Biz öz doğma yurdlarımıza qayıdacağıq

Ölkəmizin televiziya və radio xəbərlərində, mətbuatda "Azərbaycan Respublikası Dağlıq Qarabağ Bölgəsinin Azərbaycanlı İcması" İctimai Birliyinin fəaliyyəti barədə məlumatlara tez-tez rast gəlirik. İcmanın tarixi Dağlıq Qarabağ ərazisində münaqişənin yarandığı vaxtdan başlayır.

Mir Möhsün Nəvvabın "1905-1906-cı il erməni - müsəlman davası" kitabında, eləcə də Şuşa ağsaqallarından olan Məşədi Abış bəy Novruzovun xatirələrində XX əsrin əvvəllərində baş vermiş milli münaqişələr, "barışıqlar", tərəflər arasında aparılan danışıqlar, bu danışıqların məkrli erməni diplomatiyası tərəfindən dəfələrlə pozulması haqda geniş məlumat verilmişdir.

1828-ci ildən başlayaraq ermənilərin İrandan, Türkiyədən Azərbaycana köçürülmələrindən bir müddət sonra 1878-ci ildə keçirilmiş Berlin konqresində səbəbi bəlli olmadan "erməni məsələsi"nin gündəliyə salınması və yekun protokolunda xüsusi maddə şəklində yer tapması böyük dövlətlərin hələ o zamanlardan bizim torpaqlarda apardıqları bölüşdürməyə siyasi rəvac vermişdir.

1917-ci ildə rus imperiyası dağıldıqdan, Zaqafqaziya respublikaları öz müstəqillikləri barədə bəyanat verdikdən sonra, tarixi torpaqlarımız olan Qərbi Azərbaycanda Ermənistan Respublikası yaradıldı. Lakin ermənilər Bakıya, Qarabağa, bütün Azərbaycan torpaqlarına sahib olmaq hərisliyindən əl çəkmədilər. Azərbaycan Demokratik Respublikasının süqutunda da ermənilərin xəyanətkarlığı az olmadı.

1923-cü ildə gələcəkdə daimi münaqişə ocağı ola biləcək Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin yaradılması ilə həmin ərazidə yaşayan yerli əhalinin - azərbaycanlıların hüquqlarının pozulması, repressiyalar, iqtisadi sıxıntılar başladı. Bu da azərbaycanlıların vaxtaşırı öz doğma ata-baba yurdlarından sıxışdırılıb - çıxarılmasına xidmət etdi.

Nəhayət, iri dövlətlərin havadarlığı ilə 1988-ci ildə Ermənistan - Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi başlandı. Həmin dövrdə Ermənistan rəhbərliyi, milliyyətcə erməni olan milis işçiləri azərbaycanlılara açıq qənim kəsildilər. Azərbaycan rəhbərliyi bu prosesin qarşısını almaq, Qərbi Azərbaycandakı azərbaycanlıları müdafiə etmək əvəzinə, siyasi səriştəsizlik göstərərək xalqı təmkinli olmağa çağırdı, faktiki olaraq xalqı taleyin ixtiyarına buraxdı. Dağlıq Qarabağ azərbaycanlıları SSRİ-nin süqutuna qədər dörd il ermənilərə qarşı mərdliklə mübarizə aparırdılar. 1991-ci ilin sonundan başlayaraq rusların 366-cı motoatıcı alayının ağır hərbi texnikasının, xaricdən gələn muzdluların, "Daşnaksütyun", "ASALA" və digər erməni terror təşkilatı üzvlərinin iştirakı, generalların rəhbərliyi ilə dinc azərbaycanlı əhaliyə dəhşətli divan tutuldu. Xocalı, Meşəli, Qaradağlı, Kərkicahan, Canhəsən, İmarət-Qərvənd, Malıbəyli, Quşçular, Xocavənd kimi iri yaşayış yerləri bir - birinin ardınca oda qalandı, adamları gülləbaran edildi, ailələr yox oldu, körpələr valideynlərini itirdilər. Ermənilərə havadarlıq edən iri dövlətlər Azərbaycanı informasiya blokadasına aldılar. Qətlə yetirilən, terrora məruz qalan azərbaycanlıların fotoşəkillərini ermənilər məharətlə öz xeyirlərinə nümayiş etdirərək əməllərinə haqq qazandırdılar. Bu arada dünya ictimaiyyəti də hadisəyə müxtəlif formalarda münasibət bildirməyə başladı. Bunlardan biri ATƏM-in (ATƏT) Minsk qrupunun təsis edilməsi oldu.

