Heydər Əliyev irsi, ideya varisliyi və davamlı inkişaf

Böyük şəxsiyyətlər tarixin sütunlarıdır. Onlar nə qədər möhkəm və davamlı olsa, bəşəriyyətin inkişafı da bir o qədər dayanıqlı olar.

Əbu Turxan

Heydər Əliyev doğulanda SSRİ də bir dövlət kimi yenicə doğulurdu. Lakin şəxsiyyətin həyatı dövlətin həyatından daha davamlı oldu. O, Sovetlər İttifaqının idarəetmə sisteminin kəşməkəşlərindən alnıaçıq keçdi, və onun zəngin təcrübəsini mənimsəyərək özünün bütün bilik və səylərini ölkəmizdə yeni dövlət doğuluşunun uğurla həyata keçirilməsinə yönəltdi. Bir insan ömrü iki dövlətçilik məktəbini özündə ehtiva etdi. Məktəbin birini əla qiymətlərlə bitirərək o biri məktəbin əsasını qoydu, iki fərqli dövlət formatı arasında körpü saldı.

SSRİ kimi bir böyük dövlətçilik məktəbinin yeni ideya zəmininə transfer edilməsi və əvvəlki təcrübənin zamanca sonrakı ideya ilə üzvi surətdə birləşdirilməsi kimi unikal bir əməliyyat aparılması Heydər Əliyev dühasının ən parlaq təzahürlərindən biri idi. Bu hadisə təkcə Azərbaycan üçün əlamətdar olmayıb, dünya tarixinin ən unikal səhifələrindən birinə çevrildi. Bəli, Heydər Əliyev ibrətamiz bir sintez nümunəsi yaratdı: ənənəvi dövlətçiliklə yeni ideologiyanın, Qərb siyasi təfəkkürü ilə Şərq mentalitetinin, təcrübə ilə novatorluğun sintezi. Söhbət yeni bir tarixi mərhələdə, yeni dəyərlər müstəvisində kökü qədimlərə dayanan misilsiz bir dövlət nümunəsi qurmaqdan gedir. Bu gün Azərbaycanda Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən böyük islahatlar və yeni iqtisadi model də məhz o vaxt Heydər Əliyev tərəfindən təməli qoyulmuş bu möhtəşəm quruculuq planlarının yeni keyfiyyət mərhələləridir.

Ən şərəfli həyat əbədiyyətə qovuşan həyatdır. Əbu Turxanın dediyi kimi, böyük adamların ömrü onların ideyalarının ömrü ilə ölçülür. Heydər Əliyev ideyalarının həmişəyaşar olmasını təmin edən ən mühüm hadisələr sırasında onun nəzəri-ideoloji irsinin öyrənilməsi, ideyalarının tədqiqi və təbliği ilə bağlı ictimai təşkilatların və elmi-tədqiqat müəssisələrinin fəaliyyəti, Heydər Əliyev Fondunun beynəlxalq miqyasda həyata keçirdiyi tədbirlər, bu məqsədə xidmət edən araşdırma və tədris mərkəzləri, universitetlər, akademiyalar və s. xüsusi yer tutur.

Heydər Əliyev Fondunun Mehriban xanım Əliyevanın rəhbərliyi ilə həyata keçirdiyi çoxşaxəli fəaliyyəti onun ideyalarını təkcə sözdə yox, həm də işdə yaşatmağın bariz nümunəsidir.

Fərəhlə qeyd edilməlidir ki, təhsilin maddi-texniki bazasını gücləndirmək və yeni məktəb bınaları tikmək haqqında Heydər Əliyevin imzaladığı axırıncı sərəncamlardan biri indi onun adını daşıyan Fond tərəfindən əzmlə yerinə yetirilməkdədir. Son dövrlərdə Azərbaycanda məktəblərə diqqətin artması da bu baxımdan qanunauyğun görünür.

İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Milli Olimpiya Komitəsi tərəfindən bütün bölgələrdə yeni idman komplekslərinin tikilməsi işi indi Mehriban xanım Əliyevanın rəhbərliyi ilə bütün bölgələrdə yeni məktəb binalarının tikilməsi ilə davam etdirilir ki, bu da "sağlam bədən" üçün görülən işlərin "sağlam ruh" üçün görülən işlərlə tamamlanması deməkdir. Bu tamamlanma özünü hətta idmanın daxilində ahəngdar tənasübün təmin olunmasında; güləş, boks və ağır atletika sahəsində dünya miqyasında qazanılan böyük nailiyyətlərin zərif idman növü olan bədii gimnastika sahəsindəki uğurlarla müşayiət olunmasında da göstərir.

