Qəhrəmanlıq tariximizin 20 Yanvar səhifəsi

Xalqın ittiham etməyə haqqı var

İyirmi bir il bundan əvvəl, yanvar ayının 19-dan 20-nə keçən gecə Sovet ordusunun hərbi hissələri heç bir xəbərdarlıq etmədən Azərbaycan xalqına qarşı tarixdə misli görünməmiş cinayət törətdi. Öz ata-baba torpaqlarına Ermənistan Respubilkası tərəfindən edilən təcavüzə görə ayağa qalxan, ərazi bütövlüyünü qoruyan azərbaycanlıların mübarizə əzmi ermənipərəst siyasət yürüdən Moskvanın xoşüna gəlməmişdi. Buna görə də, mərkəz ermənilərin kompakt yaşadıqları Krasnodar, Stavropol, Rostov şəhərlərindən və başqa yerlərdən ehtiyatda olan hərbçilərdən ibarət xüsusi cəza dəstələri yaradaraq Bakıya göndərdi.

Həmin gün Azərbaycan tam informasiya blokadasına alınmışdı. Hərbçilərin təxribatı nəticəsində televiziyanın enerji bloku partladılmışdı, radio, telefon işləmirdi, işıqlar söndürülmüşdü. Haqq, ədalət tələb edən xalqa qarşı gecəyarı başlanan hərbi təcavüz nəticəsində əliyalın günahsız insanlar qəddarlıqla öldürüldü, yüzlərlə yaralı xəstəxanalara yerləşdirildi, qəfildən, namərdcəsinə edilən hücum zamanı Bakı şəhərində böyük dağıntılar törədildi, ölkədə fövqəladə vəziyyət, komendant saatı tətbiq olundu. Bütün bunlar barədə ətraflı məlumat verən bir informasiya orqanı tapılmadı. Yalnız, "Azadlıq" radiosunun Almaniyada yerləşən Azərbaycan bürosunun əməkdaşı Mirzə Xəzərin fədakarlığı sayəsində Bakıda baş vermiş faciə haqqında dünya ictimaiyyəti az-çox məlumatlandırıldı. Bunun da qarşısını almaq üçün Sovet İttifaqı hətta Amerika Birləşmiş Ştatlarına bəyanat göndərdi.

Bütöv bir xalqa qarşı törədilən bu qanlı cinayəti ört-basdır etmək üçün Sovet İttifaqının və Azərbaycan Respublikasının o vaxtkı rəhbərləri çox üsullara əl atdılar. Gözdən pərdə asmaq xatirinə guya 20 Yanvar hadisələrinin başvermə səbəblərini araşdırıb günahkarları müəyyən etmək üçün həm Moskvada, həm də Bakıda deputat-istintaq komissiyaları yaradıldı. Lakin buna baxmayaraq, istər Moskvada SSRİ Ali Sovetinin, istərsə də Bakıda Azərbaycan SSR Ali Sovetinin sessiyalarında bu məsələdən danışanların ağzından vurdular, sözlərini yarımçıq kəsdilər. Amma təkcə bir nəfərin - ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin qətiyyəti qarşısında ölkə rəhbərliyi aciz qaldı.

20 Yanvar faciəsinin dördüncü ildönümü ilə bağlı tədbirlərin hazırlanması və keçirilməsi üzrə Dövlət Komissiyasının 12 yanvar 1994-cü il tarixli iclasında çıxış edərkən ulu öndərimiz Heydər Əliyev demişdir: "Bu faciənin üstünün örtülüb basdırılması fikri bütün kütləvi informasiya vasitələrində də öz əksini tapmalıdır. Mən o vaxt Ali Sovetin sessiyasında çıxış edəndə də demişəm və bu gün də deyə bilərəm. Əgər bu qoşunları Azərbaycan rəhbərlərinin razılığı olmadan Sovet İttifaqının rəhbərləri yeritmişdilərsə, Azərbaycan rəhbərləri həmin qoşunları dərhal çıxara bilərdilər. İki il ondan sonra, 1992-ci ilin 19 yanvarında qərar qəbul olundu ki, qoşunların buradan çıxarması üçün lazımi tədbirlər görülsün. Onda artıq Sovet İttifaqı dağılmışdı. Bundan sonra hansı qoşunlar çıxacaqdı ki?