ATƏM - in Minsk qrupu təsis edilərkən Ermənistan və Azərbaycana münaqişə tərəfləri, Dağlıq Qarabağın Azərbaycanlı və erməni icmasına isə maraqlı tərəf kimi mandat verilmişdir. Bu mənada Dağlıq Qarabağın Azərbaycanlı İcması 1992-ci ildən başlayaraq, müxtəlif vaxtlarda aparılan danışıqlarda iştirak etmişdir. Məlum olduğu kimi, Azərbaycan Respublikası Dağlıq Qarabağ Bölgəsinin Azərbaycanlı İcması 1992-ci il martın 24-də ATƏT-in Nazirlər Şurasının Helsinkidə keçirilən birinci əlavə görüşündə imzalanmış sənədin 9-cu bəndinə əsasən yaradılmışdır. Lakin bütün bunlar münaqişənin həll olunmasına heç bir töhfə vermədi. Danışıqlar getdiyi dövrdə Azərbaycanın mədəniyyət və incəsənət beşiyi, tarixi Qarabağ xanlığının paytaxtı olmuş Şuşanın işğala məruz qaldığı isə danılmaz faktdır.

Azərbaycanın müstəqilliyini, ərazi bütövlüyünü qorumaq, ölkədə ictimai-siyasi sabitliyə nail olmaq istiqamətində ümummilli lider Heydər Əliyevin qarşıya qoyduğu təxirəsalınmaz vəzifələrdən biri davam etməkdə olan Ermənistan - Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı qəti addımlar atmaqdan ibarət idi. Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışından sonra Milli Ordumuzun formalaşdırılması, onun döyüş qabiliyyətinin yüksəldilməsi, torpaqlarımızın müdafiə olunması üçün geniş miqyaslı tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində hərbi qarşıdurmada müvəqqəti tarazlıq yarandı, atəşkəs əldə olundu. Ulu öndər Heydər Əliyevin qətiyyətli mövqeyi və diplomatik səriştəsi nəticəsində 1996-cı il dekabrın 2-si ATƏT-in Lissabon sammitində ermənilərin işğalçı siyasətinin və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bütün Avropa dövlətləri tərəfindən tanınması günü kimi tarixə yazılmışdır.

Ümummilli liderin layiqli davamçısı, ölkə Prezidenti Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanı İlham Əliyev də öz siyasi kursunda Ermənistan - Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllini prioritet məsələ kimi həmişə aktual hesab edir. O, çıxışlarında dəfələrlə bəyan etmişdir ki, Dağlıq Qarabağın hüquqi statusunun müəyyənləşdirilməsi Azərbaycan tərəfinin razılığı olmadan həll edilə bilməz. Azərbaycanın mövqeyi isə birmənalı olaraq dəyişməzdir: "Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsidir və onun tərkibində qalmalıdır. Dağlıq Qarabağa müstəqillik verilməsi müzakirə mövzusu ola bilməz! Yalnız vilayətin azərbaycanlı əhalisi öz dogma yurdlarına qayıtdıqdan sonra Dağlıq Qarabağın hüquqi statusu müəyyən edilə bilər."

1992-ci ildən başlayaraq, müxtəlif vaxtlarda ATƏT-in Minsk qrupu çərçivəsində aparılan danışıqlarda Dağlıq Qarabağın Azərbaycanlı İcması maraqlı tərəf kimi iştirak etmişdir. 2006-cı ildən isə birlik formasında Azərbaycan Respublikasnının qanunvericiliyinə uyğun olaraq, Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyata alınmışdır. İcmanın ictimai birlik kimi təşkilatlanması onun daha da səmərəli fəaliyyət göstərməsinə imkan vermişdir.

Prezident İlham Əliyevin "informasiya mübarizəsində hücuma keçmək" çağırışı Dağlıq Qarabağ azərbaycanlılarını mütəşəkkil olmağa səfərbər etdi. Bu məqsədlə Dağlıq Qarabağın Azərbaycanlı İcması yenidən təşkilatlanmaq üçün 2009-cu il iyunun 5-də I qurultayını çağırdı. Qurultayda Dağlıq Qarabağın 75 min nəfərdən çox azərbaycanlı əhalisinin seçdiyi 350 nəfər nümayəndə, eləcə də xarici dövlətlərin Azərbaycanda akkreditə olunmuş səfirləri iştirak edirdilər. Qurultay nümayəndələrinə kitabçalar, videolentlər, Qarabağın real tarixini əks etdirən faktlar, sənədlər, Xocalı faciəsi, erməni terroru haqqında ilkin təbliğat-təşviqat materialları paylanmışdır.

Qurultayda icmanın idarə heyəti formalaşdırıldı. İdarə heyətinə sədr Şuşa Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Bayram Səfərov seçildi. İlk iclasda vəzifə bölgüsü aparıldı, üzvlərin təklif və təşəbbüslərini hazırlayıb idarə heyətinə təqdim edilməsi qərara alındı.

