Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında mühüm tarixi hadisə. Ölkəmizin Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv olmasından on il keçir

XX əsrin sonunda dünyada baş verən qlobal proseslər, xüsusilə də SSRİ-nin süqutu beynəlxalq aləmdə siyasi mühitin ciddi şəkildə dəyişməsinə səbəb oldu. Bir-birini əvəz edən proseslər yeni siyasi vəziyyətin yaranmasına gətirib çıxardı. Belə bir şəraitdə Azərbaycan ikinci dəfə müstəqillik qazandı.

Müstəqilliyin ilk illərində hakimiyyətdə olan ölkə rəhbərlərinin dövlət idarəçiliyindəki təcrübəsizliyi, siyasi səbatsızlığı Azərbaycanı beynəlxalq aləmdən təcrid edirdi. Ölkədə yaranmış xaos, anarxiya və özbaşınalıq yenicə qazanılmış müstəqilliyi uçuruma yaxınlaşdırırdı. Belə bir şəraitdə xalqı arxasınca aparmağa qadir olan müdrik bir şəxsiyyətin ölkəyə rəhbərlik etməsinə böyük ehtiyac yaranmışdı. Xalq vəziyyətdən çıxış yolunu yalnız ulu öndər Heydər Əliyevin yenidən Azərbaycana rəhbərlik etməsində gördü. Xalqın çoxsaylı müraciətlərindən sonra ümummilli lider Heydər Əliyev ömrünün qalan hissəsini də xalqına həsr etməyi qərara aldı.

1993-cü ilin ortalarından başlayaraq Azərbaycanda vətəndaş sülhünün və siyasi sabitliyin təmin olunmasına, hüquqi dövlət quruculuğu istiqamətində praktik addımların gerçəkləşməsinə, genişmiqyaslı islahatların aparılmasına və beynəlxalq ictimaiyyətlə əlaqələrin qurulmasına inam yarandı. Azərbaycana rəhbərlik edən müdrik şəxsiyyət Heydər Əliyev dünyanın hüquqi-siyasi atmosferinin müəyyənləşdirilməsində aparıcı rol oynayan dövlətlərlə və beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq etməyi prioritet vəzifə kimi qarşıya qoydu. Həmin vaxtdan başlayaraq müstəqil dövlətimizdə möhkəm təməllər üzərində ictimai-siyasi sabitliyin təmin olunması, qəbul edilən qanunların dünya standartlarına uyğunlaşdırılması, insan hüquq və azadlıqlarının qorunması istiqamətində qanunvericilik bazasının yaradılması və mühüm əhəmiyyətli tədbirlərin həyata keçirilməsi Azərbaycanın nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlara üzvlük istiqamətində real addımlar atmasına imkan yaradırdı.

