içəri vurdu. Dərhal pəncərəni bağladım.

İlk müşahidələrimdən biri bu oldu ki, bu ölkədə bitkilərə su vermirlər. Təbiət yaratdıqlarının qayğısına elə özü qalır. İnsanlar sadəcə ağacları, gülləri, çəmənlikləri vaxtı-vaxtında biçib səliqəyə salırlar. Hündür, alçaqlığından asılı olmayaraq (hərçənd ki, alçaq mərtəbəli binalar bu ölkədə demək olar ki, yoxdur) binaların balkonlarında gül kolları, uyğun, münasib ağaclar əkilib. Memarlar hər şeyi elə ciddi nəzərə alıblar ki, həmin bitkiləri yağış sulayır. Ona görə də alt mərtəbələrdən enli olan binalar yuxarı qalxdıqca daralır. Balkonlarda salınmış yaşıllıqlar, ağaclar isə həmişə eyni qaydada gözəl və təravətlidir.

Şıdırğı yağan yağış, daha doğrusu, leysan necə başlamışdısa eləcə də bir anda dayandı. Hava açılar-açılmaz Günəş adalar şəhərinə boylandı...

Proqram üzrə bu gün bu ölkə-şəhərlə tanışlığımız başlayır. Hər biri 5 sərnişinlik üç avtomobil hoteldən kənarda dayanıb yaxınlaşmağımızı gözləyir.

Tanışlığa qədər isə piyada və ya maşınla paytaxtın biznes mərkəzinin tərtəmiz, səliqəli, ətrafı yaşıllıqlara və "Vanda" çiçəklərinə qərq olmuş küçələrini müəyyən qədər dolanıb, göylərlə qucaqlaşan çoxmərtəbəli binalarını seyr edə-edə "Xoşbəxtlik fontanının" önündəki meydana toplaşıb gəzintiyə oradan yola düşürsən.

Biz də Malakka boğazına suda ilk gəzintiyə "Xoşbəxtlik fontanı"nın yanından iri zirehli maşınla yola düşdük. Qoy oxucu "zirehli maşın" sözünə təəccüblənməsin, mindiyimiz iri təkərli "Vezdixod" həqiqətən gurultusu qulaq batıran hərbi maşın idi. Maşına əyləşməmiş bələdçi məlumat verdi ki, "bu maşınlar ötən əsrin 60-cı illərində, 40 il əvvəl Amerika-Vyetnam müharibəsində iştirak etmiş hərbi texnikadır. İndi biz quruda və suda hərəkət edən bu maşınlardan ekskursiya zamanı turistləri gəzdirmək üçün istifadə edirik."

Təmiz, səliqəli, ancaq ağır-ağır hərəkət edən, eyni zamanda bərk oturacaqlı maşında xeyli məsafə qət edib Sakit okeanın kənarına çatdıq. Maşın nərə çəkib suya endi və indi də üzməyə başladı. Belə başa düşdüm ki, bu ölkəyə gələn turistləri ilk növbədə şəhərlə adaları ondan ayıran boğaza gəzintiyə dəvət edirlər. Buradan şəhərin nəhəng, çoxmərtəbəli binaları bir qədər də aydın görünür. Körfəzə şəhəri əsas adalarla birləşdirən nəhəng körpülərin altından üzüb keçirsən. Sular sakit, səssiz dayanıb durub.

Rus millətindən olan bələdçi üç il bundan əvvəl köçüb yaşadığı bu ölkə-şəhər haqqında şövqlə danışır, məlumat verir. Danışığından çox məlumatlı adama oxşayır. İxtisasca baytar həkimidir. Sankt-Peterburqdan gəlib. Arvadı onkoloq həkimdir. Dediyinə görə, Sinqapur ekvatora yaxın, onun vur-tut 130 kilometrliyində olduğundan burada şiş xəstəlikləri geniş yayılıb. Arvadı bu sahə üzrə yaxşı mütəxəssis olduğu üçün işləri də yaxşı gedir.