Bakı şəhəri, Azərbaycanın bir neçə rayonu iki il fövqəladə vəziyyət şəraitində yaşadı. Təkcə 20 Yanvar faciəsinə görəmi? Yox, o vaxt bu məsələnin üstünü örtüb basdırmaq, xalqı əzmək üçün Azərbaycanın paytaxtında iki il fövqəladə vəziyyət şəraiti saxlanıldı. Buna heç bir əsas yox idi. Fövqəladə vəziyyət də həmin bu 19 yanvar qərarı ilə götürüldü...

Azərbaycan xalqına qarşı təcavüz edilibdir. Təcavüzü də edən Sovet İttifaqının rəhbərliyi və Azərbaycanın rəhbərliyi olubdur. Bu, mənim qəti fikrimdir. Burada "Rusiyanın qoşunları", "rus qoşunları" kəlmələrini işlətmək lazım deyildir. Mən buna etiraz edirəm. O vaxtlar Sovet İttifaqı vardı, onun rəhbərliyi vardı. Sovet İttifaqının başında Qorbaçov və onun ətrafında olan adamlar dururdular. Azərbaycan Kommunist Partiyasının başında Vəzirov, Mütəllibov və onların ətrafındakı adamlar dururdular. Məhz bunlardır. Burada millətin təqsiri yoxdur. İstər rus olsun, istərsə də azərəbaycanlı. Bəli, o vaxtkı sovet kommunist rejiminin rəhbərliyi Azərbaycan xalqına qarşı birlikdə təcavüz ediblər: Bu, mənim qəti fikrimdir...

Burada bəziləri dedilər ki, bu barədə fikir söyləmək qadağan idi. Arif Məlikov dedi ki, nə qədər çalışırdımsa, nəinki ittifaq mətbuatında, hətta respublika mətbuatında bir şey dərc etdirə bilmirdim. İndi hər şey dərc etdirə bilərsiniz. İndi tam azadlıq var, nə istəyirsiniz dərc etdirin. Heç vaxt qorxmayın. Hər şeyi öz adı ilə demək lazımdır".

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin bu tarixi çıxışından sonra, dünya şöhrətli bəstəkarımız Arif Məlikovun illərlə, aylarla nəşriyyatda yatıb qalan və 20 Yanvar faciəsindən bəhs edən "Mən ittiham edirəm..." adlı kitabı işıq üzü gördü. Sırf rəsmi sənədlər əsasında yazılmış bu kitab Sovet İttifaqının və Azərbaycan Respublikasının o vaxtkı rəhbərlərinin iç üzünü açır, onların razılığı ilə xalqımızın başına gətirilən müsibəti bütün çılpaqlığı ilə göstərir. Kitabda toplanmış rəsmi sənədlər təkcə Arif Məlikovun deyil, bütün Azərbaycan xalqının o vaxtkı rejimə qəti ittihamı kimi səslənir.

206 səhifəlik kitabda 20 Yanvar faciəsinin mənzərəsini, onun fəsadlarını göstərən konkret faktlar və təcavüz iştirakçılarının vəhşiliyini, qəddarlığını əks etdirən fotoşəkillər vardır. Faciə baş verəndən sonra Bakıya müxtəlif yerlərdən və təşkilatlardan insan hüquqlarını qoruyan mütəxəssislər, ekspertlər gəlmişdilər. Onlardan biri də Dmitri Nokolayeviç Leonov idi. O, 1990-cı il yanvarın 26-dan fevralın 6-na kimi paytaxtımızda olmuş, Moskvada fəaliyyət göstərən insan haqlarını qoruyan "Memorial" cəmiyyətinin nümayəndəsi kimi Amerika - Helsinki qrupunun metodu ilə sorğu aparmışdır. D.N.Leonov yazır ki, onun tərəfindən 30 nəfər azərbaycanlıdan ifadə alınmışdır. Rəyi öyrənilənlərin hamısı təcavüzkarların amansızlığını, hədsiz qəddarlığını və vəhşiliyini xüsusi vurğulayırdı.

