Müstəqilliyin şərəfli yolu

Azərbaycan xalqı oktyabrın 18-də dövlət müstəqilliyinin bərpasının 20 illiyini təntənə ilə qeyd etdi. Böyük ictimai-siyasi hadisələrlə zəngin olan XX yüzillik bəşər tarixinə ilk növbədə məzlum xalqların milli oyanışı və milli dirçəlişi əsri kimi daxil olmuşdur. Çünki məhz XX əsrdə dünyanın siyasi xəritəsində onlarca müstəqil dövlət meydana gəlmişdir. Azərbaycan da bu ümumdünya prosesindən kənarda qalmamışdır.

Azərbaycan XX əsrdə iki dəfə müstəqillik əldə etmişdir. Xalqlar həbsxanası sayılan çar Rusiyasında 1917-ci ilin fevral burjua-demokratik inqilabı qələbə çaldı. Bu dövrdə Azərbaycanda siyasi proseslər və milli hərəkat keyfiyyətcə yeni mərhələyə daxil oldu və öz qarşısında siyasi vəzifələrin həlli məqsədini qoydu. 1918-ci il mayın 28-də 4 partiyanı təmsil edən 44 nəfər azərbaycanlı deputat Milli Şurada birləşərək yeni dövlətin - Azərbaycan Demokratik Respublikasının tarix səhnəsinə gəldiyini bildirən məşhur "İstiqlal Bəyannaməsi" ilə çıxış etdi. Beləliklə, 1918-ci il mayın 28-də çox əlamətdar tarixi bir gündə keçmiş Qafqaz canişinliyinin sarayında Milli Şuranın sədr müavini Həsən bəy Ağayevin sədrliyi ilə məsələni hərtərəfli və bütün təfərrüatı ilə müzakirə etdikdən sonra Milli Şura Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin elan edilməsi haqqında qətnamə qəbul etdi. Lakin Azərbaycan Demokratik Respublikası az müddət, 23 ay yaşadıqdan sonra 1920-ci ilin aprelində süqut etdi. Azərbaycan yenidən, bu dəfə artıq sovetləşmiş formada Rusiyanın tərkibinə qatıldı. Tarixdən məlumdur ki, 30 dekabr 1922-ci ildə Azərbaycan da daxil olmaqla Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı yaranmışdır. Qeyd edək ki, ayrı-ayrı respublikalar, o cümlədən Azərbaycan da SSRİ tərkibinə zorla birləşdirilmişdi. Buna görə də həmin xalqlar öz müstəqilliklərini bərpa etmək istəyirdilər. Sovet rəhbərliyi SSRİ-nin dağılmasının qarşısını almağa çalışsa da, buna nail ola bilməmiş, nəhayət, SSRİ 68 il 11 ay 7 gün yaşadıqdan sonra - 8 dekabr 1991-ci ildə süqut etmişdir.

1991-ci il avqustun 30-da Ali Sovet Azərbaycan Milli Şurasının 1918-ci il 28 may bəyannaməsini əsas tutaraq Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyi haqda bəyannamə qəbul etdi. XX əsrin sonlarına yaxın - yəni 1991-ci il oktyabrın 18-də müvafiq Konstitusiya Aktı ilə dövlət müstəqilliyimiz bərpa edildi.

Həmin tarixdə "Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı"nın qəbul edilməsi respublikanın müstəqil dövlətçiliyinin hüquqi əsasını möhkəmləndirdi. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının yeni Konstitusiyasının hazırlanması üçün başlanğıc sayılan bu Akt respublikanın dövlət quruluşunun, siyasi və iqtisadi quruluşunun əsaslarının təsisini nəzərdə tuturdu. Dekabrın 29-da keçirilən və respublika əhalisinin 95 faizindən çoxunun iştirak etdiyi ümumxalq səsverməsində Azərbaycan xalqı yekdilliklə "Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Akt"ına tərəfdar olduğunu izhar etdi.