Varlı çinlinin imicini müəyyənləşdirən beş keyfiyyətin olduğunu və bu təbəqəyə mənsubluğunu isbatlamaq üçün mütləq onlara əməl edilməsi zərurətini haradasa oxumuşdum. Rus bələdçimiz də sinqapurlu varlı çinlilərin onların imicini müəyyənləşdirən bu beş tələbə mütləq əməl etdiklərini qeyd etdi. Sonradan öyrəndik ki, həqiqətən bu ölkənin kommunal yaşayış evlərinin 18 faizini təşkil edən fərdi mənzillərin- villaların demək olar ki, əksəriyyətində çinlilər yaşayır...

Son illərin terror təhlükəsi və müxtəlif ölkələrdə baş verən qırğınlar, şübhəsiz, Britaniya kolonializmindən xilas olandan sonra mükəmməl bir iqtisadi quruculuq prosesi keçən ölkədə ciddi bir "qorxu" da yaratmışdır. Elə yəqin bu səbəbdəndir ki, ölkənin gəmi terminalından sonra ikinci ən gəlirli sahəsi, dövlətə ildə 80 milyard ABŞ dolları gəlir gətirən neft-kimya sənayesinin cəmləşdiyi Cüron adasına getmək üçün ən azı 14 gün əvvəl müraciət edib icazə almaq lazımdır.

Müstəqillik əldə etdikdən sonra sinqapurlular öz ərazilərini 15 faiz genişləndiriblər. Əlbəttə, özgə torpaqlarına göz dikib müdaxilə etməkdən, işğaldan söhbət belə gedə bilməz. Sadəcə, ağıl və zəhmət hesabına Okean sularını qurudub sahil torpaqlarının hesabına ölkənin ərazisini artırıblar. Sonra isə qonşu İndoneziyadan istifadə etmədikləri adaları satın alıb torpağını öz ölkələrinə daşımaqla ərazilərini böyüdüblər. Hazırda yenə də İndoneziyadan torpaq alıb daşımaq üçün danışıqlar aparırlar.

Min bir əziyyətlə əldə etdikləri, ərsəyə gətirdikləri ərazilərinə də sinqapurlular elə min bir qayğı ilə yanaşır, qurub-yaradır, millətlərinin və xalqlarının firavan həyatlarını, rifah və rahatlıqlarını təmin edirlər.

Gündəlikdən sətirlər

"Böyük Dünya şəhəri" iddialı ölkə ilə tanışlığımız hava limanından başlasa da, ilk rəsmi görüş ölkənin İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatında oldu. Təşkilatın nümayəndələri Erik Lee və Tan Lip Honq Azərbaycandan gələn belə geniş tərkibli nümayəndə heyəti ilə ilk dəfə görüşdüklərini qeyd etdilər.

Qrupumuzun rəhbəri Hüseyn Mövsümov sinqapurlu rəsmilərə respublikamız haqqında ətraflı məlumat verdi, nümayəndə heyətinin üzvlərini bir-bir təqdim etdi. Sinqapurlular başçılıq etdiyimiz rayonların hər birinin ərazisinin onların ölkəsinin ümumi ərazisindən bir neçə dəfə böyük olduğunu eşidəndə heyrətlərini gizlədə bilmir, biz isə bundan məmnunluq və qürur duyurduq.

Rəsmi tədbirlərin yekununu Sinqapur İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatında keçirdik. Bu görüş həqiqətən yaddaqalan və çox maraqlı oldu.

Sinqapur Əməkdaşlıq Təşkilatının sədri Alphonsus Chia sən demə, çox maraqlı adam imiş. Söhbət əsnasında Azərbaycan haqqında heç nə bilmədiklərini açıq etiraf etsə də, amma, çox şey bilmək arzusunu da gizlətmədi. Rəsmi dövlət dilimizi soruşdu. Azərbaycan dili olduğunu söyləyən Hüseyn müəllim cavabının milliyyətcə çinli olan Sinqapur rəsmisinə çatmadığını görüb: - Dilimizin çox qədim tarixi var, türk dilləri qrupuna daxildir, - deyə əlavə izahat verəsi oldu. Bu dəfə sədrə fikir çatmışdı. "Türk" kəlməsini eşidəndə razılıq əlaməti olaraq başını yırğaladı.