İnsan haqlarını qoruyan moskvalı müşahidəçinin topladığı materiallar SSRİ Ali Sovetinin yaratdığı deputat-istintaq komissiyasına təqdim edilmişdir. SSRİ Ali Sovetinin deputatı Arif Məlikov həmin materialları kitabına salmaqla əsərin real faktlar əsasında yazıldığını bir daha təsdiq etmişdir. Üstündən on illər keçsə də rusiyalı hüquqşünas D.N.Leonovun isti izlərlə Bakıda topladığı materiallar SSRİ-nin və Azərbaycan Respublikasının o vaxtkı rəhbərlərinə qarşı bu gün də ciddi ittiham kimi səslənir, təcavüzkarın Azərbaycan xalqına qarşı məqsədyönlü siyasət apardığına şübhə yeri qoymur. Həmin ittihamlardan bir neçəsini oxucularn nəzərinə çatdırırıq.

Rafiq Kərim oğlu Məmmədov - ali təhsilli hərbiçi, ehtiyatda olan 2-ci dərəcəli kapitan: "Yanvarın 19-da axşam Kuybışev şəhərindən gələn oğlumu qarşılamaq üçün aeroporta getmişdim. Binə qəsəbəsinə çatanda, yolun kənarında söhbət edən bir qrup adam gördüm. Gecə saat 12-yə yaxın işıqsaçan güllələr səmada şaqqıldamağa başladı. 10 dəqiqə keçməmiş aeroportun tibb məntəqəsinə iki nəfər yaralı gətirdilər. Kalaşnikov avtomatından atılmış güllələr dağıdıcı idi. Böyründən yaralanan adam elə oradaca öldü. Kürəyindən yaralanmış Rəhman adlı gəncə ilk tibbi yardım göstərib, xəstəxanaya yola saldılar. Rəhman xahiş etdi ki, gülləyə tuş gəldiyi yerdəki başqa yaralılara da kömək olunsun.

Binə qəsəbəsinə getdik. Qarşıda tonqal şölələnirdi. Tanklarda olan əskərlər (onlara əskər demək olmazdı, hündürboylu, 30-35 yaşlarında, uzun saçlı, saqqalı vəhşilər idi) heç bir xəbərdarlıq etmədən adamları güllələyirdilər. Toplaşanların əlində heç bir silah, hətta adi taxta parçası yox idi. Xalqın qanına susamış yırtıcılar güllənənləri tankların tırtılları ilə əzişdirib kanala atırdılar. Gördüm ki, bir nəfəri avtomat atəşinə tutublar. Hələ nəfəsi kəsilməmiş adamın baş nahiyəsinə lopatka ilə vuraraq suya tulladılar. Öz yolu ilə irəliləyən "Jiquli"ni tankın altına salıb yerlə-yeksan etdilər. Dönüb qaçmaq istəyən başqa bir "Jiquli"ni də eyni kökə saldılar.

Aeroporta qayıtdım, oğlumu qarşıladım. Səhər saat 8-ə kimi bizi aeroportda tutub saxladılar (komendant saatı qurtaranadək). Keçmiş hərbçi kimi əskərlərə verdiyim suallara heç kim cavab vermirdi. Yüksək çinli zabitlər - polkovnik və mayor isə ikrahedici təbəssümlə üzlərini yana çevirdilər. Adamları yoxlayarkən alçaldırdılar, nəinki kişiləri, hətta qadınları belə kobudluqla, çəkmələri ilə vuraraq ayaqlarını aralayırdılar. Fövqəladə vəziyyət barədə xəbərimiz yox idi. Aeroportdakı hərbçilər də bizə bunu deməmişdilər. Evə qayıdarkən yolda əzilmiş, kabinələri güllələnmiş çox sayda maşın gördük".

