Ömrün son səhifəsi - "Qətl günü"

Hamlet Xanızadə - 70

İsi Məlikzadənin əsəri əsasında çəkilən "Qatarda" televiziya filminə baxandan sonra aktyor Hamlet Xanızadənin "KamAZ" sürücüsü Qasım roluna məftun oldum. Necə təmkinli, necə səbirli bir insandır Qasım. Bəlkə də deyərsiniz onun teatrda Əmir Teymuru var, kinoda Giziri var, İmaşı var, Sədi Əfəndisi var, xəlifə Mütəsimi var. Bunlar hamısı gözəldir və Hamlet Xanızadə yaradıcılığının çox əlamətdar səhifələrini təşkil edir. Amma İsi müəllim Hamletlə görüşlərində deyirdi ki, sən Qasımı mən fikirləşəndən də yüksək səviyyədə yaratdın. Bəli, Hamlet Xanızadə Qasıma özgə bir həyat bəxş etmişdi və Dadaşov kimi fırıldaqçının iç üzünü aça bilmişdi.

Hamlet Xanızadə 1941-ci ildə Bakının Şağan qəsəbəsində dünyaya göz açmışdı. Burada orta təhsil almışdı. Atası Bəbir kişi onu aktyor görmək istəmirdi. Amma balaca Hamletin qəlbində baş qaldıran aktyorluq həvəsi hər şeyə qalib gəldi. Müharibənin dəhşətli ağrılarını hələ körpəliyində çəkən bu uşağın taleyində çox şeylər ağrılı olmuşdu. Hamlet uşaqlıqdan teatra, kinoya meyilli idi. İncəsənət İnstitutuna 50-ci illərin sonlarında daxil olmuşdu, 1961-ci ildə isə artıq aktyor kimi Akademik Dram Teatrına işə gəlmişdi.

Elə institut illərindən özünü istedadlı aktyor kimi təqdim etmişdi. Tədris teatrında yaratdığı rollar müəllimlərin də, uşaqların da qəlbində özünə yer almışdı. Bilmirəm ilk dəfə hansı rolu oynayıb, kimlərlə tərəf-müqabil olub. Bircə onu deyə bilərəm ki, bu sənəti sidq ürəkdən sevirdi və ilk rolu da, heç şübhəsiz, bu sevgi ruhunda yaradılmışdı.

Çox tamaşalarda oynayıb. Onların adlarını sadalamaqla qurtaran deyil. Tərəf-müqabilləri də ki, səhnəmizin "ulduz"ları olmuşdu. Mehdi Məmmədov, Əliağa Ağayev, Ağasadıq Gəraybəyli, İsmayıl Osmanlı, Hökumə Qurbanova, İsmayıl Dağıstanlı və onlarca müqtədir sənət korifeyləri ilə birgə işləyib, sənətin sirlərini mənimsəyib. Bu teatr onun üçün həm də məktəb idi. Burada püxtələşdi, tamaşaçıların qəlbinə yol tapdı. Onu sevirdilər, alqışlayırdılar.

Hamlet haqqında düşünəndə ilkin olaraq yadıma Topal Teymur düşür. Hər dəfə bu televiziya tamaşasına baxanda onun yaratdığı Topal Teymurun qəddar görkəmi uzun zaman gözlərim qarşısından çəkilmir. Aktyor bu obrazın ifası üçün elə orijinal üslub seçib ki, istər-istəməz tamaşaçıda şər əməllərə nifrət hissi doğurur.

Bir də "Nəsimi" filmindəki Topal Teymuru xatırlayın. Yusif Vəliyevin yaratdığı həmin obrazla H.Xanızadənin qəhrəmanını müqayisə edəndə oxşar əlamətlər olduğunu necə də aydın hiss etmək olur. Doğrudan da, bizim aktyor sənətimizdə çox böyük nəhənglər yetişib. Yaxşı ki, kinomuz, televiziyamız olub və hər iki sahədə yüzlərlə aktyorumuzun bizə ərməğan etdiyi əsərlər yaşayır və onlar Azərbaycanın çox qiymətli milli-mənəvi sərvətinə çevrilib.