Hər bir dövlətin milli maraqlarının və təhlükəsizliyinin qorunmasında, regional münaqişələrin və mübahisələrin dinc yolla nizamlanmasında və ərazi bütövlüyünün qorunmasında beynəlxalq hüquq normalarına söykənən, habelə bu normaların təminatçısı rolunu yerinə yetirən mötəbər beynəlxalq təşkilatlarla sıx əlaqə yaratması və həmin təşkilatlara üzv olması mühüm vəzifələrdən biridir. Ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycanı dünya miqyasında tanıtmaq, ölkəmizin milli-mənəvi dəyərlərinin geniş miqyasda təbliği, mədəniyyətimizin, incəsənətimizin tanınması üçün beynəlxalq təşkilatlarla sıx əməkdaşlıq etməyi xarici siyasətin əsas prioritetlərindən hesab edirdi. Ulu öndərin fəaliyyəti sayəsində bu əlaqələr getdikcə genişlənir və möhkəmlənirdi. BMT, ATƏT, NATO və 55 müsəlman dövlətini öz sıralarında birləşdirən İslam Konfransı Təşkilatı kimi qurumlarla əməkdaşlıq keyfiyyət etibarı ilə yeni mərhələyə qədəm qoymuşdu. Ümumiyyətlə, müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycan dövləti yaranmış münaqişənin sülh yolu ilə nizamlanması, bazar iqtisadiyyatı istiqamətində islahatların həyata keçirilməsi və dünyaya inteqrasiya prosesinə sıx cəlb olunmaq üçün beynəlxalq təşkilatların rolundan yararlanmağa böyük üstünlük verirdi. Bu mənada BMT, ATƏT, İslam Konfransı Təşkilatı ilə yanaşı Türk Dövlətləri Birliyi, Müstəqil Dövlətlər Birliyi, Beynəlxalq Valyuta Fondu, Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, Parlamentlərarası İttifaq, NATO və digər nüfuzlu təşkilatlarla qarşılıqlı faydalı əlaqələr yarandı.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin xarici siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri Avropa dəyərləri, normaları və standartları əsasında hüquqi, demokratik, dünyəvi dövlət quruculuğu və vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması idi. Ulu öndərin Azərbaycanın vahid Avropa ailəsinə daxil olması yönümündə apardığı məqsədyönlü siyasət getdikcə özünü daha qabarıq şəkildə göstərirdi. Uğurlu siyasət Azərbaycanın Avropa Şurasına tam hüquqlu üzv olmasına zəmin yaradırdı. Belə bir vaxtda Azərbaycanın Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv olması olduqca vacib və zəruri idi. Azərbaycanın bu nüfuzlu quruma üzv olmasından sonra beynəlxalq aləmdə mövqeləri möhkəmlənəcək, nüfuzu artacaqdı. Ümumavropa məkanında insan hüquqlarının qorunması və müstəqilliyini yeni qazanmış dövlətlərdə demokratik proseslərin inkişaf etdirilməsi istiqamətində, habelə beynəlxalq münasibətlər sisteminin tənzimlənməsində, sülhün, təhlükəsizliyin qorunmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edən problemlərin həllində Avropa Şurasının rolu yüksək qiymətləndirilirdi. Ona görə də Heydər Əliyev Azərbaycanın Avropa Şurasına tam hüquqlu üzv olması üçün bütün imkanlardan istifadə edirdi. Ölkəmizin demokratik prinsiplərin inkişafına xüsusi önəm verməsi, Ermənistanla münaqişənin nizamlanmasında sülh variantına üstünlük verilməsi, qəbul olunan qanunların Avropa standartlarına uyğunlaşdırılması, söz və mətbuat azadlığına, müstəqil mətbuatın inkişafına geniş imkanlar yaradılması, insan hüquq və azadlıqlarının qorunması ilə əlaqədar qəbul olunan qanunvericilik aktlarının qəbul edilməsi bu istiqamətdə həyata keçirilən mühüm əhəmiyyətli tədbirlərdən idi. Müstəqil dövlətimizin həyatında demokratik ictimai və siyasi dəyişikliklərin baş verməsi, beynəlxalq standartlara uyğun yeni qanunların qəbul olunması, Konstitusiyada və qanunlarda insan hüquq və əsas azadlıqlarının təsbit olunması, Azərbaycanın insan hüquqları və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyasına qoşulmağa hazır olmasını bəyan etməsi ölkəmizi Avropa ailəsinə daha da yaxınlaşdırırdı. Azərbaycanda qəbul olunan qanunların Avropa Şurasının ekspertləri tərəfindən yüksək qiymətləndirilməsi Avropa məkanının diqqətini ölkəmizə yönəltmişdi.

Azərbaycanın dövlət başçısı Heydər Əliyevin 1996-cı il 8 iyul tarixli "Avropa Şurası və Azərbaycan Respublikası arasında əməkdaşlıq proqramının həyata keçirilməsi üzrə tədbirlər haqqında" sərəncamı Avropa Şurası ilə ölkəmiz arasında əməkdaşlığın yaradılmasında və növbəti illər üçün fəaliyyət planı kimi mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir.

Ulu öndərin Azərbaycanın vahid Avropa ailəsinə daxil olması istiqamətində apardığı məqsədyönlü işlər düşünülmüş şəkildə davam etdirilirdi. Heydər Əliyevin bu məqsədlə Avropa Şurasının Baş katibinin adına yazdığı məktub bu qurumun rəhbərliyi tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. Həmin tarixi əhəmiyyətli məktubda ulu öndər Azərbaycanın Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv kimi qəbul olmaq və başqa üzv dövlətlər kimi İnsan hüquqları və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında konvensiyaya qoşulmaq arzusunda olduğu bildirilirdi. Avropa Şurası Nazirlər Komitəsi Azərbaycanın bu arzusunu alqışlayaraq Avropa Şurasının gündəliyinə daxil etmişdi.