İcmanın başlıca vəzifəsi Dağlıq Qarabağ azərbaycanlılarının fikirlərinin, təkliflərinin seçdikləri nümayəndələrin vasitəsi ilə ölkəmizin rəhbərliyinə, Xarici İşlər Nazirliyinə, səfirliklərə və ölkəmizə gələn Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə məşğul olan aidiyyəti insanlara çatdırmaq, Qarabağ həqiqətlərini, real tarixi hadisələri, şahidlərin dili ilə ifadə etmək, Qarabağın tarixini, mədəniyyətini, incəsənətini dünyaya tanıtdırmaq, Qarabağın əzəli Azərbaycan torpağı olmasını əyani şəkildə nümayiş etdirməkdir. İcma həm də gənc nəsli düzgün, əsaslı tarixi faktlarla bilgiləndirmək üçün çalışır. İdarə heyətinin üzvləri beynəlxalq səviyyədə və ölkədə Dağlıq Qarabağla bağlı məsələlərə öz münasibətlərini bildirir, bəyanatlar verir, müraciətlər edir, bütün hallarda Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətini, Azərbaycan dövlətçiliyini digər mənafelərdən üstün tutur.

2010-cu il iyunun 6-da "Azərbaycan Respublikası Dağlıq Qarabağ Bölgəsinin Azərbaycanlı İcması" İctimai Birliyinin mərkəzi qərargahının açılışı zamanı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin idarə heyətinin üzvləri ilə görüşündə etdiyi səmimi söhbətlər icmanın fəaliyyət proqramına çevrildi. Bütün danışıqlar zamanı Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün toxunulmazlığı, məcburi köçkünlərin, o cümlədən Dağlıq Qarabağdan olan azərbaycanlıların mütləq öz doğma yurdlarına qayıdacağı, Azərbaycan dövlətinin qanunlarına tabe olacaq erməni vətəndaşlarla birgəyaşayışın mümkünlüyü əsas götürülür.

Əgər icmanın idarə heyətinin seçildiyi vaxtdan ötən 2 il 3 ay müddətində görülən işlərə diqqət yetirsək, keçirilən görüşlər, bəyanatlar, müraciətlər, mədəni - kütləvi tədbirlər, anım günləri, əhali ilə görüşlər, nəşr edilmiş kitablar, bukletlər, müntəzəm yeniləşən və zənginləşən internet saytları, videoçarxlar, mətbuatda, TV və radio kanallarında çıxışlar, ziyalılarla, alimlərlə, millət vəkilləri ilə görüşlərin təşkili, beynəlxalq görüşlərə nümayəndələrin göndərilməsi böyük və sanballı işdir. İdarə heyətinin sədri, Şuşa Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Bayram Səfərovun bütün bu məsələlərə həssaslıqla yanaşmasının, Dağlıq Qarabağ bölgəsinin hər bir kəndinə bələd olması, əhalisini tanıması, Qarabağ ziyalıları, ağsaqqalları, iş adamları ilə səmimi münasibəti icmanın fəaliyyətinə uğur qazandırır. Bakıda keçirilən Dünya azərbaycanlılarının III Qurultayında onun Əlaqələndirmə Şurasına üzv seçilməsi isə icmanın imkanlarını daha da artırdı.

İdarə heyətinin üzvlərindən Xocavənd Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Eyvaz Hüseynov, Xocalı Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Şahmar Usubov, millət vəkilləri Elman Məmmədov və Rövşən Rzayev, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının akademik katibi Vaqif Fərzəliyev, Üzeyir Hacıbəyov adına Bakı Musiqi Akademiyasının rektoru Fərhad Bədəlbəyli, Bakı Slavyan Universitetinin rektoru, akademiyanın müxbir üzvü Kamal Abdulla, əməkdar mədəniyyət işçisi Vahid Səfixanov və b. müxtəlif səviyyəli görüşlərdə fəal iştirak edirlər.

