İnkişaf strategiyası: reallıqlar, perspektivlər

Bu gün Dövlət Neft Fondunun ötən müddətdəki fəaliyyəti və bu sahədə şəffaflığın təmin olunması nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən yüksək qiymətləndirilir və Azərbaycan mineral ehtiyatların hasilatı ilə məşğul olan sənaye sahələrində şəffaflıq təşəbbüsünü tətbiq edən və namizəd statusuna malik 26 ölkədən tamhüquqlu üzv statusunu almış ilk ölkədir.

Ötən illər ərzində ölkədə yaradılmış əlverişli biznes və investisiya mühiti iqtisadiyyata 100 milyard dollara yaxın investisiya yönəldilməsinə imkan vermişdir....

2000-ci ildə 47,5 faiz paya malik daxili investisiyalar 10 il ərzində 16,3 dəfə artaraq ötən ilin sonunda əsas kapitala qoyulan investisiyaların ümumi həcmində 75,7 faiz paya malik olmuşdur. Eyni zamanda, xarici investisiyalar da son 10 il ərzində 4,7 dəfə artmışdır.

Ölkəmizdə 2004-2010-cu illər ərzində orta aylıq əməkhaqqı 3,5 dəfə artmış, minimum əməkhaqqının artım tempi isə 6,5 dəfədən çox olmuşdur.

1991-ci illə müqayisədə 2010-cu ildə ölkəmizin xarici ticarət dövriyyəsi 7 dəfə, o cümlədən idxal 3,5 dəfə, ixrac isə 10,1 dəfə artmışdır. Hazırda Azərbaycan 150-yə yaxın ölkə ilə ticarət sahəsində əməkdaşlıq edir.

Hazırda özünün ən yüksək inkişaf dövrünü yaşayan Azərbaycan Respublikası siyasi, sosial-iqtisadi sahələrdə uğurları heç də asanlıqla əldə etməmişdir. Bu, ümummilli lider Heydər Əliyevin xalqın tələbi ilə siyasi hakimiyyətə qayıdışından sonra dahi rəhbərin düşünülmüş, mükəmməl iqtisadi strategiyasının reallaşdırılması nəticəsində mümkün olmuşdur. Onu da deyək ki, dahi rəhbər yenidən ölkə rəhbərliyinə gələndə Azərbaycan dövləti çox çətin bir vəziyyətlə üzləşmişdi. Ulu öndərdən əvvəl hakimiyyətdə olan AXC-Müsavat cütlüyünün səriştəsizliyi üzündən milli dövlət quruculuğu istiqamətində heç bir iş görülməmişdi, əksinə, respublikamız parçalanmaq və məhv olmaq təhlükəsi ilə qarşılaşmışdı.

Məhz ümummilli lider Heydər Əliyev hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra müstəqil Azərbaycan məhv olmaq təhlükəsindən xilas oldu, ölkədə dövlətçiliyin milli əsaslarının yaradılması istiqamətində köklü dəyişikliklər həyata keçirildi. Xatırladaq ki, həmin dövrdə Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin davam etməsi, 1 milyondan artıq soydaşımızın doğma yurd-yuvasından didərgin düşməsi, respublikamızın iqtisadi, siyasi, informasiya blokadasına alınması, keçmiş Sovetlər Birliyinin süqutu nəticəsində müəssisələr arasında mövcud əlaqələrin pozulması ölkəmizin sosial-iqtisadi həyatında xaosa gətirib çıxarmışdı. Ona görə də ulu öndər ölkəyə rəhbərliyinin ilk günlərindən Azərbaycanda siyasi stabilliyin yaranmasını qarşıya mühüm məqsəd kimi qoydu. Atəşkəs əldə edildi, irimiqyaslı iqtisadi islahatlara başlanıldı, ölkədə maliyyə vəziyyəti tədricən sabitləşdi, iqtisadiyyata cəlb olunan xarici investisiyaların həcmi ildən-ilə artdı, xalqın rifah səviyyəsi getdikcə yaxşılaşmağa başladı.

