Nəriman Həsənzadə: "Ürəkdən gələni yazın"

1967-ci ildə "Külək və mən" şeirimi çap etdirmək üçün işlədiyim Göz Xəstəlikləri İnstitutuna gedən yolda yerləşən "Azərbaycan gəncləri" qəzetinin redaksiyasına getdim. Redaksiya işçiləri məqsədimi bilib məni redaksiyanın ədəbiyyat və incəsənət şöbəsinə yönəltdilər. Şöbə müdiri Nəriman Həsənzadənin yanına.

Mən onun haqqinda hələ Gəncədə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqnın filialında çox eşitmişdim. Onun gözəl şair olduğunu bilirdim. İndi də özünü gördüm. Məni görüb ayağa qalxdı. Otaq soyuq olduğu üçün o uzun paltoda idi. Uca boylu, solğun bənizli, cavan bir adamdı. Nəcib görkəmi vardı. Şeir gətirdiyimi dedim. Aldı, oxudu və çap edəcəyini söylədi. Mənə bir tövsiyə də etdi: "Ürəkdən gələndə şeir yazın" dedi. Bir rus qadın şairinin şeirlərindən də misal gətirdi. Təşəkkür edib getdim. Şeirim çap olundu. O vaxta qədər mən şeirlərimi "Azərbaycan qadını" dərgisində çap etdirirdim. Orada işləyənlərin əksəriyyəti qadın idi. Şeir yazan rəfiqələrimdən biri mənə demişdi ki, redaksiyalarda işləyən kişilər qadınları get-gələ salır... Mən həkim idim, aspiranturada oxuyurdum. Get-gələ vaxtim yox idi...

1980-ci illərin əvvəllərində işlədiyim Göz Xəstəlikləri İnstitutunun direktoru, mərhum N.Əfəndiyev məni kabinetinə çağırdı. İçəri girdikdə Nəriman Həsənzadəni və mərhum Tofiq Mütəllibovu gördüm. Onlar eynək yazdırmaq üçün gəlmişdilər. Nazim Əfəndiyev mənim haqqımda bir həkim kimi təriflər dedi və əlavə etdi ki, Tamilla həm də gözəl şeirlər yazır. Nəriman Həsənzadə şeirlərimi "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetinə gətirib çap etdirməyi məsləhət gördü. O zamanlar həmin qəzetdə bir çox şeirlərim çap olundu.

Elə o vaxtlar onun həyatında çox kədərli bir hadisə baş verdi. Onun sevimli həyat yoldaşı ağır xəstəliyə düçar olmuşdu. Bu kədər, bu yanğı onun şeirlərində əks olunurdu. O çox fədakarlıqla Sara xanımı xəstəliyin əlindən almağa çalışırdı. Əfsus ki, taleyin qəddar hökmü ilə ikinci dəfə üz-üzə qaldı... Görünür şairlərin taleyi belə olur... Tale onları imtahana çəkir, sakit yaşamağa qoymur, silkələyir, tonusda saxlayır. Görünür, hansı bir qüvvəsə onları idarə edir. Buna tale demək olar. Tale insanla birlikdə doğulur və hər zaman onu idarə edir və deyir: "Sən hamı kimi yaşamamalısan, inciməlisən, çətinliklərdən çıxmalısan, vicdanlı, saf olmalısan, gecələr sakit yatmamalısan, dünyanın dərdini çəkməlisən, yoxsa səndən şair olmaz. Deməli tale ilə birlikdə doğulur şair. Qafiyələri bir-birinin dalınca düzüb şeir yazmaq olar. Ancaq bu hələ şair olmaq demək deil. Mənə elə gəlir ki, sakit yaşayan insan filosof olar, şair yox. Fikir versəniz bilərsiniz ki, bütün şairlər əzabkeş olublar.

Ailədə qadının rolu çox böyükdür. Ümumiyyətlə, cəmiyyətdə qadının rolu böyükdür. Qadınsız evin işığı azalır. Ona görə qadın köməyindən, qadın dayağından məhrum olanda kişilərə yaşamaq çətin olur. Qadınsız ailə suyu sovulmuş dəyirmana bənzəyir. Nəriman bunu duyur, görürdü. O öz əsərlərində həmişə qadınları yüksəklərə qaldırır, onları ilahiləşdirir. Qadınları zərif və zəif bir məxluq kimi sevir və vəsf edir. Qadının hiyləgərliyinə də müsbət məna verir: "qadin zəriflikdən hiyləgər olur" deyir. O yalnız əsərlərində yox, həyatda da belədir. O, qadınları etibarlı, yüksək intellektli, zərif olduqları üçün sevir, qadın "anadır, bacıdır, həyat yoldaşıdır, dostdur" deyir.