Amma, əslində, miqyas çox böyükdür. Bütün dünya ölkələri içərisində öz iqtisadi inkişaf tempinə görə birinci olan, yeni iqtisadi inkişaf modelinə imza atan ölkənin, digər tərəfdən, öz mədəni irsi ilə dünyanın diqqətini cəlb etməsi, milli-estetik dəyərlərimizin beynəlxalq səviyyədə nümayiş etdirilməsi də belə bir tamamlanmadan, hərtərəfli ahəngdar inkişafdan xəbər verir. Şəhərlərimizin hətta zahiri görkəmində də böyük tikintilər və quruculuq işləri ilə yanaşı, yüksək estetik zövq, incə bir dəst-xətt görünür. Bir sözlə, böyük Heydər Əliyev şəxsiyyətində birləşən dövlətçilik təfəkkürü ilə yüksək estetik şüurun vəhdəti indi yeni formatda davam etdirilir.

Azərbaycanda təzə-təzə formalaşan Birinci Ledi İnstitutu da əksər dünya ölkələri üçün örnək ola bilmək səviyyəsindədir. Ölkəmizin günü-gündən artmaqda olan iqtisadi qüdrətinin və siyasi uğurlarının başında duran Prezident İlham Əliyevin fəaliyyəti dövlət quruculuğu xəttini ifadə edirsə, Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilən (humanitar, kulturoloji və maarifçilik işi ictimai fəaliyyət xəttinin dinamikasını ifadə edir. Açıq-aşkar şəkildə nəzərə çarpan bu tandemin hər iki istiqamətdəki uğurları zirvəsindən dönüb geriyə, yaxın tarixi keçmişə baxdıqda Heydər Əliyev dühasının daha bir əlamətdar cəhəti üzə çıxır. Biz o zamanlar Azərbaycanda Birinci Ledi İnstitutunun çatışmadığının fərqində deyildik. İndi məlum olur ki, o özü bu boşluğun hiss olunmasına imkan vermirmiş.

Zəriflik və şəfqət mücəssəməsi olan Zərifə xanım Əliyevanın özü olmasa da, sanki, ruhu bu yeni dövlət quruculuğunda iştirak edir və ölkənin ahəngdar inkişafına təminat verirdi. Heydər Əliyev qədər zəhmli bir adamın humanitar sahədə və ziyalılara münasibətdə bu qədər mülayim və şəfqətli olması, beynəlxalq siyasi fəaliyyət, böyük miqyaslı quruculuq işləri və fundamental iqtisadi islahatlarla yanaşı, vaxt tapıb sənətə, şeirə, musiqiyə diqqət və qayğı göstərməsi heç də təsadüfi deyilmiş. Məhz onun belə yüksək dərəcədə hərtərəfli, ahəngdar fəaliyyəti bizə bu boşluğu hiss etməyə imkan vermirdi. İndi format dəyişib, necə deyərlər, dünya standartlarına daha çox uyğunlaşıb, ölkənin ideya-siyasi, maddi, həm də mədəni-estetik dəyərlər sistemi yeni ampluada təcəssüm olunur.

Heydər Əliyev irsinin qorunması və yayılması, onun ideyalarının təbliği istiqamətində həyata keçirilən çoxçeşidli tədbirlər obyektiv əsaslara malikdir və onların reallaşdırılması heç də təkcə Heydər Əliyev şəxsiyyətinə münasibətlə bağlı deyil. Bu tədbirlər gənc nəslin dövlətçilik duyğularının inkişaf etdirilməsi baxımından da çox önəmlidir. Daha çox şair və müğənni kultunun geniş yayıldığı bir ölkədə böyük dövlət xadimlərinə, Vətənə və dövlətçiliyə sevgi ənənəsinin formalaşması həm də milli mentalitetdə birtərəfliliyin aradan qaldırılmasına xidmət edir. Bu baxımdan, Heydər Əliyev şəxsiyyətinin, onun həyat və fəaliyyətinin işıqlandırılması, onun ideyalarının müasir ictimai şüurun strukturuna daxil edilməsi olduqca böyük əhəmiyyətə malikdir.