1998-ci il yanvarın 20-də "Avropa Şurası və Azərbaycan Respublikası arasında əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi sahəsində tədbirlər haqqında", 1999-cu il mayın 14-də "Azərbaycan Respublikası ilə Avropa Şurası arasında əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi və Azərbaycan Respublikasının Avropada mənafelərinin müdafiə edilməsi sahəsində tədbirlər haqqında" Prezident Heydər Əliyevin imzaladığı sərəncamlar ölkəmizin Avropa Şurasına qəbul edilməsi üçün səylərin artırılmasına və məqsədyönlü fəaliyyətə böyük zəmin yaratdı. Bu sərəncamlarda bəzi məsələlərlə yanaşı, Avropa Şurasının bir sıra konvensiya və sazişlərinə qoşulması məsələsinin öyrənilməsi də tövsiyə edilirdi. Dövlət başçısının qarşıya qoyduğu məsələlər qısa zamanda öz həllini tapdı və Milli Məclis tərəfindən dəstəkləndi.

Ulu öndər Azərbaycanın Avropa Şurasına üzvlük naminə fəaliyyətini getdikcə gücləndirmiş, bu yönümdə riskli və prinsipial addımlar atmaqdan belə çəkinməmişdir. Bu baxımdan 1993-cü ilin ortalarından ölüm hökmü cəzası üzərində moratoriumun qoyulmasını, 1998-ci il fevralın 10-da isə bu cəzanın tam ləğv edilməsi barədə qəti qərar vermişdir. Qeyd edək ki, insan hüquq və əsas azadlıqlarının qorunması bu qurumun üzv dövlətlər arasında müəyyənləşdirdiyi başlıca tələblərdən biridir. Ölüm hökmünün ləğvi də bu tələblərdəndir. Xatırladaq ki, Avropa Şurasının 1989-cu ildə qəbul etdiyi İnsan Hüquqlarına dair Konvensiyanın 6-cı protokolunda ölüm hökmünün yolverilməzliyi birmənalı olaraq əksini tapmışdır. Ölüm hökmünün ləğvi tələbi, şübhəsiz Avropa Şurasının insan hüquq və azadlıqlarına, insanın yaşamaq hüququna necə yüksək qiymət verdiyinin əyani təzahürüdür.

Azərbaycanda ölüm hökmü cəzası ləğv ediləndə həmin vaxt hətta Avropa Şurasının üzvü olan bəzi dövlətlər belə bu addımı hələ atmamışdılar.

Qeyd edək ki, Azərbaycanın əlverişli geosiyasi mövqeyi və zəngin təbii ehtiyatları Avropanın beynəlxalq təşkilatlarını daha fəal əməkdaşlığa cəlb etmişdi. Bununla yanaşı ölkədə aparılan uğurlu islahatlar, demokratik inkişaf diqqətdən yayınmırdı. Avropa Şurasının yardımçı və məsləhətçi orqanı olan Venesiya Komissiyasının nümayəndələri Azərbaycanda olarkən ölkə rəhbərliyi, siyasi partiyalar, qeyri-hökumət təşkilatları ilə birlikdə müstəqil dövlətimizdə demokratik inkişaf, azad seçki, seçki qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi məsələlərini dəfələrlə müzakirə etmişlər. Komissiyanın həmin sahələrlə bağlı tövsiyələrinin Azərbaycanın qanunvericiliyinə daxil edilməsi yüksək qiymətləndirilmişdir.

2000-ci il noyabrın 30-da Azərbaycanın Avropa Şurasına qəbul edilməsi ərəfəsində Venesiya Komissiyasının katibi Conni Bukikkonun başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevlə görüşmüş və həmin görüşdə C.Bukikko Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin Azərbaycanın üzvlüyü üçün əhəmiyyətli qərar qəbul etdiyini bildirmişdi. Ulu öndər isə Azərbaycanın Avropa Şurasına üzvlüyünün baş tutmasının həm Avropa, həm də Azərbaycan üçün faydalı olmasını nümayəndə heyətinin diqqətinə çatdırmışdır. Müdrik siyasi xadim qeyd etmişdir ki, Azərbaycan Avropa dəyərlərindən yararlanmaq üçün imkanlar qazanacaq, Avropa isə bütün qitə xalqlarını cəmləşdirmək istiqamətində addım atmağa nail olacaq.