Milli inkişaf konsepsiyası

Ulu öndər hakimiyyətə gəlişinin ilk dövründə çoxmülkiyyətli bazar iqtisadiyyatının başlıca tələblərinin təmin olunması məsələsini diqqət mərkəzində saxladı, əsaslı islahatlara start verdi. Eyni zamanda, qarşıya qoyulan vəzifənin çox çətin və məsuliyyətli olduğunu da bildirdi: "Azərbaycan istiqlaliyyət əldə etdiyi vaxtdan bəri öz həyatını, dövlətini, iqtisadiyyatını, öz milli mənafelərini əsas tutaraq, demokratiya prinsipləri əsasında qurur. Bu da bütün iqtisadi sistemin ciddi şəkildə yenidən qurulmasını qarşıya bir şərt kimi qoyur. Bununla əlaqədar olaraq Azərbaycan azad iqtisadiyyat, bazar iqtisadiyyatı prinsipləri əsasında yenidənqurma strategiyasını elan etmişdir və bu yolla gedir. Təbiidir ki, 70 il ərzində başqa sosial-iqtisadi sistem şəraitində yaşamış olan respublika üçün bu yol son dərəcə çətin və mürəkkəbdir. Lakin bununla yanaşı, bu iqtisadiyyatdakı çətinlikləri aradan qaldırmaq, sosial-iqtisadi böhrandan çıxmaq və Azərbaycanı dünya iqtisadi sisteminə qoşmaqdan ötrü iqtisadiyyatın inkişafını beynəlxalq standartlara müvafiq surətdə təmin etmək üçün yeganə yoldur".

Amma bütün bunlara baxmayaraq, dahi öndərin müdrikliyi, titanik səyi, hazırladığı mükəmməl iqtisadi strategiya dinamik inkişaf dövrünün çox da uzaqda olmadığından xəbər verirdi. Ümumiyyətlə, ümummilli liderimizin necə ağır bir yükü çiyinlərinə götürdüyünü təsəvvür etmək üçün o zamanın iqtisadi mənzərəsinə diqqət yetirmək kifayətdir. Belə ki, həmin dövrdə, daha dəqiq desək, 1991-1993-cü illər ərzində ölkə iqtisadiyyatının inkişaf tempi hər gün aşağı düşür və ümumi daxili məhsulun (ÜDM) kəskin azalması baş verirdi. ÜDM hər il orta hesabla 16,5 faiz azalırdı. Tənəzzül meyilləri həmin dövrdə iqtisadiyyatın əsas aparacı bölməsi olan sənayedə xüsusilə kəskin xarakter almışdı və bu sahədə daha dərin böhran nəzərə çarpırdı. Halbuki, bir vaxtlar keçmiş İttifaqda aparıcı aqrar sənaye respublikası kimi tanınan Azərbaycanın sənaye sektoru yeni yaranmış müstəqil dövlətlər içərisində ən ağır durumu ilə xarakterizə oluna bilərdi. Məsələn, 1985-ci ilə nisbətən sənaye istehsalının həcmi ölkəmizdə 1991-ci ildə 11 faiz, 1992-ci ildə 37,5 faiz, 1993-cü ildə isə 50,8 faiz azalmışdı. Bu, milli iqtisadiyyatın tamamilə tənəzzülə uğraması və defolt vəziyyətinə gəlməsi demək idi. Nəzərə alsaq ki, bu dövrdə Azərbaycanın milli iqtisadiyyatının və milli gəlirlərinin 70 faizə qədəri məhz sənaye sektoru ilə bağlı idi, onda mövcud durumun nə dərəcədə ağır olması aydın olur.

Bu dövrdə iqtisadi həyatdakı tənəzzül, ciddi geriləmə sosial duruma da ağır təsir göstərir və işsizlik səviyyəsi getdikcə artırdı. 1992-ci ildə inflyasiya həddi 1012,3 faizə çatmışdı. Yəni, ölkədə qiymət indeksinə və bazara nəzarət tamamilə itmiş və maliyyə sistemi, demək olar ki, sıradan çıxmışdı. Azərbaycan 1993-cü ildə hiperinflyasiya mərhələsinə qədəm qoymuş və inflyasiya ən yüksək səviyyəyə -1763,5 faizə çatmışdı. Büdcə kəsirinin ÜDM-ə nisbəti 1991-ci ildəki 0,2 faizdən 1993-cü ildə 15 faizə qədər artmışdı.