1991-ci il oktyabrın 18-də qəbul edilmiş və dekabrın 29-da referendumla təsdiq edilmiş, 6 bölmə və 32 maddədən ibarət olan "Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı"nda Azərbaycanın müstəqil, dünyəvi və unitar dövlət olduğu və bu dövlətin suveren hakimiyyəti daxili məsələlərdə ancaq hüquqla, xarici məsələlərdə isə yalnız suveren hakimiyyətin daşıyıcısı olan Azərbaycan xalqının azad surətdə razılıq verdiyi müqavilələrdən və sazişlərdən irəli gələn müddəalarla məhdudlaşdırdığı, Azərbaycan xalqının suveren hakimiyyəti bilavasitə referendumla və Azərbaycan Respublikasının parlamentinə ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında gizli səsvermə yolu ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirdiyi qeyd olundu.

Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi ilkin olaraq Türkiyə, Ruminiya, Pakistan, İsveçrə və İran, daha sonra ABŞ, Rusiya və digər dövlətlər tərəfindən tanındı. 1993-cü ildə respublikanın dövlət müstəqilliyini artıq 116 dövlət tanımış, 70 dövlət ilə Azərbaycan arasında diplomatik əlaqələr yaradılmışdı. Azərbaycan 14 beynəlxalq təşkilata, o cümlədən İslam Konfransı Təşkilatına, İran, Türkiyə və Pakistanın daxil olduğu İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatına, Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatına, Birləşmiş Millətlər Təşkilatına, Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatına, Parlamentlərarası İttifaqa üzv qəbul edildi və eyni zamanda, Ümumavropa təhlükəsizlik və əməkdaşlıq proseslərini tənzimləyən Helsinki müşavirəsinin 1976-cı il Yekun Aktına, Helsinki Yekun Sənədinə, Yeni Avropa üçün Paris Xartiyasında irəli sürülmüş təkliflərə tərəfdar çıxdı, bir çox mühüm beynəlxalq konvensiya və paktlara qoşuldu. Azərbaycanın Türkiyə, ABŞ, İran, Almaniya, Fransa, Böyük Britaniya və digər ölkələrdə səfirlikləri açıldı.

1993-cü il sentyabrın 24-də Azərbaycan Respublikası MDB-yə daxil oldu. 1994-cü ilin yanvarında Azərbaycan NATO-nun Avropa və dünyada sülhün, əmin-amanlığın bərqərar olmasına xidmət edən "Sülh Naminə Tərəfdaşlıq Proqramı"na qəbul edildi və mayın 4-də proqramın çərçivə sənədinə imza atdı. 1997-ci ilin noyabrın 25-də Gürcüstan, Ukrayna, Azərbaycan və Moldova respublikalarının daxil olduğu "GUAM" bloku təşkil edildi. 2001-ci il yanvarın 25-də Azərbaycan Respublikası Avropa Şurasına tam hüquqlu üzv qəbul olundu.

Azərbaycan dünya dövlətləri ilə ikitərəfli əlaqələrini getdikcə möhkəmləndirdi. Hazırda Azərbaycan Respublikası 150-yə yaxın ölkə ilə diplomatik əlaqələr yaratmışdır. Onlardan əksəriyyətinin səfirliyi Azərbaycanda fəaliyyət göstərir. 30-a yaxın ölkədə Azərbaycanın səfirliyi, baş konsulluğu və daimi nümayəndəliyi vardır.

Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpa edilməsinin tarixi rəsmən 1991-ci il oktyabrın 18-dən başlasa da, xalqımız həmişə ürəyində yaşatdığı və həsrətində olduğu müstəqilliyinə faktiki olaraq dahi rəhbərimiz Heydər Əliyevin hakimiyyətə yenidən qaydışı ilə qovuşdu. Belə ki, müstəqilliyin ilk illərində ölkəyə nəzarət edə bilməyən dövlət başçılarının səriştəsizliyi səbəbindən istehsal dayanmış və iqtisadi böhran günü-gündən genişlənmişdi. İdarəçilik orqanlarının bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqələri qeyri-normal vəziyyətdə idi; ictimai-siyasi proseslər nəzarətdən çıxmış, dövlətçilik üçün real təhlükə yaradan qanunsuz silahlı dəstələrin törətdiyi özbaşınalıqların həddi-hüdudu yox idi; dövlət müstəqilliyi şəxsi ambisiyalara qurban verilir, dövlət, millət və xalq faktiki olaraq parçalanır, vətəndaş müharibəsi reallığa çevrilirdi. Belə bir çətin vaxtda hamı - iqtidar da, müxalifət də, bitərəf də yekdil bir qərara gəldi - ölkəni fəlakətdən, yaranmış bu ağır vəziyyətdən ancaq Heydər Əliyev zəkası və qətiyyəti xilas edə bilər. 1993-cü il iyunun 15-də Heydər Əliyev xalqın təkidi və tələbi ilə yenidən hakimiyyətə gələrək, müstəqilliyimizin qorunub saxlanılmasına müvəffəq oldu, vətəndaş müharibəsi və qardaş qırğınının qarşısını ala bildi, atəşkəsə nail oldu və dinc quruculuq işlərinə başladı.

