"Bəstəkar ürəkli rəssam"

Mikayıl Abdullayev – 90

Başlığa çıxardığım bu sözləri Mikayıl Abdullayev haqqında SSRİ xalq artisti, böyük bəstəkar Fikrət Əmirov demişdir. Onu tanıyanlar da deyirlər ki, Mikayıl Hüseyn oğlu Abdullayev olduqca sadə, səmimi insanlarla xoş ünsiyyət qurmağı bacaran, humanist insan idi. Elə bil xarakteri əsərlərinə də hopmuşdu. Hansı mövzuda əsər işləyirdisə orada səmimiyyət, torpağa bağlılıq, humanizm elementləri aydın duyulurdu.

Bu gün "Nizami" metrosuna girənlər oradakı mozaik tablolara xüsusi maraqla baxırlar. Bura sanki böyük Nizaminin "Xəmsə"sinin motivləri üzrə işlənmiş əsərlərin sərgisidir. Mikayıl Abdullayev bu əsərləri elə istedadla işləmişdir ki, onların heç birinə biganə qalmaq olmur. Onun belə gözəl əsərləri onlarcadır. Bu əsərlərin böyük bir qismi dünyanın məşhur muzeylərində Azərbaycan xalqını, onun incəsənətini təmsil edir.

Dekabrın 19-da bu böyük bəstəkarın 90 illik yubileyi qeyd olunacaq. Əsərlərinin sərgisi təşkil ediləcək, haqqında xatirələr söylənəcək, yəqin ki, kataloqu, buklet və plakatları da çap olunacaq. Haqqında tədqiqat əsərləri işıq üzü görəcək.

Yaradıcılığının bütün mərhələlərində o bu torpağın gözəl təbiətini, qəhrəman, yaradıcı insanlarını öz sehrli fırçasının dili ilə çox gözəl əsərlərə çevirib bizə yadigar qoyub.

Mikayıl Abdullayev şərəfli bir ömür yolu keçib. Bakıda dünyaya göz açıb, burada Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Rəssamlıq Məktəbini bitirib. Sonra V.İ.Surikov adına Moskva Dövlət Rəssamlıq İnstitutunda təhsil alıb.

İlk fərdi sərgisi keçiriləndə 36 yaşı var idi. Həmişə Moskvada təşkil olunan və ona əsl şöhrət qazandıran bu sərgini xatırlayırdı. Sovetlər dönəmində tez-tez onun əsərlərinin sərgisi təşkil olunardı. Yüksək yaradıcı qabiliyyətinə görə SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının müxbir üzvü seçilmişdi. SSRİ Rəssamlar İttifaqının katibi idi. Fəxri adları və mükafatları isə saymaqla qurtaran deyil. Mikayıl müəllim SSRİ-nin xalq rəssamı, SSRİ və C.Nehru adına beynəlxalq mükafatlar laureatı idi. Müstəqil Azərbaycanın "İstiqlal" ordeni ilə təltif olunmuşdu.

Geniş yaradıcılıq və pedaqoji fəaliyyəti ilə yanaşı o, həm də ictimai xadim kimi bir neçə dəfə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı seçilmişdi.

Rəssamlarımız arasında Mikayıl Abdullayev kimi ikinci bir fırça ustası tapılmaz ki, öz yaradıcılığı ilə klassik və müasir Azərbaycan ədəbiyyatına onun qədər möhkəm bağlı olsun. Dədə Qorquddan, dahi Nizamidən başlamış bu gün yazıb-yaradan şair və nasirlərimizə qədər o, bir çox sənətkarların ya portretlərini yaratmış, ya da onların əsərlərinə illüstrasiyalar çəkmişdir.

Təsviri sənətimizin inkişafında mühüm xidmətləri olan bu istedadlı sənətkarın boyakarlıq və qrafika janrında yaratdığı əsərlər incəsənətimizin çox qiymətli səhifələrini təşkil edir. O, rənglərin dilini bilirdi. Molbet arxasında sanki bu rənglərlə danışırdı. Şair Rəsul Rza ona həsr etdiyi şeirində yazır:

Sənin dilin olmasa da, çəkərsən

Sözün olmasa da...

Ancaq hər ikimiz ürəksiz yarada bilmərik,

Mənimki sözdü, səninki rəng,

Var olsun ürək.

Doğrudan da, Mikayıl müəllim böyük ürək sahibi idi. O, yaratdığı əsərlərə təkcə rənglərin qüdrətini deyil, həm də öz ürəyinin hərarətini gətirirdi. Ona görə də bu əsərlərdə təbiət daha canlı, insanlar həyatsevər təsvir olunardı.

Mikayıl Abdullayevin yaradıcılığında qəribə bir müdriklik hakimdir. Bu əsərlər sanki insanları sabaha ümidlə baxmağa, qətiyyətli və məğrur olmağa səsləyir.

Bu böyük sənətkarın yaradıcılığı o qədər zəngin və rəngarəngdir ki, bir məqalədə bütövlükdə əks etdirmək qeyri-mümkündür. Burada biz onun yaradıcılığının bəzi məqamları barədə məlumat verəcəyik.

40-cı illər M. Abdullayev yaradıcılığında ilkin dövrü təşkil edir. Bu dövrdə yaratdığı tablolardan ikisinin adını qeyd etmək istərdim. Onlardan biri 1944-cü ildə çəkilmiş "Axşam", ikincisi isə 1947-ci ildə yaradılmış "Mingəçevir işıqları" tablolarıdır. Hər iki əsər professional səviyyədə yaradılmış sənət nümunələridir və onlar bu gün də əvvəlkitək qiymətlidir və təsviri sənətimizin tarixində əhəmiyyətli əsərlər kimi dəyərləndirilir.

