AZƏRBAYCAN qloballaşmanın çağırışlarına cavab verməyə hazırdır

Dünyanın bütün inkişaf etmiş xalqları kimi, Azərbaycan xalqı da tarixin bütün mərhələlərində ədalətli dövlət quruculuğu arzusu ilə yaşamış və ən müxtəlif dövrlərdə bu arzusunun gerçəkləşməsi üçün mübarizə aparmışdır. Amma ədalətli dövlət quruculuğunun mühüm şərtlərindən biri dövlətin müstəqilliyində, xalqın azadlığında və öz taleyinə sahib çıxmasındadır. Bir xalq olaraq Azərbaycan artıq 20 ildir ki, bu bəşəri nemətlərin gerçəkliklərini yaşamaqdadır.

Öz tarixi müstəqilliyinə yenidən qovuşmasının iyirmi illik şanlı yubileyini böyük təntənə ilə qeyd edən ölkəmiz, memarı və qurucusu ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin elmi təməllərə söykənən inkişaf strategiyasının uğurla davam etməsi nəticəsində dünyanın ən sürətlə inkişaf edən, sabit və qüdrətli dövlətinə çevrilməkdədir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin bu inkişaf strategiyasına əsaslanaraq yeni dövr üçün müəyyənləşdirdiyi milli inkişaf prioritetləri, qurduğu çevik icra mexanizmi qloballaşan dünyada ölkəmizin öz yolu ilə inkişaf etməsinə imkan vermişdir. Tarixin arxada qoyduğu 8 il göstərdi ki, siyasi epoxanın, demokratik dəyərlərin formalaşmağa başladığı və bazar iqtisadiyyatının bərqərar olduğu dövrün yetirməsi kimi siyasi olimpə yüksələn cənab İlham Əliyev ümummilli lider Heydər Əliyevin hələ 2003-cü il oktyabrın 1-də uzaq Klivlenddən xalqa ünvanladığı müraciətdə göstərdiyi kimi, həqiqətən xalqın inandığı və gözlədiyi yeni siyasi liderdir.

Qloballaşan dünyanın siyasi və iqtisadi aspektlərini çox gözəl bilən Prezident İlham Əliyevin ilk gündən həyata keçirməyə başladığı istər iqtisadi, istər siyasi strateji xətt onun bələdlədiyi perspektiv hədəflərə xidmət etməyə başladı. Çünki o inkişaf etməkdə olan neft strategiyasının siyasi və iqtisadi dividendlərini yüksək məharətlə qiymətləndirməyi bacardı və ulu öndər Heydər Əliyevin yaratdığı iqtisadi inkişafın start meydançasında çox qısa zamanda möhtəşəm proqramların reallaşmasının mühərrikinə çevrilən çevik bir mexanizm qurdu. Şübhəsiz, bu strategiyanın bünövrəsində ümummilli lider Heydər Əliyevin fenomenal düşüncəsinin məhsulu olan neft strategiyası dururdu. "Əsrin müqaviləsi" ilə çox böyük uğurla start götürən bu strategiyanın reallaşmasında cənab İlham Əliyevin rolu və yeri müstəsna əhəmiyyət daşıyır. Xüsusilə "Əsrin müqaviləsi"ndən sonra mühüm strateji əhəmiyyət daşıyan Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərləri layihələrinin reallaşmasında istər daxildə, istər xaricdə bir çox siyasətçilər bu layihələri kəskin şübhə altına alaraq, onların səmərəliliyinə inanmamağa çağırırdılar. Lakin gənc dövlət başçısı cəsarətli addımları və qətiyyətli qərarları ilə bu təzyiqlərə üstün gələ bildi. Həmin ərəfədə bədxahların əsassız fikirlərinə cavab olaraq prezident İlham Əliyev deyir: "Zəngin neft ehtiyatlarına malik olan Azərbaycanın ətrafında çoxkombinasiyalı siyasi oyunlar gedir. "Böyük neftin" müsbət tərəfləri olduğu kimi, mənfi tərəfləri də var...