Dünyanın ən böyük imperiyası olan Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının dağılması əlverişli geosiyasi məkanda yerləşən və zəngin təbii sərvətlərə malik olan Azərbaycanın ən böyük dövlətlər tərəfindən ələ keçirilməsinə cəhd olunması, mənfur qonşularımızın xarici havadarlarının fitvası ilə torpaqlarımızı işğal etməyə çalışması, dəqiq və aydın daxili və xarici dövlətçilik siyasətinin olmaması, başıpozuqluq və daxili çəkişmələr fonunda 1993-cü ilin 15 iyun gününün böyük tarixi əhəmiyyəti danılmazdır.

1993-cü ilin iyununda Azərbaycan xalqı müstəqilliyə qovuşmuş dövlətin idarə olunmasını Heydər Əliyevə etibar edərkən bu dövlətin taleyi Tanrının ümidinə qalmışdı. Ölkədə hakimiyyətsizlik, qarma-qarışıqlıq və hərc-mərclik baş alıb gedirdi: manatın məzənnəsi sürətlə aşağı düşür, sənaye və kənd təsərrüfatı istehsalının səviyyəsi günbəgün azalır, çörək və digər ən zəruri ərzaq məhsulları üçün alçaldıcı növbələr düzülür, bir sıra bölgələrdə separatçılıq əhval-ruhiyyəsi güclənir, cinayətkar ünsürlər meydan sulayır, ziyalılar baş götürüb ölkədən qaçır, hakimiyyət iddiasında olan qruplaşmaların sayı artır, silahlı toqquşmalar baş verir, Ermənistan silahlı birləşmələri ilə bəsit özünümüdafiə səviyyəsində müharibə aparılır, cəbhə xəttində adicə hərbi nizam-intizam və vahid tabeçilik yaratmaq olmurdu.

Müstəqilliyi qoruyub saxlamaq onu əldə etməkdən daha çətindir. Heydər Əliyev Milli Məclisin 15 iyun 1993-cü il tarixli iclasında ölkə parlamentinə sədr seçilərkən xalq qarşısında bəyan etdi: "Azərbaycan xalqının tarixi nailiyyəti olan Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini qorumağı, möhkəmləndirməyi, inkişaf etdirməyi özüm üçün ən əsas vəzifələrdən biri hesab edirəm... Heç kəsin şübhəsi olmasın ki, ömrümün bundan sonrakı hissəsini harada olursa-olsun, yalnız və yalnız Azərbaycan Respublikasının müstəqil dövlət kimi inkişaf etdirilməsinə həsr edəcəyəm..."

Müstəqil dövlət qurmaq xoşbəxtliyi yalnız güclü şəxsiyyət, qüdrətli lider yetişdirmiş xalqlara nəsib olur. Bu, tarixin sınağından çıxmış gerçəklikdir. Xalqı vahid milli ideya ətrafında birləşdirməyi bacaran lider onu öz müqəddəs arzularına qovuşdurmağa qadirdir. Ulu öndər Heydər Əliyev məhz belə bir nadir şəxsiyyət və alternativsiz fenomen şəxs kimi XX əsrin sonlarında dövlət müstəqilliyini bərpa etmiş Azərbaycanı bəlalardan qorudu, onun suverenliyini mühafizə edib saxlaya bildi.

