Müstəqil Azərbaycanın iqtisadiyyatının dinamik inkişafı regionların mənzərəsini dəyişmişdir

Azərbaycan xalqı dövlət müstəqilliyinin 20- ci ildönümünü böyük təntənə ilə qeyd etdi.Bu, təsadüfi deyil.Çünki ulu öndərimiz Heydər Əliyevin sözlərilə desək, Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi bizim tarixi nailiyyətimizdir.Bu nailiyyət barədə oktyabrın 17-də "Buta" sarayında dövlət müstəqilliyinin bərpasının 20-ci ildönümünə həsr olunmuş rəsmi qəbulda ətraflı danışılmışdır.Rəsmi qəbulda nitq söyləyən Prezident İlham Əliyev demişdir: "Bizim uğurların təməlində siyasətimizdir, gələcəyə olan baxışlarımızdır, strategiyamızdır, birliyimizdir.Azərbaycan xalqı bu 20 il ərzində vətəndaş həmrəyliyi göstəribdir.Azərbaycan xalqı bu illər ərzində nə qədər böyük xalq olduğunu göstəribdir.İyirmi ildə biz böyük nailiyyətlərə çatmışıq.Əminəm ki, bundan sonra da biz bu nailiyyətləri artıracağıq, ölkəmizin hərtərəfli inkişafı üçün çalışacağıq, daha da qüdrətli, daha da gözəl ölkə yaradacağıq..."

Ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində Azərbaycanda cərəyan edən mürəkkəb və ziddiyyətli ictimai-siyasi prosesləri yaxşı xatırlayırıq. O zaman ölkədə xaos və anarxiya hökm sürürdü. Həmin vaxt, başqa sözlə, müstəqilliyin bərpasının ilk illərində ölkə iqtisadiyyatı hər il orta hesabla 16 faiz azalmış, inflyasiya səviyyəsi 1800 faizə çatmış, büdcə kəsirinin ümumi daxili məhsul istehsalına nisbəti 13 faizə qədər artmış, xarici ticarət dövriyyəsinin həcmi 42 faiz geriləmişdi. Əhalinin əməkhaqqı isə 5,7 dəfə aşağı düşmüşdü. Digər tərəfdən, daxili siyasi böhran, ölkənin 20 faiz ərazisinin Ermənistan tərəfindən işğal edilməsi, 1 milyondan artıq soydaşımızın doğma yurd-yuvasından didərgin düşməsi sosial-iqtisadi böhranı daha da dərinləşdirmiş və nəticədə iqtisadiyyat idarəolunmaz vəziyyətlə üzləşmişdi. Belə böhranlı və ağır vəziyyətdə xalq çıxış yolunu yenə müdrik rəhbərinin - ulu öndər Heydər Əliyevin yenidən hakimiyyətə gəlməsində görürdü. Ona görə də 1993-cü ilin 15 iyununda Heydər Əliyevin Azərbaycan Ali Sovetinin Sədri seçilməsi ölkənin ictimai-siyasi həyatının sabitləşməsinə böyük zəmin yaratdı. Ali Sovetin 15 iyun 1993-cü il tarixli iclasındakı çıxışında ulu öndər ona göstərilən etimadı doğrultmağa çalışacağını vurğuladı: "Sizi əmin edirəm ki, bütün imkanlardan istifadə edib bu böyük vəzifəni, ağır bir yükü aparmağa çalışacağam və bu vəzifənin ləyaqətlə yerinə yetirilməsinə səy edəcəyəm. Bildirmək istəyirəm ki, Azərbaycan Respublikasının bugünkü ağır, mürəkkəb və gərgin vəziyyətini tam məsuliyyətlə dərk edirəm. Bu vəzifəni üzərimə götürərək öz məsuliyyətimi anlayıram və bunların hamısını vəhdət tutaraq əlimdən gələni edəcəyəm".

Xatırladaq ki, Heydər Əliyevin 1993-cü il iyunun 15-dən oktyabrın 3-dək Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə rəhbərlik etdiyi dövrdə parlamentdə ölkənin müdafiə sisteminin hüquqi bazasının təkmilləşdirilməsi, nizami ordu quruculuğuna xidmət edən qanunların hazırlanması və qəbulu diqqət mərkəzində saxlanılmışdır. Ulu öndər Milli Məclisə rəbərliyi dövründə ilk növbədə Azərbaycanın tənəzzüldə olan iqtisadiyyatını dirçəltmək barədə düşünmüşdür. "Müəssisələr haqqında", "Auditor xidməti haqqında" qanunların qəbulu bunun bariz ifadəsidir.