Bu gün biz tam əsasla deyə bilərik ki, Heydər Əliyevin ideyaları indi də fəaliyyətdədir. Ölkəmizdəki bütün quruculuq işləri məhz bu ideyaların həyata keçirilməsi istiqamətində gedir. Heydər Əliyev, sadəcə, fəhmə və təcrübəyə əsaslanmamış, bir sıra fundamental məsələlərlə bağlı fəaliyyətin metodologiyasını da işləyib hazırlamışdı. Məsələn, demokratikləşdirmə və təşkilatlanma proseslərinin nisbətində tarazlığın vacibliyi prinsipini irəli sürmüş və Azərbaycanda dövlət quruculuğu prosesində bu tarazlığın qorunub-saxlanması üçün metodoloji baza yaratmışdı. Ölkəmizdə dövlət müstəqilliyini və onun qorunub-saxlanmasını hər hansı başqa dəyərdən yüksək tutan Heydər Əliyev demokratikləşməni də bu ali məqsəd çərçivəsində, onun təminatlarından biri kimi qəbul edirdi. Azərbaycanın müstəqilliyi Heydər Əliyevin bütün fəaliyyətinin və çıxışlarının ana xətti idi.

Heydər Əliyev Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini artıq təmin olunmuş, dönməz proses kimi qiymətləndirirdi. Lakin sual oluna bilər ki, buna belə əminliklə qarantiya verə bilmək üçün nə kimi tədbirlər görülmüşdü? Son dövrlərin tarixi göstərir ki, bu məqsədlə onun rəhbərliyi ilə dövlət quruculuğunun bütün istiqamətlərində ardıcıl və məqsədyönlü fəaliyyət göstərilmişdir ki, bunların da mərkəzində dövlət təhlükəsizlik sisteminin yaradılması durmuşdur. Dövlət təhlükəsizliyi geniş mənada başa düşüldükdə heç də xüsusi xidmət sahəsi olmayıb, bütün fəaliyyət sahələrində milli maraqlara söykənən müstəqil dövlət siyasətinin həyata keçirilməsinə təminatdır.

Əlbəttə, dövlət təhlükəsizlik sisteminin yaradılmasında əsas istiqamətlərdən biri ordu quruculuğudur. Heydər Əliyev bu sahəyə həmişə böyük önəm vermişdir: "Silahlı qüvvələrin yaradılması Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini və suverenliyini təsdiq edən, onu nümayiş etdirən amillərdən biridir"; "...Azərbaycan Respublikasının milli ordusu - respublikamızın milli təhlükəsizliyini, əhalimizin əmin-amanlığını və mühafizəsini təmin etmək" üçündür. Lakin milli təhlükəsizlik təkcə ordu və polislə təmin edilə bilməzdi. Ona görə də, Heydər Əliyev dövlət müstəqilliyinin qorunmasını siyasi, iqtisadi və mədəni-mənəvi istiqamətlərdəki fəaliyyətlərin də başlıca məqsədi hesab edirdi. Milli iqtisadiyyatımızın möhkəmləndirilməsi, onun müasir şəraitdə labüd olan azad rəqabət və bazar münasibətləri əsasında yenidən qurulması prosesi ilk dövrlərdə ağrılı keçsə də, artıq öz bəhrələrini verir. İqtisadiyyatın inkişaf yolu düzgün seçildikdə, iqtisadi münasibətlər sistemınin xarakteri düzgün müəyyənləşdirildikdə iqtisadi təhlükəsizlik üçün də təminat yaranmış olur. Bir şərtlə ki, xarici ölkələrlə iqtisadi münasibətlər yaradılarkən, cari və perspektiv milli maraqlar nəzərə alınmış olsun.

Bəli, biz milli-iqtisadi potensialdan daha səmərəli istifadə etmək üçün Azərbaycan iqtisadiyyatına xarici sərmayələrin qoyulmasından imtina etmirik, əksinə, müasir şəraitdə buna üstünlük veririk. Ulu öndər deyirdi: "Bizim iqtisadi siyasətimiz məlumdur və o, Azərbaycanda bazar iqtisadiyyatı yolu ilə getmək və bu yol ilə Azərbaycan iqtisadiyyatını dünya iqtisadiyyatına sıx surətdə bağlamaq məqsədi daşıyır". Lakin bütün bu əlaqələr zamanı heç vaxt unudulmur ki, "bizim bütün təbii sərvətlərimiz xalqa məxsusdur". Bu sərvətlər "Azərbaycanın tam sərbəst, heç bir dövlətdən asılı olmayaraq yaşamasına imkan verir. Güman edirəm ki, biz müstəqilliyimizi tam bərqərar etdikdən və qarşıda duran vəzifələri həyata keçirdikdən sonra ölkəmizin bu iqtisadi potensialının bəhrələrini Azərbaycanın hər bir vətəndaşı görəcək və bunun sayəsində şən, firavan yaşayacaqdır".

