Heydər Əliyev Azərbaycanı tarixi sınaqlardan şərəflə çıxardı

Tarixi proseslərə və həmin prosesləri idarə edən siyasətçilərə hər kəsin öz fərdi münasibəti olur. Ulu öndər Heydər Əliyev kimi tarixi yaradan şəxsiyyətlərə münasibət isə ümumxalq miqyasında birmənalı şəkildə müsbət olur. Fikrimcə bu, siyasətçinin xoşbəxtliyidir. Belə siyasətçilər az-az olur. Ancaq o da faktdır ki, istənilən siyasətçinin fəaliyyətinə baxış zamanı fərdi qiymətləndirmələr yenə də özünü göstərir.

Məsələn, bəzi tarixçilər ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi fəaliyyətini Bakı, Moskva, Naxçıvan və yenidən Bakı olmaqla 4 mərhələyə bölürlər. Digər ekspertlər isə həmin fəaliyyəti illərə görə, məsələn, 1969-cu ilə qədərki dövr, 1969-82-ci illər, 1982-87-ci illər, 1987-90-cı illər, 1990-cı ilin iyulundan 93-cü ilin iyununa qədər olan dövr, 1993-2003-cü illər və nəhayət, 2003-cü ildən sonrakı dövr. Doğrusu, mən əvvəlcə bu cümlədəki "2003-cü ildən sonrakı dövr" ifadəsi ilə barışmamışdım. Çünki Uca Tanrının ulu öndərə bəxş etdiyi şərəfli ömür məhz 2003-cü ilin dekabrında başa çatmışdı. Bu bir həqiqət idi. O da bir həqiqətdir ki, Heydər Əliyevin siyasi fəaliyyəti siyasi irs kimi indi də yaşayır və xalqımız durduqca yaşayacaqdır. Ona görə də politoloqların qeyd edilən tarixi bölgülərini müsbət qarşılamalıyıq.

Ümummilli liderimizin siyasi fəaliyyətinin Naxçıvan dövrü və ya 1990-93-cü illər barədə söhbət açarkən mənim yadıma düşən ilk məqam mühasirə şəraitində, məhrumiyyətlər içərisində, məşəqqətlər girdabında yaşayan Naxçıvan olur. O günlərin ağrı-acısının nə demək olduğunu ancaq biz - həmin illərdə Naxçıvanda yaşayan insanlar təsəvvür edə bilərik. Tamamilə köməksiz qalan muxtar respublikanın əhalisi həm gündəlik həyatını təmin etmək üçün problemlərlə çarpışır, həm də Şərqin qapısının, Əcəmi yurdunun, Mirzə Cəlil, Hüseyn Cavid, Bəhruz Kəngərli, Ordubadi torpağının düşmən tapdağına çevrilməsinin qarşısını almağa çalışırdı. İndi - 20 il keçəndən sonra da həmin günləri xatırlamaq çox ağırdır. Amma səmimi şəkildə etiraf edim ki, o zaman biz həmin çətinliklərə necə dözmüşüksə, indi çox çətin təsəvvür edirəm. Təsəvvür edəndə isə yadıma düşən ilk məqam 1990-cı ilin iyul ayında muxtar respublikanın bəxtinə doğan Günəş olur. İyulun 20-də Moskvadan Bakıya gələn qüdrətli türk övladı, böyük Azərbaycanlı Heydər Əliyev cəmi 2 gündən sonra artıq Naxçıvanda idi. Həmin gün təkcə Naxçıvanın deyil, bütövlükdə Azərbaycanın qurtuluş mübarizəsinin başlanğıcı günü idi. Həmin gün bütün xalqımız üçün əlamətdar gün, Naxçıvan sakinləri üçün isə bəla və çətinliklər üzərində qazanılan şərəfli qələbənin təməlinin qoyulduğu gün idi.

Biz ulu öndəri necə qarşıladıq, naxçıvanlılar iyulun 22-ni necə bayram etdilər? O günlərin şahidi və əsas iştirakçılardan biri kimi söyləsəm, təvazökarlıqdan kənar olar. Məhz ona görə də əlimdəki kitablardan sitat gətirirəm: "Gəlişini ailə üzvlərindən başqa heç kim bilmirdi. 6 ay əvvəl həyatla vidalaşmış bacısının evinə təyyarə vağzalından "Jiquli" ilə getdi. Xəbərsiz-ətərsiz gələn "qonağın" səs-sorağı cəmi bir neçə dəqiqədə bütün Naxçıvana yayıldı. Yerli partiya, sovet işçiləri, qohum-qonşular gəldilər, qucaqlaşdılar, öpüşdülər. Hamı əziz qonağı bağrına basır, ondan ayrılmaq istəmirdi. Adamlar sevincqarışıq göz yaşlarını gizlətməyə çalışsalar da, bu, mümkün deyildi...