Dünyanın neft biznesində romantizmə və populizmə yer yoxdur. Biz artıq dünya neft biznesinin müəyyən edilmiş oyunlarına girəndən sonra, bu oyunda öz yerimizi tapmalı və qəbul olunmuş qaydalarla oynamalıyıq".

Gənc dövlət başçısının bu qətiyyətli və düşünülmüş mövqeyi neft kəmərləri məsələlərində də özünü göstərdi. Ölkəsinin mənafeyi olan yerdə heç vəchlə güzəştə getməyəcəyini açıq nümayiş etdirən Prezident İlham Əliyev deyirdi: "Biz özümüz kəmərə nəzarət etməliyik və buna nail olacağıq. İnvestisiya və müasir texnologiya cəlb etmək bir məsələdir, Azərbaycan neftinin dünya bazarına çıxmasını təmin edəcək nəqliyyat kommunikasiyasını başqasının nəzarəti altına vermək başqa məsələdir. Biz imkan verə bilmərik ki, kimsə kəmərin mülkiyyətçisi, sahibi olsun".

Prezidentlik fəaliyyətinə başladığı gündən gənc dövlət başçısı elə bu qətiyyətlə də ölkəsi və dövləti üçün iqtisadi və siyasi uğurları sıralamağa başladı. İlham Əliyevin qətiyyətli mövqeyi sayəsində Azərbaycan dövlətinin sahibi olduğu BTC bu gün həm də beynəlxalq enerji təhlükəsizliyi sisteminin əsas elementlərindən birinə çevrilmişdir. Mərkəzi Asiyanın nəhəng neft ölkələrindən olan Qazaxıstan artıq "Tengiz" yatağından hasil etdiyi neftin müəyyən həcmini bu kəmər vasitəsilə Azərbaycan ərazisindən tranzitlə Avropa bazarlarına ötürür. İllik ötürücülük gücü 60 milyon ton olan BTC vasitəsilə hazırda sutkada 1,2 milyon barrel neft Səngəçal terminalından Aralıq dənizi sahillərinə yola salınır.

Nəzərə alsaq ki, Türkmənistan Respublikası da artıq öz neftinin bir hissəsini məhz bu tranzit xətti ilə Avropa ölkələrinə daşıyır, onda ölkə başçısının hesablamalarının necə dəqiq olduğuna bir daha əmin olarıq.

Prezident İlham Əliyev bələdlədiyi hədəfləri gizlətmirdi və açıq bəyan edirdi ki, "biz neft dollarlarını boş yerə xərcləməməliyik. Bu pullara gələcək nəsillər üçün yeni şəhərlər, yollar, zavodlar və fabriklər tikməliyik. Bu məqsədlə mineral ehtiyatlar fondu yaratmaq lazımdır. Belə fondlar ABŞ-da, Kanadada, Səudiyyə Ərəbistanında, Küveytdə, Norveçdə və digər ölkələrdə mövcuddur. Onların əsas məqsədi mineral-xammal ehtiyatlarını (ilk növbədə neft və qazı) emal sənayesinə istiqamətləndirib maliyyə ehtiyatlarına çevirməkdir... Artıq bu gündən neftlə bağlı olmayan yeni iş yerləri, yeni infrastruktur yaratmaq lazımdır, çünki o nə vaxtsa qurtaracaq. Əgər bu proqram bu gün işə düşəcəksə sabah gələcək nəsil neft hasilatından və neftin dünya bazarlarındakı qiymətindən asılı olmayacaq. Ona görə də neft bizim üçün məqsəd yox, güclü iqtisadiyyat yaratmaq üçün vasitədir".