Xalqın böyük oğlu Heydər Əliyev Azərbaycanı dünya xəritəsindən silinmək təhlükəsindən qurtardı, müstəqilliyimizi əbədi etdi, həm də sabitlik və təhlükəsizliyin qarantı oldu, Azərbaycanı inkişafa, firavanlığa qovuşmuş, dünya birliyində layiqli yerini tutmuş bir dövlətə çevirdi.

Hər kəsə yaxşı məlumdur ki, 1993-cü ilə qədər respublikamızın vəziyyəti olduqca ağır idi. Hər bir şəxsdə belə fikir formalaşırdı ki, Azərbaycan bundan sonra dirçələ bilməz. Ölkə uçuruma, xaosa sürüklənirdi. Hadisələrin belə davam etməsi Azərbaycanın məhvi ilə nəticələnə bilərdi. Onu da qeyd edək ki, Azərbaycan vaxtı ilə geridə qalmış ölkələrdən biri idi. İmzalar içində millətimizin imzası görünmürdü, Azərbaycan poeziyasında xüsusi yeri olan Məhəmməd Hadinin (1879-1920) sözləri ilə desək:

İmzasını qoymuş millət övraqi həyatə

Yox millətimin xətti bu imzalar içində...

Bir sözlə, problemlərin baş alıb getdiyi bir vaxtda bütün çatışmazlıqları aradan qaldıra biləcək yeganə şəxsiyyət yalnız Heydər Əliyev idi. Çünki xalq hələ 1969-cu ildə hakimiyyətə gələndən sonra Heydər Əliyevin nəyə qadir olduğunu görmüşdü. Müstəqilliyimizin reallaşması, dövlətçiliyin və ölkənin xilası, qorunması bilavasitə Heydər Əliyevin adı ilə bağlı idi. Görkəmli dövlət xadimi, nadir şəxsiyyət Heydər Əliyevin uzaqgörən daxili və xarici siyasəti nəticəsində respublikamız bütün sahələrdə sürətlə inkişaf etdi, imzalar içində millətimizin də imzası göründü.

Yalnız xalqın təkidi və iradəsi ilə ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdan bu tarixi şəxsiyyətin xidmətləri, gördüyü misilsiz işlər, yeritdiyi düzgün siyasət nəticəsində Azərbaycan artıq dünya birliyində öz yerini tutub, müstəqillik əbədi və dönməz prosesə çevrilib.

Bu gün biz dönüb hadisələrlə zəngin olan müstəqillik dövrünə nəzər salır, bu hadisələrdən bir çoxunun həqiqi əhəmiyyətini dərk edir və ictimai inkişafın hərəkətverici qüvvəsinə çevrilə bilmiş siyasi xadimlərin tarixə verdikləri töhfəni sanki yenidən qiymətləndiririk. Müasir dövrün görkəmli siyasətçilərindən biri kimi Heydər Əliyev, şübhəsiz ki, həmin tarixi simalar sırasında xüsusilə seçilir. Dünya tarixşünaslıq elmi Heydər Əliyev şəxsiyyətini öyrəndikcə, əslində müstəqil Azərbaycan dövlətinin tarixi keçmişini, bu gününü, gələcəyini, ölkəmizdə həyata keçirilən dövlət quruculuğu prosesini, Azərbaycanın beynəlxalq aləmə inteqrasiyasını, milli mədəniyyətimizi öyrənir.

Müstəqilliyin ilk illərində Azərbaycan təkcə siyasi, hərbi, iqtisadi deyil, həm də mənəvi böhran içərisində idi. Keçən 20 illik müstəqillik dövrünü Azərbaycan xalqının özünüdərk və özünəqayıdışı dövrü kimi də qiymətləndirmək olar. Belə ki, 1991-ci il fevralın 5-də üçrəngli dövlət bayrağı, 1992-ci il mayın 27-də Azərbaycan Respublikasının dövlət himni, 1993-cü il yanvarın 19-da isə üçrəngli dairəvi qalxan üzərində, içində alov olan səkkizguşəli ulduz təsvirli dövlət gerbi təsdiq edildi. 1991-ci il dekabrın 9-da "Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədi haqqında" Qanun qəbul edildi və respublikanın dövlət sərhədlərinin hüdudları, hüquqi rejimi, qorunması, dövlət sərhədi haqqında qanunvericiliyin pozulmasına görə məsuliyyət və sair məsələlər müəyyənləşdirildi.

