İkinci Kəlbəcər əməliyyatı: qələbənin bir addımlığında...

Həmin döyüşlərin iştirakçısı olmuş zabitin xatirələri

Bu ilin aprelində Kəlbəcər rayonunun erməni faşistləri tərəfindən işğalının 18-ci ili tamam oldu. Rayonun düşmənə təslim edilməsinin səbəbləri bu gün də müəmmalı olaraq qalmaqdadır. Sonradan ərazinin işğaldan azad edilməsi üçün əməliyyat aparılmış, lakin bu cəhd də uğursuzluqla nəticələnmişdi. Vaxtilə bütün bu hadisələrlə bağlı komissiya yaradılmış, təhqiqat işləri aparılmışdı. "Xalq qəzeti"nin 29 mart 1997-ci il tarixli sayında komissiyanın gəldiyi nəticələrlə bağlı geniş bir yazı da dərc edilib. Materialda Kəlbəcərin işğaldan azad edilməsi uğrunda döyüşlərdə iştirak etmiş, hətta xeyli uğurlar qazanmış briqada komandiri, polkovnik-leytenant Valeh Rəfiyevin də adı çəkilir. Hünərvər komandirin döyüş yolu haqqında qeydləri hörmətli oxucuların nəzərinə çatdırırıq.

Keçən əsrin 90-cı illərinin əvvəlləri Azərbaycan üçün, sözün həqiqi mənasında, məşəqqətli bir dövr idi. Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları üzündən ölkədə ictimai-siyasi sabitlik pozulmuş, Dağlıq Qarabağda yaşayan ermənilər müstəqillik niyyətinə düşmüş, Azərbaycan xalqı tarixi torpaqlarımızın müdafiəsinə qalxmışdı. Belə bir zamanda keçmiş SSRİ ordusunda xidmət edən azərbaycanılar da doğma Vətənə can atır, torpaqlarımızın düşmən tapdağından azad edilməsinə öz töhfələrini verməyə çalışırdılar. Xüsusilə peşəkar hərbçilər öz bilik və bacarıqlarını Azərbaycanın xidmətinə verməyə tələsirdilər. Əlbəttə, mümkün deyildi ki, Vətən torpaqları düşmən tərəfindən işğal oluna, sən də əynində hərbi mundir ola-ola durub kənardan baxasan. Həmin illərdə keçmiş SSRİ Silahlı Qüvvələrindən çıxıb Azərbaycanın hələ yenicə formalaşmağa başlayan Milli Ordusunun sıralarına can atanlardan biri də peşəkar hərbçi, polkonik-leytenant Valeh Rəfiyev idi. Valeh Rəfiyev Azərbaycan ordusunda xidmətə Müdafiə Nazirliyi aparatında başlayıb. Lakin o, bütün işğal altındakı rayonlarımızın azad olunması üçün ön cəbhəyə can atırdı. Və təbii ki, qanlı döyüşlərin mərkəzində olmaq ona da nəsib oldu...

Polkovnik-leytenant Valeh Rəfiyev 1947-ci il dekabın 8-də Qax rayonunda anadan olub. Uşaqlığı İkinci Dünya Müharibəsindən sonrakı ağır illərə təsadüf edib. 1963-cü ildə Bakıya gələrək burada həm peşə məktəbində oxuyub, həm də gecə məktəbində orta təhsil alıb. M.Ə.Sabir adına Pedaqoji Texnikumu bitirdikdən sonra 1967-ci ildə hərbi xidmətə gedib. Bakı ətrafındakı Pirəkəşkül qəsəbəsində hərbi xidmətdə olarkən ürəyində hərbçi olmaq arzusu baş qaldırıb. 1968-ci ildə Bakıdakı Ali Ümumqoşun Komandirləri Məktəbinə daxil olub və 1972-ci ildə təhsilini uğurla başa vurub. 1989-cu ildə Leninqrad Arxa Cəbhə və Nəqliyyat Akademiyasının komandanlıq fakültəsində kurslar keçib və qırmızı diplom alıb.