Yeri gəlmişkən, o dövrdə Azərbaycan Respublikası ərazisində mülkiyyət formasından və təsərrüfat fəaliyyətinin növlərindən asılı olmayaraq bütün subyektlər üçün bərabər hüquqlar yaradılmasını nəzərdə tutan "İnvestisiya fəaliyyəti haqqında" qanun (13 yanvar 1995-ci il) qəbul edilmişdi. Qanunda Azərbaycan Respublikasının ərazisində investisiya fəaliyyətinin ümumi sosial, iqtisadi və hüquqi şərtləri də müəyyənləşdirilirdi.

Adıçəkilən sənəd investisiyanın Azərbaycan Respublikası iqtisadiyyatına intensiv cəlb olunmasına, ondan ölkənin sosial-iqtisadi bazasının, habelə beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlığın və inteqrasiyanın inkişafı üçün səmərəli istifadə edilməsinə və mülkiyyət formasından asılı olmayaraq bütün investorların hüquqlarının bərabər müdafiəsinə təminat verir. İnvestisiyaların qorunması Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunvericiliyi, habelə başqa dövlətlərlə bağladığı müqavilələrlə təmin edilir.

Ulu öndər o dövrdə torpaq üzərində mülkiyyət münasibətlərinin yenidən müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı tədbirlərin həyata keçirilməsinə də mühüm diqqət yetirdi. Milli Məclis tərəfindən qəbul edilmiş "Aqrar islahatların əsasları haqqında" və "Kolxoz və sovxozların islahatı haqqında" 18 fevral 1995-ci il tarixli qanunlar bunun bariz ifadəsidir. Xatırladaq ki, həmin qanunlar kənddə torpaq və əmlak üzərində yeni mülkiyyət münasibətlərinin formalaşması, müxtəlif növlü təsərrüfatların yaradılmasının hüquqi bazasını müəyyən edirdi. Torpaq islahatının əsas istiqamətini müəyyənləşdirən qanun torpaqların dövlət və bələdiyyə mülkiyyətinə ayrılmasını, müvafiq normalar əsasında torpaqların xüsusi mülkiyyətə əvəzsiz verilməsini, mülkiyyət formasından asılı olmayaraq torpaq istifadəçilərinə təsərrüfat fəaliyyəti üçün bərabər şərait yaradılmasını nəzərdə tutur. Onu da deyək ki, ölkə Prezidentinin fərmanı ilə 1995-ci ilin mart ayında aqrar islahat komissiyası yaradıldı. Həmin komissiya tərəfindən "Torpaq islahatı haqqında" qanuna əsasən, torpaqlar kənddə yaşayan vətəndaşların xüsusi mülkiyyətinə pulsuz olaraq verilirdi. Eyni zamanda, respublikanın vahid torpaq fondu əsasında dövlət, bələdiyyə və xüsusi torpaq mülkiyyəti formaları müəyyən edildi. Torpaq mülkiyyətçisinin torpağa sahiblik, ondan istifadə və sərəncam hüququ təsbit olundu.

Ümummilli lider iqtisadiyyatın sağlam rəqabət prinsipləri əsasında inkişaf etdirilməsinə də mühüm əhəmiyyət verirdi. Bu məqsədlə iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığın qarşısının alınması və haqsız rəqabətə yol verilməməsi üçün "Haqsız rəqabət haqqında" 2 iyun 1995-ci il tarixli qanun qəbul edildi. Hüquqi baza yaradan qanun haqsız rəqabətin qarşısının alınmasının və aradan qaldırılmasının təşkilati-hüquqi əsaslarını müəyyən edir, sahibkarlıq fəaliyyətinin ədalətli üsullarla aparılmasına hüquqi zəmin yaradır, bazar subyektlərinin haqsız rəqabət metodlarından istifadəyə görə məsuliyyətini müəyyən edirdi. Ulu öndərimizin təşəbbüsü və səyi ilə o zaman dünyanın aparıcı transmilli neft şirkətləri ilə tarixə "Əsrin müqaviləsi" kimi daxil olan möhtəşəm müqavilə imzalandı, Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas neft ixrac kəmərinin təməli qoyuldu və bununla da Azərbaycan dünyada enerji təhlükəsizliyi sisteminin fəal iştirakçısına çevrildi. Eyni zamanda neft gəlirlərinin səmərəli idarə edilməsi, həmin vəsaitlərin qeyri-neft sektorunun inkişafına və sosial-iqtisadi baxımdan mühüm layihələrin həyata keçirilməsinə yönəldilməsini təmin etmək üçün Dövlət Neft Fondu yaradıldı.