2001-ci il avqustun 1-dən latın qrafikalı əlifba qəti olaraq tətbiq edildi və həmin gün "Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü" elan olundu. Dövlət dilinin tətbiqinin təkmilləşdirilməsi barədə fərman milli-mənəvi dəyərlərimizə, milli əxlaqımıza zidd təzahürlərin aradan qaldırılması ilə bağlı bəyanat kimi millətin təlim-tərbiyəsində müstəsna əhəmiyyətə malik oldu. 2002-ci ilin sentyabrın 30-da qəbul edilmiş "Azərbaycan Respublikasının dövlət dili haqqında" Qanun Azərbaycan dilinin işlədilməsindəki mənfi halların aradan qaldırılmasına yönəldildi.

Milli ideologiyanın formalaşdırılması istiqamətində bir sıra addımlar atıldı. Azərbaycançılıq məfkurəsi, ümumtürk mədəniyyətinə inteqrasiya, humanist islam dəyərlərinə sadiqlik kimi məsələlər ön plana çəkildi. 1992-ci ilin iyulun 21-də lDini etiqad azadlığı haqqında" qanun qəbul edildi. Milli Məclisin 1992-ci il oktyabrın 27-də qəbul etdiyi "Azərbaycan Respublikasının dövlət bayramları haqqında" Qanununa əsasən, "Qurban" və "Ramazan" (Orucluq) bayramları hər il rəsmi qeyd olunur. Respublikada bir sıra islam məktəbləri, o cümlədən Bakı İslam Universiteti yaradıldı. 1997-ci ildə təbliğat vasitələri ilə islam dəyərlərini qoruyub saxlamaq, missionerlərin pozuculuq fəaliyyətinə qarşı mübarizə aparmaq məqsədilə Qafqaz Müsəlmanları Ruhani İdarəsində elmi-dini məsləhət şurası fəaliyyətə başlamışdı. 2001-ci il iyunun 21-də dini fəaliyyətin tənzimlənməsi, dini qurumların qeydiyyata alınması məqsədilə Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi təsis edildi.

Bu dövrdə Azərbaycan cəmiyyəti xeyli dəyişdi, çoxsaylı siyasi partiyalar, milli və mədəni mərkəzlər, ictimai fondlar, cəmiyyətlər və hərəkatlar meydana çıxdı. Siyasi partiyalar, ictimai birliklər, həmkarlar ittifaqları, hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı, qrant haqqında və s. qanunlar qəbul edildi, həmin birlik və təşkilatların fəaliyyətinin tənzimlənməsi üçün hüquqi zəmin yaradıldı.

2001-ci ilin noyabrında Bakıda Dünya Azərbaycanlılarının I qurultayı keçirildi. Bu qurultayda Dünya Azərbaycanlılarının Əlaqələndirmə Şurası və onun idarə heyəti seçildi. Həmin qurumun yardımı ilə 150 ölkədə nümayəndəlik fəaliyyət göstərir. 2002-ci ildə Xarici Ölkələrdə Yaşayan Azərbaycanlılarla İş üzrə Dövlət Komitəsi yaradıldı. Bir çox ölkələrlə dostluq cəmiyyətləri fəaliyyətə başladı. Onların işinə xaricdə yaşayan azərbaycanlıların birləşdiyi ictimai, milli-mədəni cəmiyyətlər, təşkilatlar, mərkəzlər cəlb olundu.