O dövrdə əhalinin ağır həyat tərzi ulu öndərimizi də ciddi şəkildə narahat edirdi: "Respublika iqtisadiyyatı, demək olar ki, tamamilə dağıdılıb, xalqın rifah halı aşağı düşüb. Lakin respublikanın böyük sosial-iqtisadi, elmi-texniki potensialı var. Azərbaycanın coğrafi-siyasi vəziyyəti, onun təbii sərvətləri, uzun illər boyu yaranmış əsas fondları respublikanı bu ağır böhrandan çıxarmağa imkan verir. Digər tərəfdən, yeni islahatlar aparmaq yolu ilə bazar iqtisadiyyatına keçmək istiqamətində hərəkət etməliyik".

1994-cü ildən başlayaraq, torpaqlar dövlətsizləşdirilməyə başlandı, kəndlilərin xüsusi mülkiyyətinə verildi. Digər sahələrdə də özəlləşdirmənin həyata keçirilməsi iqtisadiyyatın strukturunda ciddi keyfiyyət dəyişiklikləri ilə nəticələndi. Bununla ölkədə maliyyə vəziyyəti tədricən sabitləşdi, iqtisadiyyata cəlb olunan investisiyaların həcmi ildən-ilə artdı, xalqın həyat səviyyəsi yaxşılaşmağa başladı. Beləliklə, aqrar islahatların reallaşdırılması, dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi, sahibkarlığın inkişafı üçün əlverişli biznes və investisiya mühitinin yaradılması ilə bazar iqtisadiyyatına keçidin əsası qoyuldu.

Bu dövrdə başlıca vəzifələrdən biri də ölkənin neft sənayesinə xarici kompaniyaları cəlb etmək və yeni nəql marşrutları yaratmaq idi. Ümummilli liderin gərgin əməyi və qətiyyəti sayəsində neft müqaviləsi üzrə müzakirələrə, danışıqlara yenidən başlandı və nəhayət, Azərbaycanın maraqlarına cavab verən müqavilə şərtləri hazırlandı. 1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda "Gülüstan" Sarayında dünyanın 8 ölkəsindən 11 iri neft şirkətilə "Əsrin müqaviləsi" adlanan beynəlxalq saziş imzalandı. Bununla da Azərbaycanın dünya iqtisadi sisteminə inteqrasiyasının və ölkənin enerji təhlükəsizliyinin təməli qoyuldu.

Ulu öndər həmin sazişin respublikamızın sosial-iqtisadi, siyasi-ictimai həyatında böyük dəyişikliklərə səbəb olacağını bildirirdi: "1994-cü ildən Azərbaycan dövləti özünün yeni neft strategiyasını həyata keçirir və bu strategiyanın da əsas mənası, əsas prinsipləri Azərbaycanın zəngin təbii sərvətlərindən, o cümlədən, neft və qaz sərvətlərindən Azərbaycan xalqının rifahı naminə daha da səmərəli istifadə etməkdən ibarətdir".

Neft gəlirlərinin insan kapitalına çevrilməsi

Mənfəət neftinin satışından əldə olunan gəlirlərin səmərəli idarə edilməsi, həmin vəsaitlərin mühüm sosial-iqtisadi layihələrin reallaşdırılmasına yönəldilməsini həyata keçirmək üçün Dövlət Neft Fondunun yaradılması ilə bağlı ulu öndər Heydər Əliyevin o dövrdə imzaladığı fərman da mühüm önəm daşımışdır. Qeyd edək ki, bu gün Dövlət Neft Fondunun ötən müddətdəki fəaliyyəti və bu sahədə şəffaflığın təmin olunması nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən yüksək qiymətləndirilir və Azərbaycan mineral ehtiyatların hasilatı ilə məşğul olan sənaye sahələrində şəffaflıq təşəbbüsünü tətbiq edən və namizəd statusuna malik 26 ölkədən tamhüquqlu üzv statusunu almış ilk ölkədir. Adıçəkilən fondda toplanan vəsaitlərin səmərəli istifadə edilməsilə bağlı dövlət strategiyasına uyğun olaraq, neft və qaz gəlirləri əsasən makroiqtisadi sabitliyin qorunub saxlanılması əsasında iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun, regionların, kiçik və orta sahibkarlığın, infrastruktur sahələrinin inkişafına, yoxsulluğun azaldılması üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsinə, qaçqın və məcburi köçkünlərin həyat şəraitinin yaxşılaşdırılmasına və digər sosial problemlərin həllinə, eləcə də iqtisadiyyatın intellektual və texnoloji səviyyəsinin yüksəldilməsinin stimullaşdırılmasına, "insan kapitalı"nın inkişafına yönəldilir.