Abbas Abbasov - Binə qəsəbəsinin sakini: "Yanvarın 19-da axşam evə qayıdırdım. Yolda adamlar toplaşmışdı. Yaxınlaşıb kəndlilərimlə görüşdüm, söhbət etdim. Elə bu vaxt Qala qəsəbəsi tərəfindən tanklar üstümüzə yeridi. Heç bir xəbərdarlıq edilmədən sakit dayanıb söhbət edənlərə avtomatlardan atəş açdılar. Ayağımdan yaralandım. Kömək üçün sovet əskərinə müraciət edəndə o məni üzü torpağa yıxaraq kötəkləyə-kötəkləyə üst-başımı yoxlamağa başladı. İki dəfə infarkt keçirdiyimi deyəndə, söyərək daha da qızışdı, çəkmələri ilə yaralı ayağıma vurmağa başladı. Huşumu itirdim".

Vaqif Quliyev - Mərdəkan qəsəbəsi, 20 saylı xəstəxana: "Axşam saat 10-11 radələrində Qala kəndindəki yanacaqdoldurma məntəqəsində dayanmışdım. Zirə qəsəbəsi tərəfdən tankların şəhərə doğru irəlilədiyini gördüm. Qəfil atəş açmağa başladılar. Zirehli maşınların arxasında gizlənmiş yekəpər, uzunsaçlı, qarasaqqallı soldatlar küçə söyüşü ilə çığır-bağır salaraq yanacaqdoldurma məntəqəsinə hücum çəkdilər. Məntəqədəki adamların hamısı yerə sərildi. Orduda qulluq etdiyim üçün hərbi hissələri ayırd edə bilirdim. Hücum edənlər hərbi hissələrin əskərlərinə oxşamırdılar. Onlar cəza dəstəsinin quldurları idi. "Siz türkləri qırmaq lazımdır" - deyərək bağıran vəhşilər heç kimə aman vermirdilər. Mən özümü ölülüyə vurdum. Yaxınlıqda zarıldayan yaralıya yaxınlaşan quldur süngünü onun düz ürəyinə sancdı. Yanındakı başqa bir quldura dedi ki, şahid qoymaq olmaz, yaralırarın hamısını öldürmək lazımdır".

Nadir Əliyev - Buzovna qəsəbəsinin sakini: "Əmim oğlu ilə yanvarın 19-da aeroporta gedirdik. Yolda gördük ki, şəhərə doğru gedən tanklar qarşılarına çıxan maneələri dağıdır, qaçan adamları arxadan güllələyirdilər. Maşınımızın işığı hücum edənləri aydın göstərirdi. Hündür boylu, uzun saçlı, bığlı-saqqallı kişilər idi. Açdıqları atəş maşınımızı dəlik-deşik etdi. Dörd güllə yarası aldım. Onlardan üçü qaraciyərimə dəymişdi. Reanimasiyada yatan Fuad adlı gənc çoxsaylı süngü yarası aldığından vəfat etdi".

Faciə günü sovet qoşunları Bakıya müxtəlif yerlərdən hücum etmişdilər. Ən çox tələfat, dağıntı aeroport ərazisində və Tbilisi pospektində olmuşdu. Moskvalı hüquq müdafiəçisi D.N.Leonov qeyd edir ki, fövqəladə vəziyyət şəraitində qarşıya qoyulan vəzifəni - həqiqəti üzə çıxarmaq asan məsələ deyildi. Ona görə ki, şəhəri işğal etmiş əskərlərlə ünsiyyət yaratmaq çətin idi. Sağ olsun, yerli könüllüləri, onların köməyi olmasaydı, mən 30-dan çox şahidin ifadəsini əldə edə bilməzdim. İfadələri alınanların hamısı bir nəfər kimi, baş verən faciədə Sovet İttifaqının rəhbərliyini günahkar sayırdı. Deyirdilər ki, Kremldə əyləşənlər Azərbaycanda baş verənləri hərtərəfli araşdırıb öyrənmədən, bütöv bir xalqa qarşı cinayət törətmişlər. Erməni separatçılarına qarşı mübarizə aparan Azərbaycan xalqı Moskvanı Dağlıq Qarabağ məsələsində ədalətsiz mövqe tutduğuna və günahsız insanların qanının axıdılımasına görə ittiham etməkdə haqlıdır.

Telman ƏLİYEV

Xalq qəzeti.- 2011.- 19 yanvar.- S. 7.