Hərbi xidməti SSRİ Silahlı Qüvvələrinin Uzaq Şərqdəki hərbi hissələrində, Çin və Koreya sərhədlərində, o zaman təhlükəli hesab olunan zonalarda keçib. 1977-ci ildə Azərbaycandakı hərbi hissələrdən birinə, 1981-ci ildə isə xidmətini davam etdirmək üçün Bakıya göndərilib. 1985-ci ildə rütbəsi və vəzifəsi artırılaraq Gəncədəki, iki ildən sonra isə Almaniyadakı qoşunlarda xidmətə təyin olunub. Elə Dağlıq Qarabağda erməni separatizminin baş qaldırması barədə ilk xəbərləri də Almaniyada eşidib və ürəyində Vətənə qayıtmaq arzusu baş qaldırıb. Lakin ilk vaxtlarda bu arzusunu həyata keçirmək mümkün olmayıb. Nəhayət, 1991-ci ildə Almaniyadakı sovet qoşunları ixtisara düşməyə başlayanda Valeh Rəfiyevin xidmət etdiyi hərbi hissə Ukraynanın İvano-Frankovsk vilayətinə gördərilib. Həmin ilin avqustunda Vətənə qayıtmaq arzusunu reallaşdırmaq mümkün olub və o, Zaqafqaziya Hərbi Dairəsinə təyinat alaraq Bakıya gəlib. 1992-ci ilin mart ayından isə Valeh Rəfiyev yenicə yaranan Azərbaycan ordusunda hərbi xidmətə başlayıb, Müdafiə Nazirliyində şöbə müdirinin müavini vəzifəsinə təyin olunub.

Lakin peşəkar hərbçi olan və bir ovuc Qarabağ ermənisinin 8 milyon əhalisi olan Azərbaycana meydan oxumasına dözə bilməyən Valeh Rəfiyev düşmənə həddini göstərmək üçün ön cəbhəyə can atırdı. Əvvəlcə bu, mümkün olmasa da, sonralar o, Qəbələdəki təlim düşərgəsində müdafiə nazirinin nümayəndəsi təyin olunur. 1992-ci ilin may ayına qədər burada gənc əsgərlərin döyüşlərə hazırlanmasında iştirak edir. Mayın 8-də Şuşa şəhəri ermənilər tərəfindən işğal olunduqdan sonra Qəbələ təlim düşərgəsindəki əsgərlər Laçının müdafiəsinə, Valeh Rəfiyev isə müdafiə nazirinin nümayəndəsi kimi yeni hərbi hissələrin döyüşə hazırlanması üçün Goranboya göndərilir. Burada gənc əsgərlərə hərbin sirləri, o cümlədən paraşütdən atılmaq və digər təlimlər keçilir. Hissənin döyüşə hazırlanmasında fərqlənmiş 6 zabit dövlət mükafatlarına təqdim olunmuş, onlardan biri Valeh Rəfiyev isə Azərbaycan prezidentinin Fəxri Fərmanı ilə təltif edilmişdi.

Qeyd etmək lazımdır ki, həmin vaxtlar cəbhədə vəziyyət olduqca gərgin idi. Azərbaycan ordusu təcavüzkar düşmənə qarşı bir neçə cəbhədə mübarizə aparırdı. Gəlbəcər, Goranboy istiqamətində, Şuşa ətrafında döyüşlər gedirdi. Bəzi istiqamətlərdə döyüşlər uğurlu keçsə də, bəzi cəbhələrdə uğursuzluqlar olurdu. Goranboy təlimlərində hazırlanmış gənc əsgərlər Şuşa istiqamətində döyüşlərə göndərilmişdi. Onlar ağır döyüşlər apara-apara bir sıra kəndlərimizi düşməndən azad etmişdilər. Lakin bu zavallılar Daşaltı əməliyyatı zamanı amansız xəyanətin qurbanı olaraq uğursuzluğa düçar oldular.

Valeh Rəfiyev isə müəyyən səbəblərdən Daşaltı əməliyyatına cəlb olunmamış əsgərlərlə Şəmkirdəki hərbi hissəyə göndərilib. Bununla da əvvəllər rus ordusunun bazası olmuş həmin hərbi şəhərcikdə N saylı Azənbaycan hərbi hissəsi yaradılıb. Noyabr-fevral aylarında burada yeni briqada formalaşdırılıb və 1993-cü il fevralın 13-də Ağdərə istiqamətində döyüşlərə göndərilib. Rayonun Drambon kəndi ətrafında ermənilərlə şiddətli döyüş baş verib və briqada komandirinin müavini Valeh Rəfiyev hərbi təcrübəsindən istifadə edərək hissəni çətinliklə də olsa, düşmən mühasirəsindən xilas edə bilib.