Bu bəyanat yeni siyasi liderin qarşıya qoyduğu vəzifələri və iqtisadi inkişafın qısa zaman üçün proqramını aydın göstərirdi. Zaman-zaman artan neft gəlirlərini çevik şəkildə ölkənin istehsal sənayesinin yaradılmasına, respublikanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün qlobal enerji layihələrinin reallaşmasına, yol-nəqliyyat infrastrukturunun genişləndirilməsinə, regionların inkişaf proqramlarının maliyyələşməsinə, ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün kənd təsərrüfatının inkişafına, Azərbaycanda müdafiə sənayesinin yaradılmasına, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqinə, səhiyyənin və təhsilin inkişafına və sair sahələrə yönəltmək özünü çox gözlətmədi.

Artıq Prezident İlham Əliyevin fəaliyyətinin ikinci ilində - 2005-ci ildə Beynəlxalq Valyuta Fondu gənc müstəqil respublikamız üçün verdiyi proqnozda göstərirdi ki, inkişaf tempinə görə Azərbaycan Respublikası ilə MBD-də müqayisəyə gələ biləcək ikinci bir ölkə yoxdur. Həmin dövrdə respublikada ÜDM-in 11,4 faiz olacağı, ikinci yerdə qərarlaşan Qazaxıstanda isə bu rəqəmin 8,5 faiz təşkil edəcəyi göstərilirdi. 2004-cü ildə isə bu göstərici 9,1 faiz təşkil edirdi ki, bu da yenə region dövlətləri içində ən yüksək göstərici idi. Çünki qonşu Rusiya Federasiyasında bu göstərici 7,3 faiz, İranda 6,6 faiz, qardaş Türkiyədə isə 5 faiz təşkil edirdi.

Lakin yüksək hədəfləri bələdləyən dövlət başçısının bu dövr üçün proqnozları optimizmi ilə BVF-nin proqnozlarını üstələyirdi. Cənab İlham Əliyev ölkə iqtisadiyyatının 2003-cü ildə 14,1 faiz artacağını, ÜDM-in 10 milyard dollar təşkil edəcəyini bildirirdi. Zaman gənc dövlət başçısının bu proqnozlarının reallığını təsdiqlədi.

İqtisadi strategiyanın uğurla həyata keçirilməsi, iqtisadiyyatın daha böyük templə artması, struktur dəyişikliklərinin uğurla reallaşması və xarici investisiya axınının artması imkan verdi ki, Azərbaycan qarşıdakı beş ildə ÜDM-in istehsalını iki dəfə artırsın. Artıq bu illər ərzində Azərbaycan hər adambaşına düşən investisiyanın həcminə görə nəinki MDB-də, Şərqi Avropa ölkələri arasında da ön sırada idi. Yəni 2004-cü ildə gənc müstəqil Azərbaycana yatırılan investisiyaların həcmi 20 milyard ABŞ dollarını keçirdi.

Özəlləşdirmə özünün yeni və əsas mərhələsinə - strateji özəlləşdirmə pilləsinə daxil olmuşdu. Bu mərhələdə qarşıya qoyulan əsas məqsəd özəl sektorun inkişafını stimullaşdırmaq və ölkənin iqtisadi potensialını möhkəmləndirmək üçün mülkiyyət formasını dəyişdirmək idi.

Dövlətin bu yöndə iqtisadi siyasətinin mahiyyəti heç də dövlət müəssisəsini maksimum baha qiymətə satmaq və nəticədə onun fəaliyyətinin dayandırılmasına gətirib çıxarmaq deyildi. Əsas məram müəssisələrin fəaliyyətini bərpa etmək, onları modernləşdirmək, oradakı iş yerlərini qoruyub saxlamaq, həmçinin yenilərinin açılmasına nail olmaq idi.

Təbii ki, ilkin neftin hasilatından sonra ölkənin xarici ticarət dövriyyəsi də sürətlə artmağa başladı. Doğrudur, bunun böyük bir hissəsi neft-qaz satışının payına düşürdü. Amma bunun hesabına qeyri-neft sektoru heç kimin gözləmədiyi templə inkişaf etməyə başlamışdı.