Ulu öndərin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən məqsədyönlü tədbirlər nəticəsində 1995-2003-cü illər ərzində dövlət büdcəsinin gəlirləri təxminən 3 dəfə artmışdır. 1993-cü ildə Azərbaycanın dövlət büdcəsinin gəlirləri 110 min dollar, 2003-cü ildə 1 milyard dollar təşkil etmişdir. Bundan başqa, o dövrdə maliyyə vasitəçiliyi institutları yaradılmış, xarici təsirlərə daha həssas maliyyə sektorunun dayanıqlığı təmin olunmuşdur. Strateji valyuta ehtiyatlarından istifadənin səmərəliliyi təmin edilmiş, milli valyutanın sabitliyi, bank sisteminin etibarlığı artırılmış, konservativ borclanma strategiyası həyata keçirilmişdir. Müstəqilliyin ilk illərində ölkəmizin valyuta ehtiyatları olmadığı halda, artıq 2003-cü ildə ölkənin 1,6 milyard ABŞ dolları qədər strateji valyuta ehtiyatları formalaşdırılmışdı.

Sosial-iqtisadi inkişaf strategiyası bu gün yeni müstəvidə uğurla həyata keçirilir

Ulu öndər Heydər Əliyevin inkişaf strategiyasının Prezident İlham Əliyev tərəfindən yeni müstəvidə uğurla həyata keçirilməsi nəticəsində hazırda makroiqtisadi sabitlik daha da möhkəmlənmişdir. Ölkə başçısının rəhbərliyi altında reallaşdırılan və ilk növbədə sosialyönümlü problemlərin kompleks həllinə geniş imkanlar açan səmərəli islahatlar, imzalanan mühüm fərman və sərəncamlar Azərbaycanda müşahidə olunan iqtisadi inkişafın sürətləndirilməsinə xidmət etməklə yanaşı, dünya miqyasında respublikamızın mövqelərini daha da möhkəmləndirmişdir.

Bu inkişafın əsas səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri isə onun çoxcəhətli xaratkerə malik olması, özəl sektorun tərəqqisinə xüsusi diqqət yetirilməsidir. Elə bunun nəticəsidir ki, hazırda ölkədə sahibkarlığın normativ-hüquqi bazası yaradılmış, sahibkarlara dövlət dəstəyi sistemi formalaşdırılmışdır.

Ötən illər ərzində ölkədə yaradılmış əlverişli biznes və investisiya mühiti iqtisadiyyata 100 milyard dollara yaxın investisiya yönəldilməsinə imkan vermişdir. Əsas kapitala yönəldilən investisiyaların ümumi həcmində son illər daxili investisiyaların xüsusi çəkisi əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. 2000-ci ildə 47,5 faiz paya malik daxili investisiyalar 10 il ərzində 16,3 dəfə artaraq ötən ilin sonunda əsas kapitala qoyulan investisiyaların ümumi həcmində 75,7 faiz paya malik olmuşdur. Eyni zamanda, xarici investisiyalar da son 10 il ərzində 4,7 dəfə artmışdır. Hazırda özəl sektorun dinamik inkişafı nəticəsində ÜDM-in istehsalının 80 faizdən çoxu özəl sektor tərəfindən təmin edilir.

Bütövlükdə, son 10 ildə qeyri-neft sektoru 2,8 dəfə artmışdır. Qeyri-neft sahələrinin inkişafına və ölkə iqtisadiyyatının diversifikasiyasına, eləcə də bu sahələrdə mövcud müəssisələrin maddi və texnoloji bazasının möhkəmləndirilməsinə yönəlmiş tədbirlər nəticəsində son 5 ildə ÜDM-də qeyri-neft sektorunun payı 40,7 faizdən 44,4 faizə yüksəlmiş, neft sektorunun payı isə 53,8 faizdən 48,5 faizə qədər azalmışdır.