İdarə heyətinin ilin ikinci yarısında nəzərdə tutduğu tədbirlər planına nəzər salsaq, icmanın fəaliyyəti haqqında müəyyən təsəvvür yaranar. Ayda ən azı bir dəfə icmanın idarə heyəti üzvləri mərkəzi qəzetlərdə icmanın fəaliyyətini və mövqeyini əks etdirən analitik məlumatlarla çıxış etmişdir. "Şuşa", "Xocavənd","Qarabağa aparan yol","Qarabağ" və "Xocalının səsi" qəzetlərində keçirilən tədbirlərin aylıq xronikasının dərc edilməsi icma üzvlərini məlumatlandırmışdır. Son üç ayda İdarə Heyətinin üzvləri Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyində Avropa İttifaqının Cənubi Qafqaz üzrə xüsusi nümayəndəsi Filip Lefort ilə, İctimai Birliyin mərkəzi ofisində isə Britaniyanın "LİNKS" təşkilatının nümayəndəsi Corc Brid, Beynəlxalq Böhran Qrupunun Azərbaycandakı nümayəndəliyinin məsləhətçisi Cesika Sapiro, Belçika səfiri Lük Truyens, Rusiyada nəşr olunan "Solneçniy" jurnalının baş redaktoru Katya Abuladze və digərləri ilə görüşlər keçirilmişdir.

Xocavənd rayonunun saytı açılıb. Dağlıq Qarabağın ətraf rayonlarının - Ağdam, Qubadlı, Füzuli, Cəbrayılın işğalının anım günləri, Goranboy rayonunun Aşağı Ağcakənd qəsəbəsində 1942-ci ildə alman faşistləri tərəfindən yerlə-yeksan edilən, Xocalı taleli Lidiçe şəhəri qurbanlarının xatirəsinə "Lidiçe" küçəsinin açılışı mərasimi keçirilmişdir.

Mən ixtisasca həkim olduğum üçün gün ərzində əhali ilə daha çox təmasda oluram, bölgələrə ezamiyyətə gedirəm. Adamlar öz dərdlərini, problemlərini, hətta ailənin digər üzvünə demədiyi məsələləri də həkimə açıqlayır. Hər ay kollektiv üzvləri ilə rayonlarda oluram, hər gün rayonlardan telefonuma müxtəlif məsələlərlə bağlı zənglər gəlir. Bütün söhbətlərdə, görüşlərdə aydın hiss olunur ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin ictimai birliyin fəaliyyətinə, Dağlıq Qarabağ məsələsinə, əhalinin problemlərinə diqqəti sayəsində Dağlıq Qarabağdan olan azərbaycanlı əhali mütəşəkkil ailəyə çevrilmişdir. Bu birliyi möhkəmləndirmək üçün bəzi məsələlərin həllinin vaxtı çatmışdır. Xocalı və Xocavənd rayonlarından olan məcburi köçkünlər üçün Dağlıq Qarabağla həmsərhəd rayonlarda abad qəsəbələr salınmışdır. Şuşa rayonundan olan 200-dən çox ailənin məskunlaşdığı Mirzələr qış yatağında da belə qəsəbənin salınması vacibdir. Əgər orada əlavə torpaq sahəsi ayrılarsa, Xanalılar, Şırlan kəndlərindən olan və kommunal şəraiti pis olan xeyli ailə də ora köçər.

Digər məsələ Dağlıq Qarabağ əhalisinə xidmət edən konkret tibbi sosial ekspert komissiyasının olmamasıdır. 1997-ci ildə fəaliyyəti bərpa olunmuş Şuşa Rayon Həkim Əmək Ekspertiza Komissiyası (HƏEK) islahatlar zamanı Bakı və Sumqayıt şəhərlərində məskunlaşmış məcburi köçkün əhaliyə xidmət edən ayrıca zona komissiyasına çevrilmişdir. 2011-ci ildə yenidən rayonların tibbi sosial ekspertiza komissiyaları (TSEK) ayrıldı, lakin Dağlıq Qarabağ azərbaycanlılarına xidmət edən TSEK yaradılmadı. Məcburi köçkünlərin tibbi sosial ekspertizası üçün onların məskunlaşdıqları ərazidəki aidiyyəti komissiyalara müraciət etmələri nəzərdə tutuldu. Zənnimcə, istisna hal kimi Dağlıq Qarabağ əhalisinə tibbi sosial ekspertiza xidməti göstərən komissiyanın yaradılması əhalinin mütəşəkkilliyinə xidmət edər.

Ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi kursunun layiqli davamçısı Prezident İlham Əliyevin apardığı daxili və xarici siyasəti dəstəkləyən Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı icması, hansı yolla olursa-olsun, Azərbaycan dövlətinin öz ərazi bütövlüyünü bərpa edəcəyinə, bütün azərbaycanlı məcburi köçkünlərin doğma yurdlarına qayıdacağına möhkəm inanır.

Ramiq MƏHƏRRƏMOV,

Şuşa Rayon Mərkəzi Xəstəxanasının

baş həkimi, əməkdar həkim, "Azərbaycan

Respublikası Dağlıq Qarabağ Bölgəsinin

Azərbaycanlı İcması" İctimai Birliyi idarə

heyətinin üzvü

Xalq qəzeti.- 2011.- 22 oktyabr.- S. 6.