İqtisadi müstəqillik:reallıq və vəzifələr

Ölkəmiz müasirləşir, dünya birliyinə inteqrasiya edir, Azərbaycanın iqtisadi potensialı artır. Biz çox istəyirik ki, gənc nəsil dünyanın ən müasir standartlarına cavab verən şəraitlərdə oxusun, bilikli, savadlı olsun...

Həm dövlət qurumları, həm özəl şirkətlər görəndə ki, bilikli, savadlı gənc mütəxəssislər var, əlbəttə, onları çox böyük həvəslə işə cəlb edirlər. İndi Azərbaycanda iqtisadi artım o səviyyəyə çatıb ki, bizdə maaşlar da qalxır, biznes imkanları yaxşılaşır, investisiya mühiti inkişaf edir. İndi ölkəmizdə iqtisadi artım bu gün dünyada analoqu olmayan sürətlə gedir və siz də bunu çox yaxşı bilirsiniz. Bizim vəzifəmiz ondan ibarətdir ki, bu gözəl dinamikanı daha da yüksəldək. İqtisadi proqramların həyata keçirilməsi, siyasi xəttin uğurla davam etdirilməsi, eyni zamanda, gənc, peşəkar kadrların yetişdirilməsi ilə müşayiət olunmalıdır. Məhz bu təqdirdə biz istəyimizə nail ola biləcəyik.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Dövlət İqtisad Universitetinin yeni korpusunun açılış mərasimindəki nitqindən.

8 oktyabr 2007-ci il

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti-80

(əvvəli qəzetin 10 iyun 2011-ci il tarixli sayında)

Doğrudan da, müasir dövrdə "biznesin dili" hesab edilən mühasibat uçotu, iqtisadi təhlil və audit fənlərinin tədrisi göstəricilərinin daha da təkmilləşdirilməsi, onların beynəlxalq praktikaya və standartlara uyğunlaşdırılması, məzun bazarı və ölkə iqtisadiyyatı üçün rəqabətqabiliyyətli, analitik fikirləşmə bacarığı, qərarların müstəqil qəbuluna çalışan, problemləri həll etmək və riskləri qiymətləndirmək bacarığı olan, müasir informasiya-kommunikasiya texnologiyalarından istifadə bacarığını özündə cəmləşdirən, yüksək etik prinsipləri və liderlik qabiliyyəti ilə seçilən, kollektivlə işləmə qabiliyyəti olan və asudə vaxtdan səmərəli istifadə etmək arzusunda olan mütəxəssis kadrların hazırlanması Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin qarşısında duran prioritet vəzifələrdən biri hesab olunur.

Məhz buna görə də son illər Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinə mühasibat uçotu və audit ixtisası üzrə qəbul olunan bakalavr və magistrlərin sayı xeyli artmış və bu müsbət dinamika 2003-cü ildən başlayaraq daha qabarıq şəkildə özünü büruzə verir. Bunun nəticəsidir ki, ölkə iqtisadiyyatının 2003-cü ildən başlayan sürətli inkişafına və bu müddətdə bir milyondan artıq yeni yaradılmış iş yerlərinə adekvat cavab verən iqtisadçı-mühasiblərin hazırlanması işi ADİU tərəfindən müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilmiş və hal-hazırda ölkənin istehsal və xidmət sferalarında, ictimai əhəmiyyətli qurum və təşkilatlarında, kommersiya və biznes strukturlarında, dövlət və bələdiyyə orqanlarında çalışan praktiki-mühasiblərin Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartları və Milli Mühasibat Uçotu Standartları əsasında hazırlanması və yenidən hazırlanması vəzifəsi sözügedən təhsil ocağının bilavasitə iştirakı ilə sistemli şəkildə həyata keçirilir.