Milli-iqtisadi təhlükəsizlik təkcə xarici iqtisadi əlaqələrdə milli maraqların nəzərə alınması ilə məhdudlaşmır. Daxildə iqtisadi islahatların sosial yönümə üstünlük verməklə aparılması, şəxsi maraqlarla dövlət maraqlarının uzlaşdırılması da mühüm şərtdir. Burada biz zahirən paradoksal görünə biləcək bir cəhətlə qarşılaşırıq. Dövlət təhlükəsizlik sistemi ilk baxışda fərdlərin yox, məhz dövlətin iqtisadi maraqlarından çıxış etməyi nəzərdə tutur. Lakin Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi siyasət "xalq dövlət üçün yox, dövlət xalq üçün olmalıdır" prinsipinə əsaslanır. Dövlət müstəqilliyinin dönməzliyi də məhz o zaman təmin edilmiş olur ki, dövlətin maraqları ümummilli maraqlarla üst-üstə düşmüş olsun.

Heydər Əliyevin irəli sürdüyü və bir konsepsiya halına saldığı ideyalardan biri məhz "müstəqillik" anlayışı ilə bağlıdır. Bu konsepsiyaya görə, müstəqillik heç də bəzilərinin başa düşdüyü kimi, ancaq siyasi müstəqillikdən, sərhədlərin toxunulmazlığından ibarət deyil. Bura həm də iqntisadi müstəqillik, milli maraqlara xidmət etmək müstəqilliyi daxildir. Elə ölkələr vardır ki, hüquqi və siyasi baxımdan suverenliyi elan olunsa da, real müstəqillikdən uzaqdır. Buna çox misallar gətirmək olar. Amma ən yaxın olan digər MDB ölkələridir; Gürcüstandır, Ermənistandır, Tacikistandır və s. Bir qarış belə torpağını itirməmiş, əksinə, qonşu dövlətin ərazisini də zəbt etmiş Ermənistan sözün həqiqi mənasında müstəqillik əldə edə bilməmişdir. Ərazisində başqa bir dövlətin qoşunları yerləşdirilmiş, sərhədləri başqalarının nəzarəti altında olan Ermənistan hələ də Moskvanın siyasi təsirindən xilas ola bilməmişdir və öz milli maraqlarına uyğun addımlar atmaq imkanından məhrumdur. Elə Azərbaycanla müharibə vəziyyəti də onun milli iqtisadi maraqlarına ziddir... Habelə iqtisadi cəhətdən özünü dolandırmaq iqtidarında olmayıb, xarici yardımlardan asılı vəziyyətdədir. Məhz hərbi bazaya və siyasi alətə çevrildiyi və təhlükəsizliyə təminat verə bilmədiyindən İpək Yolunun bərpası, iri miqyaslı neft-qaz kəmərlərinin çəkilişi və digər bu kimi beynəlxalq miqyaslı layihələrdə də iştirak edə bilmir.

Belə misallar çox göstərmək olar. Ancaq əsas məsələ budur ki, Azərbaycan qısa bir zamanda siyasi müstəqilliklə yanaşı, həm iqtisadi, həm də mədəni-mənəvi müstəqillik əldə etmiş və bu istiqamətdəki proseslərin dönməzliyini də təmin edə bilmişdir. Lakin bu məqsədə aparan yol heç də asan olmamışdır. Bunun üçün o dövrün xüsusiyyətlərindən irəli gələn bütün təfərrüatlar ölçülüb-biçilməli və mümkün olan ən düzgün qərarlar qəbul edilməli idi ki, Heydər Əliyev dühası burada da öz sözünü vaxtında dedi.

Təsadüfi deyil ki, Heydər Əliyevin ideyaları həmişə konkret ictimai-siyasi şəraitlə sıx surətdə bağlı olmuşdur. Onun Azərbaycanda dövlət quruculuğuna başladığı şərait isə qısaca desək "keçid dövrü" kimi səciyyələndirilə bilər. O vaxt Azərbaycan eyni vaxtda dörd istiqamətdə keçid dövrünü yaşayırdı:

Birincisi, böyük imperiyadan ayrıldıqdan sonra nisbi müstəqil dövlətçilikdən tam müstəqil dövlətçiliyə keçid - müstəqilləşmə və bərabərhüquqlu tərəf kimi dövlətlərarası münasibətlər sisteminə daxil olma prosesi.