1993-cü ilin yayında o vaxtkı müdafiə naziri əvəzi, hazırkı müdafiə naziri general-polkovnik Səfər Əbiyev onu yanına - Gəncəyə dəvət edərək briqada komandiri təyin edir. Bu, Kəlbəcər uğrunda döyüşlərdən çıxmış, pərakəndə vəziyyətə düşmüş bir hissə idi. Valeh Rəfiyevin onunla müəyyən tanışlığı vardı. Şəmkirdəki hissə ilə Murov istiqamətində döyüşlər zamanı həmin briqadanın şəxsi heyəti ilə görüşləri olmuşdu. Murov istiqamətindəki döyüşlərin birində Valeh Rəfiyevin döyüşçüləri 100-ə qədər erməni əsgərini məhv edib, külli miqdarda silah-sursat, döyüş maşınları ələ keçirmişdi. Düşmən Ömər aşırımından geri çəkilməyə məcbur olmuşdu. Valeh Rəfiyevin yeni təyin olunduğu briqadanın qarşısında da düşmənin qarşısını saxlamaq, Ömər aşırımından keçərək Kəlbəcəri geri almaq vəzifəsi dayanırdı. Komandir az müddət ərzində hissəni komplektləşdirərək döyüş hazırlıqlarına başlayıb.

Müdafiə xətti Ömər aşırımı boyunca keçirdi. Komandir döyüş hazırlıqları ilə bərabər kəşfiyyat işləri də aparır, qarşıdakı döyüşlərə ciddi hazırlaşırdı. Eyni zamanda, ön mövqelərdə müxtəlif təyinatlı qarşılıqlı döyüşlər gedirdi. Valeh Rəfiyev əvvəlcə müdafiə xəttini genişləndirmək qərarına gəlir. Beləliklə, sağ tərəfdən Daşkəsənin Alaxançallı, Zivliyən kəndləri, sol tərəfdən Goranboyun Canbaz dağ yüksəkliyi və Buzluq kəndinə qədər müdafiə xətti genişləndirilib. Bu, hava xətti ilə 60 kilometrə yaxın məsafə demək idi. Eyni zamanda, Toğana tərəfdən düşmənin ordu hissəmizin arxasına keçməsinin qarşısını almaq üçün də müvafiq ehtiyat tədbirləri görülüb.

1993-cü ilin noyabrında Prezident Heydər Əliyev Gəncəyə gəlib, burada ictimaiyyət nümayəndələri, ağsaqqallar, eləcə də hərbçilərlə görüşüb. Həmin görüşdə Valeh Rəfiyev də iştirak edib və Prezidentin cəbhədəki vəziyyətlə bağlı suallarına cavab verib. "Prezident vəziyyəti o qədər dəqiqliklə təhlil etdi və o qədər dəqiq tapşırıqlar verdi ki, mən hücuma keçməmək üçün heç bir əsasım qalmadığına əmin oldum. Mən bu görüşdən çox qürurlandım. Heydər Əliyevlə bircə dəqiqəlik görüş də adama böyük ruh verirdi. Mən bildirdim ki, briqada onun tapşırıqlarının öhdəsindən gələ bilər, yalnız şəxsi heyət sarıdan bir qədər çətinlik var. Heydər Əliyev Bakıya qayıtdıqdan sonra çox çəkmədi ki, bizə lazımi kömək gəldi. Bu da ulu öndərin dediyi hər sözə əməl etdiyini, heç nəyi unutmadığını bir daha əyani şəkildə göstərdi", - deyə Valeh Rəfiyev etiraf etdi.

