Bakı və Abşeronda məişət tullantılarının idarə edilməsinin təkmilləşdirilməsi istiqamətində işlər davam etməkdədir

Alman filosoflarından biri deyib ki, insanlar Yer kürəsinə düşmüş zərərli bakteriyalardır. Onlar haçansa Yer kürəsini məhvə gətirib çıxaracaqlar. Bu, doğrudanmı, belədir? Həqiqətən, biz insanlar uzun illərdir ki, yaşadığımız təbiəti öz nizamsız fəaliyyətimizlə, demək olar ki, məhvə aparmaqdayıq. İndi dünyanın bütün ekoloqları ətraf mühitin çirklənməsi kimi çox ciddi problem barədə əsl həyəcan təbili çalırlar.

Dünyanın nüfuzlu beynəlxalq ekoloji təşkilatları da bu durumdan haqlı olaraq ciddi narahatlıq keçirirlər. Bu gün çoxsaylı dövlətlər "qəzəblənmiş" təbiətin yaratdığı fəlakətlərlə üzləşiblər. Azərbaycan da onların sırasındadır və son illər ölkəmiz də təbiətin qəzəbinə tuş gəlib. Baş verən qasırğalar, torpaq sürüşmələri, vulkanlar, sarı palçıq yağışları, daşqınlar və digər fəlakətlər Azərbaycanı ciddi çətinliklərə məruz qoyub. Son illər ölkəmizdə aparılan davamlı ekoloji siyasət və ətraf mühitə qayğıkeş münasibət də məhz təbiətin bu qəzəbli çağırışlarını gec də olsa, cavablandırmaq məqsədi daşıyır.

Ölkəmizdəki ekoloji problemlər sırasında məişət tullantılarının idarə olunması olduqca aktualdır və bu istiqamətdə son illər çox əhəmiyyətli layihələr həyata keçirilir. "Ekologiya ili" ilə bağlı müşavirədə cənab Prezident bu məsələnin vacibliyini xüsusi olaraq vurğulamış, Bakı və Abşeronun bu problemlərdən daha çox zərər çəkdiyini bildirmişdir.

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin verdiyi rəsmi məlumata görə Bakıda orta hesabla adambaşına 350 kiloqram tullantı düşür. 2008-ci ilin məlumatında belə bir fakt göstərilir ki, Bakı şəhərində 2540 zibiltoplama məntəqəsi, şəhərin Sabunçu, Suraxanı və Qaradağ rayonlarının ərazisində 3 tullantı poliqonu fəaliyyət göstərirdi.

Bakı və Abşeronun məişət tullantıları ilə çirklənməsinin qarşısının alınması son dövrlərə qədər ictimaiyyəti və dövlətimizi narahat edən aktual məsələ kimi qarşıda dururdu. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin yaradılması bu problemin həllində çox mühüm və əhəmiyyətli rol oynamışdır. Cənab Prezidentin həyata keçirdiyi ekoloji siyasətin, o cümlədən Bakı və Abşeronun ekoloji probleminin həllinə istiqamətlənmiş dövlət tədbirlərinin reallaşmasında bu nazirliyin müstəsna rolu vardır.

Cənab Prezidentin 2008-ci il avqustun 6-da "Bakı şəhərində məişət tullantıları ilə bağlı idarəetmənin təkmilləşdirilməsi haqqında" sərəncamı tullantıların idarə olunmasının təkmilləşdirilməsi məsələsinin həllinə yönəlmiş ilk mühüm addım idi. Sərəncamda deyilirdi ki, məişət tullantılarının yığılması, daşınması, yerləşdirilməsi və zərərsizləşdirilməsi sahəsində ciddi çatışmazlıqlar hələ də mövcuddur.

Doğrudan da, Bakıda məişət tullantılarının daşınmasında və zərərsizləşdirilməsində vahid sistemin yaradılmasına böyük ehtiyac var idi. Yığılan zibilin emal edilməsindən və zərərsizləşdirilməsindən istifadə imkanları tullantıların poliqonlarda yığılıb qalması, bir çox yerlərdə icazəsiz zibilliklərin əmələ gəlməsi və ətraf mühitin çirklənməsi ciddi narahatlıq doğururdu. Ona görə də gündən-günə yeniləşən, əsl tikinti-quruculuq meydanına çevrilən Bakımızı həm də təmiz şəhər kimi saxlamaq məqsədilə yeni layihələrin həyata keçirilməsi çox vacib idi. Sərəncama əsasən, Bakı şəhərinin məişət tullantılarının idarə olunması iki mərkəzə həvalə olunurdu: Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinə və yeni yaradılacaq "Təmiz şəhər" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə.