İkincisi, bir ictimai-iqtisadi sistemdən yeni ictimai-iqtisadi sistemə, dövlət mülkiyyətindən xüsusi mülkiyyətə, sosialist iqtisadi münasibətlərindən bazar iqtisadiyyatına keçid.

Üçüncüsü, milli və dini dəyərlərə qayıdış prosesi; kommunist ideologiyasından və kosmopolit mənəviyyatdan milli mənəviyyata, ateist dünyagörüşündən həqiqi vicdan azadlığına keçid.

Dördüncüsü, bir siyasi rejimdən yeni siyasi rejimə, totalitar cəmiyyətdən demokratik cəmiyyətə, senzuradan söz azadlığına, vahid partiya və ideologiyadan çoxpartiyalılığa, plüralizmə keçid.

Belə bir mürəkkəb şəraitdə düzgün yol seçmək həqiqətən çətin idi. Cəmiyyətin özü yeni quruluşa, həqiqi demokratik proseslərə hazır deyildi. Demokratikləşmə isə əslində müstəqillik yolunun ən mühüm atributlarından biri idi. Çünki zəmanə özü bunu tələb edirdi. Müstəqilliyin yolu ümumbəşəri dəyərlərə qovuşmaqdan, siyasi plüralizmdən, söz və fikir azadlığından, demokratikləşmədən keçirdi. Milli-mənəvi dəyərlərin taleyi də xeyli dərəcədə onların bu ümumbəşəri dəyərlərə, müasir dövlətçilik tələblərinə uyğunlaşa bilmək şansından asılı idi.

O dövrdə milli istiqlaliyyət, imperiya buxovlarından azad olmaq, milnli köklərə qayıtmaq istiqamətindəki fəaliyyət üçün daha böyük potensial var idi və bu istiqamətdə daha böyük əzm nümayiş etdirilirdi. Çünki hələ sovet dövründə də əsasən əxlaq, adət-ənənə, dini şüur, bədii ədəbiyyat və incəsənət vasitəsilə xalqın milli özünəməxsusluğu qorunub saxlanırdı. Milli ruh hələ yaşayırdı.

Siyasi və ideoloji müstəvidəki buxovlar aradan götürüldükdən sonra milli-mənəvi dəyərlərin milli-siyasi təşkilatlanma prosesi ilə vəhdəti üçün real zəmin yarandı. Düzdür, burada da çətinliklər var idi. Əhalinin bir qisminin, xüsusən, "rusdilli" əhaliyə aid olanların milli mədəniyyətə bələdliyi, milli köklərlə bağlılığı çox aşağı səviyyədə olduğundan və onların həyat tərzi və hətta şəxsi, ictimai əlaqələri də daha çox Rusiya ilə bağlı olduğundan, milliləşmə prosesinə bir müqavimət var idi. Digər tərəfdən, Moskva ilə iqtisadi və sosial-mədəni əlaqələrin hələ də saxlanması və ya saxlanmasına zərurət imperiyapərəst qüvvələrin, Kremlin sadiq nökərlərinin mövqeyini möhkəmləndirirdi.

Yeni iqtisadi münasibətlərə keçid də müəyyən çətinliklərlə bağlı idi. Neçə onilliklər ərzində insanların şüuru elə formalaşmışdı ki, dövlət mülkiyyətindən kənarda hər hansı bir mülkiyyət formasının mövcudluğuna heç cür uyğunlaşa bilmirdi. Burjuaziyaya və bütövlükdə varlı adamlara qarşı nifrət hissi ictimai şüurda özünə möhkəm yer etmişdi. Ona görə də iş adamlarının hər hansı nailiyyəti çox vaxt nəinki təkcə əhali tərəfindən, hətta dövlət orqanlarında çalışan yüksək rütbəli məmurlar tərəfindən pis qarşılanırdı ki, bu da azad iqtisadi rəqabətin inkişafına əngəl törədirdi. Bununla bərabər, bazar iqtisadiyyatına keçid üçün heç olmazsa müəyyən ənənəvi zəmin var idi. Sovet dövründə "gizli iqtisadiyyat"ın və dövlət mülkiyyətinin bətnində öz fərdi mülkiyyətini və şəxsi maraqlarmı güdməyə öyrəşmiş işbaz adamların mövcudluğu, bazarlarda peşəkar alverçilərin fəaliyyəti, ümumiyyətlə, alver psixologiyasının mövcudluğu xüsusi istehsal müəssisələrinin yaradılması və biznes üçün müəyyən mənada zəmin sayıla bilərdi.