Azərbaycan Respublikası iqtisadi sahədə də öz suveren hüquqlarını gerçəkləşdirməyə və müstəqil siyasət aparmağa başladı. Bu siyasətin başlıca istiqamətlərini müxtəlif mülkiyyət formaları əsasında yaradılan iqtisadi sistem, bazar iqtisadiyyatına keçid və dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya təşkil etmişdir. Lakin müstəqilliyin ilk günlərindən başlayaraq ölkədə baş alıb gedən hərc-mərclik, hakimiyyət uğrunda çəkişmələr və səriştəsiz rəhbərlik bu istiqamətdə nəinki dönüş yaratmağa imkan vermiş, əksinə sosial-iqtisadi böhranı daha da dərinləşdirmiş və iqtisadi islahatların aparılması yolunda çoxsaylı əngəllər törətmişdir. Bütün bunların nəticəsi kimi 1991-1993-cü illərdə Azərbaycan Respublikasında müəssisələrin böyük əksəriyyətində istehsal prosesi dayanmış və ya müəssisələr öz gücünün cəmi 15-20 faizi səviyyəsində fəaliyyət göstərmişdir. Ölkə iqtisadiyyatını bürüyən tənəzzül və baş alıb gedən inflyasiya əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin aşağı düşməsinə, onun sosial vəziyyətinin kəskin surətdə pisləşməsinə səbəb olmuşdur.

1994-cü ilin sonu 1995-ci ilin əvvəllərindən ölkədə ictimai-siyasi sabitliyin yaranması sayəsində iqtisadiyyatın inkişafı istiqamətində müəyyən tədbirlər həyata keçirilməyə başlandı. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin zərgər dəqiqliyi ilə işləyib hazırladığı və mərhələ-mərhələ reallaşdırdığı milli neft strategiyası Azərbaycana böyük siyasi və iqtisadi dividentlər gətirdi, ölkəmizin Qərbə inteqrasiyasına geniş yol açaraq bu prosesi möhkəmləndirdi.

1994-cü il sentyabrın 20-də Azərbaycan Prezidentinin bilavasitə müəllifliyi ilə dünyanın 11 transmilli neft şirkəti ilə Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən "Azəri", "Çıraq" yataqlarının və "Günəşli" yatağının dərinsulu hissəsinin kəşfiyyatı, işlənməsi və hasilatın pay bölgüsü sazişi - "Əsrin müqaviləsi" imzalandı. Bu qlobal layihə Azərbaycanın suveren dövlət kimi öz təbii sərvətlərinə sahib çıxmaq, milli mənafelərini, iqtisadi və strateji maraqlarını müdafiə etmək əzmini bütün dünyaya göstərdi, dövlət müstəqilliyinin mühüm təminatçısına çevrildi. Yeni neft strategiyasının gerçəkləşməsi ilə respublikamızın neft ehtiyatlarının istismarına geniş məbləğdə xarici investisiyalar cəlb edildi. Əsas strateji istiqamət kimi yeni iqtisadi sistemə keçidi sürətləndirməklə, ölkənin təbii ehtiyatlarından və mövcud iqtisadi potensialından istifadənin səmərəsinin artırılması götürülmüşdür.

"Əsrin müqaviləsi"nin imzalanması, "Böyük İpək Yolu"nun bərpasına başlanması və xarici investisiyaların ölkəmizə cəlb edilməsi sahəsində görülən səmərəli tədbirlərlə xalqımızın rifahının yaxşılaşdırılmasının, iqtisadiyyatın dirçəlişinin əsası qoyuldu. İqtisadi amili Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli prosesinə yönəltməklə Azərbaycanın taleyüklü probleminin sülh yolu ilə nizamlanmasında mühüm təzyiq vasitəsi əldə edildi, problemin sülh yolu ilə həlli istiqamətində böyük işlər görüldü, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü qoruyub saxlamağa qadir olan Silahlı Qüvvələr formalaşdırıldı.

İqtisadiyyatın canlandırılması ilə yanaşı, bu dövrdə əhalinin sosial müdafiəsinin təmin edilməsi ən ümdə vəzifə hesab olunurdu. Bu məqsədlə həyata keçirilən xəttin əsasını müxtəlif mülkiyyət növlərinə əsaslanan iqtisadi sistemin yaradılması, azad sahibkarlığın inkişafına dövlət təminatının verilməsi, iqtisadiyyatın sağlam rəqabət prinsipləri əsasında inkişaf etdirilməsi, iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığın qarşısının alınması və haqsız rəqabətə yol verilməməsi, əhalinin rifahının yaxşılaşdırılması və onun sosial müdafiəsinin təmin olunması kimi prinsiplər təşkil etdi.