Beləliklə, Heydər Əliyev strategiyasının həyata keçirilməsi nəticəsində 1995-ci ildən Azərbaycanda inkişafın yeni mərhələsi - bərpa və dinamik inkişaf dövrü başlanmışdır. Həmin vaxtdan 2003-cü ilə kimi ümumi daxili məhsul 90,1 faiz, büdcə gəlirləri 3 dəfə, strateji valyuta ehtiyatları 85 dəfə artmış, inflyasiyanın səviyyəsi 2-3 faizə enmişdir. Bütün maliyyə mənbələri hesabına iqtisadiyyata yönəlmiş investisiyaların ümumi məbləği 20 milyard ABŞ dollarını keçmişdir.

Əsası ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasının Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilməsi nəticəsində qazanılmış nailiyyətlər daha da möhkəmləndirilmiş, makroiqtisadi sabitlik qorunub saxlanılmış, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, qeyri-neft sahələrinin, regionların inkişafı sürətlənmiş, strateji valyuta ehtiyatlarının səmərəli istifadəsi təmin olunmuş, milli valyutanın sabitliyi, bank sisteminin etibarlılığı artırılmış, sahibkarlığa dövlət dəstəyi gücləndirilmiş, əhalinin sosial rifahı davamlı olaraq yaxşılaşmışdır. Müstəqillik illərində ölkə iqtisadiyyatına 100 milyard dollardan çox investisiya yatırılmış, 2003-cü ildən bəri 1 milyona yaxın yeni iş yeri yaradılmışdır.

Dövlət başçımız İlham Əliyev Azərbaycana rəhbərlik etdiyi ilk gündən regionların inkişafına xüsusi diqqət yetirmişdir. Buna görə də regionlarda mövcud əmək ehtiyatlarından, təbii və iqtisadi potensialdan səmərəli istifadə etmək, iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun inkişafını sürətləndirmək və aqrar sektorda islahatları dərinləşdirmək, əhalinin məşğulluğunu artırmaq, yoxsulluğun səviyyəsini azaltmaq, infrastrukturu yeniləşdirmək, əlverişli investisiya şəraiti, müasir tipli müəssisələr, yeni iş yerləri yaratmaq istiqamətində sistemli tədbirləri həyata keçirmək üçün müvafiq dövlət proqramlarının hazırlanmasına start verilmiş və 2004-cü il fevralın 11-də "Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı (2004-2008-ci illər)" təsdiq olunmuşdur.

Adıçəkilən həmin regional dövlət proqramına əsasən, yerlərdə sahibkarlığın inkişafının daha da sürətləndirilməsi, yerli istehsal və emal müəssisələrinin fəaliyyətinin bərpası və genişləndirilməsi, iqtisadi və sosial-mədəni infrastruktur obyektlərinin yenidən qurulması, yoxsulluğun azaldılması, yeni iş yerlərinin açılması nəticəsində isə əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi istiqamətində böyük uğurlar əldə olundu. Hesablamalar göstərir ki, proqramın həyata keçirildiyi müddət ərzində ölkə üzrə ümumi daxili məhsulun (ÜDM) real həcmi 2,6 dəfə artaraq 38 milyard manata çatdı. ÜDM-in adambaşına düşən nominal həcmi 5 dəfə artaraq 4440 manat təşkil etdi. Qeyri-neft sektoru 1,8 dəfə artdı və 2008-ci ilin yekunlarına görə ÜDM-də qeyri-dövlət sektorunun payı 84,5 faizə çatdı. Qeyri-neft sektoruna qoyulan investisiyanın həcmi 2004-2008-ci illər ərzində 6,2 dəfə artaraq ümumi investisiyaların strukturunda xüsusi çəkisi 2003-cü ildəki 26,8 faizdən 2008-ci ildə 69 faizə çatdırıldı. Dövlət Proqramının icra olunduğu müddət ərzində regionlara investisiya yatırımına daim diqqət yetirildi və bölgələrə çox böyük miqdarda sərmayə qoyuldu. Statistik rəqəmlərə diqqət yetirməklə də bunun əyani sübutunu görmək mümkündür. Belə ki, dövlət investisiya xərclərində regionlardakı layihələrin həyata keçirilməsinə ayrılan vəsaitin məbləği 2004-cü illə müqayisədə 2008-ci ildə 6 dəfə artaraq 3,9 milyard manat təşkil etdi. Bu isə ümumi investisiyaların 83 faizinə bərabər idi. Ümumiyyətlə, regionların sosial-iqtisadi inkişafi ilə bağlı I Dövlət Proqramının icra dövrü ərzində Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinə 6,8 milyard manat həcmində dövlət investisiyaları qoyulub. Dövlət proqramının icrası ilə bağlı regionlarda həyata keçirilən layihələrin maliyyələşdirilməsinə beynəlxalq maliyyə qurumlarından 2,2 milyard dollar məbləğində kredit cəlb edildi. Həmçinin özəl sektorun inkişafı üçün böyük həcmdə və əsas etibarilə güzəştli şərtlərlə kreditlər ayrıldı. Ölkə üzrə isə hesabat dövründə bütün maliyyə mənbələri hesabına əsas kapitala qoyulmuş investisiyanın həcmi 33,5 milyard manat təşkil etmişdi və bunun 53,2 faizi daxili, 46,8 faizi isə xarici investisiyalar olmuşdu. 2008-ci ildə istifadə edilmiş investisiyanın həcmi 2003-cü il səviyyəsini 3 dəfə üstələmiş, adambaşına düşən investisiyanın həcmi 2003-cü illə müqayisədə 605,8 manat çox olmuşdu. 2003-cü ildə ümumi investisiyaların həcmində daxili investisiyaların payı 24,8 faiz olduğu halda, 2008-ci ildə bu göstərici 78,6 faiz təşkil etmişdi.