Bundan sonra kifayət qədər güclənmiş hərbi hissə düşmənə qarşı kəşfiyyat xarakterli döyüşləri intensivləşdirməyə başlayıb. Bu isə o demək idi ki, düşmən Azərbaycan ordusunun qış vaxtı hələ güclü döyüşə başlamaq niyyətində olmadığı qənaətinə gəlsin. Əslində, doğrudan da, belə idi. Murovda avqustda da qar olurdu. Qışın bu oğlan çağında Ordumuzun geniş hücuma keçəcəyinə düşmən inanmırdı. Valeh Rəfiyevin fikri isə məhz belə bir vaxtda hücum edib Ömər aşırımını keçmək, Kəlbəcər istiqamətinə, Susuzluq kəndinə çıxmaq, bununla da müdafiə xəttini irəli aparmaq idi. Bu isə 12-15 km irəli getmək demək idi. Beləliklə, komandir taborlardan birini Kəlbəcərin Suqovuşan deyilən ərazisinə, Yanşaq kəndi istiqamətinə göndərir. Yanşaqda ermənilərin qərargahı yerləşirdi. Məqsəd həm Yanşaq istiqamətindən ora köməyə gələcək ermənilərin qarşısını almaq, həm də hücum zamanı Ömərdən geri qaça biləcək düşmən qüvvələrini məhv etmək idi. İkinci taboru Valeh Rəfiyev Ağdərədən köməyə gələ biləcək ermənilərin qarşısını almaq üçün Kəpəz dağı istiqamətindən Ağdaban kəndinə doğru, üçüncü taboru isə Daşkəsən rayonunun Zivliyən, Alaxançallı kəndlərindən Ermənistanın Zod aşırımı istiqamətində göndərir. Bununla da düşmənin Zod və digər istiqamətlərindən gələcək ordu hissələrinin qarşısı alınır, Kəlbəcərə yol açılırdı. Bundan sonra Laçın istiqamətində irəliləmək, Laçını, Şuşanı azad etmək və Xankəndinə çıxmaq mümkün idi.

Dekabrın şaxtalı günlərində ermənilər qəfil hücumu gözləmədiyindən döyüşlər çox uğurlu başlanıb. Briqada Yanşaq kəndinə qədər dayanmadan irəliləyib. Ömər aşırımından qabaqda, Yol evi deyilən yerdə ermənilər külli miqdarda silah-sursat anbarları yerləşdiribmiş. Döyüşçülərimiz burada 400 nəfərdən çox ermənini məhv edərək həmin anbarları ələ keçirib. Valeh Rəfiyev təcili olaraq böyük qənimət barədə Müdafiə Nazirliyinə məlumat verib. Bundan sonra cəbhənin hər yerindən gələrək buradan silah-sursat, xüsusən 82 millimetrlik minaatanlar üçün mərmilər aparıblar. Bu da ordu hissələrimizin sursatla təchizatı işini xeyli yaxşılaşdırıb. Eyni zamanda, xeyli miqdarda müxtəlif markalı döyüş maşınları, 3 tank ələ keçirilib. Demək olar ki, bir gecə ərzində başa gəlmiş bu böyük uğur əsgərlərimizin hədsiz sevincinə səbəb olub. Digər istiqamətlərdə, eləcə də Güzgü adlanan yerdə də hücumlar uğurla nəticələnib, xeyli erməni məhv edilib, işğal altındakı 10-a yaxın kəndimiz azad edilib.

Qələbədən ruhlanan komandir qazanılmış uğurlar barədə Bakıya, Müdafiə Nazirliyinə məlumat vermək üçün Gəncəyə yol alıb. Toğana kəndində onu xeyli maşın və insan qarşılayıb. Bildiriblər ki, bunlar qonşu rayonların icra başçıları, onların müavinləridir, Bakıdan da gələnlər var. Məlum olub ki, Valeh Rəfiyevin briqadasının qələbə sorağı bir an ərzində bütün ətrafa, hətta Bakıya yayılıb.

Ancaq təəssüf ki, sonradan Valeh Rəfiyev o vaxtkı müdafiə naziri Məmmədrəfi Məmmədovun əmri ilə heç bir səbəb olmadan sərəncama çıxarılıb, onun başçılıq etdiyi briqadaya yeni komandir təyin olunub və qazanılmış mövqelər yenidən itirilib. Hazırda Ömər aşırımı da düşmənin işğalı altındadır. Bu gün istefada olan komandir Kəlbəcərin geri alınmasının mümkün olduğu bir vaxtda nəinki bu rayonun, hətta bu istiqamətdəki mövqelərin itirilməsini neçə illərdir ki, unuda bilmir. Həmin ərazinin hər qarışını yaxşı tanıyan polkonik-leytenant Valeh Rəfiyev hələ də Ömər aşarımını aşıb Kəlbəcəri geri almaq arzusu ilə yaşayır.

Paşa ƏMİRCANOV

Xalq qəzeti.- 2011.- 15 may.- S. 7.