Gəncə faciəsi: AXC-Müsavat iqtidarının bir illik hakimiyyətin qanlı sonluğu

Üstündən 18 il keçsə də, o müdhiş günləri unutmaq mümkün deyil. Qardaşın qardaşa güllə atdığı həmin günlər Azərbaycan xalqının ən yeni tarixinə qanla yazıldığı üçün heç vaxt unudulmamalıdır. İndiki gənc nəsil həmin günlərdən ibrət dərsi götürməli, ölkənin inkişafı, tərəqqisi yolunda faydalı işlərlə məşğul olmalıdır, Vətənin gücünü, qüdrətini artırmaq üçün var qüvvəsini əsirgəməməlidir.

On səkkiz il bundan əvvəl ölkədə vəziyyət kritik həddə çatmışdı. AXC-Müsavat cütlüyünün bir illik hakimiyyəti faciəli sonluqla tamamlanmaq üzrə idi. Sadə dildə desək, AXC-Müsavat cütlüyü özünün hördüyü tora düşmüşdü. Keçən əsrin 70-80-ci illərində "yun Surət" kimi tanınan Yevlax rayonundakı ilkin yun emalı fabrikinin direktoru Surət Hüseynov öz himayədarının, yəni o vaxtkı prezident Əbülfəz Elçibəyin üzünə "ağ" olmuşdu. Ölkə başçısı da bundan hiddətlənərək "yun polkovniki"nə qulaqburması vermək fikrinə düşmüşdü. Bunun üçün 1993-cü il may ayının 25-də prezident Elçibəyin sədrliyi ilə Dövlət Müdafiə Komitəsinin xüsusi yığıncağı keçirilmişdi. Qərara alınmışdı ki, Surət Hüseynovun nəzarəti və bilavasitə rəhbərliyi altında olan Gəncə şəhərindəki 709-cu əlahiddə motoatıcı briqada ləğv edilsin.

Ancaq bu qərarı həyata keçirmək planı iflasa uğradı. Ona görə ki, baş nazir Pənah Hüseynov daxili işlər naziri İsgəndər Həmidovun kabinetində - yəni Bakıda oturmaqla Gəncədə iyunun 4-nə təyin olunmuş "Tufan" əməliyyatına səriştəli müdaxilə etmək iqtidarında deyildi. Məhz o vaxtkı ölkə rəhbərliyinin fərsizliyi və qorxaqlığı nəticəsində başdansovdu hazırlanmış əməliyyat təlafata, böyük dağıntılara səbəb oldu. Onlarla adam öldü, yaralandı, əsir düşdü.

Əsir düşərək girov kimi saxlananlar arasında respublikanın baş prokuroru, kənd təsərrüfatı naziri, milli təhlükəsizlik nazirinin birinci müavini, daxili işlər nazirinin birinci müavini, ədliyyə nazirinin müavini və başqaları vardı. Ən acınacaqlı o idi ki, baş prokuror girov saxlandığı halda prezident Əbülfəz Elçibəyin həbs olunması barədə sanksiya imzalamışdı. Bu hadisə AXC-Müsavat iqtidarı tərəfindən adi hal kimi qəbul edildi.

Ölkədə vəziyyət günbəgün, saatbasaat gərginləşirdi. Surət Hüseynov Gəncəbasar bölgəsini ələ keçirmişdi. Onun tabeliyindəki hərbiçilər torpaqlarımızı zəbt etməklə məşğul olan erməni silahlı birləşmələrinə qarşı vuruşmaq əvəzinə, Bakıya doğru irəliləyir, yolüstü bütün rayonlara öz adamlarını rəhbər təyin edirdilər.

Rəhim Qazıyev müdafiə naziri vəzifəsindən uzaqlaşdırılmışdı. Buna etiraz edən batalyon komandiri Əlikram Hümbətov Surət Hüseynovla əlbir olaraq qoşunlarını döyüş bölgələrindən geri çağırmışdı. Ağdam rayonu işğal altına düşəndən sonra surətçilər Gəncədə, əlikramçılar isə Lənkəranda və ətraf rayonlarda məskən salmışdılar.