Həmin gün axşamtərəfi Naxçıvandakı "Azadlıq" meydanında iynə atsaydın, yerə düşməzdi. 80 minədək adam Heydər Əliyevlə görüşmək üçün buraya gəlmişdi. Kimi evlərin damına, kimi hündür ağaclara çıxmışdı. Heydər Əliyevin gəlişini görən xalq kütləsinin sevinc dolu alqışları hər tərəfdə əks-səda verirdi. Onun ayağının altında neçə-neçə qurbanlar kəsildi. Nitqinə hamı bir nəfər kimi diqqətlə qulaq asırdı. Hiss olunurdu ki, meydana toplaşanlar çoxdan bu səsin həsrətini çəkirlər. Təkcə səsinimi? Əlbəttə, yox. Heydər Əliyevin gözəl, məntiqli, mənalı danışıq qabiliyyətinə, elinə-obasına məhəbbətlə dolu ürəkdən süzülüb gələn sözlərinə heyran olmamaq mümkün deyildi... Babək rayonunun Nehrəm kəndində - "Kommunizm" sovxozunun əmək kollektivi ilə görüş isə daha unudulmaz idi. Yenə həsrətlilərin görüşü, yenə ağsaqqalların, ağbirçəklərin ürək sözləri, yenə qurbanlar... Ən başlıcası, həmin görüşdə Heydər Əlirza oğlu Əliyevi 340 nömrəli Nehrəm seçki dairəsi üzrə Azərbaycan SSR xalq deputatlığına namizəd irəli sürdülər. Heydər Əliyevin üç gündən sonra dairə seçki komissiyasının sədrinə və kənd seçicilərinə göndərdiyi məktubda deyilirdi: "Hazırda Azərbaycanda gedən ictimai-siyasi proseslərin belə qaynar və ziddiyyətli dövründə xalq elçisi kimi respublika parlamentində siyasi iş aparmaq hər bir kəsdən yüksək məsuliyyət, respublikanın mənafeyini, suverenliyini, ərazi bütövlüyünü, Konstitusiya hüququnu qorumaq siyasi sayıqlıq, səriştə və prinsipiallıq tələb edir". Ulu öndərin həmin məktubda qeyd etdiyi siyasi sayıqlıq, səriştə və prinsipiallıq isə ölkə əhalisi arasında ən yüksək səviyyədə onun özündə var idi və biz o məqamı çox yaxşı bilirdik.

Kitabda yazılır ki, Heydər Əliyevin Naxçıvanın Cəhri, Əylis və başqa kəndlərində, Culfa və Ordubadda keçirilən görüşləri əsl xalq bayramına çevrilmişdi. Hara gedirdisə, onun deputatlığa namizəd irəli sürülməsi üçün razılığını istəyirdilər. Lakin artıq Heydər Əliyevin namizədliyi Nehrəm Seçki dairəsindən irəli sürülmüşdü. Ulu öndərin özü bu məqamları çox sonralar xatırlayır və ali bir səmimiyyət nümunəsi olaraq doluxsunurdu. Çünki o, canını və qanını qurban verməyə hazır olduğu xalqın çox böyük məhəbbətini görmüşdü. Heydər Əliyevi hədsiz dərəcədə kövrəldən başqa bir məqam isə onun hələ Moskvada olduğu dövrdə, bütün vəzifələrdən istefa verəndən sonra - bəzi qədirbilməz insanların göstərdiyi dönüklüyü yada salması zamanı olmuşdu. Həmin əhvalat da Naxçvanda olmuşdu. Ulu öndər Naxçıvan səfəri zamanı danışdı ki, mən ikinci dəfə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq görüləndən sonra o zamankı qaydalara əsasən doğulduğum Naxçıvanda büstüm qoyulmuşdu. İki dəfə qəhrəman adı alanların hər biri üçün belə büstlər qoyulurdu. Mən vəzifədən gedəndən sonra bəzi dönük adamların göstərişi ilə həmin büstü götürmək, ləğv eləmək istəmişdilər. Ancaq Nehrəm camaatı aylarla, gecə-gündüz həmin büstün yanında keşik çəkərək... Sözün bu məqamında ulu öndər bir neçə dəqiqə danışa bilmədi və qarşılıqlı məhəbbətdən yaranan alqışlardan sonra sözünü tamamladı: - "büstü qorumuşdular". Nehrəmlilərin həmin büstü qoruması bütövlükdə Azərbaycanın hər yerində olan Heydər Əliyev quruculuq, abadlıq işlərinin qorunması, haqqa, ədalətə sədaqət nümayiş etdirilməsi idi.

