Ömür ki var...

Xatırlama

Başlığa çıxardığım bu sözlər sevimli xalq artistimiz Şahmar Ələkbərova həsr olunmuş şeirdən götürülmüşdür:

Ömür ki var, bir yelkənli gəmidir,

Bu sahildən, o sahilə sürünür.

İlk dəfə bu şeiri xalq artisti Həsən Məmmədova oxuyanda necə kövrəldiyinin şahidiyəm. Deyirdi ki, Şahmarın həyatdan köçməsi bizim kinomuz üçün əsl faciədir. Çox çəkmədi biz Həsən müəllimi də itirdik. Baxın, son illərdə biz nə qədər nəhəng sənətçilərimizi itirmişik. Əlağa Ağayev, Həsən Turabov, Şahmar Ələkbərov, Leyla Bədirbəyli, Nəsibə Zeynalova, Məlik Dadaşov, Hamlet Xanızadə kimi aktyorlarımız da onların arasındadır. Həsən Məmmədovun itkisi isə hər bir sənətsevər azərbaycanlı üçün əvəzolunmaz ağrı idi.

Bu böyük sənətkarın sənət yolu Azərbaycan kinosu ilə sıx şəkildə bağlı olub. Onu xatırlayarkən ilk növbədə gözlərimiz önünə Qaraş, Dədə Qorqud. Bəxtiyar, Abasqulu bəy, Murad və onlarla film qəhrəmanı gəlir. Milli kinomuzun 70-90-cı illər ərzindəki inkişafında əvəzsiz xidmətləri olan Həsən Məmmədovun işıqlı xatirəsi hər birimizin qəlbində yaşayır. Onun haqqında yazılarımın birinə "Hamının sevdiyi adam" başlığı seçmişdim. Doğrudan da, hamı onu sevir və sənəti ilə fəxr edir.

Çox maraqlıdır ki, onun bizə yadigar qoyub getdiyi rolların əksəriyyəti baş qəhrəmanlardır. Həm də, onlar xeyirxah, cəmiyyətdə öz yeri və çəkisi olan insanlardır. Hansı rolunu götürürsən götür, onda bir daxili inam, humanizm yaşayır.

Həsən Məmmədov şərəfli bir ömür yolu keçib. Bu yol öz başlanğıcını Salyandan götürüb. 1938-ci ilin çiskinli payız günlərinin birində - noyabr ayının 22-də dünyaya göz açan balaca Həsən elə orta təhsilini də burada almışdı. Sonra o, Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki BDU) fizika-riyaziyyat fakültəsinə daxil olur. Amma aktyorluq həvəsi onu bu universitetdən uzaqlaşdırdı. Onda ikinci kursda təhsil alırdı. Bir müddət müxtəlif teatrların yardımçı heyətində çalışdı. 1958-ci ildə isə Mirzağa Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunun teatr və kino aktyorluğu fakültəsinə qəbul olundu.

Həmin günü ömrünün ən xoş anlarından biri hesab edirdi. Tələbəlik illərində Həsən Məmmədov radioda diktor kimi (1960-1961) çalışıb. Professor Mehdi Məmmədovun kursunda təhsil alırdı, o da ki, çox tələbkar idi, tələbələrinə qarşı olduqca ciddi yanaşardı. Gənc aktyor Həsən Məmmədov bütün çətinliklərə qatlaşır, sənətin sirlərinə yiyələnmək üçün bütün imkanlardan istifadə etməyə çalışırdı. Beləcə, illər bir-birinə boy verərək ötüb keçdi və 1962-ci ildə o, institutu bitirərək Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrına təyinatla işə gəldi. Burada isə çox görkəmli sənətçilərlə rastlaşdı. Düz on il bu insanlarla çiyin-çiyinə işləməli oldu. Doğrudur, orada filmlərə çəkilməsi ilə bağlı teatrdan uzaqlaşır, ancaq yenə doğma kollektivə qayıdırdı.

