"Bağlıyam yurduma getsəm də hara"...

Aqillərdən ibrət götür, sözün dinlə, öyrən ki, sən,

Aqilliyin zirvəsinə sən özün də yüksələsən.

Bu kövrək və müdrik misralar tanınmış şair Hikmət Mahmuda məxsusdur. O, neçə-neçə ürəklərə mənəvi zövq verən şeir kitablarının və mahnı mətnlərinin müəllifidir. Hikmət Mahmud dövrünün dərin zəkalı, istedadlı ziyalısı, hərtərəfli biliyə malik şəxsiyyət, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, görkəmli alim, professordur. O, Azərbaycan Yazıçılar Birlyinin üzvü, "Qızıl qələm" və "Vətən" mükafatları laureatıdır.

Hikmət İsmayıl oğlu Mahmudov 1936-ci il may ayının 15-də İsmayıllı rayonunun ecazkar təbiətli Mican kəndində dünyaya göz açmışdır. İsmayıllı rayonunda orta məktəbi bitirdikdən sonra Azərbaycan Dövlət Universitetinin (hazırda BDU) geoloji-coğrafiya fakültəsində təhsil almışdır. Oxuduğu müddətdə fakültənin ən fəal və istedadlı tələbəsi kimi tanınmışdır. 1963-cü ildə universiteti bitirərək mühəndis-geoloq ixtisasına yiyələnmiş və təyinatını Qazaxstan Respublikasına almışdır. 1963-1964-cü illərdə Aktyubinski Vilayətinin Muqodjar geoloji-partiyasında texnik-geoloq və geoloq vəzifələrində çalışmışdır. Bu müddət ərzində H.Mahmudov gərgin və səmərəli axtarışlar apararaq Aktyubinski vilayətində bir neçə qızıl, gümüş, nadir elementlər, pyezokvars və digər yataqlar aşkar etmişdir. O, Qazaxstanda, xüsusən də Cənubi Muqodjar sahəsində qızılın olmasını ilk dəfə aşkar etmişdir. Rəhbərlik tərəfindən təşəkkürnamələr, fəxri fərmanlar və pul mukafatları almışdır.

1965-ci ildə isə onu Qazaxstan Respublikiası Aktybinski vilayətinin Mərkəzi Geoloji Partiyasında yetkin mütəxəssis kimi rəis vəzifəsinə təyin edirlər. Qazaxstanın rəhbər orqanları ona bacarığına və istedadına görə Əlcazairə göndərmək qərarına gəlirlər. Lakin bu təklif Vətən sevgisi ilə əvəz olunur. O, doğma Azərbaycana qayıdır. Hikmət Mahmudov Azərbaycan Geologiya İdarəsində (hazırkı Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi) geoloji fəaliyyətini davam etdirir. Gənc tədqiqatçının elmə olan marağı və həvəsi 1967-ci ildə onu Azərbaycan Elmlər Akademiyası Geologiya İnstitutunun aspiranturasına gətirir. 1971-ci ildə apardığı səmərəli tədqiqat işləri nəticəsində o, "Kəlbəcər rayonunun perlitləri, onların fiziki-kimyəvi xüsusiyyətləri" mövzusunda elmi işini müvəffəqiyyətlə müdafiə edərək geologiya-mineralogiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi adına layiq görülür. 1992-ci ildə isə o, "Azərbaycanın mezo-kaynazoy yaşlı vulkanik şüşələri" mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə edir.

Hikmət Mahmudov geokimya, vulkanologiya və ekologiya elmləri üzrə tanınmış mütəxəssisdir. Əsas elmi istiqaməti isə qeyri-filiz faydalı qazıntıların fiziki-kimyəvi və geokimyəvi xüsusiyyətlərinin öyrənilməsidir. Respublikada aşkar edilən perlit yataqlarının geokimyəvi xüsusiyyətlərini ilk öyrənən və onları hərtərəfli tədqiq edən, habelə miosen yaşlı "Güneydaq" perlit yatağını aşkar edən məhz professor Hikmət Mahmudovdur. O, vakuum sistemli cihaz yaradaraq dünya elm təcrübəsində ilk dəfə vulkanik süxurlardan suları və qazları almış, onların fiziki-kimyəvi xüsusiyyətlərini öyrənmişdir.

Hikmət Mahmudov həm də bu süxurlarda ilk dəfə olaraq hidrogenin ağır izotopunu (deyterini) və oksoni növ suyu (H3O) aşkar etmişdir ki, bunların da geokimya elmində çox böyük əhəmiyyəti vardır. Bu tədqiqatlar dərinlik maqmasının fiziki-kimyəvi, geokimyəvi və filizləşmə xüsusiyyətlərinin öyrənilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Hikmət Mahmudov həmçinin şüşəvi süxurların şişməsinin səbəblərini yeni faktlarla açıqlamışdır. O, perlitin tətbiq olunması ilə əlaqədar geniş elmi-təcrübi işlər aparmış və bu mineralın sənayedə, xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində, habelə ekologiyada hərtərəfli tətbiqini müəyyənləşdirmişdir. Onun bu tədqiqat işləri keçmiş SSRİ İxtiralar və Kəşflər Komitəsi tərəfindən bir neçə müəlliflik şəhadətnamələri ilə təsdiqlənmişdir. Perlitin iqtisadiyyat, ekologiya, kənd təsərrüfatı, habelə insan sağlamlığı üçün çox böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini ilk dəfə professor H.Mahmudov aşkar etmişdir.

Alimin apardığı elmi-tədqiqatların nəticələri onun namizədlik və doktorluq dissertasiyalarında, respublika və xarici ölkələrin nəşrlərində, habelə 15 elmi kitabında, o cümlədən 9 monoqrafik əsərdə, 4 dərslik və dərs vəsaiti kitablarında, 170-dən çox elmi məqalələrində, elmi hesabatlarda, 7 müəlliflik şəhadətnamələri və səmərələşdirici təkliflərdə öz əksini tapmışdır.