Nəhayət, bu gün xüsusilə aktuallaşmış olan beşinci bir cəhəti də qeyd etmək yerinə düşərdi. Belə ki, keçid dövründə əhalinin ümumi inkişaf səviyyəsinin, ictimai şüurun və təfəkkür mədəniyyətinin yüksəlməsi mühüm şərtlərdən biridir. Sovet dövründən qalmış ateist dünyagörüşü və ona alternativ olan spesifik dindarlıq nümunəsi bazasında yeni dini dünyagörüşü və dünyəvi dəyərlər sistemi formalaşmalı idi. İcbari qaydada beyinlərə yeridilən kor-koranə ateizmə reaksiya kimi həqiqi dindən daha çox, mövhumat və fanatizm yarana bilərdi. Yəni bir qütbdən o biri qütbə keçid ehtimalı daha çox idi.

Belə bir şəraitdə kəskin keçidlər mövqeyi tutmaqdansa dünyagörüşünün tədrici dəyişilməsi və sağlam dini təsəvvürlərin və hisslərin formalaşmasına şərait yaradılması çox vacib idi. Məhz Heydər Əliyev dühasının sayəsində ölkəmiz bu kəskin keçidlərdən xilas ola bildi. Və indi də dinə qayıdış elmin, təhsilin və ümumiyyətlə, mədəniyyətin bütün sahələrinin inkişafı kontekstində həyata keçir. Hazırda Azərbaycanda bərqərar olan dini tolerantlıq, din və dünyəviliyin uzlaşdırılmış formaları məhz əsası Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş incə bir siyasətin davamı və məntiqi nəticəsidir. Bu elə bir həssas sahədir ki, burada hər hansı bir ehtiyatsızlıq öncədən proqnozu çətin olan nəticələrə gətirib çıxara bilər.

Bu gün Misirdə, Tunisdə, Yəməndə və demək olar ki, əksər islam ölkələrində yaşanan siyasi böhran bir çox digər səbəblərlə yanaşı, vaxtında demokratik dəyərlərin və əhalinin ümumi mədəni səviyyəsinin inkişafı sahəsində yetərli tədbirlər görülməməsinin nəticəsidir. Belə ki, yüksək ideallar və əqidə aşkarlığı olmayan şəraitdə kütlə effekti üçün potensial zəmin yaranır. Yüksək intellektual səviyyə və savadlılıq dərəcəsi, siyasi mədəniyyət, tolerantlıq, demokratik dəyərlər dövlətçiliyin möhkəmlənməsi üçün ən mühüm şərtlərdir.

Azərbaycanda Heydər Əliyev elə bir təməl qoyub ki, heç bir siyasi təşviqat və mövhumatdan gələn fanatizm bu təməli sarsıda bilməz.

Müstəqilliyin ilk illərində ən böyük çətinliklər demokratik cəmiyyət quruculuğuna, yeni idarəçilik sisteminə adekvat düşüncə tərzinin hələ formalaşmaması, ictimai şüurun iqtisadi bazislə müqayisədə çox aşağı səviyyədə olması ilə bağlı idi. Hələ şüurlar dəyişməmiş azadlıq dərəcəsinin artması anarxiya meyilləri ilə nəticələnə bilərdi və belə də oldu. Azadlıqdan sui-istifadə meylləri geniş miqyas aldı. Vətəndaş cəmiyyəti əvəzinə vətəndaş itaətsizliyi və çoxhakimiyyətlilik formalaşdı.

SSRİ-dən ayrılaraq müstəqilliyə qədəm qoyduqda Azərbaycanın qarşısında çox ciddi bir alternativ dururdu. Elə bil ki, ölkəmiz bir-birinə əks olan iki qütbdən birini seçməli idi. Birincisi, sistemin dağılmasına baxmayaraq, yenə də Mərkəzdən ikiəlli yapışıb ondan nicat gözləmək, hər hansı müstəqil addım atmaqdan çəkinmək, köhnə buxovları saxlamaq təşəbbüsü. İkincisi, keçmişdən qalan hər nə varsa, onda imperiya nişanəsi görmək, hər şeyi dağıdaraq sıfırdan başlamaq təşəbbüsü.