Mikayıl Abdullayev kənd adamlarının həyatını və məişətini böyük ustalıqla öz əsərlərinə gətirirdi. Elə "Masallı silsiləsi"ndən olan "Körpəsinin ardınca", "Manqabaşı Rəxşəndə" tabloları bu mövzuda ən qiymətli əsərlərdəndir.

Onun yaradıcılığında nikbin bir ruh yaşayır. O, yaratdığı əsərlərdə həmişə bu nikbinliyi qorumağa çalışır. "Tarlada", "Lənkəranlı kolxozçu qadın", "Abşeronda", "Astarada çay yığımı", "Çəltikçi qızlar" və s. əsərlərinə tamaşa edənlər bunu aydın hiss edirlər.

M.Abdullayev tematik tablolar ustası idi. Onun yaratdığı portretlər qalereyasında məşhur sənət adamlarının çox qiymətli portretləri var. "M.Qorki 1928-ci ildə Bakıda", "Üzeyir Hacıbəyov" , "Səməd Vurğun", "M.F.Axundov", "M.P.Vaqif", "İmadəddin Nəsimi", "Pianoçu F.Bədəlbəyli" və s. əsərlər rəssamın böyük portret ustası olduğunu bir daha təsdiq edir. Eyni zamanda unudulmaz rəssam baxımlı qrafika əsərlərinin - illüstrasiya və kitab tərtibatı nümunələrinin müəllifi kimi də tanınırdı.

Onun "Kitabi Dədə Qorqud" dastanına, Füzulinin "Leyli və Məcnun" poemasına, Bəxtiyar Vahabzadənin "Şəbi-hicran" mənzum əsərinə, Süleyman Rəhimovun və bir çox başqa qələm sahiblərinin yaradıcılıqlarına çəkdiyi təsvir nümunələri tamaşaçılar tərəfindən maraqla qarşılanmışdı. Rəssamın kətan üzərində yaratdığı obrazlar - "Yüz yaşlı usta", "Şair Süleyman Rüstəm", "Ornament ustası Lətif Kərimov", "Yazıçı Həsən Seyidbəyli" bu gün də tamaşaçıların zövqünü oxşayır. Ustad sənətkarı həmkarlarından fərqləndirən bir cəhəti heç unutmaq olmur. Onun zəngin biliyi, bənzərsiz müşahidələri vardı. Deyərdi: "Hər gün ən azı 4 saat mütaliə edirəm, 2 saat yazıram, 8 saat molbert önündə dayanıram". Bakının küçələrini gəzər, dənizkənarı parka çıxardı. 1970-80-ci illərdə onun "Kommunist", "Ədəbiyyat və incəsənət", "İzvestiya", "Literaturnaya qazeta" qəzetlərində, "Azərbaycan", "Qobustan" jurnallarında sənət haqqında dəyərli məqalələri dərc olunmuşdu. Mərhum kinorejissor Həsən Seyidbəyli deyərdi ki, "Nəsimi" bədii filmində Nəsimi rolunu oynayacaq aktyoru seçməyimdə Mikayıl Abdullayevin eyniadlı məşhur tablosu köməyinə çatdı. Yeri gəlmişkən, fırça ustasının fantaziya və təfəkkürünün vəhdətindən yaranmış həmin portret milli təsviri sənətimizin qızıl fonduna daxil olmuş boyakarlıq nümunələrindən biridir.

Azərbaycanın iftixarı Üzeyir bəy Hacıbəyovun naturadan portretini çəkməsindən qürur hissi ilə danışardı: "1943-cü ildə dünya şöhrətli bəstəkarın yağlı boya ilə obrazını yaratmışdım. Əsər Üzeyir bəyin çox xoşuna gəlmişdi. Onu muzeyə verməyib, evində saxladı. Məni görüşünə çağırıb pul təklif etdi. Götürmədim. Çünki Moskvada Ali Rəssamlıq Məktəbində təhsil alanda bir çox tələbələr kimi, mənə də qayğı, yardım göstərmişdi".

Rəssamın teatrımızın inkişafında da xidməti çox olmuşdur. O, "Leyli və Məcnun", "Koroğlu" operalarına, Niyazinin "Çitra" baletinə bədii tərtibat vermişdi. Görkəmli bəstəkar Fikrət Əmirov onu "Bəstəkar ürəkli rəssam" adlandırmışdı. Qədirbilən tamaşaçılarla rənglərin diliylə danışan mahir fırça ustası tez-tez onların görüşünə gedər, ölkəmizi oba-oba gəzərdi. Ürəkaçan nə görərdisə, min bir həvəslə kağız-kətan üzərində əbədiləşdirərdi.

M.Abdullayevin yaradıcı irsi bu gün sənətşünaslarımız tərəfindən tədqiq edilir, öyrənilir.

Onun sənəti həqiqətən böyük məktəb idi. Bu məktəbin yetirmələri olan onlarca sənətkar bu gün milli rəssamlıq sənətimizin inkişafına xidmət etməkdədir. Mikayıl Abdullayevin yaratdığı əsərlər isə hələ uzun illər muzeylərimizin əbədi eksponatı kimi qorunub saxlanacaq, neçə-neçə nəsillər bu əsərlərdən mənəvi zövq alacaq.

M.Mükərrəmoğlu

Xalq qəzeti.- 2011.- 18 dekabr.- S. 7.