Respublika iqtisadiyyatına investisiya qoyuluşu ilə bağlı müəyyən addımlar atıldı, sənayenin və kənd təsərrüfatının müxtəlif sahələrinə investisiya axınının güclənməsi üçün müvafiq şərait yaradıldı. Aqrar sahədə islahatlar həyata keçirilərək, fermer təsərrüfatlarının yaradılmasına və inkişaf etdirilməsinə imkan verən müvafiq normativ-hüquqi baza formalaşdırıldı.

Respublikada qanunçuluğun təmin olunması, vətəndaş hüquq və azadlıqlarının yüksək səviyyədə qorunması başlıca fəaliyyət prinsiplərindən biri elan edildi, bu ali məqsədlərin gerçəkləşdirilməsinə yönəlmiş çoxşaxəli islahatların həyata keçirilməsi daim diqqətdə saxlanıldı. Sivil, dünyəvi dövlət quruculuğu prosesinin ilkin şərti kimi fundamental insan hüquq və azadlıqlarının təmini və müdafiəsi qəbul edildi.

İnsani dəyər və azadlıqlara sadiqlik, hər bir fərdin maraq və mənafeyinin, qanuni hüquqlarının müdafiəsi dövlətin başlıca vəzifəsi kimi qəbul edilərək "ədaləti ədalətsizliklə bərpa etmək olmaz" - tezisi əsas prinsip, ölkədə konstitusion insan hüquq və azadlıqlarının təminatı məsələsi demokratik inkişaf sahəsində prioritet istiqamətlərdən biri kimi elan edilmişdir. Azərbaycanda ardıcıl və sistemli surətdə həyata keçirilən, beynəlxalq təcrübəyə əsaslanan məhkəmə-hüquq islahatlarının əsasında da məhz vətəndaşların konstitusion hüquqlarının yüksək səviyyədə müdafiəsi məsələsi dayanmışdır.

Milli qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi istiqamətində atılan kompleks tədbirlər qanunçuluğun təminatına, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının etibarlı müdafiəsinə, cinayətkarlıqla mübarizə tədbirlərinin genişləndirilməsinə real şərait yaratmışdır. 1995-ci ilin 12 noyabrında ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında hazırlanan müstəqil Azərbaycan Respublikasının ilk Konstitusiyası qəbul olundu. Konstitusiyanın qəbulu ilə Azərbaycan dövləti və xalqı müstəqil, suveren və hüquqi dövlət qurmaq əzmini beynəlxalq aləmə bəyan etdi və dünya dövlətləri sırasında demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublika kimi öz yerini müəyyənləşdirdi.

Müstəqil Azərbaycan Respublikasının milli Konstitusiyasının qəbulu Şərqdə ilk dəfə ölüm cəzasından imtina edilməsini, kütləvi informasiya vasitələrinin sərbəst fəaliyyət göstərməsinin təmin olunmasını, senzuranın ləğvini, milli Konstitusiya əsasında demokratik yolla dəfələrlə prezident və parlament, habelə ilk dəfə bələdiyyə seçkilərinin keçirilməsini, siyasi plüralizmi, çoxpartiyalı sistemin fəaliyyətini, hüquqi islahatların aparılmasını, Konstitusiya Məhkəməsinin fəaliyyətə başlamasını, üçpilləli məhkəmə sisteminin yaradılmasını, hakimlərin təyininin və prokurorluqda işə qəbulun şəffaf prosedurlar əsasında aşkarlıq şəraitində keçirilməsini, Azərbaycanın Avropa Şurası üzvlüyünə qəbul edilməsini, dünya azərbaycanlılarının birinci qurultayının keçirilməsini, milli diasporumuzun fəaliyyətinin canlandırılmasını, azərbaycançılıq, milli özünüdərk ideyasının gücləndirilməsini reallaşdırdı. Yürüdülən xarici siyasətin milli maraqlara və bəşəri dəyərlərə söykənməsi, terrorçuluqla mübarizənin qətiyyətlə dəstəklənməsi və bu işdə xüsusi fəallıq göstərilməsi Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunu əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldərək onu sivil dövlətlər səviyyəsinə qaldırmışdır. Qəbul edilmiş Konstitusiya hakimiyyət bölgüsü prinsiplərini özündə ehtiva etməklə, zamanın tələbi ilə səsləşən məhkəmə-hüquq islahatlarının həyata keçirilməsinə, habelə prokurorluq orqanlarının fəaliyyətinin keyfiyyətcə yeniləşməsinə və müasirləşməsinə əsaslı rəvac vermişdir.