Regionlarda mövcud potensialdan səmərəli istifadə etməklə iqtisadiyyatın ayrı-ayrı sahələrinin inkişafına, iqtisadiyyatın diversifikasiyasına, tarazlı regional və davamlı sosial-iqtisadi inkişafa, istehsal müəssisələrinin fəaliyyətinin daha da genişləndirilməsinə, ixracyönümlü məhsul istehsalının stimullaşdırılmasına, əhalinin həyat səviyyəsinin daha da yaxşılaşdırılmasına, məşğulluğun səviyyəsinin, xüsusilə gənclərin faydalı əməklə məşğulluğunun artırılmasına nail olmaq məqsədilə "Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı (2004-2008-ci illər)" uğurla icra edilmişdir. "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"nın icrası isə davam etdirilir. Həmin proqramların icrası nəticəsində 2004-cü ildən etibarən 40 mindən çox yeni müəssisə və 912 mindən artıq yeni iş yerləri yaradılmışdır.

İnfrastruktur layihələri əhalinin rahatlığına xidmət göstərir

İnfrastruktur layihələri respublikamızın bütün bölgələrini əhatə etməklə yanaşı, regional xarakter daşıyır. Belə ki, mühüm nəqliyyat və kommunikasiya layihələri Azərbaycanla bərabər, digər qonşu dövlətlərin də ərazisini əhatə edir ki, bu da bölgədə çox nəhəng infrastruktur şəbəkəsinin yaradılması deməkdir. Qədim İpək Yolunun modernləşdirilməsi, Rusiya və İran istiqamətində tranzit marşrutlarının dünya səviyyəsində yenidən qurulması, Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu xəttinin çəkilişinin sürətləndirilməsi çoxşaxəli regional infrastruktur sisteminin yaradılmasının əyani təzahürüdür. Prezident İlham Əliyev qeyd etmişdir ki, bu cür layihələr həm ölkəmizin sosial-iqtisadi vəziyyətini yaxşılaşdırır, həm insanların daha rahat infrastrukturla təmin olunmasına səbəb olur, həm də Azərbaycanın regionda gücünü artırır.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev regionlarla yanaşı, Bakı şəhərinin də inkişafına xüsusi diqqət və qayğı göstərir.Bununla əlaqədar son illər bir sıra tədbirlər həyata keçirilmişdir. Xatırlatmaq yerinə düşər ki, bir müddət bundan əvvəl Prezident İlham Əliyev ayrı-ayrı dövlət məmurlarını, qəsəbə ağsaqqallarını dinlədikdən sonra paytaxt və ətraf qəsəbələrin problemlərinin kompleks həllinə xidmət edən xüsusi Dövlət Proqramının hazırlanması təşəbbüsünü irəli sürmüşdür. Bu təşəbbüs əsasında hazırlanaraq imzalanmış "Bakı şəhərinin qəsəbələrinin sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair Tədbirlər Proqramı"nın həyata keçirilməsi paytaxt və ətraf qəsəbələrin də sürətli inkişafına böyük təkan vermişdir.

Proqram çərçivəsində paytaxt rayonlarında tikinti-quruculuq, abadlıq işləri geniş vüsət almış, yol-nəqliyyat sisteminin əsaslı təmirinə və yenidən qurulmasına başlanılmış, əhalinin kommunal problemlərinin həlli, infrastrukturun yeniləşdirilməsi üçün çox iş görülmüşdür. Nəticədə Bakının, Bakıətrafı qəsəbə və kəndlərin sosial-iqtisadi və mədəni siması xeyli dəyişmiş, qaza, suya, elektrik enerjisinə olan tələbatın ödənilməsi, küçə və məhəllədaxili işıqlandırma sistemlərinin qurulması, ictimai nəqliyyatın fasiləsiz işləməsi, sosial təyinatlı obyektlərin - məktəblərin, uşaq bağçalarının, xəstəxanaların, mədəniyyət evlərinin tikintisi və bərpası, müasir avadanlıqla təchiz edilməsi ilə bağlı xeyli iş görülmüşdür. Həmçinin son illər ərzində Bakı qəsəbələrində yol infrastrukturu yeniləşdirilmiş, Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə yeni məktəb və tibb müəssisələri tikilmiş, bir çoxları əsaslı şəkildə təmir edilmişdir. Paytaxtı içməli su ilə təmin etmək üçün Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəməri çəkilmişdir.