İqtisadiyyatın inkişaf mərhələsində olmasına baxmayaraq, ilk beş ilin dövlət büdcələri də əsasən sosial yönümlü idi. Təhsil və səhiyyə xərcləri sürətlə qalxır, minimum əmək haqqı, pensiya və təqaüdlər sistemli şəkildə artırılırdı.

Önəmli məsələlərdən biri də, ildən-ilə artan büdcədə investisiya həcminin, xüsusilə özəl sektorun dəstəklənməsinə yönələn xərclərin artması idi. Artıq 2005-ci ilin büdcəsində Sahibkarlığa Dəstək Milli Fondu üçün 200 milyard manat (köhnə manatla) ayrılmışdı ki, bu da 2004-cü illə müqayisədə iki dəfə çox idi. Əlavə olaraq ölkədə yaradılan Aqroservislərə kənd təsərrüfatı texnikası almaq üçün 100 milyard manat (köhnə manatla) ayrılmışdı.

2004-cü ildən başlayaraq neft sektoru ilə yanaşı, prioritet təşkil edən bir çox sahələrə də investisiyalar yönəldilməyə başlandı. Bunlar əsasən artan kənd təsərrüfatı məhsullurının emalı, yüksək səmərəlilik infrastrukturunun yaradılması, xüsusilə energetika, telekommunikasiya, su və qaz təchizatı sistemləri, neft sektoruna xidmət göstərən sənaye sahələrinin inkişafı və genişləndirilməsi, qaz emalı sahəsində ölkənin böyük imkanlarını nəzərə alaraq, qaza əsaslanan sahələrin inkişafı və s.

Bu sahələrdə ən vacibi, fikrimizcə ölkənin enerji təhlükəsizliyinin təmin olunması məqsədi ilə Azərbaycanda tam müasir texnologiya əsasında energetika infrastrukturlarının yaradılması elektrik enerjisi istehsalının artırılması idi. Hələ 2006-cı ilə qədər ölkəmiz ildə 1,2-1,5 milyard kilovatsaat elektrik enerjisi idxal etmək məcburiyyətində idi. Bu gün təbii ki, tam başqa bir reallıqla üz-üzəyik. Üç ildir ki, ölkəmiz elektrik enerjisi ixrac edir. Lakin buna baxmayaraq, Azərbaycanın energetika potensialının gücləndirilməsi üçün 2012-ci ildən başlayaraq mərhələli şəkildə bir neçə SES-in istifadəyə verilməsi planlaşdırılmışdır.

Maraqlı məqamlardan biri də ondan ibarətdir ki, artıq cənab İlham Əliyevin prezidentlik fəaliyyətinin beşinci ili ərəfəsində Azərbaycanda dünyada analoqu olmayan iqtisadi sıçrayış qeydə alındı. Uzaqgörən, çevik və qətiyyətli ardıcıl tədbirlər nəticəsində ölkə iqtisadiyyatının həcmi 2 dəfə, o cümlədən sənaye istehsalı 24 faiz artdı. 2008-ci ildə büdcə xərcləri 10 dəfə artaraq 12 milyard dollara çatmışdı. 4 ildə dövlət investisiya qoyuluşunun həcmi 20 dəfədən çox, ölkənin valyuta ehtiyatları 4,5 dəfədən çox, iqtisadiyyatın qeyri-neft sektoru 1,8 dəfə artmışdı. Əhalinin yaşayış səviyyəsi və sosial rifah halı sürətlə yaxşılaşırdı. Əgər 2003-cü ildə Azərbaycanda yoxsulluq şəraitində yaşayan əhali 49 faiz təşkil edirdisə 4 ilə bu rəqəm 16 faizə enmişdi.