Xarici kəşfiyyat orqanları da farağat durmurdular. Onların təkidi ilə şimal rayonlarında yaşayan sadvalçılar, cənubda isə əlikramçılar təxribatlar törədərək Azərbaycanı parçalamağa çalışırdılar. Olduqca mürəkkəb vəziyyət yaranmışdı. AXC-Müsavat hakimiyyəti ölkəni idarə etmək iqtidarında deyildi. Xalq çaşqın vəziyyətdə qalmışdı. Hamının nəzərləri qədim Azərbaycan torpağı olan Naxçıvana yönəlmişdi. Böyük zəhmət bahasına ikinci dəfə qazanılan müstəqilliyimiz real təhlükə ilə üz-üzəydi. Onu yadellilərdən qorumağa, yenidən müstəmləkəyə çevrilməyin qarşısını almağa qadir olan bir şəxsiyyət vardısa, o da Heydər Əliyev idi.

Antik dövrün yunan filosofu Demokrit deyirdi ki, "ən böyük məğlubiyyət özünü itirmək, özünü ələ almağı bacarmamaqdır". Gəncə şəhərindəki biabırçılıqdan sonra AXC-Müsavat hakimiyyəti iflic vəziyyətinə düşmüşdü. Bunu Əbülfəz Elçibəy də etiraf edirdi: "Biz dövlət adamlarını ora göndəririk, onlar o saat girov götürülür və onlara hədə-qorxu, hətta üstlərinə silah tutmaqla onları danışdırırlar və bizim ona görə də dövlət tərəfindən bir iş görməyimiz çətinləşir..." İyunun 7-də Prezident aparatında keçirilən müşavirədə deyilən bu sözlər acizlikdən, qorxaqlıqdan xəbər verirdi".

"Tufan" əməliyyatı nəticəsində baş vermiş qanlı faciəni xalqdan gizlətməyi qarşısına məqsəd qoyan rəsmi dövlət orqanları həqiqətlə heç bir əlaqəsi olmayan uydurma məlumat yaydılar. Daxili İşlər Nazirliyinin Gəncə şəhərində törədilmiş qanlı hadisələr barədə yaydığı rəsmi informasiyada oxuyuruq: "İyunun 4-də səhər saat 9-da Gəncə şəhərində bir qrup silahlı adam silah, döyüş sursatı ələ keçirmək və girovlar götürmək məqsədilə hərbi hissəyə qəflətən basqın etmişdir. Hərbi qulluqçular özünü müdafiə məqsədilə atəş açmağa məcbur olmuşlar. Təlafat var. Bu hadisə ilə əlaqədar şəhərdə kriminogen vəziyyət son dərəcə kəskinləşmişdir. Bir sıra cinayətkarlar tutulmuşdur. Hakimiyyət orqanları vəziyyəti sabitləşdirməyə, ictimai təhlükəsizliyi təmin etməyə dair tədbirlər görürlər".

Həmin günlərdə DİN-dən geri qalmaq istəməyən AXC-Müsavat İnformasiya Mərkəzinin yaydığı rəsmi məlumat da xalqı aldatmağa, əsl həqiqəti gizlətməyə yönəlmişdi. Gəncə qırğınının səhərisi günü bu cür "mötəbər" orqanların yalanları ilə məlumatlandırılan Əbülfəz Elçibəy xalqa müraciət etdi. Daha doğrusu, onun adından hazırlanmış müraciəti diktor oxuyub əhaliyə çatdırdı. Prezident müraciətdə törədilmiş qırğından, dağıntılardan dəhşətə gəlmiş gəncəliləri səbirli olmağa və vətəndaş sülhünü bərpa etməyə çağırırdı. Ölkə rəhbərinin baş vermiş faciənin ağır təsirindən özünə gələ bilməmiş insanlara müraciəti bir daha göstərirdi ki, onun, yaxud müraciəti hazırlayanların Gəncədə baş vermiş faciənin miqyasından və əhalinin hakimiyyətə inamsız münasibətindən qətiyyən xəbərləri yox idi. Sonrakı hadisələr də bunu sübuta yetirdi.

