Turizm ili: perspektivlər və yeni vəzifələr

Turizm bir sıra xüsusiyyətlərinə görə mədəniyyətlərarası dialoqun, regional inkişafın və asudə vaxtın düzgün təşkilinin ən müvəffəqiyyətli vasitələrindən biri hesab olunur. Artıq turizm deyəndə, hansısa bir ölkənin və yə onun regionunun konkret inkişaf indeksi başa düşülür. Bu maraqlı və mühüm sahənin davamlı inkişafı müasir dünya ilə hərtərəfli iqtisadi inteqrasiyaya maraqlı olan ölkələrdə yeridilən sosial-iqtisadi inkişaf siyasətində də özünə möhkəm yer tutmaqdadır. 2011-ci ilin ölkəmizdə turizm ili elan olunması da bu zərurətdən irəli gəlir.

Asudə vaxt və daxili turizm.

İlk olaraq ölkəmizin müasir iqtisadi inkişaf mərhələsində turizmin tipləri arasındakı inkişaf nisbətinə nəzər saldıqda xaricə getmə turizmin digərlərinə (gəlmə və daxili) görə daha üstün tempini görərik. Əsasən, Qərbi Avropa, Skandinaviya, ABŞ və Yaponiya kimi ölkələrin vətəndaşları üçün xas olan xaricə getmə turizmə yüksək meyl gəlirlərin yüksəkliyi, haqqı ödənilən məzuniyyətlərin ilin müxtəlif dövrlərinə görə bölünməsi, düzgün tənzimləmə və insanların fəal istirahətə olan tələbatı ilə əlaqədardır. Azərbaycanda turizmi inkişaf etdirmək zərurətini isə tarix boyu sahib olduğumuz mədəni potensialımız, zəngin təbii və tarixi ehtiyatlarımız və əldə etdiyimiz iqtisadi inkişafımızın tam məntiqi bir nəticəsi kimi qiymətləndirmək olar.

Artıq azərbaycanlıları bizimlə düşmən ölkədən başqa dünyanın çox yerində, hər cür mədəni istirahət elementlərini özündə birləşdirən turizm səfərlərində görmək olar. Bu, dövlət müstəqilliymizin bizə verdiyi ən gözəl nemətlərdəndir. Dünyanın ən gözəl istirahət mərkəzlərində mənalı vaxt keçirib, öz Vətəninə, ailəsinə və iş yerinə zəngin rekreasiya təəssüratı ilə dönən hər bir insanın daha yaradıcı əməklə məşğul olması imkanlarına görə turizm çox əlverişli bir sosial siyasət aləti kimi özünü göstərməkdədir.

Xaricə getmə turizmi hər bir azad vətəndaş üçün nə qədər cazibədardırsa, gəlmə turizm, onun gəlirləri, yeni iş yerləri yaratmaq və ölkəni dünyaya tanıtmaq kimi xüsusiyyətləri də dövlət, onun işgüzar kəsimi üçün də bir o qədər maraq kəsb edir. Bu həm də ona görə vacibdir ki, ölkənin gəlmə turizm potensialı ilə onun beynəlxalq aləmdəki imici, təbii, tarixi, mədəni zənginlikləri, buradakı sabitliyin, müasir infrastrukturun vəziyyəti və nəhayət milli qonaqpərvərlik haqqında təsəvvür formalaşdırmaq mümkündür. Azərbaycanın təkcə karbohidrogen ehtiyatlar deyil, həm də məhz qonaqpərvərlik və tolerantlıq elementlərindən ibarət çox güclü ixrac potensialını nəzərə alsaq, bu turizm ilində dövlətin də dəstəyi ilə ölkəmizin turizm sənayesi önündə geniş meydan açılmış olur.