Şübhəsiz bu adi məsələ deyildi. Baxın, 2008-ci ildən başlayaraq dünyanı silkələyən maliyyə-iqtisadi böhranın səbəbləri sırasında nələr var? Qida məhsullarının, enerjinin həddindən artıq bahalaşması, inkişaf etmiş ölkələrə inamın sürətlə aşağa düşməsi. Bəli, yoxsulluq dünyanın bir nömrəli problemi olaraq bu gün də qalmaqdadır. Dünyada yoxsulluğun artmasının əsas səbəblərindən biri isə işsizlikdir. Qlobal böhran qlobal iqtisadiyyatın qarşısında qoyulmuş bu problemi daha da gərginləşdirdi. Bu gün ABŞ-da, Avropa ölkələrində işsizlik sürətlə artmaqdadır.

Azərbaycan dövlət başçısının bu məsələyə münasibəti isə orijinallığı ilə seçilirdi. Cənab İlham Əliyev deyir: "Kasıb ölkədə, yoxsullar olan ölkədə tam şəkildə demokratik cəmiyyətin qurulması da mümkün deyil. Çünki əgər insanlar kasıbdırsa, əgər yoxsulluq, işsizlik şəraitində yaşayırsa, onları tamamilə başqa məsələlər düşündürür. Ona görə biz ölkəmizi hərtərəfli inkişaf etdirməliyik".

Məhz ona görə Azərbaycan Prezidenti indiki qloballaşma dövründə köhnə iqtisadi modellərin səmərəsizliyini, inkişaf gətirməyəcəyini hamıdan qabaq gördü və özünün inkişaf modelini qurdu. Bəli, indi artıq yeni iqtisadi reallıqları nəzərə alıb, onların tələbləri səviyyəsində hərəkət etmək lazımdır.

Zaman da göstərdi ki, Prezident İlham Əliyevin gerçəkləşdirdiyi iqtisadi strategiya nəticəsində əldə olunan 4 illik inkişaf tempi Azərbaycanı təkcə sonrakı 4 illik iqtisadi böhrandan sığortalamadı, eyni zamanda ölkədə sabit və dayanıqlı iqtisadiyyatın formalaşdığını bütün dünyaya nümayiş etdirdi. Elə bunu əsas götürən rusiyalı iqtisadçı ekspert S.Pritçin yazır: "Dünya maliyyə böhranının fonunda Azərbaycan iqtisadiyyatı bütün qonşuları ilə müqayisədə daha sabit görünür".

Etiraf etmək lazımdır ki, hələ 2009-cu ildə dünyanın nəhəng iqtisadiyyatlarının maliyyə böhranından qurtuluş yolu axtardığı bir vaxtda 9,3 faizlik artımla ili başa vuran Azərbaycan iqtisadiyyatı ÜDM-in artım tempinə görə dünyanın üçüncü ölkəsi oldu. Ona görə də "İnternational living" jurnalı 2009-cu ilin nəticələrinə görə Azərbaycan iqtisadiyyatının, nəinki Cənubi Qafqazda, bütün MDB məkanında ən güclü iqtisadiyyat olduğunu bəyan etdi və "iqtisadiyyat" kateqoriyasında Azərbaycan 100 ballıq şkalada 42 bal, Rusiya 38 bal, Gürcüstan və İran 33 bal, Türkiyə 32 bal, Ukrayna isə 31 balla qiymətləndirildi. Rəqabətqabiliyyətlilik üzrə Ümumdünya İqtisadi Forumu isə bütün dünya ölkələrinin arasında Azərbaycanı 51-ci yerə layiq gördü və bununla da ölkəmizin MDB məkanında lider ölkə olduğunu təsdiq etdi.

Təbii ki, bütün bu qiymətləndirmələr arqumentlərə, əldə olunan nəticələrə, faktlara və rəqəmlərə söykənir. Onlar isə həqiqətən qürur və fəxarət doğurur.