Nə qədər təəssüflənməli olsaq da, Azərbaycan ilk dövlətçilik illərində bu ifrat birtərəfli meyillərin hər ikisini "sınaqdan keçirməli" olmuşdur.

Azərbaycanın müstəqil bir ölkə kimi ayağa qalxmasına, özünü dərk etməsinə, özünəməxsus inkişaf modeli hazırlayıb həyata keçirməsinə mane olan, iqtisadi, mədəni-mənəvi həyatın müstəqillik şəraitində öz məcrasına düşməsini ləngidən səbəblərdən biri müharibə idisə, digəri cəmiyyətdəki bu qarşıdurma, hər iki qütbü təmsil edən qüvvələrin hakimiyyət iddiaları idi. Bu iddialar müstəqilliyin ilk illərində ölkəmizə böyük ziyanlar vurdu. O vaxt rəhbərlikdə olan qüvvələrlə xalq hərəkatını təmsil edən, milli qeyrət və vətəndaşlıq mövqeyində olan qüvvələr qarşı-qarşıya dururdu. Birincilərdə vətəndaşlıq mövqeyi, ikincilərdə dövlətçilik təcrübəsi çatışmırdı. Həm böyük dünyagörüşü, rəhbərlik təcrübəsi olan, həm də xalqın həqiqi milli mənafeyini müdafiə etmək əzmində olan yeganə sinkretik qüvvə nə iqtidar, nə də müxalifət tərəfindən yaxına buraxılmırdı.

Xoşbəxtlikdən, bu taleyüklü yol ayrıcında, son məqamda xalq öz sözünü deyə bildi. O vaxt ölkəmizdə keçmiş SSRİ-nin dövlət quruculuğu təcrübəsinə hamıdan yaxşı bələd olan, onun üstünlüklərini və çatışmazlıqlarmı ən yüksək pillədən görmüş olan və eyni zamanda, Azərbaycanın milli və regional spesifikasını, potensial imkanlarını və onların realizə yollarını hamıdan yaxşı bilən bir adamın rəhbərlik etməsi keçid dövrünün əsasən uğurla başa vurulmasına şərait yaratdı.

İndi Prezident İlham Əliyev müstəqil dövlətçilik tariximizin yeni mərhələsində Azərbaycanı ilk növbədə Heydər Əliyev ideyaları əsasında idarə etməklə, həm də bu ideyaları müasir dövrün tələblərinə uyğun surətdə inkişaf etdirir. Ümumiyyətlə, müstəqilliyin taleyi üç əsas amildən asılıdır: dövlətçiliyin möhkəmləndirilməsi, iqtisadiyyatın dirçəldilməsi, mədəni-mənəvi dəyərlərin qorunub saxlanması və inkişaf etdirilməsi. Bu amillərin üçü də əsasdır. Lakin onları necə sıraya düzməkdən, onların yerini və rolunu düzgün qiymətləndirməkdən çox şey asılıdır. Bu amillərdən hansının məqsəd, hansının vasitə, hansının təməl olduğunu aydınlaşdırmadan, düzgün strateji fəaliyyət proqramı müəyyənləşdirmək mümkün deyil.

Heydər Əliyevin çıxışları və əsərləri ilə diqqətlə tanış olsaq görərik ki, onun ən böyük nailiyyət saydığı hadisə Azərbaycanın müstəqilliyi, ən çox vurğuladığı və diqqət verdiyi vəzifə isə müstəqilliyin dönməzliyinin təmin edilməsi idi. Lakin dövlət quruculuğu Heydər Əliyevin fəaliyyət strategiyasında özlüyündə son məqsəd deyildi. Dövlətin möhkəmləndirilməsi ona görə bir nömrəli vəzifədir ki, o bizim müstəqil iqtisadi siyasətimizin və milli mənəviyyatımızın təminatçısı, qarantı ola bilsin. Ulu öndər dönə-dönə bildirirdi: "Əgər Respublikada ictimai-siyasi sabitlik olmasa, sağlam ictimai-siyasi mühit olmasa, heç bir sosial-iqtisadi proqramdan, yaxud problemlərin həll edilməsindən söhbət gedə bilməz". İqtisadiyyatın inkişafı, adamların rifah halının yaxşılaşdırılması həmişə Heydər Əliyevin diqqət mərkəzində olmuşdur: "Biz həm ölkəmizin suverenliyini, ərazi bütövlüyünü qorumaq üçün çalışırıq, həm də vətəndaşlarımızın, xalqımızın rifahını yaxşılaşdırmağa, yaranmış vəziyyətdə müxtəlif və yeni formalardan istifadə edərək iqtisadiyyatı inkişaf etdirməyə çalışırıq". Heydər Əliyev fikrini bununla bitirmir və məsələyə tam dialektik bir mövqedən yanaşmaqla, sosial-iqtisadi proqramların həyata keçirilməsinin də öz növbəsində, dövlətçiliyin möhkəmləndirilməsi, ictimai-siyasi sabitliyin bərqərar olması, mədəni-mənəvi həyatın təşəkkülü üçün bir şərt olduğunu qeyd edir: İqtisadiyyat son məqsəd kimi yox, şərt kimi, təməl kimi, vasitə kimi götürülür. Siyasi və mədəni-mənəvi aspektdəki nailiyyətlərin də çox vaxt iqtisadi təmələ söykəndiyi vurğulanır: "İqtisadiyyatı güclü olan dövlət hər şeyə qadirdir. "