Dövlət başçımızın düşünülmüş xarici siyasəti sayəsində ölkəmizin Qərbə uğurla inteqrasiyası bu gün bizi Avropada yetərincə tanıtsa da, təəssüf ki, respublikamızı Şərqin inkişaf etmiş bu ölkəsində çox az tanıyırlar...

Ölkənin adi vətəndaşları bir yana, bəzən dövlət məmurlarının elə özlərinin bizdən - "Sizin respublikanız haradadır" soruşması, əlbəttə, o qədər də ürəkaçan olmurdu. Belə suallardan sonra qrupumuzun rəhbəri Hüseyn Mövsümov respublikamız haqqında ətraflı məlumat verir, ölkəmizin yerləşdiyi coğrafi ərazini, məkanı tanıtmaq üçün yaxşı - pis, dost-düşmən az qala əhatəmizdə olan bütün qonşu dövlətlərin xəritəsini cızıb izahat verməli olurdu.

Belə məqamların birində sonsuz bir qürur hissi də keçirdim. Hüseyn müəllim qonşu ölkələr arasında ərazicə bizə yaxın qardaş Türkiyənin adını çəkəndə Sinqapurlu məmur az qala başını dizlərinə qədər əyərək: "Türkiyə, bəli, bəli, bilirik, tanıyırıq!" deyə hörmətlə dilləndi.

Ölkəmizin ərazisinin 86,6 min kvadratkilometr olduğunu, dünyada sənaye üsulu ilə ilk neft quyusunun Azərbaycanda qazıldığını, ilk neft akademiyasının Bakıda yerləşdiyini, Sinqapura hər ay 2 milyon ton neft ixrac etdiyimizi, "Eurovision"da qalib olduğumuzu və respublikamızın paytaxtında keçiriləcək növbəti yarışmaya qədər şəhərdə 6 beşulduz mehmanxana tikilib istifadəyə veriləcəyini eşidəndə heyrətlərini gizlətmədilər.

Bakıdakı atəşgah, rəhbərlik etdiyim 2300 yaşı olan qədim Şabran şəhəri haqqındakı məlumatlar da sinqapurlular üçün çox maraqlı oldu. Bütün bunlar göstərdi ki, həqiqətən, ölkəmizi tanıtmağa çox ciddi zərurət var. Belə səfərlər, belə görüşlər çox lazımdır.

"Qüvvət elmdədir, başqa cür heç kəs..."

Qoca Şərqin dahi şairi, ulu Nizaminin misralarıdır:

"Qüvvət elmdədir, başqa cür heç kəs,

Heç kəsə üstünlük eyləyə bilməz..."

Müstəqillik əldə etdikdən sonra Şərqin bu möcüzələr ölkəsində - Sinqapurda elmə, təhsilə, onun inkişafına böyük diqqət və qayğı göstərilmişdir. Bu ölkənin dövlət büdcəsində birinci yeri hərbi, ikinci yeri isə təhsil xərcləri tutur. Bu diqqət və qayğının, ciddi münasibətin nəticəsidir ki, ölkənin 3 ali məktəbi - əsası hələ ötən əsrin əvvəllərində, 1905-ci ildə qoyulmuş Sinqapur Dövlət Milli Universiteti, 1956-cı ildə yaradılan Nayanq Dövlət Texnologiya Universiteti və 2000-ci ildən fəaliyyətə başlamış Sinqapur Özəl İdarəetmə Universitetləri indi dünyanın ən adlı-sanlı 12 ali təhsil ocağı sırasındadır.

Hazırda ölkədə ali təhsil müəssisələri yüksək səviyyədə inkişaf etsə də, dövlət öz gənclərinin dünyanın ən güclü, məşhur ali məktəblərində oxumasına xeyli vəsait sərf edir.