Bu zaman ölkə sənayesində 2,5 dəfə, kənd təsərrüfatında isə 25,2 faiz artım oldu. İqtisadiyyatın sürətli inkişafı ilə yanaşı, əhalinin rifahını səciyyələndirən göstəricilərdə də yüksək artım dinamikası müşahidə edildi, 2003-cü illə müqayisədə 2008-ci ildə əhalinin gəlirləri 4 dəfə artdı. 2003-cü ildə ölkə əhalisinin təxminən 45 faizi yoxsulluq şəraitində yaşayırdısa, 2008-ci ilin sonuna bu kateqoriyaya əhalinin yalnız 13,2 faizi aid olunurdu. Bütün bu uğurların əldə olunmasında isə regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair I Dövlət Proqramının da rolu az olmadı.

Birinci regional proqramın uğurlu icrasından sonra qarşıda regionların mövcud potensialından daha səmərəli istifadə etməklə yerlərdə sənaye sahələrinin və kənd təsərrüfatının inkişafını sürətləndirmək, bu işdə sahibkarlara dəstək olmaq, əhalinin yaşayış səviyyəsini yaxşılaşdırmaqla yoxsulluq probleminin həllinə nail olmaq və ölkəni iqtisadi cəhətdən hərtərəfli inkişaf etdirmək kimi mühüm vəzifələr dururdu. Göstərilən hədəflərə çatmaq üçün makroiqtisadi sabitliyin qorunması, dinamik inkişafın davam etdirilməsi, investisiya mühitinin daha da yaxşılaşdırılması, qeyri-neft sektorunun inkişafının sürətləndirilməsi, sahibkarlığa dövlət dəstəyinin gücləndirilməsi, ixracyönümlü məhsul istehsalının artırılması da zəruri şərt kimi çıxış edirdi. Bununla əlaqədar olaraq Prezident İlham Əliyev 14 aprel 2009-cu il tarixli Fərmanı ilə "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"nı təsdiq etdi. Yeni proqramın hazırlanmasını şərtləndirən əsas məqsəd ökədə iqtisadiyyatın diversifikasiyasına və onun dünya təsərrüfat sisteminə səmərəli inteqrasiyasına, infrastruktur və kommunal xidmətlərin səviyyəsinin daha da yaxşılaşdırılmasına, əhalinin həyat səviyyəsinin davamlı olaraq yüksəldilməsinə nail olmaq idi. İkinci regional proqramın qəbulundan ötən müddətdə ölkədə mühüm dəyişikliklər baş vermiş, iqtisadiyyatın dinamik inkişafı təmin olunmuş, müsbət nəticələr qazanılmışdır.

Əldə edilən nailiyyətlər daimi olaraq nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların hesabatlarında da yüksək qiymətləndirilmişdir. Təsadüfi deyil ki, Dünya Bankı və Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası tərəfindən hazırlanan "Doing Business-2009" hesabatında Azərbaycan biznes mühitinin yaxşılaşdırılması sahəsində ən islahatçı ölkə elan edilmiş, növbəti illərin hesabatlarında ölkəmiz öz mövqelərini qoruyub saxlamışdır. Dünya İqtisadi Forumu tərəfindən 2011-2012-ci illər üçün hazırlanmış "Qlobal Rəqabətlilik Hesabatı"nda Azərbaycan MDB ölkələri arasında yenə də lider mövqeyini qoruyub saxlamışdır. Hesabatda Azərbaycan ötən ilki göstərici ilə müqayisədə 2 pillə irəliləyərək, 142 ölkə arasında 55-ci yerdə qərarlaşmışdır.

Vaqif BAYRAMOV

Xalq qəzeti.- 2011.- 23 oktyabr.- S. 3.