Azərbaycanda demokratik prinsiplərin inkişafı, insan hüquq və azadlıqlarının qorunması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər və bu yöndə qəbul olunmuş qanunvericilik aktları ilə yaxından tanış olmaq üçün Avropa Şurasının nümayəndə heyəti 2001-ci il yanvarın 3-də və 4-də ölkəmizdə rəsmi səfərdə olmuşdur. Nümayəndə heyətinin tərkibinə Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin sədri, Latviyanın xarici işlər naziri İ. Berzinş, Latviya, Almaniya, Niderland və İsveçin həmin təşkilat yanında səfirləri daxil edilmişdilər. Nümayəndə heyəti Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevlə, Milli Məclisin sədri, xarici işlər naziri, Konstitusiya Məhkəməsinin sədri və digər rəsmi şəxslərlə görüşmüş, aparılan islahatlardan razılıqlarını bildirmişlər. Bundan bir neçə gün sonra İtaliyanın Avropa Şurası yanında daimi nümayəndəsi R.Erkole Aqonun (Aqo qrupu) rəhbərlik etdiyi və Niderland, İsveç, Türkiyə, Yunanıstan səfirlərindən təşkil edilmiş digər nümayəndə heyəti də Bakıda olmuş, dövlət rəsmiləri və digər şəxslərlə görüş keçirmiş, Azərbaycanın Avropa Şurasına layiq ölkə olması barədə yekdil qərara gəlmişlər. Nəhayət, 2001-ci il yanvarın 17-də Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin nümayəndələr səviyyəsində keçirilmiş iclasında Azərbaycan Respublikasının Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul edilməsinə dair tarixi qərar qəbul olunmuşdur.

Azərbaycanın Avropa Şurasına tam hüquqlu üzv olmasından artıq on il keçir. Bu illər ərzində Avropa Şurası Parlament Assambleyasında Azərbaycanın bu qurumdakı fəaliyyəti çox uğurlu olmuşdur. Azərbaycan parlamenti nümayəndə heyətinə ilk vaxtlar rəhbərlik etmiş möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin uğurlu fəaliyyəti nəticəsində Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin əsl səbəbləri dünya ictimaiyyətinə bəlli oldu. Bunun ardınca Ermənistan AŞPA tərəfindən rəsmən işğalçı dövlət kimi tanındı. Nümayəndə heyətimizin rəhbəri İlham Əliyevin siyasi fəaliyyəti AŞPA rəhbərliyi tərəfindən yüksək qiymətləndirildi və 2003-cü il yanvarın 27-də Avropa Şurası Parlament Assambleyasının Büro iclasında Azərbaycan Respublikasının AŞPA-dakı nümayəndə heyətinin rəhbəri, Milli Məclisin deputatı İlham Əliyev Büronun üzvü və bu mötəbər təşkilatın daxili prosedurasına əsasən, eyni zamanda AŞPA Prezidentinin müavini seçilmişdir. Göründüyü kimi, Azərbaycan Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv olmasından iki il sonra böyük inam və etibar qazanmışdır. Azərbaycan diplomatiyasının Avropa inteqrasiya proseslərinə qoşulmaq istiqamətindəki siyasi fəaliyyəti yüksək qiymətləndirilmişdir. Biz 2004-cü ilin aprelində də bunun şahidi olduq. Bu zaman artıq Azərbaycanın Prezidenti kimi Strasburqa səfər edən İlham Əliyevə AŞPA-nın sədri Piter Şider bu nüfuzlu təşkilatın fəxri üzvü diplomunu və medalını təqdim etmişdir. Hazırda Azərbaycan parlamenti nümayəndə heyəti AŞPA-dakı fəaliyyətini uğurla davam etdirir.

Azərbaycan Respublikasının Avropa Şurası kimi nüfuzlu bir quruma üzvlüyə qəbul edilməsi yeni əsrin əvvəllərində xalqımızın taleyində baş verən tarixi və çox mühüm hadisə idi.

Əliqismət BƏDƏLOV

Xalq qəzeti.- 2011.- 16 yanvar.- S. 2.