Bəli, iqtisadiyyatın inkişafı da dövlətin möhkəmləndirilməsi kimi, olduqca vacib şərtdir. Lakin, nə iqtisadiyyat, adamların güzəranı, rifah halı, nə də dövlət quruculuğu müstəqillik yolunun son məqsədi, mənzil başı ola bilməz. Əgər xalq dövlət qurur, iqtisadiyyatı inkişaf etdirir, sərhədləri möhkəmləndirirsə və bu sərhədlər daxilində özünə yad bir mənəviyyat saxlayırsa, bu hələ müstəqillik deyil. Mənəvi buxovlardan azad olmayan, öz milli mənliyini dərk etməyən xalq azad sayıla bilməz.

Heydər Əliyevin əsərlərini oxuyub dərindən təhlil edərkən bir daha əmin olursan ki, müstəqilliyin ali məqsədi milli-mədəni və mənəvi dəyərlərin bərpa olunması, xalqın özünü dərk etməsi, öz mənliyinin sahibi olmasıdır. Mənəviyyatın qorunması üçün ən mühüm şərtlərdən biri iqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsidir. İqtisadi tərəqqini təmin etmək üçün isə dövlətçiliyin möhkəmləndirilməsi lazımdır. Möhkəm dövlətçilik təməli isə ancaq ictimai-iqtisadi sabitlik şəraitində, beynəlxalq nüfuzun yüksəldilməsi və beynəlxalq ictimai-iqtisadi əlaqələr sisteminə daxil olmaq sayəsində mümkündür. Heydər Əliyev nədən başlayıb, nəyə doğru getmək lazım olduğunu çox gözəl bilirdi. Onun bu biliklərinə indi də böyük ehtiyac vardır. Bu gün Müstəqil Azərbaycanın dövlət quruculuğu sahəsində zəruri olan ən mühüm addımlar artıq atılmışdır. Azərbaycanda ictimai-siyasi sabitlik əldə edilmişdir, əmin-amanlıq atmosferi hökm sürür, iqtisadi baxımdan dövlət mülkiyyətinə və planlı təsərrüfata əsaslanan sosialist ictimai-iqtisadi münasibətlərindən daha çox dərəcədə xüsusi mülkiyyətə və azad rəqabətə əsaslanan bazar iqtisadiyyatına keçid prosesi tamamlanmışdır. Və bütün bu uğurların qazanılmasında Heydər Əliyev ideyalarının və bu gün ölkəmizdə uğurla həyata keçirilən siyasi kursun möhkəm təməllərə əsaslanmasının böyük əhəmiyyəti vardır.

Müasir mərhələdə əsas məsələ tarixin kəsilməzliyini təmin etmək, uzun müddətə hesablanmış siyasi və iqtisadi quruculuq planlarının həyata keçirilməsində fasilələrə və geriləmələrə yol verməmək, Heydər Əliyev dühasından qaynaqlanan strateji inkişaf xəttini davam etdirməkdir.

Bu gün tam əminliklə deyə bilərik ki, həm böyük rəhbər, komandan, siyasət qrossmeysteri, həm böyük natiq, filosof, ideoloji lider, həm də iqtisadi və mədəni-mənəvi quruculuq sahələrində əvəzsiz iz qoymuş bu dahi şəxsiyyətin ideyaları da tarixin yaddaşına həmişəlik həkk olunmuşdur.

Xalq qəzeti.- 2011.- 8 may.- S. 7.