Onun çəkildiyi ilk filmdən sonra (1962, "Böyük dayaq") kinorejissorlar bu aktyoru tez-tez filmlərə dəvət etməyə başladılar. Beləcə, 1972-ci ildə Həsən müəllim teatrdan uzaqlaşdı. O, kinostudiyaya işə keçdi. Amma, teatr onun üçün doğma idi. Belə ki, 1989-cu ildə burada "Gülüstanda qətl" tamaşasında İlyas İbrahimovun rolunu yaratmış və 1992-ci ildə teatrın direktoru Həsən Turabovun dəvəti ilə yenidən bu teatra qayıtmışdı.

Amma çoxları onu elə kino aktyoru kimi tanıyırlar. Çünki Azərbaycanın bir çox tarixi simaları, müasir dövrün qəhrəmanları onun ifasında ekrana yol tapıb.

Hər şeyin başlanğıcı çətin olur. O, kinoda ilk roluna çəkilərkən çox tərəddüd keçirmişdi. "Böyük dayaq" filmində Qaraşı ona tapşıranda xeyli götür-qoy etmiş, sonradan razılaşmışdı. Qaraş roluna əvvəlcə Sarı Süleymanın oğlu, güləşçi İbrahimi çəkmək istəyirdilər. Lakin bədii şura Qaraş roluna tələbə Həsən Məmmədovu təsdiq edir. Bu işdə isə geyim üzrə rəssam Bədurə Əfqanlının xüsusi rolu olmuşdu. Ələsgər Ələkbərovun ifa etdiyi Rüstəm kişinin oğlu Qaraşı yaratmağın çətinliyi də onu çox narahat edirdi. Amma bu filmə çəkildi və bəlkə də, Rüstəm kişinin təbii olaraq vurduğu sillə onu bütün tərəddüdlərdən xilas etdi. Həsən Məmmədov bu rolu ilə kinoya gəldi və milli kinomuzun çox nüfuzlu aktyorlarından birinə çevrildi.

Yəqin ki, "Gün keçdi" filminə tamaşa etmisiniz. Bu filmdəki Oktayın taleyi sizi də düşündürüb. Oqtay saf, təmiz duyğularla yaşayan, öz taleyi ilə barışmış, sənətini sevən bir insandır. Həsən Məmmədov onun elə cizgilərini bizə təqdim edir ki, biz bu aktyorun istedadına həqiqətən valeh oluruq. "Arşın mal alan"da Əsgər, "Arxadan vurulan zərbə"də Qəmərlinski, "Bizi bağışlayın"da Nəriman, "Birisigün, gecəyarısı"nda Baba Əliyev və başqalarının obrazları bu böyük sənətkarın yaradıcı fəaliyyətinin qiymətli nümunələridir.

Həsən Məmmədov müxtəlif rejissorlarla işləyib. Həbib İsmayılov, Tofiq Tağızadə, Rasim Ocaqov, Eldar Quliyev, Arif Babayev və başqalarının filmlərində müxtəlif səpkili rollara ekran həyatı verib. Onun çəkildiyi filmlər müxtəlif janrlardadır. Bu rollarda amplua axtarmaq əslində doğru deyil. Doğrudur, onun qəhrəmanları çox vaxt xeyirxah, alicənab, ədalətli, doğruçu, humanist insanlardır. Ancaq Həsən müəllim onların hər birinin xarakterlərinə uyğun cizgilər tapıb, hər birini özünəməxsus ştrixlərlə bəzəyib.

"Yeddi oğul istərəm" və "Axırıncı aşırım" filmləri əslində eyni dövrün hadisələrini əks etdirən, mövzu yaxınlığı olan filmlərdir. Bu filmlərin hər ikisində o, baş rolları ifa edir.

Amma onun qəhrəmanları müxtəlif xarakterli insanlardır. Bəxtiyar komsomol rəhbəridir. Abasqulu bəy isə öz keçmişindən əl çəkib, yeni hökümətlə barışaraq Kərbəlayi İsmayılı da bu yola dəvət edir. Bu, çox ağıllı, müdrik bir insanın obrazıdır.