Teatrşünaslar bu unudulmaz aktyorun yaradıcılığını hansı baxımdan araşdıraraq dəyərləndirirlər, - bilmirəm. Hamlet Hüseyn Cavid dramaturgiyasından bir neçə qəhrəmanın həyatını canlandırmışdı. Onları böyük dramaturqun yaratdığı tərzdə çatdıraraq ən gözəl, ən kamil ifaçılardan biri kimi seçilirdi. Bu səbəbdən də tamaşaçılar tərəfindən ürəkdən sevilirdi. Hamlet Xanızadənin "Xəyyam", "İblis" və "Topal Teymur"da yaratdığı surətlər necə qüdrətli və təbii idilər. Bu tamaşalara baxanlar, inanmıram ki, oradakı Hamlet Xanızadənin sənət yanğısını unuda bilsinlər. Təbiətən çox həssas olan Hamlet Xanızadə sənətə ehtiramla yanaşan, teatrın şərəfini uca tutan, kinoya ürəkdən bağlı qabil və istedadlı aktyor idi. Həmkarları danışırlar ki, oynadığı hər rolun mənəvi əzabını, kədərini, sevincini, bəxtəvərliyini, hökmranlığını, fağırlığını içindən necə keçirə bilirdisə, səhnədən, çəkilişdən sonra həyatda bir xeyli bu ağrılardan əziyyət çəkirdi.

Onun rollarının sırasına boylananda heyrətlənməyə bilmirsən. Son dərəcə fərqli və ziddiyyətli surətləri bir aktyor öz ruhundan, varlığından keçirərək onları necə ustalıqla yarada bilmişdi: Qacar ("Vaqif"), Molla Abbas ("Dəli yığıncağı"), Nizami ("Atabəylər"), Doktor ("Şöhrət və ya unudulan adam"), Antonino ("Fırtına") və başqaları. Əgər bir az da diqqət yetirsək ki, Hamlet Xanızadə məhz hansı müəlliflərin əsərlərində özünü bir aktyor kimi taparaq təsdiq edirdi, onda sənətkarın yaradıcılığı haqqında müfəssəl düşüncəyə sahib ola bilərik. Təbii ki, Cavidlə yanaşı, Hamlet Xanızadənin məftun olduğu, sevdiyi başqa dramaturqlar vardı: Mirzə Cəlil, Şekspir, Nazim Hikmət, Səməd Vurğun, İlyas Əfəndiyev, Nəriman Həsənzadə, Anar, Yusif Səmədoğlu və başqaları.

Unudulmaz aktyorun yaradıcılığında ikinci bir mərhələni də kino sənətindəki xidmətləri təşkil edirdi. "Yeddi oğul istərəm", "Axırıncı aşırım", "Arxadan vurulan zərbə", "Şəhərin yay günləri", "Qızıl uçurum", "Babək", "Bir cənub şəhərində", "İnsan məskən salır", "İstintaq davam edir", "Qatarda", "Qatır Məmməd", "Qəm pəncərəsi", "Qərib cinlər diyarında", "Möcüzələr adası", "Nizami", "Topal Teymur", "Yaramaz", "Yol əhvalatı"... və nəhayət, "Qətl günü" filmlərində yaratdığı müxtəlif xarakterli obrazlarda yenə də Hamlet Xanızadənin özünəməxsus orijinal yozumu hiss olunmaqdadır. O, bu obrazları elə bir şəkildə təqdim edib ki, ikinci bir ifaçı haqqında düşünmək belə ağla gəlmir. "Qətl günü" filmi ömrünün son səhifəsi oldu. Həyat yoldaşı Nailə xanımın sözləridir: "Çəkilişlər zamanı, bəlkə də gündə neçə yol ölüb-dirilirdi. Filmdəki dövrlə bağlı ədəbiyyatı oxuduqca öz-özünə deyirdi: "Gör biz necə böyük bir millətin övladlarıyıq". Təəssüf ki, bizim milli taleyimizin əks-sədası olan bu filmə Hamletsiz baxdıq". Həyatın bu amansızlığı imkan vermədi ki, Hamlet Xanızadə yaratdığı obrazın tamaşaçılar tərəfindən necə maraqla qarşılandığının şahidi olsun.