Bir faktı xüsusi vurğulamaq yerinə düşər ki, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetində hazırlanan iqtisadçı-mühasiblərin keyfiyyəti, tanınması və nüfuzu bu təhsil ocağına olan ictimai marağı xeyli artırmış və bu, 2010/2011-ci tədris ili üçün Azərbaycan Respublikasının ali təhsil müəssisələrinin bakalavriat üzrə tələbə qəbulunun proqnozunda öz əksini tapmışdır. Belə ki, mühasibat uçotu və audit ixtisası üzrə kadr hazırlanan Azərbaycan Respublikasının on dövlət və özəl ali məktəbinə təhsilin hər iki forması üzrə verilən dövlət sifarişli tələbə qəbulu proqnozunda göstərilən 164 nəfərdən 155 nəfəri Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinə qəbul olunmuş və yalnız 9 nəfər maliyyələşmənin bu növü üzrə digər təhsil ocaqlarında savad almaq hüququ qazanmışdır. 2010/2011-ci tədris ilində dövlət sifarişi əsasında mühasibat uçotu və audit ixtisası üzrə Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinə qəbul olunmuş 155 nəfər bakalavrdan 144 nəfəri əyani şöbədə (Azərbaycan bölməsi-82 nəfər; rus bölməsi -62 nəfər), 11 nəfəri isə (azərbaycan bölməsi-10 nəfər; rus bölməsi -1 nəfər) qiyabi şöbədə təhsil alır. Ümumilikdə götürdükdə isə, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin uçot-iqtisad fakültəsində 1400 nəfərdən artıq bakalavr mühasibat uçotu və audit ixtisası üzrə təhsilini davam etdirir.