H.Mahmudovun "Təbii ehtiyatların istifadəsi və mühafizəsi" adlı tədris vəsaiti, "Faydalı qazıntılar və onların tətbiqi", "Asiyanın ürəyi", "Geokimyanın əsasları", "Azərbaycanın mineral xammal sərvətləri və ətraf mühit" və bir çox digər kitabları nəinki geoloq və ekoloqlar, habelə ali məktəb müəllimləri və tələbələri üçün də çox faydalıdır.

O, 45 ildən çoxdur ki, ali məktəblərdə dərs deyir. Hazırda Hikmət müəllim Bakı Dövlət Universitetində öz pedaqoji fəaliyyətini davam etdirərək geokimya və ekologiya fənlərindən mühazirələr aparır. Vaxtilə onun dərs dediyi tələbələr bu gün artıq Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvləri, professorlar, dekan və kafedra müdirləridir.

Hikmət Mahmudov görkəmli alim, pedaqoq olmaqla yanaşı, həm də geniş oxucu məhəbbəti qazanmış incə qəlbli şair və nadir şəxsiyyətdir. Hikmət Mahmud imzasıyla tanınan bu şairin 8 şeirlər kitabı və 10 poeması işıq üzü görüb. Bir çox şeirləri türk, rus, alman, bolqar, gürcü, fars və digər dillərə tərcümə edilib. Məşhur bəstəkarlarımız onun 100-ə qədər şeirlərinə mahnılar bəstələyiblər. Hikmət Mahmudun poeziyasında aşıq musiqisinə də geniş yer verilir. Bir çox elm korifeyləri və böyük ədəbi simalar Hikmət Mahmud yaradıcılığına yüksək qiymət veriblər.

Hər şeydən əvvəl Hikmət Mahmud Vətənə, torpağa, elə-obaya vurğun alim və şairdir. Onun poetik misralarını oxuduqca və sözünü dinlədikcə saflaşırsan. Bu ustad qələm sahibinin şeir və poemalarında dərin məna, sadəlik və səmimiyyət vardır. Onun hər sətrində haqqa, ədalətə, doğruluğa, Vətəni sevməyə, eli-obanı yaşatmağa, ecazkar təbiətin füsünkarlığından zövq almağa bir çağırış duyulur, - "Çiçəklərin intizarı", "Danışanda-güləndə", "Qocalmağa tələsmə", "Könül açan söz deyək", "Dünya, sənin nəyin yoxdur" kitablarında olduğu kimi. "Qıyma gözəlliyə" adlı kitabında da təbiətlə Vətən amalı birləşir. O, təbiəti insaniləşdirir. Şair demək istəyir ki, təbiəti sevməyənlər özünü də sevə bilməz, özünü sevə bilməyən isə Vətəni sevə bilməz.

Elm fədaisi olan H.Mahmudov incə duyğulu bir şair kimi insanları qəlb açan, göz oxşayan ana təbiətimizi qorumağa çağırır:

Çiçəyi yetirib, gülü bitirib,

Yerlərə, göylərə bər-bəzək verib,

İnsanı dünyaya bəxşiş gətirib,

Allahın nə gözəl, xoş təbi varmış.

Hikmət Mahmudun elmi yaradıcılığı və poeziya dünyası o qədər geniş, çoxşaxəli və zəngindir ki, onu bir neçə vərəqdən ibarət yazıyla açıqlamaq qeyri-mümkündür. Onun əsərlərilə tanış olduqca bu böyük insanın, görkəmli alimin, istedadlı şairin yerin altını da, üstünü də dərindən bildiyinin şahidi olursan. Hikmət Mahmudun qəlbi bu gün də yazıb-yaratmaq eşqiylə döyünür. O, cəsarətli, dəyərli və mənalı şeirləriylə ürəkləri fəth edir:

Aldı ağuşuna min xəyal məni,

Kədər məst eylədi, qəm bihal məni.

Hikmətəm, taleyim gülmədi üzə,

Təki unutmasın bu mahal məni.

Bəşər dünyasını yaşadan, gözəlliklər məskəni olan ana təbiətimizə qarşı nankorluq edənləri, onu korlayanları şair aşağıdakı misralarla tənbeh edir və onları insaflı olmağa çağırır:

Ürək insaflı ol, ey insan, əl çək,

Qıyma gözəlliyə bu gen cahanda,

Buna hər birimiz cavab verəcək

Bəşərin gələcək imtahanında.

Şairin Vətənə, el-obaya, ata-baba ocağına vurğun olması onun aşağıdakı misralarından da aydın görünür:

Hikmətəm, ürəyim eldə-obada,

Bağlıyam yurduma getsəm də hara.

Kəndimin bir uçuq daxmasını da,

Dəyişmərəm zəngin şah saraylara.

Elm, təhsil və poeziya sahələrində xüsusi xidmətləri olan Hikmət Mahmud kimi elm və sənət xadimlərini dəyərləndirmək hər birimizin borcudur. May ayının 15-də 75 yaşı tamam olacaq bu böyük alim və istedadlı şairin Vətən, torpaq, təbiət sevgilərinə biz də qoşuluruq. Ona ən səmimi ürək sevgimizi bildiririk və onu yubileyi münasibətilə ürəkdən təbrik edirik. Bu müdrik insana yeni-yeni yaradıcılıq uğurları və mənalı həyat sevincləri arzulayırıq.

Budaq BUDAQOV,

akademik, AMEA-nın Coğrafiya

İnstitutunun direktoru

Xalq qəzeti.- 2011.- 14 may.- S. 7.