Yeni kitablar.

Qədim ədəbi ənənənin uğurlu davamı

Azərbaycan ədəbiyyatında və ümumiyyətlə, türk xalqlarının folklorunda ayrı-ayrı şəxslərin adı ilə bağlı lətifələrin yaradılması və yaşadılması tarixi ənənələrimizdən biridir. Həm Molla Nəsrəddinin, həm də Bəhlul Danəndənin adı ilə bağlı olan lətifələrin qəhrəmanı gah ən ağıllı adamdır, gah da sadəlövh. Folklorşünasların fikrincə, bunun əsas səbəbi lətifələrin uzun əsrlərdən bəri toplanması və nəhayət, ümumiləşdirilməsi ilə bağlı ola bilər. Hər halda ağız əbədiyyatının bir janrı kimi qəbul edilən lətifələr tarixin bütün dönəmlərində yaranıb və həmin proses indi də davam edir.

Maraqlıdır ki, son 30-40 ildə, üstəlik konkret adamların adı ilə bağlı olan lətifələrin qəhrəmanları da eynilə yuxarıda qeyd etdiyimiz ədəbi qəhrəmanlar kimi gah adi təfəkkürün fövqündə durur, gah da çıxılmaz vəziyyətə düşürlər. Bütün hallarda ənənəvi xalq yumorunun nümunəsi yaranır və oxucunun (daha çox isə dinləyicinin) yorğunluğunu aradan qaldıran bir amilə çevrilir. Bu baxımdan xalq şairləri Hüseyn Arif və Qabil İmamverdiyevlə bağlı lətifələr (onların hamısı olmuş əhvalatlar əsasında formalaşıb) daha böyük auditoriyada tanınır. Qeyd edək ki, Naxçıvan, Gəncə, Şəki, Şirvan və Muğanda da öz hazırcavablılığı ilə seçilən, bütün məsələlərə münasibət bildirərkən nikbin əhval-ruhiyyə yaradan, istənilən vəziyyətdən çıxış yolu tapan adamlar - yəni ədəbi qəhrəmanlar onlarcadır. Sadəcə, həmin adamların söz-söhbətinin toplanması məsələsi öz həllini tapmayıb. Bu istiqamətdə xüsusi nümunələrin olması həmin prosesə kömək etmiş olar.

Nümunələr nədən ibarətdir? Ötən əsrin son onilliklərində xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlı həm Hüseyn Arifin, həm də Qabilin məzəli əhvalatlarını toplayıb müxtəlif vaxtlarda oxuculara təqdim etmişdi. Bu yöndə xalq şairi Zəlimxan Yaqubun da xüsusi xidmətləri var. Sonralar başqa şair və yazıçılar, bir çox hallarda isə jurnalistlər həmin ənənəni yaşatdılar. Bu gün hörmətli oxuculara təqdim edilən "Atam Qabilin qəribə əhvalatları" kitabı da məhz qeyd olunan ədəbi ənənənin uğurlu davamı kimi qiymətləndirilir.

Şair Qabilin oğlu Mahir Qabiloğlunun bu kitabına ona görə uğurlu çap məhsulu deyirik ki, o, İsmayıl Şıxlının ötən əsrdə qələmə aldığı "Dostum Qabilin qəribə əhvalatları" əsərindən sonra eyni işi davam etdirsə də, öz kitabında böyük ədibin yazılarından istifadə etməyib. Mahir kimdənsə eşitdiyi əhvalatları deyil, sırf özünün şahidi olduğu hadisələri, bilavasitə özünün iştirakı ilə yaranan vəziyyətləri qələmə alır. Bunun üçün isə yaranmış vəziyyəti lətifəyə çevirmək məharəti - yəni, yazıçılıq keyfiyyəti lazımdır. Mahir həmin işin öhdəsindən mahircəsinə, məharətlə gəlir. Onun daha bir keyfiyyəti isə Qabilin məsələlərə münasibətini və yaranmış vəziyyətdəki ifadə tərzini sırf ədəbi dilə gətirmək istəməməsi, oxucuya olduğu kimi təqdim etməsidir. Məsələn, "EO və KO", "Divara xalça vurmuşuq", "Alə, şalvarını niyə çıxarırsan?" adlı əhvalatlarda Qabil səmimiyyəti və Qabil ifadə tərzi daha aydın, daha təbii verilir.

Bu məsələ mənim üçün ona görə yaxından tanışdır ki, Dövlət Radiosunda çalışdığım illərdə mərhum Qabillə dəfələrlə görüşüb söhbətini yazmışam, onu canlı efirə dəvət etmişəm, bərabər səfərlərdə olmuşuq və sairə. Yadımdadır, bir lent yazısının hazırlanması zamanı Qabil radionun rejissoru, mərhum Nazim Yüzbaşova iki-üç dəfə Minbaşıyev dedi. Mən elə bildim ki, o çaşır. Ona görə də imkan tapıb Qabil müəllimə pıçıldadım ki, Minbaşıyev yox, Yüzbaşov. Qabil də mənə pıçıldadı: "Sən hələ onu yaxşı tanımırsan, 900 başını birdən itirdin, gör, yaxşı tanısan, neyləyərdin". Bir dəfə də - 1995-ci ilin yanvarında Mikayıl Müşfiqlə bağlı tədbirdə iştirak etmək üçün Xızıya getmişdik. Tədbirin təşkilatçıları rəsmi hissədən sonra dağlar qoynunda, açıq səma altında çox zəngin bir süfrə açdılar. Sponsor Fikrət Sadıqla Qabilə yaxınlaşdı: "Bağışlayın ki, çöl şəraitidir". Qabil gülümsündü: "Ördəyə göl şəraiti, şairə çöl şəraiti". Sponsor yenə üzrxahlıq elədi: "Qonaqların hamısı şair deyil axı". Qabil yenə gülümsədi: "Müşfiqin ruhu onları bir az şair eləmişdi, indi sizin səxavətiniz hamısını tam şair edəcək". Yəni Qabilin danışığında, hazırcavablığında xüsusi bir tərz, özünəməxsusluq var idi ki, Mahir kitabda həmin amili ustalıqla nəzərə ala bilib.

Bu günlərdə "Nurlan" nəşriyyatında min tirajla işıq üzü görən "Atam Qabilin qəribə əhvalatları" kitabı (redaktoru Həsən Həsənovdur) qədim tarixi olan ədəbi ənənələrimizdən birinin yaşadılması baxımından yüksək dəyərləndirilir. Əminik ki, bu kitab qabilsevərlərin və qabilşünasların yada saldığı çoxsaylı əhvalatlarla gələcəkdə daha da zənginləşəcək və xalq şairi barədə növbəti söz çələnginə çevriləcək.

İttifaq MİRZƏBƏYLİ

Xalq qəzeti.- 2011.- 12 fevral.- S. 4.