Müasir dövrdə mühasibat uçotunun nəzarət funksiyasının daha da gücləndirilməsi, onun beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sferasının mühüm elementinə çevrilməsi, investorların, kreditorların və analitiklərin maliyyə hesabatı informasiyasına olan tələbatının durmadan artması, dövlət, bələdiyyə və xüsusi mülkiyyətin qorunub saxlanılması üzərindəki nəzarətin möhkəmləndirilməsi ilə əlaqədar effektiv idarəetmə sisteminin yaradılması bu sistemin həlledici fiquru sayılan iqtisadçı-mühasibin, mühasib-analitikin, yaxud mühasib-auditorun personasına olan marağı xeyli artırır. Bu isə, sözsüz ki, öz növbəsində, mühasibat uçotu sahəsində ixtisaslaşan kadrların hazırlanmasına və onların universitetin köməyi ilə peşə karyerasının təşkilinə olan diqqətin əsaslı şəkildə yüksəldilməsini tələb edir. Son beş ildə Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetində ardıcıl keçirilən məzun yarmarkalarının və bu universitetin nəzdində yaradılmış "Təhsil və Karyera Mərkəzi"nin, eləcə də "təcrübə və işə-düzəltmə şöbəsi"nin informasiyalarına əsasən, demək olar ki, mülkiyyət formasından və tabeçiliyindən asılı olmayaraq bütün idarə və təşkilatlar mühasibat uçotu və audit ixtisasını müvəffəqiyyətlə bitirənləri böyük həvəslə işə qəbul edir və növbəti illərdə universiteti bitirməsi gözlənilən bakalavrların ixtisas və istehsalat təcrübələrinin onların müəssisələrində təşkil olunmasına səy göstərir. Mühasibat uçotu və audit ixtisası üzrə qiyabi təhsil alan bakalavrların əmək kitabçaları onların əksəriyyətinin öz ixtisasını və ya ona yaxın ixtisaslar üzrə işlədiyini bir daha sübut edir. İnformasiya üçün bildirmək yerinə düşər ki, ixtisası üzrə işləyənlər təqribən I kurs üzrə 15-20 faiz, II kurs üzrə 45-50 faiz, III kurs üzrə 50-55 faiz, IV kurs üzrə 60-75 faiz, V kurs üzrə 80-85 faiz təşkil edir. Rəqəmlər göstərir ki, universiteti mühasibat uçotu və audit ixtisası üzrə bitirən məzunların işlə təmin olunması imkanları, son illərdə ölkədə aparılan genişmiqyaslı sosial-iqtisadi islahatlar, Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına keçid və Milli Mühasibat Uçotu Standartlarının tətbiqi, eləcə də mühasibat uçotunun normativ-hüquqi bazasının və metodiki təminatının müasir informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tələblərinə uyğunlaşdırılması, bu ixtisasa olan marağı xeyli artırır. Bu fakt öz təsdiqini universitetə qəbul olunan bakalavrların məzmununda və onların topladıqları balların miqdarında da tapır. 2010/2011-ci tədris ilində Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinə mühasibat uçotu və audit ixtisası üzrə əyani şöbəyə qəbul olunmuş dövlət sifarişli 145 nəfər bakalavrdan 63 nəfərinin 600-dən yuxarı bal toplaması və 81 nəfər bakalavrın 500-600 bal intervalında nəticə göstərməsi məzun bazarının tələblərinə cavab verən daha keyfiyyətli kadr hazırlanmasına əlverişli şərait yaratmaqla bərabər bir sıra müsbət məqamlardan xəbər verir. Belə ki, mühasibat uçotu və audit ixtisası üzrə Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinə 500-600 bal və 600-dən yuxarı bal toplayaraq əyani şöbəyə qəbul olunmuş bakalavrların sayı 2006/2007, 2007/2008, 2008/2009, 2009/2010 və 2010/2011-ci tədris illərində müvafiq olaraq 76 nəfər, 53 nəfər, 82 nəfər, 49 nəfər və 144 nəfər təşkil etmişdir. Qeyd olunan tədris illərində mühasibat uçotu və audit ixtisası üzrə ADİU-nun əyani şöbəsinə qəbul olunmuş bakalavrların strukturuna nəzər saldıqda 500-600 bal toplayan abituriyentlərin sayının 40 nəfər, 22 nəfər, 43 nəfər, 42 nəfər və 81 nəfər, 600 baldan yuxarı toplayan abituriyentlərin sayının müvafiq olaraq 36 nəfər, 31 nəfər, 39 nəfər, 7 nəfər və 63 nəfər təşkil etdiyini daha aydın görmək olar. Təbii ki, son dövrlər gənclərin iqtisadi təhsilə olan marağının xeyli artması, iqtisadi biliklərin nüfuzu və əhəmiyyətinin durmadan yüksəlməsi, 500-600 bal və 600-dən yuxarı bal toplayaraq iqtisad elminin flaqmanı sayılan və maddi-texniki bazasına görə respublikanın dövlət və özəl ali məktəblərindən öndə dayanan Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin ən nüfuzlu ixtisaslarından hesab olunan mühasibat uçotu və audit ixtisasına qəbul olunanların sayının kəmiyyət baxımından dəyişməsi son nəticədə öz əksini hazırlanan kadrların keyfiyyətində tapır. Hər il ADİU-nu mühasibat uçotu və audit ixtsası üzrə orta hesabla 25-30 nəfər bakalavr fərqlənmə diplomu ilə bitirir və onların əksəriyyəti respublikanın və Avropa ölkələrinin qabaqcıl universitetlərinin magistratura təhsil pilləsinə daxil olur. Təhsilin magistratura pilləsinə qəbulun nəticələri göstərir ki, mühasibat uçotu və audit ixtisası üzrə kadr hazırlayan on dövlət və özəl ali məktəbin magistr yerlərinə daxil olan 90-95 faizini Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin məzun bakalavrları təşkil edir.