"Dədə Qorqud" filmində isə o, Dədə Qorqudun müdrik obrazını yaradır. Bu tarixi filmlərin hər birinin uğurlu alınmasında onun xidmətləri olmuşdur və onlar bu gün də tamaşaçılar tərəfindən rəğbətlə qarşılanır.

Həsən Məmmədovun çox uğurlu qəhrəmanlarından biri də, hələ gənclik illərində yaratdığı Murad ("Bir cənub şəhərində") obrazıdır. Bu rolu ona həvalə edərkən belə düşünürdülər ki, "Arşın mal alan"da Əsgərin obrazını oynamış bir aktyor Muradı yarada bilməz. Amma o, bu rolu çox böyük sənətkarlıqla ərsəyə gətirdi. Bu təmiz qəlbli, saf niyyətli oğlanın bütün daxili yaşantılarını aktyorun gözəl ifasında aydın sezirik. Doğrudan da, onun yaratdığı rollar öz intellektual səviyyəsi, sakitliyi, təvəzökarlığı ilə diqqəti cəlb edir.

Rejissor Rasim Ocaqov Həsən Məmmədovu əksər filmlərində çəkib. "İstintaq" filmində ona çox mürəkkəb bir rol həvalə etmişdi. Bu, böyük bir cinayətkar dəstənin toruna düşmüş, təmiz əxlaqlı, sakit, təmkinli insan olan Murad obrazıdır. Bütün film boyu biz onun hansı çətinliklərlə üzləşdiyini və sonda intihar etdiyini görürük. O, qəhrəmanının daxili sarsıntılarını o qədər dəqiq cizgilərlə yaradıb ki, tamaşaçı hər şeyi reallıq kimi qəbul edir.

Həsən Məmmədov Azərbaycan kinosunda 70-ə yaxın rol ifa edib. Onlar arasında bir komediya da var. Arif Babayevin çəkdiyi "Alma almaya bənzər" filmindəki sürücü Qurban rolunu aktyor məharətlə ifa etmişdir.

Həsən Məmmədova "Sevinc buxtası", "Anlamaq istəyirəm", "Evlənmək istəyirəm", "Özgə ömrü", "Şeytan göz qabağında", "Doğma sahillər", "Ölsəm...bağışla", "Həm ziyarət, həm ticarət" və onlarla filmdə yaratdığı qəhrəmanlar bu gün də sevilir və maraqla qarşılanır.

Onun haqqında bir neçə monoqrafiya yazılıb, yaradıcılıq yolu tədqiq olunub. Ancaq bu hələ dəryada damladır. İnanırıq ki, bu böyük aktyorun yaradıcı irsi bundan sonra daha ciddi tədqiq olunacaq, onun haqqında yeni-yeni əsərlər yaranacaq.

Həsən Məmmədova teatr və kino sənətində göstərdiyi xidmətlərə görə 1971-ci il noyabrın 18-də Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti, 1982-ci il dekabrın 1-də isə ona xalq artisti fəxri adı verilmişdir. Bundan başqa, Həsən Məmmədov "İstintaq" filmindəki işinə görə SSRİ Dövlət mükafatına, "Birisigün, gecəyarısı" filminə görə Azərbaycan Respublikası Dövlət mükafatına, "Yeddi oğul istərəm" filminə görə isə Respublika komsomolu mükafatına layiq görülmüşdür.

Sonralar isə o, Azərbaycanın müxtəlif orden və medalları ilə təltif olunmuşdu. Bütün bunlar onun kino və teatr sənətimizə göstərdiyi böyük xidmətlərin nəticəsi idi. Ən əsası isə onu xalqımız sevir və filmlərinə bu gün də sevə-sevə baxır. Onlar Həsən Məmmədovun qiymətli yadigarlarıdır.

M.MÜKƏRRƏMOĞLU

Xalq qəzeti.- 2011.- 20 noyabr.- S. 6.