"Təmiz Şəhər" Açıq Səhmdar Cəmiyyəti Bakı şəhərinin ərazisində əmələ gələn bütün bərk məişət tullantılarının yerləşdirilməsi və zərərsizləşdirilməsi işlərini həyata keçirməli idi. Onun fəaliyyətini genişləndirmək üçün Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin Mənzil-Kommunal Təsərrüfatı Departamentinin balansında və xidmət dairəsində olan Balaxanı şəhər tullantılarının zərərsizləşdirilməsi poliqonu, Suraxanı və Qaradağ rayonlarının ərazisində yerləşən bərk məişət tullantılarının yerləşdirilməsi və zərərsizləşdirilməsi sahələri əmlakları ilə birgə "Təmiz Şəhər" ASC-nə verildi. Digər tərəfdən müstəqil mənzil fondu olan dövlət idarə müəssisə və təşkilatlarda bu tullantıların yığılması və daşınması ilə bağlı funksiyaları və bu funksiyaların yerinə yetirilməsi üçün balanslarında olan zibiltoplama məntəqələri, maşın-mexanizmləri və avadanlıqları Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinə verildi.

Sərəncamda "Təmiz Şəhər" ASC-nin fəaliyyətinin beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi və bu işin daha səmərəli təşkili üçün yolların müəyyənləşdirilməsi mühüm vəzifə kimi qarşıya qoyulurdu.

1963-cü ildən fəaliyyət göstərən Balaxanı şəhər tullantılarının zərərsizləşdirilməsi poliqonunda işlər bu cəmiyyətə həvalə olundu. Hələ, 2006-cı il 28 sentyabr tarixində cənab Prezidentin xüsusi sərəncamı ilə təsdiq olunmuş "Azərbaycan Respublikasında ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına dair Kompleks Tədbirlər Planı"nda Balaxanı qəsəbəsindəki xüsusi zavodun tikintisi nəzərdə tutulmuşdu. Artıq bu zavodun tikintisinə başlanmış və yaxın gələcəkdə yəqin ki, Bakı şəhəri məişət tullantılarının emalı problemi həll ediləcəkdir. Bu zavod hər cəhətdən səmərəlidir. Əvvəla, zavod ilkin işəsalma anı istisna olmaqla, istismar zamanı yanacaq tələb etməyəcək. Atmosferə buraxılan qazların həcmi yerli normativlərə uyğun gəlməklə yanaşı, həm də Avropa Birliyinin normativlərinə tam cavab verəcək. Təmizlənmiş kül tozu poliqonda basdırılacaq.

İlkin olaraq qeyd edək ki, "Açıq Şəhər" ASC İçərişəhərdə tullantıların çeşidlənməsi layihəsini həyata keçirmişdir. Bu layihə çərçivəsində İçərişəhərin YUNESKO-nun "Dünya irs siyahısına" daxil olan ərazi kimi sahmanlı görkəminin saxlanılması, tullantıların vaxtlı-vaxtında təmizlənməsi "Ekologiya ili" elan edilmiş 2010-cu ildə mərhələli şəkildə reallaşdırılmışdır. Bu gün İçərişəhərin, həqiqətən, "Təmiz Şəhər" kimi qorunması layihənin çox önəmli nəticəsidir. İçərişəhərin ərazisində 2010-cu ildə bu layihə ilə bağlı təbliğat işləri aparılmış, buraya gələn qonaqlar layihə ilə tanış edilmişlər. Burada da tullantılar çeşidlənir, üzvi və qeyri-üzvi hissələrə ayrılır. Bu iş hazırda davam edir və müsbət nəticə verir.

Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə "Təmiz Şəhər" ASC tərəfindən Qala qəsəbəsində həyata keçirilən "Təmiz Qala" layihəsi çərçivəsində tullantıların toplanması üçün 60-dan çox tullantı meydançası qurulub, tullantıların daşınması üzrə marşrut müəyyən edilib, müntəzəm yığım və daşınma işi təşkil olunub. Burada daha 30 meydançanın qurulması nəzərdə tutulur. Tullantı konveyerləri sanitar və gigiyenik normalara uyğun olaraq mütəmadi təmizlənir. Hazırda tullantıların idarə edilməsinin düzgün və səmərəli icrası məqsədilə qəsəbədə tullantıların üzvü və qeyri-üzvi növləri üzrə evlərdə çeşidlənməsi sistemi tətbiq edilir. Qala qəsəbəsində olduğumuz müddətdə burada bir neçə ailə ilə əlaqə yaratdıq. Məlum oldu ki, burada məsələ ilə bağlı geniş təbliğat-təşviqat işləri aparılır. Sakinlər deyirlər ki, layihənin icraçıları təbliğat işini gücləndirmək üçün qəsəbədəki uşaq bağçalarına gəlir, məktəblərdə olur və ekoloji maarifləndirmə işi aparırlar.