Ölkəmizdə yaxın illər ərzində turizmin inkişaf rəqəmlərini arzuolunan səviyyəyə yüksəltmək üçün nə vacibdir? Gəlmə və getmə turizm arasındakı bu rəqabət mühitində ilk baxışda nəzərə çarpmayan daxili turizmin rolu nədən ibarətdir? Bu sahə üzrə aparılan araşdırmaların və turizmin inkişaf etdiyi dünya ölkələrinin təcrübələrinə baxsaq görərik ki, bizim də arzu etdiyimiz gəlmə turizmin inkişafına yol məhz daxili turizmdən keçir. Ölkəmizin istifadə olunmamış turizm ehtiyatlarının xarici turistlərin tələbatları baxımından mövcud tələblərə uyğunluğunu, burada yaranan təşkilati məsələlərin həlli, turların qiyməti, mövsümilik və s. kimi suallara daxili turizmdə daha tez cavab tapmaq mümkündür. Daha vacib cəhət isə daxili turizmin kənar konyunkturdan az asılı olmasıdır. Belə ki, gəlmə turizm valyuta tərəddüdlərinə daha həssasdırsa, daxili turizmdə bu problem yoxdur və qiymət tənzimlənməsi kimi məsələlər də bu zaman nisbətən asan həll olunur.

Digər vacib cəhət bu turizm vasitəsilə bahalı getmə turizm tipindən istifadə edə bilməyən insanları da kütləvi turizmə cəlb etməkdir. Əhalinin azgəlirli hissəsini turistlərin azaldığı vaxtda güzəştli qiymətlərlə sosial və insentiv turizm formasında daxili turizmə yönəltməklə onun böyük problemlərindən biri olan mövsümiliyi müvəffəqiyyətlə həll etmək mümkündür. Bununla müasir turizm destinaysiyası yaradılması ilə yanaşı, həm də vaxtında özü-özünə yeniləşə bilən geniş infrastruktur, idman və sağlamlıq şəraiti kimi məsələlərin həll olunması da mümkündür. Məsələn qardaş ölkə təcrübəsində olduğu kimi, Antalyada ilin üç fəslində ənənəvi üç - dəniz, qum, Günəş turizmi təşkil olunduğu halda, qışda buradakı otelləri, əsasən, yerli futbolçuların hesabına doldurmaq və daha bahalı xidmətlər təklif etmək mümkün olur.

Nəhayət, daxili turizmdən gözlənilən ən mühüm səmərə yaradılan qeyri-mövsümi daimi iş yerləri hesabına ölkənin ucqarları ilə mərkəz arasındakı gəlir fərqinin aradan qaldırılması və xidmət keyfiyyətinin yüksək olduğu regionların, buradakı turizm firmalarının müsbət təcrübəsinin digər regionlarda da tətbiqi ola bilər. Nəticədə isə ölkəmizin neft gəlirlərini insan kapitalının inkişafına, müasir infrastruktur yaradılmasına yönəltmək olar. Çünki turizm iqtisadiyyatın 30-a yaxın sahəsi ilə (məs. hədiyyə istehsalı, sərnişin nəqliyyatı, kənd təsərrüfatı, tikinti və s.) birbaşa, 100-ə qədər yönü ilə (məs. sement istehsalı, maşınqayırma, bank və s.) inteqral əlaqəyə girdiyindən buradan gələn gəlirlər həmin sferaların işinin genişləndirilməsi üçün birbaşa investisiya rolunu oynaya bilir.

Etnik turizm və milli diaspor.

Etnik turizm tanışlıq turizmi növünün dünyada geniş yayılmış yarımnövüdür. Çoxları üçün qeyri-adi səslənsə də etnik turizmin inkişafı ilə ölkəmiz üçün də çox ümidverici nəticələr əldə etmək mümkündür. Artıq elə bir zaman gəlib çatmışdır ki, dünyada yaşayan azərbaycanlıların öz doğma Vətəninə səfər etməsi üçün bütün imkanlar vardır. Yaxın onilliklər ərzində ölkəmizdən kənarda, dünyanın elm, mədəniyyət və biznes mərkəzlərində yaşayıb, fəaliyyət göstərən imkanlı fəal həmvətənlərimizi öz ata-baba yurdlarına səyahətlərə cəlb etmək, ölkəmizin turizm potensialını artırmaqla yanaşı, digər mənəvi nəticələr də əldə etmək mümkündür. Bunu azərbaycanlıların yurd, Vətən, ailə sevgisini hər şeydən üstün tutmaları ilə əsaslandırmaq lazımdır.