Yuxarıda verilən təhlil və mülahizələrdən göründüyü kimi, mühasibat uçotu və audit ixtisası üzrə kadrlara olan tələbat cəmiyyətin inkişafının ilkin mərhələlərində meydana gəlmiş və bütün ictimai-iqtisadi formasiyalarda öz aparıcı rolunu sübut etmişdir. İnsan cəmiyyəti inkişaf etdikcə uçotun aparılması və təsərrüfat əməliyyatlarının uçotda əks etdirilməsinin metodiki prinsipləri dəyişikliyə məruz qalmış və məhz bu səbəbdən də uçot yazılışlarının təkmilləşdirilməsinə obyektiv zərurət yaranmışdır. İqtisadi inkişafın müəyyən mərhələlərində təsərrüfat subyektlərinin idarə olunmasında mühasibat uçotunun mühüm vasitə və alətə çevrilməsi, onun universal metodiki və tətbiqi bir elm kimi formalaşması, eləcə də mühasibat uçotunun menecmentin, proqnozlaşdırmanın və iqtisadi təhlilin tələblərinə uyğun qurulması, Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarından və Milli Mühasibat Uçotu Standartlarından istifadə olunması, uçot əməliyyatlarının kompyuterləşdirilməsi istiqamətində sistemli işlərin icrası müəssisənin mühasibat aparatının rəhbəri sayılan baş mühasibin vəzifələr sferasını genişləndirir və məsuliyyət yükünü xeyli artırır. Təbii ki, mühasibat uçotu informasiyasından təkcə müəssisə və şirkətlərin mühasibləri deyil, eləcə də Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarında göstərildiyi kimi, ilk növbədə kreditor və investorlar, bazar analitikləri, menecerlər və mülkiyyət sahibləri, auditorlar və vergi mütəxəssisləri geniş istifadə edir və biznes fəaliyyətinin bütün iştirakçıları "biznesin dili"ndə danışır. Aydındır ki, bu dildə danışmalı olan sahibkarlıq fəaliyyətinin bütün iştirakçıları "biznesin dili" hesab olunan mühasibat uçotunun nəzəri və praktiki əsaslarından, onun anlayış və terminlərindən sistemli şəkildə istifadə edir.

Danılmaz bir həqiqətdir ki, mövcud qanunvericiliyə görə tabeçiliyindən və mülkiyyət formasından asılı olmayaraq ölkə ərazisində sahibkarlıq fəaliyyəti və ya başqa fəaliyyət növü ilə məşğul olan bütün təsərrüfat subyektləri mühasibat uçotunu aparır və mühasib müəssisədə uçotun təşkili məsələləri ilə yanaşı biznes-planlaşdırma, idarəetmə qərarlarının qəbul olunması, istehsal və kommersiya fəaliyyətinin nəticələrinin qiymətləndirilməsi, təhlil, nəzarət və tənzimləmə əməliyyatlarının icrası üçün məsuliyyət daşıyır. Bütövlükdə götürdükdə isə maliyyə hesabatı informasiyasının müxtəlif blok istifadəçilərinin informasiya tələbatının ödənilməsi müasir dövrdə mühasibin prioritet vəzifəsi hesab olunur və onun prinsipial, əqidəli, ədalətli olması və vəzifə borcunu şərəf və ləyaqətlə yerinə yetirməsi mühasibin təbiətini müəyyən edən vacib keyfiyyət göstəricisi sayılır. Şübhəsiz ki, təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinin sistemli şəkildə idarə olunması, müəssisə və şirkətlərdə baş verən təsərrüfat əməliyyatlarının ardıcıl sənədləşdirilməsi və uçotda əks etdirilməsi əsasında informasiya modeli qurulur və mütəxəssislərin təqribi hesablamalarına görə, idarəetmədə istifadə olunan faydalı informasiyanın 55-60 faizini mühasibat uçotunun məlumatları təşkil edir. Aydındır ki, obyektiv və keyfiyyətli təşkil olunmuş mühasibat uçotu informasiyası müəssisə və şirkətlərin istehsal və kommersiya fəaliyyətinin müxtəlif mərhələlərinə sistemli nəzarət etməyə və idarəetmə qərarlarını elmi cəhətdən əsaslandırmağa əlverişli şərait yaradır. Bazar münasibətləri şəraitində mühasibat uçotunun nəzarət funksiyası daha da güclənir və bu da, şübhəsiz ki, uçotun forma və metodlarının təkmilləşdirilməsini və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarından istifadə edilməsini mühüm vəzifə olaraq qarşıya qoyur.

Bütün bunlar bir daha sübut edir ki, mühasibat uçotu və audit, Statistika ixtisasları üzrə hazırlanan elmi kadrların və praktiki mühasiblərin sayının keyfiyyət və kəmiyyət baxımından artırılması zamanın tələbi ilə tam uzlaşır.

Niyazi İSMAYILOV,

Teymur ZEYNALOV,

Azərbaycan Dövlət İqtisad

Universiteti iqtisadi təhlil və

audit kafedrasının dosentləri

Xalq qəzeti.- 2011.- 11 iyun.- S. 9.