Tullantıların idarə olunmasında mühüm rol oynayan digər mərkəz Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətidir. Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti nəzdində 2006-cı ildə yaradılan Bakı Şəhər Kommunal Xidmət müəssisəsi məişət tullantılarının yığılmasında son illər əhəmiyyətli rol oynamışdır. Prezidentin 2008-ci il sərəncamından sonra bu təşkilatın fəaliyyəti daha da genişlənmiş, şəhərin məişət tullantılarından vaxtlı-vaxtında təmizlənməsi işi xeyli sürətlənmişdir. Müəssisənin rəhbəri Ramiz Verdiyevin verdiyi məlumata görə hazırda Qaradağ, Nizami və Xəzər rayonları istisna olmaqla Bakının bütün rayonlarında məişət tullantılarının yığılması və daşınması müəssisə tərəfindən həyata keçirilir. Daşınan tullantılar Balaxanı poliqonuna çatdırılır, orada isə bu tullantılar çeşidlənərək bir hissəsi yandırılır, digər hissəsi isə istifadə olunur. Buradakı zavod işə salındıqdan sonra həmin tullantılar zavod tərəfindən emal olunacaq.

Ramiz müəllimin sözlərinə görə bu müəssisə Biləcəri, Suraxanı və Qaraçuxur qəsəbə bələdiyyələrini ərazisindəki tullantıları da daşıyır. Abşeronda yerləşən elə qəsəbə bələdiyyələri var ki, onlar özləri bu tullantıların daşınmasını təmin edirlər.

Qeyd edək ki, bu gün bəzi rəsmi fəaliyyət göstərən poliqonlar ekoloji norma və standartlara cavab vermir. Belə ki, onların ərazisi hasara alınmamış və nəzarət təşkil olunmamışdır, tullantılar boşaldıqdan sonra torpaq qatı ilə örtülərək basdırılmır. Çeşidləmə aparılmadığından təhlükəli və bir sıra sənaye tullantıları məişət tullantıları ilə birlikdə poliqonda yerləşdirilir.

Abşeron rayonu ərazisinin bəzi qəsəbələrində bələdiyyələr hələ də məişət tullantılarının daşınmasını tam təmin edə bilmirlər. Bu da qəsəbə sakinlərinin haqlı narazılığına səbəb olur. Xüsusilə Binəqədi, Sabunçu, Suraxanı, Qaradağ və Xəzər rayonu qəsəbələrində belə hallara tez-tez rast gəlmək olur. ANS televiziya kanalının "İç xəbər" verilişində biz tez-tez bununla bağlı süjetlərin şahidinə çevrilirik. Bakı və Abşeronun məişət tullantılarının vahid mərkəzdən idarə olunmaması məsələnin kompleks həllinə əngəl törədir. Bu gün bələdiyyələrin çoxu texnikanın çatışmazlığı ucbatından tullantıların vaxtlı-vaxtında daşınmasının çətinləşdiyini bildirirlər.

Mütərəqqi xarici təcrübə göstərir ki, məişət tullantılarının idarə olunması sisteminin səmərəli fəaliyyət göstərməsi üçün optimal mexanizm zəncirinin - çeşidlənmə, yığılma, daşınma, yerləşdirmə, emal, istifadə, utilizasiya, zərərsizləşdirmə və basdırılma - bütün həlqələri yerində olmalıdır. Bu həlqələrdən hər hansı birinin yerində olmaması və yaxud düzgün işlənməməsi, bütövlükdə sistemdə ciddi problemlərə gətirib çıxarır. Əfsuslar olsun ki, Azərbaycanda hələ də belə sistem tam fəaliyyət göstərmir. Ancaq görülmüş işlərin nəticələri bir daha təsdiq edir ki, məişət tullantılarının idarə edilməsinin təkmilləşdirilməsi istiqamətində işlər belə davam etsə, yaxın gələcəkdə Abşeronu və Bakı şəhərini belə tullantılardan xilas etmək mümkün olacaq.

Mehdi MÜKƏRRƏMOĞLU

Məqalə Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi birgə müsabiqəyə təqdim edilir.

Xalq qəzeti.- 2011.- 5 may.- S. 14.