Diqqət yetirək:

2010-cu ilin yekunlarına görə ümumi daxili məhsulun hər nəfərə düşən həcmi 4653,3 manat və ya 6797,8 ABŞ dollarına çatmış, iqtisadi böhranın qarşısının alındığı 1996-cı ilə nisbətən ÜDM-in istehsalı 5,7 dəfə çox olmuşdur. BMT-nin insan inkişafına dair növbəti hesabatında 169 ölkə arasında ölkəmiz 67-ci yeri tutaraq "orta insan inkişafı ölkələri" qrupunu tərk edib, "yüksək insan inkişafı ölkələri" qrupuna daxil edilmişdir. Təkcə 2010-cu ildə istehsal olunmuş sənaye məhsulu ötən əsrin 50-60-cı illərin 10 ili ərzində istehsal olunmuş məhsula bərabər olmuşdur.

2004-cü ildən bu günə ölkədə 40 min yeni müəssisə açılmış, bir milyona yaxın yeni iş yeri yaradılmışdır.

8 ildə ölkənin iqtisadiyyatı 300 faiz artmış, yoxsulluğun həddi 5 dəfə azalmış, büdcə xərcləri 20 dəfə artmışdır.

Azərbaycanın valyuta ehtiyatları onun xarici borcunu 8 dəfə üstələyir ki, bu da 40 milyard ABŞ dollarından çox vəsait deməkdir. Azərbaycanın iqtisadiyyatı Cənubi Qafqaz iqtisadiyyatının 83 faizini təşkil edir.

2011-ci il yanvarın 1-nə olan məlumata görə əhalinin banklardakı əmanətləri 3 milyard manatı keçmişdir. Fikrimizcə, əhalinin yaşayış səviyyəsinin bir barometri də məhz bu göstəricidir.

Təhsilə, səhiyyəyə, mədəniyyətə, elmə, sosial müdafiəyə yönələn xərcləri də göstərməklə bu siyahını xeyli uzatmaq olar. Etiraf etmək lazımdır ki, dövlət büdcəsində bu sahələrdə də çox böyük məbləğdə vəsaitlər ayrılıb. Ancaq əsas məram ondan ibarətdir ki, bütün bunlar uğurla həyata keçirilən Azərbaycanın milli iqtisadi inkişaf modelinin sayəsində mümkün olmuşdur.

Məhz dünya iqtisadçı ekspertlərinin diqqətini çəkən bu modelin sayəsində Azərbaycan beynəlxalq iqtisadi müstəvidə çox etibarlı işgüzar partnyor imici qazanmışdır. Bunu ölkə başçısı Prezident İlham Əliyev də bu günlər xarici mətbuat orqanlarına verdiyi müsahibədə təsdiqləyir: "Elə bir fakt olmayıb ki, biz üzərimizə götürdüyümüz öhdəliyə əməl etməyək".

Ölkədə şəxsi mülkiyyətin qorunması, sahibkarlıq fəaliyyətinin tənzimlənməsi, investisiyaların təşviqi və qorunması istiqamətində müasir tələblərə cavab verən qanunvericilik bazasının olması da etibarlı partnyor nüfuzunun möhkəmlənməsində az rol oynamır. Çox yəqin ki, bunları nəzərə alan, əslində yaxından öyrənən İngiltərənin "The Tayms" qəzeti yaxın keçmişdə dərc etdiyi məqaləyə elə bu səbəbdən belə də başlıq verir: "Azərbaycan xarici investisiyalar üçün əsas ölkədir".

Bütün bunlar belə qənaətə gəlməyə tam əsas verir ki, Azərbaycan dövləti bu gün yeni, müasir dövrün çağırışlarına cavab verməyə hazırdır.

Arzuman MURADLI,

iqtisadiyyat üzrə fəlsəfə doktoru

Xalq qəzeti.- 2011.- 30 dekabr.- S. 9.