Aqrar sahə yeni inkişaf mərhələsində

Son illər Azərbaycanda qeyri-neft sektoruna göstərilən diqqətin nəticəsi kimi iqtisadiyyatın aparıcı sahələrindən olan aqrar sahə keyfiyyətcə yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuş, respublikamızda ərzaq təhlükəsizliyinin yaradılması prosesində mühüm uğurlar əldə edilmişdir. Bu da təsadüfi deyil. Çünki ölkəmizin bazar iqtisadiyyatı sisteminə transformasiyası ilk əvvəl aqrar sahədən başlamış, kənd təsərrüfatında 90-cı illərin əvvəllərində özünü qabarıq büruzə verən tənəzzül meylləri dayandırılmış, iqitsadi artıma və inkişafa nail olunmuşdur. Azərbaycan Prezidentiİlham Əliyevin 2007-ci il 23 yanvar tarixli "Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına dövlət dəstəyi haqqında" və 2008-ci il 21 avqust tarixli "Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının toxum, gübrə və damazlıq heyvanları ilə təmin edilməsinə əlavə dəstək verilməsi barədə" sərəncamları da aqrar sahədə mövcud problemlərin aradan qaldırılmasına, bu sahənin dinamik inkişafına ciddi təkan vermişdir. Həmin sərəncamlar kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının artırılmasına, istehsalçıların yüksək reproduksiyalıbuğdatoxumuna, cinsdamazlıq mal-qaraya olan ehtiyacının ödənilməsinə, habelə mineral gübrə və texnikanın saxlanması üçün xüsusi anbar binalarının tikilməsinin təmin edilməsinə müsbət təsir göstərmiş, sadalanan işlərin görülməsini sürətləndirmişdir. Dövlət başçımızın 2008-ci il 25 avqust tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı" isə qarşıdakı illərdə respublikanın ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi baxımından müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Həmin proqramda nəzərdə tutulan 164 tədbirin 101-i kənd təsərrüfatının müxtəlif istiqamətlərinə aiddir. Bu, təsadüfi deyil. Çünki aqrar sahənin inkişaf etdirilməsi ölkə əhalisinin ərzaq, emal sənayesinin xammal təminatını yaxşılaşdırmağa, kənd əhalisinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə və heyvandarlıqda etibarlı yem bazasının yaradılmasına xidmət edir.

Bir neçə il əvvəl bəzi kənd təsərrüfatı məhsullarını xarici ölkələrdən idxal edən Azərbaycan indi əksinə, xarici dövlətlərə məhsul ixrac edir. Bu da sözsüz ki, məhsul istehsalının intensiv artımı nəticəsində mümkün olmuşdur. Azərbaycan hökumətinin aqrar sahəyə diqqət və qayğısının güclənməsi və kənd təsərrüfatı mülkiyyətçilərinə göstərilən güzəştli yardımların miqyasının artması bu sahədə inkişaf tempinə mühüm stimul verməkdədir. Prezident İlham Əliyev tərəfindən həyata keçirilən siyasət nəticəsində aqrar bölmədə istehsalın artırılması üçün ən mühüm layihələr reallaşdırılmışdır. Respublikamızın ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunmasını iqtisadi strategiyanın əsas hədəflərindən biri hesab edən hökumət aqrar sahədə istehsal imkanlarının daha da yaxşılaşdırılması üçün davamlı addımlar atır.

Sosial sahəyə xüsusi önəm verilir

Azərbaycanın iqtisadi uğurları əhalinin həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı zəruri tədbirlərin gerçəkləşdirilməsinə, xüsusilə də əhalinin aztəminatlı təbəqəsinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi istiqamətində mühüm addımların atılmasına daha əlverişli şərait yaratmışdır. Bu fikrin təsdiqi kimi, bəzi göstəricilərə diqqət yetirsək faydalı olar. Müstəqillik illərində dövlət büdcəsindən əhalinin sosial müdafiəsi və sosial təminatına çəkilən xərclər 30,8, iqtisadiyyatın inkişafına yönəldilən vəsaitlər isə 93 dəfə artmış, əməkhaqqı, pensiya və müavinətlərin ödənilməsinə 52 dəfə çox vəsait sərf olunmuşdur. Son 20 il ərzində əhalinin real gəlirləri 2,4, ölkə üzrə iqtisadiyyatda məşğul olan işçilərin orta aylıq əməkhaqqı nominal ifadədə 107 dəfə artmışdır. Əhalinin hər nəfərinə düşən gəlirlər də 16,2 dəfə artaraq 2010-cu ildə 2866 manata çatmışdır. Ən əsası, məqsədyönlü tədbirlərin reallaşdırılması ölkədə yoxsulluğun səviyyəsinin 2001-ci ildəki 49 faizdən 2010-cu ildə 9,1 faizə qədər azalmasına gətirib çıxarmışdır. Regionların inkişafı, yoxsulluğun və işsizliyin azaldılmasını nəzərdə tutan Dövlət proqramlarının nəticəsi olaraq 2004-2010-cu illər ərzində ölkədə 1 milyona yaxın yeni iş yeri yaradılmışdır.