Bəli, Nəriman müəllim sevgili həyat yoldaşını itirməklə ikinci dəfə həyatın çətinliklərilə üz-üzə qaldı... Birinci dəfə o, bir yaşında ikən atasını itirmişdi. Onun anası adlı-sanlı bir ailənin qızı idi. Valideynlərini və qohumlarını həbs edib Sibirə göndərmişdilər. Tək qalan gənc gızı qohumları 60 yaşlı kişiyə ərə vermişdilər. Nərimanın bir yaşı olanda atası dünyasını dəyişmişdi. Gənc qadın bir yaşlı oğlu ilə tək qalmışdı. Lakin o peşiman deyildi. Hətta, taleyindən razılıq edib deyirdi ki, əgər ona getməsəydim sən olmazdın. O, gecə-gündüz zəhmət çəkib çalışır, oğlunu korluq çəkməyə qoymurdu, özü yemir ona yedirirdi. Bunu görən Nəriman anasından soruşurdu: ana, bəs sən niyə yemirsən? Anası cavabında- "hələ istəmirəm, sonra yeyəcəyəm" - deyirdi. Belə yaşayırdı bu ana-bala!

Nəhayət Nəriman məktəbi bitirib Gəncəyə oxumağa getdi, qohumları gildə yaşadı, gözəl şeirlər yazmağa başladı. Gəncə camaatı onun istedadlı şair olduğunu söyləyirdi. Özü dediyi kimi " o, ürəyindən gələnləri" yazırdı. Ona görə də onun şeirləri ürəyə yatırdı, ürəkləri fəth edirdi. "Ürəkdən ürəyə yol var" deyirlər. Bu bir həqiqətir. Bu yol gözə görünməsə də mövcuddur. Axı bizlər çox şeyi görmürük, ancaq hiss edirik, ağrını da, sevinci də öz ürəyimizlə duyuruq. O öz şeirlərində onu narahat edən, təəcübləndirən, qəzəbləndirən, kövrəldən, sevindirən hallardan yazır.

Ana nəslinin nəcibliyi, ata nəslinin haqsızlıqlarla barışmazlığı onun ruhuna hopub. Hansısa bir şeirində Nəriman deyir:

Mən bir nəslin əvəziyəm,

Dəli Həsən nəvəsiyəm.

Onun babası çox güclü bir adam olub və həyatdakı haqsızlığlara qarşı amansız olub, mübarizə aparıb. Bəzən lazım gələndə zor tətbiq edib. Ona görə yerli camaat ona Dəli Həsən ləqəbi verib, lap Koroğlunun dəlilərı kimi. Yadımdadır, bir dəfə Nəriman müəllimin Moskvaya gedəcəyini bilib dissertasiyamla əlaqədar bir sənədi Moskvanın Helmholts adına Göz Xəstəlikləri İnstitutunda çalışan professor Kasnelsona çatdırmağı xahiş etdim. Moskvada L.A. Kasnelsonla görüşən Nəriman müəllim Kasnelsonun mənim dissertasiyama laqeydliyini duyub: "Tamilla xanım sizin üçün rabınya İzaura deyil" deyə ona etiraz etmişdi.

O, sovet dövründə həyatda deyə bilmədiyini öz əsərlərində deyir:

Neft mənim ölkəmə fəlakət oldu,

Çalışan biz olduq, yeyən özgələr...

Mən onun əsərləri haqqında danışmaq istəmirəm. Buna səlahiyyətim çatmır. Ancaq onu deyə bilərəm ki, o, gözəl şairdir. Bir şair kimi onu sevirlər. O, arabir mənə zəng edib, oxuduğu kitablar haqqında mənə danışır, öz təəssüratını mənimlə bölüşür, Bir dəfə o, telefonda mənə Nizami Gəncəvidən bir bəndi oxudu:

Daşların hamısı qırmızı yaqut

Gözlərə nur verir, ürəklərə qut.

"Nəriman müəllim, mənim kataraktanın müalicəsində istifadə etdiyim alumenin də, yagutun da tərkibində gözlərə nur verən eyni maddə var, böyük Nizami hələ o vaxt bunu bilirmiş ",- dedim. Mən də Nizamidən oxuduğum sətirləri ona təkrar oxudum:

Tanrının qüdrətinə bax, mənim qulaqlarıma hikmətli sözlər pıçıldayır,

Odla suyu daşın içində gizləyib.

Nizami, tərkibində oksigenlə (od) su olan kristallar haqqında elmdə heç bir məlumat olmayan o dövrdə daşın (kristalın) içində odla suyun olduğunu demişdi. Bunu bir Allah, bir də Nizami bilirdi! Bu maddə hüceyrənin fəalliyyətini artırır, ona görə də görmə artır... Belə elmi diskusiyalarda Nəriman müəllim Nizamini Allah adlandırır, onu təkrar - təkrar oxuyrdu...

Mən 80 illik yubileyi münasibətilə ona 100 il ömür, yeni-yeni əsərlərilə bizi sevindirməyi arzulayıram. Yaşayın, yaradın Nəriman müəllim. Mən müəllim sözünü sözgəlişi demirəm. Onun bir vaxt "Azərbaycan gəncləri" qəzetinin redaksiyasında dediyi "Ürəkdən gələni yazın" məsləhəti mənim qulağımda sırğa kimi asılıb. Mən onu özümə müəllim bilirəm və müəllimimlə fəxr edirəm.

Tamilla ŞƏFƏQ (AĞAYEVA)

şair, tibb elmləri üzrə fəlsəfə doktoru

Xalq qəzeti.- 2011.- 23 fevral.- S. 7.