Sinqapurluların 4 faizə qədərinin ideyalarını həyat fəlsəfəsi hesab etdikləri, təlimini inanc kimi qəbul etdikləri dahi filosof Konfutsi məşhur bir kəlamında deyirdi: "Xalqını bir il üçün yedirmək istəyirsənsə taxıl əkdir, on il üçün bağ sal, əbədiyyətə qədər yaşatmaq istəyirsənsə - elm öyrət!" Sinqapurluların bugünkü inkişafında, tərəqqisində heç şübhəsiz ki, elə bu təlimin, bu kəlamın da mühüm rolu olub və var. Ulu Şərqin digər böyük filosofu şeyx Nizami də nahaq demirdi ki, "Elmə raqib ol, dünyanı qazan".

Sinqapurlular yaxşı təhsil alıblar, biliklidirlər. Hazırda sürətlə inkişaf edən elektronika texnologiyasına mükəmməl yiyələniblər. İndi öz etiraflarına görə, Çinlə rəqabət apara bilməyəcəklərinə görə imtina etmək istədikləri bu sahənin, "Elektronikanın" istehsalçıları olublar.

Sinqapurun ali məktəblərinə başqa ölkələrdən də təhsil almağa gəlirlər. Sinqapur qanunlarına görə bu ölkənin ali məktəblərini bitirən əcnəbi tələbələr təhsillərini başa vurduqdan sonra 3 il qalıb orada işləməlidirlər. Ali məktəbi bitirən məzun bir il ərzində müvafiq işlə təmin olunmasa, ölkədən sərbəst çıxıb gedə bilər. Yəni o, üzürlü səbəbdən iş tapmayan mütəxəssis kimi sərbəst hesab olunur.

Son illər bizim də 12 məzunumuz bu ölkənin ali məktəblərinə qəbul olunub. Səfər müddətində gecə-gündüz bizim əziyyətimizi çəkən, biz on bir nəfərin arasında qalan, necə deyələr, bizi "bölüşdürə" bilməyən, SOCAR-ın Sinqapurdakı nümayəndəliyinin olduqca diqqətli, həm də bacarıqlı uşaqları bazar günündə şəhərdə bizə bələdçilik etmək üçün bu ölkədə təhsil alan azərbaycanlı tələbələrdən də bir neçə nəfərini dəvət edəcəklərini vəd etmişdilər.

Əslində, səfərimizin ilk günündən elə özümüz də Sinqapurda təhsil alan tələbələrlə maraqlanmışdıq və onlarla tanış olub görüşmək istəyirdik. Ertəsi gün səhər tezdən yanımıza Mehman, Nəcməddin və Altaydan savayı kimsə gəlmədi. Tələbə uşaqlar gözə dəymirdi.

Mən: - Bəs dostlarınızı, tələbələri də gətirəcəkdiniz, nə oldu, gəlmədilər? - deyə soruşdum.

Nəcməddin üzrxahlıq edib cavab verdi ki, uşaqların sabah imtahanları var, hazırlaşmalıdırlar deyə gələ bilmədilər. İçimdən qəribə bir duyğu keçdi. Bunu məmnunluq da adlandırmaq olardı. Qürur duydum. Deməli, azərbaycanlı tələblər bu ölkədə həqiqətən oxuyub öyrənir, bilik qazanır, yaxşı mütəxəssis olmağa çalışırlar. Ümummilli liderimizin: "Millətimizin gələcəyi bilikli adamların çiyinləri üzərindədir" tarixi müddəası bugünkü gənclər tərəfindən dərk olunub, bilikli, dünya dəyərlərinə yiyələnən yeni nəsl yetişir, formalaşır...

(ardı növbəti sayımızda)

Şabran-Bakı-Sinqapur-Bakı

Novruz NOVRUZOV,

Şabran Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı

Xalq qəzeti.- 2011.- 12 avqust.- S. 5.