Etnik turizmi ilin müxtəlif dövrlərində, xüsusən də, Novruz Bayramı, Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü, Milli Qurtuluş Günü, Respublika Günü, Bayraq Günü və s. ərəfələrdə təşkil etməklə dünyanın müxtəlif guşələrində yaşayan həmvətənlərimizi ölkəmizə daha çox gətirmək olar. Bu turizm növünün bütün dünyada yaşayan azərbaycanlılar timsalında on milyonlarla turist potensialı seqmenti haqda isə danışmağa heç lüzum yoxdur. Əsas məsələ bu turizmin təşkili zamanı öz millətimizdən olan imkanlı turistləri ölkəmizə cəlb etməklə, əlavə təşkilati problemlərdən (dil, adət, davranış, milli təhlükəsizlik və s.) yaxa qurtarmaq, əldə edə biləcəyimiz iqtisadi, sosial səmərə ilə yanaşı, bizim üçün hər şeydən vacib olan milli diasporu daha da möhkəmləndirmək mümkündür.

Bu turizm növünün inkişafı ilə ölkəmizin turizm sənayesinə elə həmin həmvətənlərimiz tərəfindən sərmayə qoymağa hazır olan potensial investorları cəlb etmək olar. Doğrudan da, hər bir insan üçün ona uşaqlıq və gənclik xatirələrini yaşadan, ata-babalarının məzarlarını qoruyub saxlayan doğma torpağa sərmayədar kimi geri dönmək çox qürurlu bir hissdir.

Turizm gəlirlərimiz və düşmənə qarşı təzminat faktı.

Müasir elmi-texniki imkanlarla regiona xas olan ehtiyatların istifadə olunması ilə turizmin bir sıra növlərinin inkişafına nail olmaq mümkündür. Hər şeydən əvvəl, bu, nadir təbiət, tarix abidələri, landşaft və milli qonaqpərvərlik nümunələri ilə müasir servis xidmətləri təklif edən mükəmməl infrastruktur şəraitinin məharətli sintezi ilə mümkündür. Azərbaycanda bunların hamısının olması ölkəmizin bütün ərazisində daxili və gəlmə turizmin inkişafı üçün hər şəraitin mövcudluğunu göstərir.

Ölkəmizin hələ sovet dövründən İttifaq və dünya əhəmiyyətli məşhur turizm incisinin - Qarabağın düşmən işğalında olması isə bizim itirdiymiz turizm gəlirləri ilə yanaşı işğalçı Ermənistana qarşı da tutarlı təzminat faktıdır. İndi biz təkcə Bakıda və Gəncədə deyil, Şahdağ və Batabatda, Nabran və Naftalanda, Lerik və Qubada, Şəki və Şamaxıda, bir sözlə, ölkəmizin hər guşəsində turizm gəliri qazanırıq. Bundan dəfələrlə artığını isə Şuşanın, Kəlbəcərin, Turşsunun, Xudafərinin, Azıx mağarasının, Kərkinin, Nüvədinin ... işğalına görə düşmənə və onların havadarlarına qarşı təzminatla əldə etmək olar. Qarşımızda Azərbaycanı təkcə neft ixrac edən ölkə kimi deyil, eyni zamanda, idman, mədəniyyət, tolerantlıq və turizm ölkəsi kimi də tanıtmaq vəzifəsi durur.

Əli CABBAROV,

Naxçıvan Dövlət Universitetinin

müəllimi, Sankt-Peterburq Beynəlxalq

Turizm Akademiyasının üzvü, iqtisad

elmləri namizədi

Xalq qəzeti.- 2011.- 20 fevral.- S. 8.