Azərbaycan Respublikası müstəqillik və suverenlik əldə etdikdən sonra demokratik inkişaf yolu kimi Avropa ailəsinə sürətlə inteqrasiya olunmaqdadır. Aparılmış məqsədyönlü siyasət 2001-ci ildə Azərbaycanın Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul olunmasına səbəb olmuşdur. Azərbaycan dövlətinin Avropa ailəsinə inteqrasiyasında müstəsna rolu və şəxsi xidmətləri olan möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyevin inkişafımızın Qərb yönümünə həssaslıqla yanaşması, ölkəmizdə insan hüquq və azadlıqlarının daha etibarlı şəkildə müdafiə olunması, ictimai-siyasi həyatımızın bütün sahələri üzrə inkişafımızın demokratik prinsiplər əsasında daha da sürətlənməsi üçün möhkəm zəmin yaratmışdır.

Azərbaycan Respublikasının Avropa Şurasına daxil olması, daha sonra bu mühüm prosesin davamı olaraq "İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında" Avropa Konvensiyasını ratifikasiya etməsi ölkəmizin demokratik ənənələrə və prinsiplərə sadiqliyinin real təcəssümüdür.

Hər bir ölkədə olduğu kimi, Azərbaycanın da əsl sərvəti təbiətin verdiyi "qara qızıl", "ağ qızıl", münbit torpaq və ya əlverişli coğrafi şərait deyil, vətənini sevən, müstəqil dövləti ilə fəxr edən, fəal vətəndaşlıq mövqeyi olan, hüquqlarını bilən, haqqını qorumağı bacarmaqla yanaşı, başqalarının hüquqlarına hörmətlə yanaşan, qanunlara cəzadan qorxduğu üçün deyil, şüurlu şəkildə əməl edən azad, ləyaqətli, savadlı vətəndaşlardır. Elə buna görədir ki, Azərbaycan Respublikası, möhtərəm Prezidentimizin çıxışlarında dəfələrlə vurğuladığı kimi, neft kapitalını insan kapitalına çevirmək, təbii sərvətlərdən ağılla, düşünülmüş şəkildə istifadə edərək vətəndaşlarımızın rifah halının günbəgün yaxşılaşdırılması, sovet rejimindən qalan ciddi sosial problemlərin qısa müddətdə həll olunması, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının daha etibarlı təmin edilməsi, müasir dünyanın aparıcı dövlətləri və qloballaşmanın çağırışları ilə ayaqlaşmağı bacaran çağdaş demokratik dövlətin qurulması kimi ulu öndərimizin başladığı siyasi xətti uğurla davam etdirir. Bu siyasət vətəndaşlarımızın bu günkü həyat standartlarını, onların özünüifadə haqlarını əldə etmə və hüquqlarını qoruma imkanlarını artırmaqla yanaşı, sabaha daha inamla baxmalarına, onlara bu imkanları yaradan dövlətinə daha sıx bağlanmalarına, nəticədə respublikamızın daha sürətlə inkişaf etməsinə, regionda aparıcı dövlətə çevrilməklə dünyada nüfuzunun daha da artmasına xidmət edir. Belə bir dövlətin vətəndaşı olmaq isə hər birimizin qürur mənbəyidir.

Rauf MƏMMƏDƏLİYEV,

Göygöl rayon prokuroru,

ədliyyə müşaviri

Xalq qəzeti.- 2011.- 20 oktyabr.- S. 4.