BMT-nin İnkişaf Proqramının əhalinin rifah səviyyəsini əks etdirən İnsan İnkişafı Hesabatında Azərbaycanın sosial sahədə əldə etdiyi nailiyyətlər yüksək qiymətləndirilmişdir. İnsan inkişafı üzrə 2005-ci ildə 101-ci yerdə qərarlaşan Azərbaycan öz mövqeyini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıraraq 2010-cu ildə 67-ci pilləyə yüksəlmişdir. 2000-2010-cu illər üzrə ölkəmiz MDB ölkələri arasında insan inkişafı indeksinə görə ən yüksək göstəriciyə nail olmuş və "orta insan inkişafı" qrupundan "yüksək insan inkişafı" qrupuna keçmişdir. Azərbaycanda insan inkişafı indeksinin yüksəlməsinə təhsil göstəriciləri əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Belə ki, həmin hesabata əsasən, Azərbaycanda savadlılıq səviyyəsi 99,5, ibtidai təhsillə əhatə səviyyəsi 100, orta təhsillə əhatə səviyyəsi 95,6 faiz təşkil edir.

Ölkədə sosial infrastrukturun yeniləşdirilməsində Heydər Əliyev Fondunun müstəsna xidmətləri var. Fondun təşəbbüsü ilə "Yeniləşən Azərbaycana yeni məktəb" proqramı çərçivəsində indiyədək 300-ə yaxın təhsil müəssisəsi tikilib istifadəyə verilmiş, əsaslı təmir və bərpa olunmuş, müasir avadanlıqlarla təchiz edilmişdir. Eləcə də fond tərəfindən səhiyyə və mədəniyyət infrastrukturunun yaradılması və bərpası, mədəniyyətimizin təbliği istiqamətində böyük layihələr həyata keçirilmişdir.

Ümumiyyətlə, həyata keçirilən sosial-iqtisadi islahatların sürətlənməsi bir tərəfdən iqtisadiyyatın daha da güclənməsinə əlverişli imkanlar yaratmış, digər tərəfdən əhalinin maddi-rifah halının yüksəlməsinə müsbət təsir göstərmişdir. Bu, son illər əməkhaqlarının artmasında da özünü büruzə vermişdir.Elə bu günlərdə dövlət başçısının imzaladığı müvafiq sərancamlarla cari ilin dekabr ayının 1-dən minimum aylıq əməkhaqqının məbləği 93,5 manat müəyyən edilmiş, dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən təhsil (ali təhsil müəssisələri istisna olmaqla), səhiyyə sahələrində çalışan işçilərinin, mədəniyyət, gənclər və idman müəssisələrinin, elm və elm-tədqiqat müəssisə, idarə və təşkilatlarının və digər qurumların əməkdaşlarının Vahid Tarif Cədvəli ilə aylıq vəzifə maaşları isə 10 faiz artırılmışdır. Bu, dövlət başçımızın fəaliyyətində sosial şəraitin yaxşılaşmasına xüsusi diqqət yetirməsinin əyani sübutudur.

Xatırladaq ki, ölkəmizdə 2004-2010-cu illər ərzində orta aylıq əməkhaqqı 3,5 dəfə artmış, minimum əməkhaqqının artım tempi isə 6,5 dəfədən çox olmuşdur. Göründüyü kimi, sosial siyasətin uğurla həyata keçirilməsi insanların əməkhaqlarının artmasına öz mühüm təsirini göstərir. Bunun nəticəsidir ki, ölkəmizdə vətəndaşların illik gəlirlərində hər il 15 faizə yaxın artım qeydə alınır.