Dövləti idarə edənlər, ilk növbədə Prezident "mənim heç nədən xəbərim yoxdur" deməklə yaxalarını kənara çəkirdilər. Eyni zamanda, onların davranışları da açıq şəkildə göstərirdi ki, hakimiyyət şok içərisindədir və ölkəni idarə etmək, qəti, məsuliyyətli qərarlar vermək iqtidarında deyildir. AXC-Müsavat cütlüyünün başında duranlar özlərini qorumaq üçün yollar arayırdılar. Onlar da nicat yolunun yalnız Naxçıvandan gələcəyinə möhkəm əmin olduqları üçün Heydər Əliyevə minnətçi düşmüşdülər.

Prezident Əbülfəz Elçibəyin 5 iyun 1993-cü il tarixli sərəncamı ilə yaradılmış Dövlət Komissiyası Gəncədən qayıdıb Milli Məclisə məlumat verdikdən sonra faciənin nə qədər dəhşətli olması və Azərbaycanda qardaş qırğınının törədilməsi faktı xalqa tamamilə aydın oldu. Yalnız bundan sonra Dövlət Komissiyasının təklifi ilə Prezident fərman verərək 8 iyun 1993-cü il tarixdə Ümummilli Matəm Günü elan etdi.

Milli Məclisin Gəncə faciəsindən sonra, demək olar ki, hər gün keçən iclaslarında səslənən ittihamlara aydınlıq gətirən tapılmırdı. AMİP sədri Etibar Məmmədov daha fəal görünməyə çalışırdı. Onun "...İsa bəy sizin əliniz qana batıb! Ona görə bu qanı boynunuzdan atmaq istəyirsiniz" ittihamına spiker İsa Qəmbərin "Etibar bəy, 709-cu briqadanın müdafiə nazirinə tabe olmamasında sizin də əliniz var..." cavabı aranı qatmışdı. Keçmiş cəbhədaşların çəkişməsi, məsuliyyətdən yaxa qurtarmaq üçün müxtəlif bəhanələr səsləndirmələri xalqı təngə gətirmişdi. Bakıda, Gəncədə, başqa şəhər və rayonlarda aramsız keçən mitinqlərdə xalq təkidlə Heydər Əliyevin hakimiyyətə gətirilməsini tələb edirdi. Surət Hüseynovun paytaxta tərəf irəliləyən qoşunun vahiməsindən yuxusunu itirən hakimiyyət təmsilçiləri, Heydər Əliyevə yalvarırdılar ki, Bakıya gəlib onları bu bəladan qurtarsın.

Azərbaycan xalqının xilaskarı olan Heydər Əliyev çoxsaylı xahiş və minnətdən sonra iyunun 9-da Bakıya gəldi, Milli Məclisdə qısa bəyanat verərək, əsl həqiqəti öyrənmək üçün Gəncə şəhərinə getdi. Burada gördüklərindən və eşitdiklərindən dəhşətə gələn ulu öndərimiz tam yəqin etdi ki, Vətən təhlükədədir, həqiqətən Azərbaycan müstəqilliyini itirə bilər, onu xilas etmək üçün əməli fəaliyyətə keçmək lazımdır.

Gəncə qırğınının səbəbkarları xalqın nifrətinə tuş gəldilər. O vaxtdan 18 il keçsə də hazırda müxalifət düşərgəsinin başında dayanan keçmiş AXC-Müsavat rəhbərləri yenidən hakimiyyətə qayıtmaq arzusu ilə alışıb-yanırlar. Bunun üçün onlar müxtəlif dona girir, min cür hoqqadan çıxırlar. Amma, əbəs yerə əziyyət çəkirlər, xalq onlardan gördüyünü görüb.

Telman ƏLİYEV

Xalq qəzeti.- 2011.-5 iyun.- S. 4.