Dəfələrlə səhnədə Hamlet Xanızadənin tərəf-müqabili olmuş xalq artisti Şəfiqə Məmmədovanın bir fikrini xatırlatmaq istərdik: "Biz onu qoruya bilmədik. Elə incə ürəyi dəhşətlər içində qorumaqmı olardı?". 20 Yanvar faciəsində millətimizin ağır dərdini çəkə bilmədi Hamlet. Anaların, bacıların fəryadına, insanların faciəli ölümünə dözmədi. Haqsızlıq onu içindən dara çəkdi. Şəhidlər Xiyabanında - müqəddəs ünvanda ürəyinin döyüntüsü dayandı. O da belə şəhid oldu...

Hamlet Xanızadə iddialarla yaşamayan çox böyük aktyor idi. Beş addımlıq ölüm yolundakı məsafəyə sığmayan əsl sənət fədakarlığı göstərdi. Adını möhürlədiyi elə tarixi qəhrəmanlar var ki, xəyalımızda həmişəlik məhz onun simasında qaldı. Yaşamaq sevincini övladlarından, sənətindən, ideyalarından alan Hamlet Xanızadə bütün varlığı ilə aktyorluğa bağlı idi. Dəfələrlə etiraf edərdi ki, ən böyük xoşbəxtliyi tamaşaçı sevgisində taparmış.

Onun haqqında bu yaxınlarda bir maraqlı məqalə oxudum. Bu yazını da həmin məqalədən bir parça ilə bitiririk: "21 il ötür ki, Xanızadələr ailəsində Hamlet adlı bir insanın - unudulmaz aktyorun xatirəsi yaşayır. İllər nə qədər quş qanadlı olsa da, rəqəmlər birləşib yuvarlaq bir şəkil alsa da, doğmaları hələ də onun ölümünə inanmaq istəmirlər. Bu yoxluğun ağırlığından səhnəmizdə, ekranlarımızda Hamlet Xanızadənin yeri boş qalıb. İllərdir ki, qohumları, övladları, dostları, pərəstişkarları onunla görüşmək üçün teatrlara, kinostudiyaya, evinə yox, Bakının Şağan kəndindəki köhnə qəbiristanlığa gedirlər. O, bizdən ayrılanda heç 50 yaşını da tamamlamamışdı. İyunun 5-i bu unudulmaz aktyorun doğum günüdür. Yaşasaydı, kim bilir, hansı təntənənin, təltifin sahibi olacaqdı. Yaratdığı obrazların sayı-hesabı bilinməzdi.

Dəyişən və dəyişməyən məqamlar var. Hamlet Xanızadə qocalığın yox, bir sənət ucalığının yaxasında həmişə 49 yaşında cavan qalacaq. Aktyor var ki, 80-i haqlayıb, amma yaddaqalan kamil bir rolu yoxdur. Cəmi 49 il ömür sürmüş Hamlet Xanızadə 80-ə yaxın filmdə unudulmayan, bir-birinə bənzəməyən, maraqlı obrazlar yaradıb. Onun qəhrəmanlarının əksəriyyəti tarixin, özü isə sənətin zirvəsində əbədiləşib".

M.MÜKƏRRƏMOĞLU

Xalq qəzeti.- 2011.- 21 iyul.- S. 8.