Azərbaycanın uğurları beynəlxalq reytinq agentliklərinin hesabatlarında

Ölkəmizin əldə etdiyi sosial-iqtisadi nailiyyətlər nüfuzlu beynəlxalq reytinq agentlikləri tərəfindən də qeyd edilir. Dünya İqtisadi Forumu tərəfindən dərc edilən dünya ölkələrinin rəqabət qabiliyyətliyi səviyyəsini xarakterizə edən "Qlobal Rəqabət Qabiliyyəti İndeksi" hesabatlarında Azərbaycan 142 ölkə arasında 55-ci yerə layiq görülmüş və beləliklə də son 7 hesabat ərzində ölkəmizin mövqeyi 14 pillə yaxşılaşmışdır. Bu göstəriciyə görə artıq son 3 illik hesabatdır ki, ölkəmiz MDB ölkələri arasında 1-ci yerdədir.

"Dünya Rəqabət Qabiliyyəti İndeksi: 2011-2012" hesabatında Azərbaycan bir sıra alt göstəricilər üzrə də yüksək nəticələr əldə etmişdir. Belə ki, "əmək bazarının səmərəliliyi" alt göstəricisi üzrə ölkəmiz dünyada 14-cü, "makroiqtisadi vəziyyət" alt göstəricisi üzrə isə 16-cı yerə layiq görülmüşdür. Qeyd etmək lazımdır ki, son bir il ərzində ölkəmiz "əmək bazarının səmərəliliyi" alt göstəricisi üzrə 11, "əmtəə və xidmətlər bazarının səmərəliliyi" alt göstəricisi üzrə isə 14 pillə irəliləmişdir.

Dünya Bankı tərəfindən hazırlanan "Doing Business" hesabatında Azərbaycan biznesin təşkili və aparılması istiqamətində əlverişli şəraitin yaradılması və inkişafı üçün tədbirlər həyata keçirən ölkə kimi qeyd edilir. "Doing Business - 2009" hesabatının nəticələrinə əsasən Azərbaycan "top islahatçı" ölkə kimi qiymətləndirilmiş, 97-ci pillədən 33-cü pilləyə yüksəlməklə öz mövqeyini 64 pillə yaxşılaşdırmışdır. "Doing Business" hesabatlarının tarixi ərzində bu, ən yüksək irəliləyiş olmuş və hələ ki, təkrarolunmaz nəticə kimi qalmaqdadır. Dünya Bankının "Doing Business - 2011" hesabatında ölkəmiz 183 milli iqtisadiyyat arasında 54-cü və MDB məkanında 1-ci olmuşdur.

"Fitch Ratings" agentliyi tərəfindən ilk dəfə olaraq ölkəmizə investisiya reytinqi verilmişdir. Azərbaycan Cənubi Qafqaz ölkələrinin iqtisadiyyatları arasında investisiya reytinqi almış ilk və indiyədək yeganə iqtisadiyyatlı ölkə olaraq qalmaqdadır. Xüsusilə qeyd edilməlidir ki, Azərbaycanın kredit reytinqinin yaxşılaşması Avropanın bəzi inkişaf etmiş ölkələrinin suveren reytinqlərinin aşağı düşməsi fonunda baş verir.

Qeyd olunanlar bir daha göstərir ki, ümummilli lider Heydər Əliyevin müəyyənləşdirdiyi inkişaf strategiyası bu gün bütün sahələrdə real bəhrələrini verir. Prezident İlham Əliyev tərəfindən yeni müstəvidə uğurla reallaşdırılan bu strategiya Azərbaycanın iqtisadi-sosial həyatında da mühüm nailiyyətlərə imkan yaratmışdır. Respublikamız postsovet məkanında keçid dövrünü uğurla başa vuran ilk ölkə olaraq, bununla əslində, yürütdüyü iqtisadi-sosial islahatların dünyada ən mükəmməl inkişaf modellərindən biri olduğunu təsdiq etmişdir. Bu gün dünyanın tədqiqatçı-mütəxəssisləri, həmçinin iqtisad elmi "İnkişafın Azərbaycan modeli"ni inkaredilməz fakt kimi qəbul edir, araşdırır və öyrənir.

Niyazi İSMAYILOV, Teymur ZEYNALOV, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti "İqtisadi təhlil və audit" kafedrasının dosentləri

Xalq qəzeti.- 2011.- 17 dekabr.- S. 1-2.