Naxçıvan camaatı Moskva rəhbərliyinin və Kremlin Bakıdakı təmsilçilərinin gözümçıxdıya salmaq istədiyi Heydər Əliyevi bağrına basdı, onu deputat, daha sonra muxtar respublika Ali Məclisinin sədri seçdi. Nəticə nə oldu? Mən ulu öndəri qəbul etdiyimiz dövr barədə söz açarkən müşahidələrim əsasında deyil, yazılmış kitablara istinadən danışdığım kimi bu sualın cavabını verərkən də kitablara istinad edirəm. AMEA Tarix İnstitutunun direktoru Yaqub Mahmudovun "Azərbaycan tarixində Heydər Əliyev şəxsiyyəti" adlı kitabında göstərilir:

"Müasir daşnakların sovet sərhəd qoşunları ilə birləşərək üzük qaşı kimi mühasirəyə aldığı Naxçıvanda təkcə həmin bölgəmizin deyil, bütün Azərbaycanın müqəddəratı həll olunurdu. Ağlagəlməz dərəcədə ağır olan bu mürəkkəb tarixi şəraitdə Heydər Əliyev şəxsiyyəti özünün yeganə silahı ilə - misilsiz siyasi dühası və dövlət müdrikliyi sayəsində Naxçıvan camaatının mübarizliyinə, əzmkarlığına arxalanaraq qəhrəman Kəngərli yurdunu tarixin ən ağır sınağından çıxara bildi. O zaman milli müstəqilliyimizin ilk addımları da məhz Naxçıvanda atılırdı. Muxtar Respublikanın adından "sovet" və "sosialist" sözlərinin çıxarılması, Naxçıvan Ali Sovetinin Ali Məclis adlandırılması, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağının ilk dəfə burada Naxçıvan Muxtar Respublikasının dövlət bayrağı kimi qəbul olunması, Kommunist Partiyası yerli orqanlarının fəaliyyətinin dayandırılması, SSRİ-nin saxlanılması barədə referendumdan imtina olunması, 1990-cı ilin 19-20 Yanvar faciəsinə siyasi qiymət verilməsi, dünya azərbaycanlılarının həmrəylik gününün qeyd olunması barədə tarixi qərar çıxarılması, bir çox digər cəsarətli addımlar Naxçıvanı qurtuluş mücadiləmizin önünə çıxartdı". Hörmətli akademikin fikirlərinə əlavə olaraq qeyd edim ki, ulu öndərin siyasi fəaliyyətinin Naxçıvan dövrünün ən möhtəşəm nəticələrindən biri də bu gün regionun ən qüdrətli siyasi təşkilatı olan Yeni Azərbaycan Partiyasının yaradılması idi.

Bütün bunlarla yanaşı xüsusilə qeyd edilməli məqamlardan biri də odur ki, Heydər Əliyev özünün siyasi təcrübəsindən və region ölkələrindəki nüfuzundan istifadə edərək Naxçıvanın gündəlik həyat üçün zəruri olan tələbatının ödənilməsinə nail olmuşdu. Türkiyədə və İranda ona çox böyük inam və etimad var idi. Üstəlik ulu öndərin həmin ölkələrdə çoxlu dost və tanışları da var idi ki, məhz həmin əlaqələrin köməyi ilə Naxçıvan aclığa və düşmənə qarşı mübarizədə böyük qətiyyət nümayiş etdirə bildi.

1991-ci ilin aprelində Nehrəm kəndindən İrana sadələşdirilmiş üsulla keçmək üçün körpü açılmışdı. Mənim yadımdadır, 92-ci ilin oktyabrında Təbrizdən Naxçıvana humanitar yüklə dolu 22 vaqondan ibarət qatar gəlmişdi. Həmin ilin dekabrında İrandan Naxçıvana 40 meqavat gücündə elektrik enerjisinin verilməsi münasibəti ilə Arazkənarı stansiyada təntənəli mitinq, Naxçıvanı İranla birləşdirən Şahtaxtı-Poldəşt keçid məntəqəsinin açılışı olmuş, hər iki tədbirdə Heydər Əliyev şəxsən iştirak etmişdi. Hələ Türkiyə ilə sərhəddə açılmış "Ümid körpüsü"nü demirəm. Həmin körpü təkcə iqtisadi baxımdan əhəmiyyətli deyildi, həm də Azərbaycanın bütün dünyadakı erməni lobbisinə mesajı baxımından çox böyük siyasi əhəmiyyətli fakt idi. Bütün bunlar Heydər Əliyevin siyasi nüfuzu və şəxsi əlaqələri nəticəsində reallaşdırılırdı.

Mən böyük fəxrlə qeyd edirəm ki, ulu öndərin Naxçıvanda reallaşdırdığı möhtəşəm siyasi fəaliyyəti yüksək qiymətləndirən Azərbaycan xalqı onu təkid və israrla ölkə rəhbərliyinə dəvət etdi və Azərbaycan vətəndaş müharibəsindən qurtuldu, dövlətçiliyimizin əldən getməsinin qarşısı alındı və ölkəmiz böyük bir inkişaf yoluna çıxdı. Çünki Məmməd Səid Ordubadinin söylədiyi qılınc da, əməl də, möhtəşəm natiqlik məharəti də məhz Heydər Əliyevin bəxtinə yazılmışdı.

Cəlil RZAYEV,

"Nehrəm" Xeyriyyə Cəmiyyətiin sədri

Xalq qəzeti.- 2011.- 5 may.- S. 4.